Bài 12. Cơ chế xác định giới tính

BÀI 12:
CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH
GIỚI TÍNH
SINH HỌC LỚP 9
NỘI DUNG
NST GIỚI TÍNH
CƠ CHẾ NST XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH
CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ PHÂN HÓA GIỚI TÍNH
BÀI 12:
CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH
GIỚI TÍNH
I. NHIỄM SẮC THỂ GIỚI TÍNH
Hãy quan sát hình bên: Nêu những điểm giống và khác nhau của bộ NST ở: ruồi giấm đực và ruồi giấm cái.
Ruồi giấm cái
Ruồi giấm đực
6A + XY
6A + XX
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
Ruồi giấm cái
Ruồi giấm đực
+ Giống nhau:
- Số lượng: 2n = 8

+ Khác nhau:
Về 1 cặp NST giới tính:
6A + XY
6A + XX
- Hình dạng:
+ 1 cặp hình hạt
+ 2 cặp hình V
- Con cái: 1 cặp hình que (XX) - Con đực: 1 chiếc hình que, 1 chiếc hình móc ( XY).
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
Bộ NST ở người
- Số lượng: 2n = 46
- Cặp số 23 là NST giới tính:

22A + XY
22A + XX
Quan sát bộ NST ở người, cho biết số lượng NST và chỉ ra cặp nào là NST giới tính ?
+ Nữ: Cặp NST tương đồng XX.
+ Nam: Cặp NST không tương đồng XY.
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
Có nhiều cặp
Chỉ có 1 cặp
+ Có thể tương đồng (XX) hoặc không tương đồng (XY).
+ Luôn tồn tại thành từng cặp tương đồng.
- Giống nhau ở cá thể đực và cái.
- Khác nhau ở cá thể đực và cái.
Mang gen quy định các tính trạng thường.
Mang gen quy định các tính trạng liên quan và không liên quan với giới tính.
Em có nhận xét gì về các cặp NST trong tế bào lưỡng bội?
- Trong tế bào lưỡng bội (2n):
+ Có các cặp NST thường (tương đồng) kí hiệu A.
+ Chỉ có 1 cặp NST giới tính tương đồng (gọi là XX) hoặc không tương đồng (gọi là XY).
BÀI 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH
NST GIỚI TÍNH
- NST giới tính mang gen quy định các tính trạng liên quan và không liên quan với giới tính.
Chức năng của NST giới tính?
BÀI 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH
NST GIỚI TÍNH
Giới tính ở nhiều loài phụ thuộc vào sự có mặt của cặp XX hoặc XY trong tế bào.
Ở
v. v…
Ở
Giống cái: XX – Giống đực : XY
Giống cái: XY - Giống đực: XX
v. v…
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
Người
ĐV có vú
Ruồi giấm
Ếch nhái
Chim
Bò sát
Bố
Mẹ
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
G
22A +X
( n)
22A +Y
(n)
22A +X
(n)
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
P
Con trai
Con gái
Cơ chế NST xác định giới tính ở người
F
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
Đọc thông tin sgk/39 kết hợp quan sát hình 12.2, thảo luận nhóm: ( 3 phút)
Nhóm 1 + 2: Có mấy loại tinh trùng và trứng được tạo ra qua giảm phân? Nhóm 3 + 4: Sự thụ tinh giữa các loại tinh trùng mang NST giới tính nào với trứng để tạo hợp tử phát triển thành con trai hay con gái ? Nhóm 5 + 6: Tại sao tỉ lệ con trai và con gái sơ sinh là xấp xỉ 1:1?
Nhóm 7 + 8: Cơ chế NST xác định giới tính là gì?
Bố
Mẹ
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
G
22A +X
( n)
22A +Y
(n)
22A +X
(n)
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
P
Con trai
Con gái
F1
Cơ chế NST xác định
giới tính ở người
Nhóm 1 + 2: Có mấy loại tinh trùng và trứng được tạo ra qua giảm phân?
Qua giảm phân, nam tạo ra hai loại tinh trùng là: 22A + X
và 22A + Y
nữ tạo ra một loại trứng là 22A + X.
Bố
Mẹ
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
G
22A +X
( n)
22A +Y
(n)
22A +X
(n)
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
P
Con trai
Con gái
F1
Cơ chế NST xác định
giới tính ở người
Nhóm 3 + 4: Sự thụ tinh giữa các loại tinh trùng mang NST giới tính nào với trứng để tạo hợp tử phát triển thành con trai hay con gái ?
Trong thụ tinh
tinh trùng 22A+X
với trứng 22A+X
tinh trùng 22A+Y
với trứng 22A+X
Con
gái
Con
trai
Bố
Mẹ
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
G
22A +X
( n)
22A +Y
(n)
22A +X
(n)
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
P
Con trai
Con gái
F1
Cơ chế NST xác định
giới tính ở người
Trong thụ tinh
tinh trùng 22A+X
với trứng 22A+X
tinh trùng 22A+Y
với trứng 22A+X
Như vậy sinh con trai hay con gái là do nam hay nữ quyết định?
Con
gái
Con
trai
Bài 12: Cơ chế xác định giới tính
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
Ở các loài giao phối, giới tính được xác định trong quá trình nào?
Quá trình thụ tinh
Ở đa số loài giao phối,
giới tính được xác định
trong quá trình thụ tinh.
BÀI 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
Bố
Mẹ
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
G
22A +X
( n)
22A +Y
(n)
22A +X
(n)
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
P
Con trai
Con gái
F1
Cơ chế NST xác định
giới tính ở người
Nhóm 5 + 6: Tại sao tỉ lệ con trai và con gái sơ sinh là xấp xỉ 1:1?
Tỉ lệ trai : gái sơ sinh xấp xỉ 1:1 là do tỉ lệ 2 loại tinh trùng là ngang nhau, tham gia vào quá trình thụ tinh với xác suất ngang nhau.
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
Tỉ lệ trai gái xấp xỉ 1:1 đúng khi:
- Số lượng nghiên cứu phải đủ lớn.
- Không bị ảnh hưởng bởi thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh...
-Trứng và tinh trùng thụ tinh hoàn toàn ngẫu nhiên.
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
Một số nghiên cứu trước đây về giới tính ở người
Thực tế hiện nay tỉ lệ bé trai : bé gái ở Việt Nam khoảng 130 trai /100 gái. Đây là tình trạng mất cân bằng giới tính.
Nguyên nhân?
Giải pháp?
Bố
Mẹ
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
G
22A +X
( n)
22A +Y
(n)
22A +X
(n)
44A + XY
(2n)
44A + XX
(2n)
P
Con trai
Con gái
F1
Cơ chế NST xác định
giới tính ở người
Nhóm 7 + 8: Cơ chế NST xác định giới tính là gì?
Cơ chế xác định giới tính là sự phân li của cặp NST giới tính trong quá trình phát sinh giao tử và được tổ hợp lại trong quá trình thụ tinh.
- Cơ chế xác định giới tính là sự phân li của cặp NST giới tính trong quá trình phát sinh giao tử và được tổ hợp lại qua quá trình thụ tinh.
BÀI 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
III. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính:
Tìm hiểu thông tin từ một số ví dụ sau.
Dùng hooc mon metyl testostêron tác động vào cá vàng cái có thể làm cá cái biến thành cá đực.
III. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính:
Tiêm hooc môn sinh dục cái vào trứng gà trước khi ấp, trứng sẽ nở ra toàn gà mái.
Cắt tinh hoàn gà trống, gà sẽ biến đổi: màu lông bớt sặc sỡ, cựa ngừng phát triển, không còn giao phối với gà mái nữa .
Sử dụng hooc môn sinh dục kết hợp với giải phẫu, để chuyển đổi giới tính ở người.
Bài 12: Cơ chế xác định giới tính
Hãy nêu những yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hoá giới tính ?
- Môi trường trong: là các hooc môn sinh dục.
+ Rối loạn tiết hooc môn sinh dục sẽ làm biến đổi giới tính, tuy nhiên cặp NST giới tính không thay đổi.
BÀI 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH
III. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính
I. Nhiễm sắc thể giới tính:
II. Cơ chế nhiễm sắc thể xác định giới tính:
III. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính:
Tìm hiểu thông tin từ một số ví dụ sau.
Trứng rùa được ủ ở nhiệt độ dưới 28°C sẽ nở thành con đực. Còn nhiệt độ trên 32°C sẽ nở thành con cái.
Trong đàn cá hề toàn con đực và chỉ có một con cái, khi nó chết vì một lý do nào đó thì một con đực trong đàn sẽ biến đổi thành con cái thay thế và làm nhiệm vụ sinh sản.
III. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính:
Ngoài yếu tố hooc môn còn có yếu tố nào ảnh hưởng đến sự phân hoá giới tính ?
Chăm sóc tốt heo nái, tỉ lệ sinh con cái nhiều hơn ( gấp 1,5 lần con đực).
Dưa leo trồng nơi có nhiều CO2 sẽ cho tỉ lệ hoa cái cao hơn hoa đực.
- Môi trường ngoài: nhiệt độ, ánh sáng, đời sống… cũng làm biến đổi giới tính sinh vật.
- Ý nghĩa: Giúp con người chủ động điều chỉnh tỉ lệ đực, cái ở vật nuôi cho phù hợp với mục đích sản xuất.
Các yếu tố nêu trên có ý nghĩa gì trong thực tiễn?
BÀI 12: CƠ CHẾ XÁC ĐỊNH GIỚI TÍNH
III. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân hóa giới tính
1/ Trong tế bào lưỡng bội,
số lượng cặp NST giới tính là:
Câu hỏi củng cố

A. 1 cặp, khác nhau ở cá thể đực và cái
C. 3 cặp khác nhau ở cá thể đực và cái
B. 2 cặp, giống nhau ở cá thể đực và cái
D. 4 cặp, giống nhau ở cá thể đực và cái
2/ Giới tính sinh vật được xác
định trong quá trình nào?
Câu hỏi củng cố

A. Quá trình nguyên phân
C. Quá trình giảm phân 2
B. Quá trình giảm phân 1
D. Quá trình thụ tinh
Cá biển có thể thay đổi giới tính
Em có biết - CÁ BIỂN D?U XANH CÓ THỂ THAY ĐỔI GIỚI TÍNH

- Loài cá này có cấu trúc giới tính linh
hoạt để gia tăng cơ hội sinh sản của
chúng. Ban đầu chúng chỉ là những
Ấu trùng không có giới tính xác định,
khi phát triển chúng sẽ quyết định trở
thành con đực hay con cái.
- Khi có ít con cái trong đàn, con non dễ chuyển thành con cái để có cơ hội giao phối nhiều hơn.
- Khi có nhiều con cái trong đàn, con non lại chuyển sang thành con đực.
- Tuỳ thuộc vào môi trường sinh sản một số con có thể chuyển đổi giới tính cho dù đã lớn.
- "Khi cá chuyển từ con cái trưởng thành sang con đực, cuộc thay đổi rất khốc liệt. Chúng sẽ trông hoàn toàn khác, bộ phận sinh dục thay đổi, hành vi thay đổi và cuộc sống cũng hoàn toàn thay đổi”.
- Đọc mục: “ Em có biết” sgk/41 để hiểu biết thêm về sự thụ tinh trong ống nghiệm.
* Nghiên cứu bài: DI TRUYỀN LIÊN KẾT
+ Xem lại kiến thức bài: Nhiễm sắc thể, lai hai cặp tính trạng, phép lai phân tích.