Bài 24. Ứng động

* So sánh tìm sự khác biệt trong phản ứng hướng sáng của cây (hình 23.1a) và vận động nở hoa (hình 24.1) bằng cách hoàn thành bảng sau:

Đặc điểm so sánh
Phản ứng
hướng sáng
Vận động nở hoa
Tác nhân kích thích
Cơ quan thực hiện
Từ một hướng xác định.
Không định hướng.
Thân, rễ, cành.
Cánh hoa, cụm hoa.
BÀI 24:
ỨNG ĐỘNG
NỘI DUNG BÀI HỌC
I/ Khái niệm ứng động.
II/ Các kiểu ứng động.
1/ Ứng động sinh trưởng.
2/ Ứng động không sinh trưởng.
3/ Vai trò của ứng động.
a/ Vận động quấn vòng.
c/ Vận động ngủ thức.
b/ Cảm ứng theo ánh sáng.
a/ Ứng động sức trương.
b/ Ứng động tiếp xúc và hóa ứng động.
 Các loại ứng động bao gồm: quang ứng động, nhiệt ứng động, thủy ứng động, điện ứng động, ứng động tiếp xúc, ứng động tổn thương, hóa ứng động, …
Ví dụ: Hoa của cây Tulip (Tulipa) nở vào ban sáng và cụp lại lúc chạng vạng tối,…
 Ứng động (vận động cảm ứng) là hình thức phản ứng của cây trước tác nhân kích thích không định hướng.
I/ Khái niệm ứng động.
Chiều
Sáng
Hoa tulip
Nhiệt độ thấp
Tăng nhiệt độ
Hoa nghệ tây
Ứng động
Quang
ứng động
Nhiệt
ứng động
Hóa
ứng động
Thủy
ứng động
Ứng động
tổn thương
Ứng động
tiếp xúc
Ánh sáng
Nhiệt độ
Tiếp xúc
Lượng nước
Hóa chất
Thương tổn
Tùy vào loại tác nhân kích thích mà sẽ có các kiểu ứng động tương ứng.
Nhưng nhìn chung, ứng động được chia thành 2 loại…
* So sánh sự khác nhau giữa hướng động và ứng động bằng cách hoàn thành bảng sau:
Từ một hướng xác định.
Không định hướng.
Có hướng (hướng dương hoặc hướng âm).
Vô hướng.
Tác nhân kích thích
Có hoặc không có sự sinh trưởng.
Luôn có sự sinh trưởng.
Chậm
Tốc độ
Cơ chế
Hướng phản ứng của cơ quan TV
Nhanh
Đặc điểm so sánh
Hướng động
Ứng động
Cơ quan thực hiện có dạng
Hình trụ (thân, rễ,…).
Hình dẹp 2 bên (cánh hoa, lá,…).
Nhận xét về diện tích 2 mặt đối diện của mỗi cánh hoa?
 Tốc độ sinh trưởng của các tế bào ở hai mặt đối diện mỗi cánh hoa khác nhau..
Hoa sen
Hoa ly ly
II. CÁC KIỂU ỨNG ĐỘNG
 Ứng động sinh trưởng.
II/ Các kiểu ứng động
Gồm 2 kiểu:
1/ Ứng động sinh trưởng.
 Là kiểu ứng động, trong đó, các tế bào ở hai phía đối diện nhau của cơ quan (như lá, cánh hoa,…) có tốc độ sinh trưởng khác nhau do tác động của các kích thích không định hướng của tác nhân ngoại cảnh (ánh sáng, nhiệt độ,…).
 Đặc điểm:
+ Thường là các vận động liên quan đến đồng hồ sinh học.
+ Các vận động này có thể liên quan đến các hoocmon thực vật.
 Tùy thuộc tác nhân kích thích, ứng động sinh trưởng được chia thành các kiểu ứng động: quang ứng động, nhiệt ứng động.
 Gồm 3 loại:
+ Vận động quấn vòng (hay vận động tạo giàn, vận động xoắn ốc).
+ Cảm ứng theo ánh sáng.
+ Vận động ngủ thức.
Giảm 1oC
Tăng 3oC
Nhiệt ứng động
Nhiệt độ thấp
Tăng nhiệt độ
Yếu tố
nhiệt độ
a. Vận động nở hoa
SÁNG
CHIỀU TỐI
YẾU TỐ ÁNH SÁNG
Quang ứng động
a. Vận động nở hoa
10h
9h
7h
0h
Quang ứng động
a. Vận động nở hoa
Quang ứng động
a. Vận động nở hoa
a/ Vận động quấn vòng.
 Vận động quấn vòng do sự di chuyển đỉnh, chóp của thân leo, các tua cuốn. Các tua cuốn tạo các vòng giống nhau di chuyển liên tục xoay quanh trục của nó. Thời gian quấn vòng tuỳ theo loại cây. Phản ứng thể hiện rõ khi tăng hay giảm nhiệt độ một cách đột ngột.
b/ Cảm ứng theo ánh sáng.
 Ánh sáng và nhiệt độ có liên quan với nhau. Chính ánh sáng mang theo năng lượng lớn làm thay đổi nhiệt độ theo ngày (có ánh sáng) và đêm (bóng tối). Vận động nở hoa có sự tham gia của các hoocmôn thực vật như: auxin, gibêrelin, …
c/ Vận động ngủ, thức.
 Trong thực tế có thể đánh thức chồi ngủ bằng nhiệt độ, bằng hoá chất (hơi ete, clorofooc, đicloêtan, nước ôxi già, các thiôxianat) và các chất kích thích sinh trưởng gibêrelin. Và cũng có thể kéo dài thời gian ngủ khi cần thiết bằng các hợp chất kìm hãm.
 Vận động ngủ, thức là sự vận động của cơ quan thực vật theo chu kì nhịp điệu đồng hồ sinh học, theo điều kiện môi trường (ánh sáng,
nhiệt độ).
- Lá cây họ đậu và cây Chua me xòe ra và cụp lại khi kích thích theo cường độ ánh sáng và nhiệt độ.
- Chồi ngủ ở cây bàng, phượng, khoai tây, cây xứ lạnh khi nhiệt độ thấp kéo dài, ít ánh sáng, bộ lá rụng hết.
*Ví dụ:
Khoai tây mới thu hoạch
Khoai tây chuẩn bị trồng
Khi chuẩn bị đem đi trồng, người ta làm thế nào để đánh thức chồi khoai tây?
 Để đánh thức chồi khoai tây thì người ta có thể nhúng vào hoocmon gibêrelin hoặc có thể tăng ánh sáng, độ ẩm.
Tại sao người bán hoa Tulip thường khuyên để vài viên đá lạnh trong lọ cắm hoa ?
 Vì để vài viên đá lạnh trong lọ sẽ giúp hoa Tulip nở lâu, do hoa Tulip nở khi có nhiệt độ cao.
2/ Ứng động không sinh trưởng.
 Là kiểu ứng động không có sự sinh trưởng dãn dài của tế bào thực vật.
 Các dạng ứng động không sinh trưởng:
+ Ứng động sức trương (như vận động tự vệ).
+ Ứng động tiếp xúc và hóa ứng động (như vận động bắt mồi).
 Tác nhân kích thích: tác động cơ học và hóa học.
 Quan sát hiện tượng xảy ra ở cây trinh nữ khi có ngoại lực tác động vào?
 Lá của cây trinh nữ bị cụp lại do sức trương của nửa dưới của các chỗ phình bị giảm do nước di chuyển vào các mô lân cận.
* Vận động tự vệ của cây trinh nữ.
a/ Ứng động sức trương.
 Lá cụp lại là do sự va chạm cơ học từ mọi hướng.
 Thay đổi sức trương nước ở 2 phía của thể gối không giống nhau  lá cụp lại
Phản ứng cụp lá không liên quan đến sự sinh trưởng của lá.
 Ứng động không sinh trưởng.
 Cho biết nguyên nhân của sự đóng mở khí khổng?
 Nguyên nhân của sự đóng mở khí khổng là do sự biến động hàm lượng nước trong các tế bào khí khổng.
* Vận động bắt mồi của cây gọng vó.
 Có sự kết hợp của các loại ứng động nào và cơ chế bắt mồi diễn ra như thế nào?
- Sự vận động bắt mồi của cây gọng vó là sự kết hợp của ứng động tiếp xúc và hóa ứng động.
- Cơ chế:
+ Ứng động tiếp xúc: Côn trùng đậu trên cây gọng vó tạo ra tác động cơ học. Lông tuyến của cây gọng vó phản ứng bằng cách uốn cong và tiết enzim prôtêaza. Đầu tận cùng của lông là nơi tiếp nhận kích thích bằng cơ chế: sóng lan truyền kích thích.
+ Hóa ứng động: Các hợp chất chứa nitơ trong cơ thể côn trùng là tác nhân kích thích hóa học. Đầu sợi lông là nơi tiếp nhận kích thích. Lông tuyến gập lại để giữ con mồi và tiết dịch tiêu hóa con mồi.
b/ Ứng động tiếp xúc và hóa ứng động.
Đặc tính của cây này? Cây bắt mồi bằng cách nào?
Cây này có thể cử động và ăn mồi được.
Các cây này khi con mồi va chạm  các tua, lông, gai cụp xuống  giữ chặt con mồi.
Làm thế nào cây này có thể tiêu hóa con mồi?
Nhờ các enzim được tiết ra từ các lông trên các tua của cây
 Ứng động không sinh trưởng.
Cây bắt mồi
THẢO LUẬN NHÓM:
Phân biệt ứng động sinh trưởng và ứng động không sinh trưởng.
Đặc điểm
so sánh
Ứng động
sinh trưởng
Ứng động không
sinh trưởng
Tác nhân
Khái niệm
Là vận động không có sự phân chia và lớn lên của các tế bào của cây.
Là vận động có sự phân chia và lớn lên của các tế bào của cây.
Do sự sinh trưởng không đều của các tế bào 2 phía kích thích.
Tác động cơ học và hóa học.
Cơ chế
Nhiệt độ, ánh sáng.
Không.
Có.
Tính chu kì
Do sự thay đổi sức trương nước của tế bào chuyên hóa.
3/ Vai trò của ứng động.
 Ứng động giúp thực vật thích nghi đa dạng đối với sự biến đổi của môi trường để tồn tại và phát triển.
Ứng động ở thực vật có vai trò như thế nào?
34
Gia đình em có 1 vườn đào, dự kiến sẽ bán vào tết nhưng năm đó trời rét đậm kéo dài, có nguy cơ hoa sẽ nở muộn và không thể bán vào đúng những ngày tết. Bằng các biện pháp nào để em thúc hoa nở sớm hơn?
Tưới nước ấm
Thắp điện vào ban đêm
35
Ngược lại nếu thời tiết ấm, đào có nguy cơ sẽ nở trước tết, theo em phải làm gì để đào nở đúng tết
Làm giàn lưới đen che ánh sáng.
Khoét vòng xung quanh gốc đào để hạn chế chất dinh dưỡng.
Chặt bớt bộ rễ.
TRÒ CHƠI Ô CHỮ
1
Dòng 1:(Có 4 chữ cái) Cây bắt mồi lấy từ con mồi chủ yếu là hợp chất chứa nguyên tố: ……….
2
Dòng 2: (Có 8 chữ cái) Là một kiểu hướng động: ……….
3
Dòng 3: (Có 7 chữ cái) Hiện tượng cụp lá ở cây ………. do sự đóng mở khí khổng.
4
Dòng 4: (Có 7 chữ cái) Nhân tố chủ yếu gây nở và cụp hoa ở cây Tulip là: ……….
5
Dòng 5: (Có 4 chữ cái) Tác nhân gây ra ứng động do nước gọi là ………. ứng động.
6
Dòng 6: (Có 6 chữ cái) Phản ứng của sinh vật đối với kích thích được gọi là: ……….
7
Dòng 7: (Có 6 chữ cái) Tên khoa học của cây nghệ tây gọi là: ………..
8
Dòng 8: (Có 7 chữ cái) Nhân tố chủ yếu gây nở hoa ở hoa quỳnh là: ……….
9
Dòng 9: (Có 6 chữ cái) Sự vận động bắt mồi của cây ………. Là kết hợp của ứng động tiếp xúc và hóa ứng động.
10

CẢM ƠN CÔ
VÀ CÁC BẠN ĐÃ LẮNG NGHE.