Bài 3. Xây dựng đoạn văn trong văn bản

Tiết 10
XÂY DỰNG ĐOẠN VĂN TRONG
VĂN BẢN

Tiết 10
XÂY DỰNG ĐOẠN VĂN TRONG
VĂN BẢN



I, Thế nào là văn bản?
1. Văn bản: sgk/34

1. Cho văn bản sau : NGÔ TẤT TỐ VÀ TÁC PHẨM “TẮT ĐÈN”
Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hưướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng GiảI thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và người nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một ngưười phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.
? Văn bản trên gồm mấy ý? Mỗi ý được viết thành mấy đoạn văn ?
I. THẾ NÀO LÀ ĐOẠN VĂN?
1. VD
Văn bản: Ngô Tất Tố và tác phẩm “Tắt đèn”
Văn bản gồm hai ý, được viết thành hai đoạn
- Đ1: Cuộc đời, sự nghiệp của Ngô Tất Tố
- Đ2: Giá trị nôi dung, nghệ thuật của tác phẩm “Tắt đèn”
1. Cho văn bản sau : NGÔ TẤT TỐ VÀ TÁC PHẨM “TẮT ĐÈN”
Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hưướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn tưrước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nưước truy tặng GiảI thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và ngưười nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưưng tất cả đều không có tính ngưười. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một ngưười phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố đưọc thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.
? Em thường dựa vào dấu hiệu nào để nhận biết đoạn văn?

Văn bản: Ngô Tất Tố và tác phẩm “Tắt đèn”
I, Thế nào là đoạn văn?
1. Văn bản : sgk/34
-Văn bản gồm hai ý, được viết thành hai đoạn
+ Đ1: Cuộc đời, sự nghiệp của Ngô Tất Tố
+ Đ2: Giá trị nôi dung, nghệ thuật của tác phẩm “Tắt đèn”


- Dấu hiệu: Bắt đầu từ chỗ viết hoa lùi đầu dòng , kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng.
Văn bản: Ngô Tất Tố và tác phẩm “Tắt đèn”
Thế nào là đoạn văn?

- Vai trò : Đoạn văn là đơn vị trực tiếp tạo nên văn bản
- Hình thức: Bắt đầu từ chỗ viết hoa lùi vào đầu dòng, kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng.
- Cấu tạo: Đoạn văn do nhiều câu tạo nên.
- Nội dung: Đoạn văn biểu đạt một ý hoàn chỉnh .
II. TỪ NGỮ VÀ CÂU TRONG ĐOẠN VĂN.
1. Từ ngữ chủ đề và câu chủ đề của đoạn văn
* Ví dụ:Văn bản: Ngô Tất Tố và tác phẩm “Tắt đèn”
Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..

? Tìm từ ngữ có tác dụng duy trì
đối tượng trong đoạn văn
( từ ngữ chủ đề )?
- Từ ngữ chủ đề : Ngô Tất Tố; ông; nhà nho; nhà báo; học giả.
1. Từ ngữ chủ đề và câu chủ đề của đoạn văn
* Ví dụ: Văn bản: Ngô Tất Tố và tác phẩm “Tắt đèn”
a.Từ ngữ chủ đề: Ngô Tất Tố; ông; nhà nho; nhà báo; học giả, nhà văn
-> Từ ngữ chủ đề là các từ ngữ được dùng làm đề mục hoặc các từ ngữ được lặp lại nhiều lần nhằm duy trì đối tượng được biểu đạt.

Tìm câu nêu ý khái quát
của đoạn (câu chủ đề)?
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế
ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và ngưười nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một người phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố
Em hãy cho biết vị trí và cấu tạo của câu chủ đề
trong đoạn văn?
b. Câu chủ đề
- Câu chủ đề: Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố

+ Vị trí: đầu đoạn (cuối đoạn)
+ Cấu tạo: thường gồm hai thành phần ( chủ ngữ - vị ngữ )
+ Nội dung khái quát, lời lẽ ngắn gọn.
Từ ngữ chủ đề và câu chủ đề là gì? Chúng đóng vai trò gì trong văn bản?


Đoạn văn 1

Đoạn 1 có câu chủ đề không ?
yếu tố nào duy trì đối tượng trong đoạn văn?
Mối quan hệ ý nghĩa giữa các câu
trong đoạn văn như thế nào?
* Đoạn 1 :
- Không có câu chủ đề
- Yếu tố duy trì đối tượng : Ngô Tất Tố.
- Các câu có quan hệ độc lập.
- Nội dung triển khai theo trình tự : Quê hương- gia đình- con người- nghề nghiệp- tác phẩm -> Các câu có quan hệ ngang bằng, bình đẳng với nhau - song hành
Đv song hành ; câu 1+ câu 2 + câu 3 +…
2. Cách trình bày nội dung đoạn văn
Ngô Tất Tố (1893- 1954) quê ở làng Lộc Hà, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh (nay thuộc Đông Anh, ngoại thành Hà Nội); xuất thân là một nhà nho gốc nông dân. Ông là một học giả có nhiều công trình khảo cứu về triết học, văn học cổ có giá trị; một nhà báo nổi tiếng với rất nhiều bài báo mang khuynh hướng dân chủ tiến bộ và giàu tính chiến đấu; một nhà văn hiện thực xuất sắc chuyên viết về nông thôn trưước Cách mạng. Sau Cách mạng, nhà văn tận tuỵ trong công tác tuyên truyền văn nghệ phục vụ kháng chiến chống Pháp. Ngô Tất Tố được Nhà nước truy tặng Giải thưưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). Tác phẩm chính của ông: các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940); các phóng sự Tập án cái đình (1939), Việc làng (1940),..
Đoạn văn 2
? Câu chủ đề của đoạn 2 được
đặt ở vị trí nào ? ý của đoạn văn được trình
bày theo trình tự nào?
* Đoạn 2 :
- Câu chủ đề : Đặt ở đầu đoạn
- Câu đầu mang nội dung khái quát.
- Nội dung triển khai theo trình tự: Nội dung- nghệ thuật -> Câu đầu mang nội dung khái quát – Diễn dịch

2. Cách trình bày nội dung đoạn văn
Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Qua vụ thuế
ở một làng quê, nhà văn đã dựng lên một bức tranh xã hội có giá trị hiện thực sâu sắc về nông thôn Việt Nam đương thời. Tắt đèn đã làm nổi bật mối xung đột giai cấp hết sức gay gắt giữa bọn thống trị và ngưười nông dân lao động trong xã hội ấy. Trong tác phẩm, nhà văn đã phơi trần bộ mặt tàn ác, xấu xa của bọn phong kiến thống trị ở nông thôn, từ bọn địa chủ keo kiệt, độc ác, bọn hào lí tham lam hống hách, bọn quan lại dâm ô bỉ ổi đến bọn tay sai hung hãn, đểu cáng. Chúng mỗi tên mỗi vẻ nhưng tất cả đều không có tính người. Đặc biệt, qua nhân vật chị Dậu, tác giả đã thành công xuất sắc trong việc xây dựng hình tượng một người phụ nữ nông dân sống trong hoàn cảnh tối tăm cực khổ nhưng có phẩm chất cao đẹp. Tài năng tiểu thuyết của Ngô Tất Tố được thể hiện rất rõ trong việc khắc hoạ nổi bật các nhân vật tiêu biểu cho các hạng người khác nhau ở nông thôn, tất cả đều chân thực, sinh động.
Câu1
Cõu 2
Câu 3
Câu 4
(Câu chủ đề)
Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.
Đoạn văn 3

? Đoạn văn có câu chủ đề không?
Nếu có thì nó ở vị trí nào? Nội dung
của đoạn văn trình bày theo trình tự nào ?
* Đoạn 3 :
- Câu chủ đề : Đặt ở cuối đoạn.
- Câu cuối mang nội dung khái quát
- Nội dung triển khai theo trình tự : Các ý cụ thể - kết luận -> Câu cuối mang nội dung khái quát – Quy nạp.
2. Cách trình bày nội dung đoạn văn
Các tế bào của lá cây có chứa nhiều lục lạp . Trong các lục lạp này có chứa một chất gọi là diệp lục, tức là chất xanh của lá. Sở dĩ diệp lục có màu xanh lục vì nó hút các tia sáng có màu khác, nhất là màu đỏ và màu lam, nhưng không thu nhận màu xanh lục mà lại phản chiếu màu này và do đó mắt ta mới nhìn thấy màu xanh lục. Như vậy, lá cây có màu xanh là do chất diệp lục chứa trong thành phần tế bào.
Câu1
Câu 2
Câu 3
Câu cuối
(Câu chủ đề)
Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.

2. Cách trình bày nội dung đoạn văn:
- Đoạn song hành



(Các câu bình đẳng nhau về mặt ý nghĩa, cùng tập trung thể hiện một chủ đề).
- Đoạn diễn dịch




- Đoạn quy nạp




Câu 1
Câu 2
Câu 3
Câu 1
Câu 2
Câu 3
Câu 4
(Câu chủ đề)
Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.
Câu 1
Câu 2
Câu 3
Câu cuối
(Câu chủ đề)
Các câu mang ý cụ thể, chi tiết.
b. kết luận

Đoạn văn thường do nhiều câu văn tạo thành. Các câu trong đoạn có nhiệm vụ triển khai và làm sáng tỏ chủ đề của đoạn bằng các phép: diễn dịch, qui nạp, song hành..



III, Ghi nhớ : sgk/36
IV/Luyện tập:
B�i t?p 1
Văn bản: Ai nhầm
1
Văn bản có thể chia làm mấy ý?
2
Mỗi ý được diến đạt thành mấy đoạn?
Đáp án:
- Văn bản có 2 ý, 2 đoạn
+ Đoạn1: Sự lười biếng ngu dốt của thầy đồ. + Đoạn 2: Thái độ ngoan cố.
Luyện tập
Bài tập 2
Hãy phân tích cách trình bày nội dung trong đoạn văn?
- Cả lớp chia thành 03 nhóm, mỗi nhóm làm 1 đoạn
a
Diễn dịch ( câu 1 : câu chủ đề )
b
Song hành (không có câu chủ đề)
c
Đáp án:
Song hành (không có câu chủ đề)
B�i t?p m? r?ng
Bài tập 1
Cho đoạn văn sau:
Trong hoàn cảnh “trăm dâu đổ đầu tằm”, ta càng thấy chị Dậu thật là một người phụ nữ đảm đang, tháo vát. Một mình chị phải giải quyết mọi khó khăn đột xuất của gia đình, phải đương đầu với những thế lực tàn bạo: quan lại, cường hào, địa chủ và tay sai của chúng. Chị có khóc lóc, có kêu trời nhưng chị không nhắm mắt khoanh tay mà tích cực tìm cách cứu được chồng ra khỏi cơn hoạn nạn. Hình ảnh chị Dậu hiện lên vững chãi như một chỗ dựa chắc chắn của cả gia đình.
(Theo Nguyễn Đăng Mạnh)
Có bạn cho rằng đoạn văn trên được kết cấu theo kiểu diễn dịch. Lại có bạn cho rằng, đoạn văn được kết cấu theo kiểu qui nạp? ý kiến của em thế nào?
Dặn dò
Học bài.
Làm tiếp bài 3 sgk/37
Soạn bài Lão Hạc