Bài 42. Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống sinh vật

MÔN SINH HỌC 9

Tiết 44: Ảnh hưởng của ánh sáng, nhiệt độ và độ ẩm lên đời sống sinh vật.
GV: NGUYỄN NGOC MINH
Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật.
Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống động vật.
Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật.
Ảnh hưởng của độ ẩm lên đời sống sinh vật.
Tiết 43: ẢNH HƯỞNG CỦA ÁNH SÁNG LÊN
ĐỜI SỐNG SINH VẬT
I. Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật.
Em có nhận xét gì về hình thái của cây? Giải thích.
- Cây có tính hướng sáng
?
Cây thông mọc trong rừng có thân cao, thẳng, cành chỉ tập trung ở phần ngọn, các cành phía dưới héo và rụng sớm.
Cây thông mọc nơi trống trải, ánh sáng mạnh có thân thấp, nhiều cành và tán rộng.
Cây thông mọc trong rừng
Cây thông mọc nơi quang đãng
?
Hãy giải thích vì sao các cành phía dưới của cây sống trong rừng lại sớm rụng?
Cây mọc trong rừng có ánh sáng chiếu vào các cành phía trên nhiều hơn các cành phía dưới  khả năng quang hợp của lá cây ở các cành phía dưới yếu, tạo ít chất hữu cơ  héo dần và sớm rụng.
Nhận xét đặc điểm hình thái của 2 cây trên về:
cây lúa cây lá lốt
- Cách mọc lá:
- Phiến lá:
- Màu sắc lá:
cây lá lốt trong bóng râm
cây lúa nơi quang đãng
mọc nghiêng
mọc ngang, so le
phiến dài, hẹp
phiến rộng
màu xanh nhạt
màu xanh sẫm
Em hãy nêu sự khác nhau về những điểm nào giữa 2 cây lá lốt trên?
Cây lá lốt trồng trong bóng râm
Cây lá lốt trồng ngoài ánh sáng
Phiến lá nhỏ, hẹp, màu xanh nhạt.
- Thân cây thấp số cành nhiều.
Phiến lá lớn, màu xanh thẫm.
- Chiều cao bị hạn chế bởi chiều cao của tán cây phía trên, trần nhà.
Cường độ quang hợp cao trong điều kiện ánh sáng mạnh.
Cây điều tiết thoát hơi nước linh hoạt.
Có khả năng quang hợp trong điều kiện ánh sáng yếu, quang hợp yếu trong điều kiện ánh sáng mạnh.
Cây điều tiết thoát hơi nước kém.
Quan sát một số hình ảnh, hoàn thành nội dung bảng 42.1
I. Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật
Vậy ánh sáng ảnh hưởng đến những đặc điểm nào ở thực vật?
- Ánh sáng ảnh hưởng đến sự biến đổi hình thái ( hình dạng, màu sắc) và hoạt động sinh lý (quang hợp, hô hấp, hút nước) của thực vật.

? Thực vật được chia thành mấy nhóm chính? Đó là những nhóm nào?
BÀI 42 : ẢNH HƯỞNG CỦA ÁNH SÁNG LÊN ĐỜI SỐNG SINH VẬT
- Nhóm cây ưa sáng
- Nhóm cây ưa bóng
Cây ưa sáng
+ Nhóm cây ưa sáng: gồm những cây sống nơi quang đãng, ánh sáng nhiều
Cây ưa bóng
+ Nhóm cây ưa bóng: Gồm những cây sống nơi có ánh sáng yếu, ánh sáng tán xạ như dưới tán cây khác, đặt trong nhà…
Dựa vào khả năng thích nghi với điều kiện ánh sáng khác nhau, người ta làm gì để tăng năng suất cây trồng?
Bài 42: ẢNH HƯỞNG CỦA ÁNH SÁNG LÊN
ĐỜI SỐNG SINH VẬT
I. Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật.
Cây có tính hướng sáng.
- Ánh sáng ảnh hưởng đến sự biến đổi hình thái ( hình dạng, màu sắc) và hoạt động sinh lý (quang hợp, hô hấp, hút nước) của thực vật.
- Thực vật được chia thành 2 nhóm chính:
+ Nhóm cây ưa sáng: gồm những cây sống nơi quang đãng, ánh sáng nhiều
Ví dụ: lúa, ngô, thông..
+ Nhóm cây ưa bóng: Gồm những cây sống nơi có ánh sáng yếu, ánh sáng tán xạ như dưới tán cây khác, đặt trong nhà…
Ví dụ: lá lốt, kim tiền, hoa phong lan
II. Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống động vật
Vào đêm trăng sáng, tìm một tổ kiến và quan sát kiến bò trên đường mòn nhờ ánh sáng mặt trăng. Đặt trên đường đi của kiến một chiếc gương nhỏ để phản chiếu ánh sáng, sau đó theo dõi hướng bò của kiến. Có 3 khả năng có thể xảy ra:
A. Kiến sẽ tiếp tục bò theo hướng cũ.
B. Kiến sẽ bò theo nhiều hướng khác nhau.
C. Kiến sẽ bò theo hướng ánh sáng do gương phản chiếu.
Thí nghiệm
- Em chọn khả năng nào trong 3 khả năng trên?
Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật.
II. Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống động vật.
Ánh sáng ảnh hưởng đến khả năng định hướng và di chuyển của động vật.
Bài 42: ẢNH HƯỞNG CỦA ÁNH SÁNG LÊN ĐỜI SỐNG SINH VẬT
? Ngoài ra, ánh sáng còn
ảnh hưởng đến động vật
như thế nào?
Chim bìm bịp
Gà cỏ
Thường đi kiếm ăn trước lúc mặt trời mọc
Hãy kể tên những động vật kiếm ăn vào buổi, sáng sớm hay ban ngày?
Chim Chích chòe
Chim chào mào
Chim khướu
Là những chim ăn sâu bọ, thường đi ăn vào lúc mặt trời mọc
Dơi
Dơi
Chim cú mèo
Tìm kiếm thức ăn vào ban đêm
Hãy kể tên những động vật kiếm ăn vào ban đêm?
chồn
Ảnh hưởng đến sự sinh sản của động vật
Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống thực vật.
II. Ảnh hưởng của ánh sáng lên đời sống động vật.
Ánh sáng ảnh hưởng đến khả năng định hướng di chuyển của động vật.
Ngoài ra, ánh sáng còn ảnh hưởng đến:
+ Tập tính hoạt động.
+ Khả năng sinh trưởng và sinh sản.
Bài 42: ẢNH HƯỞNG CỦA ÁNH SÁNG LÊN ĐỜI SỐNG SINH VẬT
? Dựa vào khả năng thích nghi với điều kiện chiếu sáng động vật được chia làm mấy nhóm?
Động vật ưa sáng
Trâu
Bò
Dê
Cừu
Dơi
Dơi
Chim cú mèo
Động vật ưa tối
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
Sinh vật có thể sống trong các khoảng nhiệt độ nào?
Vi khuẩn sống trong suối nước nóng của công viên quốc gia Mỹ vẫn có thể tồn tại và phát triển ở 960C.
Cây sống ở vùng nhiệt đới, bề mặt lá có đặc điểm gì? Ý nghĩa thích nghi?

1.Lớp cutin; 2. Biểu bì trên; 3. Biểu bì dưới; 4. Tế bào thịt lá.
* Sơ đồ mô tả quá trình thoát hơi nước ở lá
Ở vùng ôn đới, về mùa đông giá lạnh, lá cây có đặc điểm gì đặc biệt?
Lá cây vàng vào mùa thu và rụng vào mùa đông
Cây hồng rụng lá vào mùa đông
Lớp bần ở thân cây ôn đới
Lớp vỏ ở thân cây nhiệt đới
Động vật ở vùng nóng
Động vật ở vùng lạnh
Kích thước cơ thể, lông của động vật sống ở vùng nóng và động vật vùng lạnh khác nhau như thế nào?
Động vật ở vùng nóng
Động vật ở vùng lạnh
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Nhiệt độ ảnh hưởng như thế nào lên đời sống sinh vật?
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông với nhưng động vật sống ở vùng nóng.
.
Ngủ hè
Ngủ đông
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Di cư
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông so với nhưng động vật sống ở vùng nóng.
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông của những loài đó nhưng sống ở vùng nóng.
Nhiệt độ có ảnh hưởng lên đời sống của con người không? Lấy ví dụ.
Người Eskimo
- Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng đến tập tính của động vật. Vd: ngủ đông, ngủ hè...
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông của những loài đó nhưng sống ở vùng nóng.
Nhiệt độ cao gần 50oC ở Ấn Độ
Nhiệt độ -500C ở Nga
- Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng đến tập tính của động vật. Vd: ngủ đông, ngủ hè...
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông của những loài đó nhưng sống ở vùng nóng.
Dựa vào sự ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật, người ta chia sinh vật thành mấy nhóm? Đó là những nhóm nào?
Thế nào là sinh vật biến nhiệt? Thuộc nhóm này có các nhóm sinh vật nào?
Thế nào là sinh vật hằng nhiệt? Thuộc nhóm này có các nhóm sinh vật nào?
- Sinh vật được chia thành hai nhóm:
+ Sinh vật biến nhiệt: có nhiệt độ của cơ thể phụ thuộc vào nhiệt độ của môi trường.
+ Sinh vật hằng nhiệt: nhiệt độ của cơ thể không phụ thuộc nhiệt độ môi trường.
- Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng đến tập tính của động vật. Vd: ngủ đông, ngủ hè...
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông của những loài đó nhưng sống ở vùng nóng.
Dựa vào sự ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật, người ta chia sinh vật thành mấy nhóm? Đó là những nhóm nào?
Thế nào là sinh vật biến nhiệt? Thuộc nhóm này có các nhóm sinh vật nào?
Thế nào là sinh vật hằng nhiệt? Thuộc nhóm này có các nhóm sinh vật nào?
- Sinh vật được chia thành hai nhóm:
+ Sinh vật biến nhiệt: có nhiệt độ của cơ thể phụ thuộc vào nhiệt độ của môi trường.
+ Sinh vật hằng nhiệt: nhiệt độ của cơ thể không phụ thuộc nhiệt độ môi trường.
- Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng đến tập tính của động vật. Vd: ngủ đông, ngủ hè...
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông của những loài đó nhưng sống ở vùng nóng.
Dựa vào sự ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật, người ta chia sinh vật thành mấy nhóm? Đó là những nhóm nào?
Thế nào là sinh vật biến nhiệt?
Thế nào là sinh vật hằng nhiệt?
- Sinh vật được chia thành hai nhóm:
+ Sinh vật biến nhiệt: có nhiệt độ của cơ thể phụ thuộc vào nhiệt độ của môi trường.
+ Sinh vật hằng nhiệt: nhiệt độ của cơ thể không phụ thuộc nhiệt độ môi trường.
- Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng đến tập tính của động vật. Vd: ngủ đông, ngủ hè...
Vi khuẩn cố định đạm
Cây thông
Địa y
Tôm sông
Cá chép
Thằn lằn bóng đuôi dài
Tinh tinh
Cá voi
Dơi
Diều hâu
Rễ cây họ đậu
Trên đồi
Thân cây
Nước ngọt
Nước ngọt
Nơi khô ráo
Rừng
Mặt đất – trên không
Biển
Trên không
Bảng 43.1. Các sinh vật biến nhiệt và hằng nhiệt
Bài tập: Hãy xếp các sinh vật: cá voi, vi khuẩn cố định đạm, tôm sông, địa y, tinh tinh, cá chép, diều hâu, thằn lằn bóng đuôi dài, cây thông, dơi vào các nhóm sinh vật tương ứng theo bảng 43.1 và cho biết môi trường sống của chúng:
III. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông của những loài đó nhưng sống ở vùng nóng.
- Sinh vật được chia thành hai nhóm:
+ Sinh vật biến nhiệt: có nhiệt độ của cơ thể phụ thuộc vào nhiệt độ của môi trường.
+ Sinh vật hằng nhiệt: nhiệt độ của cơ thể không phụ thuộc nhiệt độ môi trường.
IV. Ảnh hưởng của độ ẩm lên đời sống sinh vật:
Độ ẩm không khí và đất là lượng hơi nước ( tính ra gam ) có trong 1m3 không khí hay 1m3 đất.


- Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng đến tập tính của động vật. Vd: ngủ đông, ngủ hè...
T41-B43 ẢNH HƯỞNG CỦA NHIỆT ĐỘ VÀ ĐỘ ẨM LÊN ĐỜI SỐNG SINH VẬT
a. Thực vật sống nơi ẩm ướt, thiếu ánh sáng có đặc điểm gì?
Câu 1: Quan sát hình và trả lời các câu hỏi sau:
Cây ráy
Cây lá lốt
Mô giậu
Cây sa nhân
- Thực vật sống nơi ẩm ướt, thiếu ánh sáng có phiến lá mỏng, bản lá rộng, mô giậu kém phát triển.
b. Thực vật sống nơi ẩm ướt, có nhiều ánh sáng có đặc điểm gì?
Câu 1: Quan sát hình và trả lời các câu hỏi sau:
Cây lúa
Cây cói
- Thực vật sống nơi ẩm ướt, có nhiều ánh sáng có phiến lá hẹp, mô giậu phát triển.
c. Thực vật sống nơi khô hạn có đặc điểm gì?
Câu 1: Quan sát hình và trả lời các câu hỏi sau:
Xương rồng
Nha đam
Thanh long
- Cây sống nơi khô hạn hoặc có cơ thể mọng nước, hoặc lá và thân cây tiêu giảm, lá biến thành gai.
Động vật sống nơi ẩm ướt; nơi khô ráo có đặc điểm gì?
Câu 2: Quan sát hình và trả lời các câu hỏi sau:
Động vật sống nơi khô ráo
Động vật sống nơi ẩm ướt
Châu chấu
Bọ hung
Ốc sên
Cá cóc
Rắn đuôi chuông
Tắc kè
Ếch
Giun đất
I. Ảnh hưởng của nhiệt độ lên đời sống sinh vật:
Đa số các sinh vật sống trong phạm vi nhiệt độ 0 – 500C . Tuy nhiên, cũng có một số sinh vật nhờ khả năng thích nghi cao nên có thể sống được ở nhiệt độ rất thấp hoặc rất cao.
- Nhiệt độ của môi trường ảnh hưởng tới hình thái, hoạt động sinh lí của sinh vật.
Ví dụ: + Cây sống ở vùng niệt đới, trên bề mặt lá có tầng cutin dày có tác dụng hạn chế thoát hơi nước khi nhiệt độ cao.
+Thú có lông sống ở vùng lạnh, lông dày và dài hơn lông của những loài đó nhưng sống ở vùng nóng.
- Sinh vật được chia thành hai nhóm:
+ Sinh vật biến nhiệt: có nhiệt độ của cơ thể phụ thuộc vào nhiệt độ của môi trường.
+ Sinh vật hằng nhiệt: nhiệt độ của cơ thể không phụ thuộc nhiệt độ môi trường.
II. Ảnh hưởng của độ ẩm lên đời sống sinh vật:
- Sinh vật mang nhiều đặc điểm sinh thái thích nghi với môi trường có độ ẩm khác nhau.
Độ ẩm ảnh hưởng như thế nào lên đời sống của sinh vật?
- Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng đến tập tính của động vật. Vd: ngủ đông, ngủ hè...
T41-B43 ẢNH HƯỞNG CỦA NHIỆT ĐỘ VÀ ĐỘ ẨM LÊN ĐỜI SỐNG SINH VẬT
Câu 3: Dựa vào sự ảnh hưởng của độ ẩm lên đời sống của thực vật, động vật; người ta chia thực vật, động thành những nhóm nào?
Thực vật được
chia thành 2 nhóm
Thực vật ưa ẩm
Thực vật chịu hạn
Động vật được
chia thành 2 nhóm
Động vật ưa ẩm
Động vật ưa khô
Bài tập: Hãy xếp các sinh vật sau: lúa nước, cây xương rồng, ốc sên, lạc đà, thằn lằn bóng, cây sen, cây thông, cây phi lao, cây thuốc bỏng, cây ráy, giun đất, cua đồng, đà điểu, cây rau má theo bảng:
Lúa nước
Cây sen
Cây ráy
Cây rau má
Ruộng lúa
Ao, hồ
Dưới tán cây rừng
Dưới tán cây
Cây phi lao
Cây thuốc bỏng
Cây thông
Cây xương rồng
Bãi cát ven biển
Trong vườn
Trên đồi
Bãi cát
Giun đất
Ốc sên
Cua đồng
Trong đất ẩm
Thân cây trong vườn
Đồng ruộng
Đà điểu
Lạc đà
Thằn lằn bóng
Thảo nguyên, hoang mạc
Hoang mạc, sa mạc
Vùng đất, cát khô
Thực vật ưa ẩm

Thực vật chịu hạn
Động vật ưa ẩm
Động vật ưa khô
Bảng 43.2. Các nhóm sinh vật thích nghi với độ ẩm khác nhau của môi trường
HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ:
- Học bài và trả lời các câu hỏi trong SGK. trang 124, 125,129
- Đọc mục “Em có biết” trang 129
Chuẩn bị bài 44 trang 131.
- Xem bảng 44 trang 132 /SGK.