Bài 6. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự

MÔN NGỮ VĂN 8
Bài cũ :
Trợ từ là gì ? Hãy cho biết trong những trường hợp sau đâu là trợ trừ ?
a - Hàng này là hàng thật đấy.
- Cái chết của lão Hạc thật dữ dội.
b - Nó ăn mỗi bữa chỉ lưng bát cơm.
- Kim đồng hồ đã chỉ năm giờ.
- Nó hát những mấy bài liền
- Tôi đã làm xong những bài tập cô giáo cho. c - Bạn hãy đi vào cổng chính.
- Chính bạn Lan đã nói với tôi điều này.
a - Hàng này là hàng thật đấy.
- Cái chết của lão Hạc thật dữ dội.
b - Nó ăn mỗi bữa chỉ lưng bát cơm.
- Kim đồng hồ đã chỉ năm giờ.
- Nó hát những mấy bài liền
- Tôi đã làm xong những bài tập cô giáo cho.
c - Bạn hãy đi vào cổng chính.
- Chính bạn Lan đã nói với tôi điều này.
Bài cũ :
2. Thế nào là thán từ ? Hãy chỉ ra thán từ trong đoạn văn sau và cho biết tác dụng của nó.
Chao ôi! Đối với những người ở xung quanh ta, nếu ta không cố mà tìm hiểu họ, thì ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi, … toàn những cớ để cho ta tàn nhẫn ; không bao giờ ta thấy họ là những người đáng thương ; không bao giờ ta thương…”
( “Lão Hạc” – Nam Cao )
Than thở vì xúc động mạnh.
Than thờ vì bất lực.
Than thở vì đau đớn.
Cả A, B, C đều sai.

A.
Chao ôi!
TIếT 22. BÀI 6
MIÊU TẢ và BiỂU CẢM trong VĂN TỰ SỰ

1. Ví dụ:Đoạn văn trích “Trong lòng mẹ”(Sgk/72,73)
Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo (…)
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt… tôi … nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội… Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của đôi gò má. (…). Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, tôi thấy những cảm giác ấm áp
bấy lâu nay mất đi bổng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo, hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn, thơm tho lạ thường.
Phải bé lại mà lăn vào lòng một người mẹ,(…)mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
Trước khi tìm hiểu đoạn văn, hãy nhắc lại : Như thế nào là kể ? Thế nào là tả ? Thế nào là biểu cảm ?
Đoạn văn nói về việc gì ?
Đoạn văn thuộc kiểu văn
bản nào ?
Đoạn văn kể về cuộc gặp gỡ đầy cảm động giữa bé Hồng và mẹ sau bao ngày xa cách.
Đây là đoạn tự sự  yếu tố kể là chính.
Các sự việc trong cuộc gặp gỡ được
kể nối tiếp nhau như sau:
Mẹ tôi vẫy tôi.
Tôi chạy theo chiếc xe chở mẹ.
Mẹ kéo tôi lên xe.
Tôi òa khóc.
Mẹ tôi cũng khóc theo .
Tôi ngồi bên mẹ, đầu ngả vào tay
mẹ, quan sát gương mặt mẹ.

Là đoạn văn tự sự nhưng sự việc và nhân vật được kể và miêu tả rõ với lời văn rất biểu cảm. Hãy thảo luận, tìm yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn.

1. Ví dụ : Đoạn văn (Sgk / 72, 73)
Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi
Kể tả
kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả
tả tả kể tả
chân lại. Mẹ tôi kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi
kể tả kể tả
cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo (…)
tả tả
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt… tôi … nhận ra mẹ tôi
kể
không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội…
tả kể
Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn,
tả
làm nổi bật màu hồng của đôi gò má. Hay tại sự sung sướng (... ).Tôi
tả biểu cảm ( suy nghĩ ) kể
ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, tôi thấy
kể tả biểu cảm
những cảm giác ấm áp bấy lâu nay mất đi bổng lại mơn man khắp da
biểu cảm ( cảm nhận )
thịt. Hơi quần áo, hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn, thơm tho lạ thường.
biểu cảm ( cảm nhận )
Phải bé lại mà lăn vào lòng một người mẹ,(…)mới thấy người mẹ

có một êm dịu vô cùng. Biểu cảm (cảm nghĩ )
Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi

kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả

chân lại. Mẹ tôi kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi

cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo (…)

Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt… tôi … nhận ra mẹ tôi

không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội…

Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn,

làm nổi bật màu hồng của đôi gò má. Hay tại sự sung sướng (... ).Tôi

ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, tôi thấy

những cảm giác ấm áp bấy lâu nay mất đi bổng lại mơn man khắp da

thịt. Hơi quần áo, hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn, thơm tho lạ thường.

Phải bé lại mà lăn vào lòng một người mẹ,(…)mới thấy người mẹ

có một êm dịu vô cùng.

1. Ví dụ : Đoạn văn trích “Trong lòng mẹ”(Sgk/72, 73)
Xe chạy chầm chậm… Mẹ tôi cầm nón vẫy tôi, vài giây sau, tôi đuổi kịp. Tôi thở hồng hộc, trán đẫm mồ hôi, và khi trèo lên xe, tôi ríu cả chân lại. Mẹ tôi kéo tay tôi, xoa đầu tôi hỏi, thì tôi òa lên khóc rồi cứ thế nức nở. Mẹ tôi cũng sụt sùi theo (…)
Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nước mắt… tôi … nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá như cô tôi nhắc lại lời người họ nội… Gương mặt mẹ tôi vẫn tươi sáng với đôi mắt trong và nước da mịn, làm nổi bật màu hồng của đôi gò má. (…). Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ, đầu ngả vào cánh tay mẹ, tôi thấy những cảm giác ấm áp
bấy lâu nay mất đi bổng lại mơn man khắp da thịt. Hơi quần áo, hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn, thơm tho lạ thường.
Phải bé lại mà lăn vào lòng một người mẹ,(…)mới thấy người mẹ có một êm dịu vô cùng.
Hãy nhận xét yếu tố kể, tả, biểu cảm được diễn đạt như thế nào ? Đan xen hay đứng riêng ?
 Kể, tả, biểu cảm đan xen nhau

Ví dụ : Đoạn văn trích “Trong lòng mẹ”
(Sgk/72, 73)
Kể, tả, biểu cảm đan xen nhau
Thảo luận nhóm theo bàn:
Hãy quan sát đoạn văn bên dưới. Sau đó so sánh với đoạn văn của Nguyên Hồng và rút nhận xét :
Nếu không có yếu tố tả, biểu cảm thì việc kể sẽ như thế nào ?
Nếu bỏ yếu tố kể đoạn văn sẽ ảnh hưởng ra sao ?
Từ đó rút ra tác dụng của yếu tố tả, biểu cảm trong đoạn văn.
Nhận xét :
Nếu bỏ yếu tố tả, biểu cảm --> đoạn văn kể chuyện khô khan, không hay, thiếu sự sinh động, không thể hiện rõ dung mạo của nhân vật, của hành động, không làm cho người đọc xúc động, trăn trở, suy nghĩ trước sự việc, nhân vật.
Nếu bỏ yếu tố kể, không thành chuyện, người đọc sẽ không hiểu sự việc --> yếu tố kể là chính, quan trọng.
Vậy kể mà kết hợp tả, biểu cảm làm cho cuộc gặp gỡ giữa hai mẹ con Hồng thêm sinh động : hình ảnh Hồng vội vả, cuống quýt, sung sướng, hạnh phúc. Hình ảnh mẹ đẹp qua cái nhìn, cảm nhận đầy yêu thương của con --> chuyện kể trở nên sâu sắc, có ý nghĩa hơn, gợi được suy nghĩ và cảm xúc cho người đọc về nhân vật, về tình mẫu tử sâu nặng.
 làm cho việc kể sinh động và sâu sắc hơn.
Đoạn văn được viết lại sau khi đã lượt bỏ yếu tố tả, biểu cảm, chỉ để lại yếu tố kể :

Mẹ tôi vẫy tôi. Tôi chạy theo chiếc xe chở
mẹ. Mẹ kéo tôi lên xe. Tôi òa khóc. Mẹ tôi cũng
khóc theo. Tôi ngồi bên mẹ, đầu ngã vào cánh
tay mẹ, quan sát gương mặt mẹ.
Ghi nhớ : ( Sgk / 74 )
Tổng kết : Hãy rút ra kết luận cần ghi nhớ qua những gì vừa tìm hiểu :
1. Trong văn tự sự các nhà
thường viết như thế nào ?
2. Tác dụng của các yếu tố
tả, biểu cảm trong văn tự sự ?
Hãy thảo luận theo bàn : Chỉ ra yếu tố tả, biểu cảm và phân tích tác dụng của nó trong 2 đoạn trích văn bản sau :
a. "Hàng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàn bạc, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường. Tôi quên sao được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng" (Thanh Tịnh )

b. " Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt ầng ậc nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà òa lên khóc. Bây giờ thì tôi không xót xa năm quyển sách của tôi quá như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão Hạc. Tôi hỏi cho có chuyện :
- Thế nó cho bắt à ?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những nếp nhăn xô lại với nhau ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu ngoẹo về một bên và cái miệng móm mem của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc.
( Nam Cao )
Hãy thảo luận : Chỉ ra yếu tố tả, biểu cảm và phân tích tác dụng của nó trong 2 đoạn trích văn bản sau :
a. "Hàng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàn bạc, lòng tôi lại náo nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường. Tôi quên sao được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng" (Thanh Tịnh )
b. " Lão cố làm ra vẻ vui vẻ. Nhưng trông lão cười như mếu và đôi mắt ầng ậc nước, tôi muốn ôm choàng lấy lão mà òa lên khóc. Bây giờ thì tôi không xót xa năm quyển sách của tôi quá như trước nữa. Tôi chỉ ái ngại cho lão Hạc. Tôi hỏi cho có chuyện :
- Thế nó cho bắt à ?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những nếp nhăn xô lại với nhau ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu ngoẹo về một bên và cái miệng móm mem của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc.
( Nam Cao )
Nhận xét: Cả hai đoạn trích đều có sự kết hợp kể, tả, biểu cảm đan xen vào nhau.
Yếu tố miêu tả, biểu cảm giúp tô đậm tâm trạng của nhân vật tôi khi mỗi độ cuối thu, vào ngày tưụ trường của các em nhỏ; tạo nên chất thơ trong lời kể.
Yếu tố miêu tả và biểu cảm giúp khắc họa rõ nét hình ảnh, nội tâm, tính cách của lão Hạc sau khi bán chó Vàng và tấm lòng, sự cảm thông của ông giáo.
Hình ảnh, nội tâm lão Hạc: đau đớn, xót xa vì đã trót lừa bán con chó yêu quí .
Tính cách lão Hạc qua sự việc bán chó: nhân hậu, lương thiện.
Tấm lòng ông Giáo: thông hiểu, đồng cảm, yêu thương, chia sẻ --> nhân đạo.
Vậy yếu tố miêu tả, biểu cảm có tác dụng gì trong văn tự sự ?
Ví dụ:Đoạn văn “Trong lòng mẹ”(Sgk/72, 73)
Kể, tả, biểu cảm đan xen nhau
 làm cho việc kể sinh động và sâu sắc hơn.
Ghi nhớ : ( Sgk / 74 )
Luyện tập :

Phân tích tác dụng yếu tố tả, biểu cảm:
Giúp tô đậm tâm trạng của nhân vật “tôi”khi mỗi độ cuối thu, vào ngày tựu trường; tạo chất thơ cho lời kể.
Giúp khắc họa rõ nét hình ảnh, nội tâm lão Hạc (đau đớn, xót xa), tính cách của lão Hạc (nhân hậu, lương thiện) và tấm lòng, sự cảm thông, yêu thương, chia sẻ của ông giáo.
Một số đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả trong các văn bản đã học.
“ Hàng năm cứ vào cuối thu …đãng”
(“Trong lòng mẹ” – Ng. Hồng)
“Lão cố làm ra vẻ vui vẻ…hu hu khóc”
(“Lão Hạc” - Nam Cao)
2. Viết đoạn văn kể giây phút đầu tiên
gặp gỡ người thân ( chọn gặp bà).
Gợi ý :
Để viết những câu có yếu tố miêu tả, biểu cảm :
Cần chú ý đưa vào câu văn các từ ngữ hình ảnh có sức gợi tả, gợi cảm (đặc biệt là hệ thống
từ láy, từ tượng hình, từ tượng thanh, từ ghép)
Khi xây dựng đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố
miêu tả, biểu cảm, các em cần theo các bước sau :
+ Lựa chọn sự việc: Gặp người thân ( bà )
+ Chọn ngôi kể : ( ngôi 1 : xưng tôi / em )
+ Trình tự, thứ tự kể : thứ tự kể tự nhiên (kể xuôi ); kể, tả, biểu cảm về sự việc : từ xa  gần )
+ Xác định yếu tố miêu tả và biểu cảm dùng trong đoạn văn:
* Miêu tả : - Từ xa: tả hình dáng,cử chỉ của bà, em
- Đến gần : Kể tả hành động, cử chỉ của em và bà
* Biểu cảm: - cảm nhận, cảm nghĩ, suy nghĩ về bà
- Cảm xúc: mong đợi, sung sướng, hạnh phúc, tình yêu thương của em và bà.
(Tình huống gần giống như đoạn “Trong lòng mẹ”)
Đoạn văn tham khảo: Kể giây phút đầu tiên gặp người thân sau bao ngày xa cách.
Tôi nhớ mãi cái giây phút đầu tiên gặp bà sau bao ngày xa cách. Còn nhớ, lần ấy bố bảo với tôi: “Hè năm nay, bố cho thằng Toàn về thăm nội. Lâu lắm rồi, ba năm rồi còn gì”. Tôi mừng rơn và hồi hộp chờ đợi ngày được về thăm nội. Tôi nhớ và thương nội lắm. Bà là người đã gắn bó, yêu thương, ẳm bồng, dạy dỗ tôi từ bé. Tôi cứ hình dung, mượn tượng hình ảnh bà nơi quê xa. Và ngày gặp bà cũng đến. Lòng tôi náo nức nhịp theo tiếng động cơ của chiếc ô-tô Max đang bon bon trên đường. Xe dừng nơi đầu xóm, tôi hối hả bước xuống, phóng nhanh tầm mắt nhìn về cuối xóm, nơi có ngôi nhà thân yêu của bà. Và kìa, xa xa khuất sau hàng cây trứng cá xanh mướt , bà đang lom khom quét sân, nhặt rác. Tôi cuống quýt gọi to : “Bà ơi! Cháu về thăm bà đây”. Từ xa, bà ngước lên, đôi mắt nheo nắng, rồi ngạc nhiên, mừng rỡ. Bà mỉm cười nhìn tôi. Tôi chạy đến thật nhanh, ôm chầm lấy bà. Tôi bật khóc trong niềm sung sướng. Bà dắt tôi vào nhà, ngồi xuống phản, xoa đầu tôi, đôi mắt rưng rưng, bà bảo: “ Thôi nào, cháu ngoan. Để bà xem cháu lớn thế nào ?”. Bà nhìn tôi với đôi mắt âu yếm. Tôi vùi đầu vào ngực bà, một mùi hương nồng nồng, ngai ngái thân quen lan tỏa từ khuôn miệng nhai trầu của bà. Tôi như muốn nở căng lồng ngực để nhận lấy cái hương vị thân quen ấy và cũng đề tận hưởng cái cảm giác êm ái, ấm áp khi được ngồi trong lòng bà mà bấy lâu nay tôi thiếu vắng. Tôi ngước lên nhìn bà và nhận ra bà có già hơn, đuôi mắt hằn nhiều dấu chân chim, tóc bạc trắng, nhưng làn da của bà vẫn hồng hào như xưa. Tôi thì thầm vào tai bà: “Bà ơi! Bà vẫn đẹp như xưa”. Bà cười, mắng yêu: “Cha mày, nói có hay không!”. Rồi hai bà cháu tôi dắt nhau ra vườn hái quả.
Đoạn văn tham khảo: Kể giây phút đầu tiên gặp người thân sau bao ngày xa cách.
Tôi nhớ mãi cái giây phút đầu tiên gặp bà sau bao ngày xa cách. Còn nhớ, lần ấy bố bảo với tôi: “Hè năm nay, bố cho thằng Toàn về thăm nội. Lâu lắm rồi, ba năm rồi còn gì”. Tôi mừng rơn và hồi hộp chờ đợi ngày được về thăm nội. Tôi nhớ và thương nội lắm. Bà là người đã gắn bó, yêu thương, ẳm bồng, dạy dỗ tôi từ bé. Tôi cứ hình dung, mượn tượng hình ảnh bà nơi quê xa. Và ngày gặp bà cũng đến. Lòng tôi náo nức nhịp theo tiếng động cơ của chiếc ô-tô Max đang bon bon trên đường. Xe dừng nơi đầu xóm, tôi hối hả bước xuống, phóng nhanh tầm mắt nhìn về cuối xóm, nơi có ngôi nhà thân yêu của bà. Và kìa, xa xa khuất sau hàng cây trứng cá xanh mướt , bà đang lom khom quét sân, nhặt rác. Tôi cuống quýt gọi to : “Bà ơi! Cháu về thăm bà đây”. Từ xa, bà ngước lên, đôi mắt nheo nắng, rồi ngạc nhiên, mừng rỡ. Bà mỉm cười nhìn tôi. Tôi chạy đến thật nhanh, ôm chầm lấy bà. Tôi bật khóc trong niềm sung sướng. Bà dắt tôi vào nhà, ngồi xuống phản, xoa đầu tôi, đôi mắt rưng rưng, bà bảo: “ Thôi nào, cháu ngoan. Để bà xem cháu lớn thế nào ?”. Bà nhìn tôi với đôi mắt âu yếm. Tôi vùi đầu vào ngực bà, một mùi hương nồng nồng, ngai ngái thân quen lan tỏa từ khuôn miệng nhai trầu của bà. Tôi như muốn nở căng lồng ngực để nhận lấy cái hương vị thân quen ấy và cũng đề tận hưởng cái cảm giác êm ái, ấm áp khi được ngồi trong lòng bà mà bấy lâu nay tôi thiếu vắng. Tôi ngước lên nhìn bà và nhận ra bà có già hơn, đuôi mắt hằn nhiều dấu chân chim, tóc bạc trắng, nhưng làn da của bà vẫn hồng hào như xưa. Tôi thì thầm vào tai bà: “Bà ơi! Bà vẫn đẹp như xưa”. Bà cười, mắng yêu: “Cha mày, nói có hay không!”. Rồi hai bà cháu tôi dắt nhau ra vườn hái quả.
Củng cố: 1. Đọc bài văn viết tại lớp của 1 HS lớp 8 – trường THCS Thanh Thủy – Phú Thọ sau (đăng trong tạp chí “ Văn học và Tuổi trẻ”, bài có lược bớt) và nêu nhận xét: của em:
Khi những chiếc lá mướt xanh đã ngả dần sang màu vàng úa, những quả hồng căng mọng đã ngả sang màu ngọc lựu già, những quả bưởi cũng đủ lớn, tròn xoe mọng nước, ấy là lúc thu đã về. Và với tôi, ấn tượng sâu đậm nhất về mùa thu là ánh trăng sáng vằn vặc của đêm rằm Trung thu.
(…).Trung thu năm nay đối với tôi thật đáng nhớ. Vào đêm 14, nhìn ánh trăng tỏa sáng khắp nơi, tôi mỉm cười mừng rỡ: “Nhất định ngày mai trăng sẽ còn đẹp hơn thế!”. Tôi và các bạn trong xóm đã chuẩn bị rất kĩ lưỡng cho Trung thu này, nào là đèn ông sao, đèn cá chép, rồi đèn lồng, (…). Bọn con giá chúng tôi còn bàn nhau, ngày mai sẽ thả nến mang điều ước của mình xuống sông. (…)
Đến hôm sau – ngày quan trọng của mọi trẻ em, lại có một cơn bão tràn về. Suốt cả ngày mưa rơi rả rít, gió thổi từng hồi quật vào cây nghiêng ngả.Thế rồi,đến chập tối, mưa tạnh nhưng trời vẫn cứ xám xịt. Bầu không khí đẫm hơi nước. Tôi buồn so:Thế là hết rước đèn, hết tiết mục trông trăng phá cỗ, bởi làm gì có trăng…
Và ô kìa! Trăng đã lên! Trăng lên trong niềm vui mừng khôn xiết của chúng tôi. (…).Hiện ra trước mắt tôi là một vầng trăng tròn trịa, tuy không trong vắt, không lấp lánh ánh bạc và thỉnh thoảng lại lòa nhòa sau những đám mây đen ướt sũng nước, nhưng với tôi trăng vẫn đẹp. Tôi vui mừng chạy đi gọi lũ bạn trong xóm. Chúng nó cũng đã tụ tập đông đủ. Chúng tôi rước đèn dưới ánh trăng và cùng hát vang.(…). Sau đó, riêng mấy đứa con gái chúng tôi cùng thực hiện những điều mà cả bọn mong ước bấy lâu nay: thả nến trong đêm trung thu, vì chúng tôi tin rằng, vào ngày tết thiếu nhi, những mong ước của trẻ thơ sẽ trở thành hiện thực. Men theo bờ đá, (…) đến sát mặt nước, (…) cẩn thận, nâng niu, chúng tôi thả từ từ những ngọn nến (…). Ngước nhìn lên, tôi thấy chị Hằng Nga đang mỉm cười (…)
Trong văn bản tự sự, yếu tố miêu tả có vai trò và ý nghĩa như thế nào đối với sự việc được kể?
Làm cho sự việc được kể ngắn gọn hơn.
Làm cho sự việc được kể đầy đủ hơn.
Làm cho sự việc được kể đơn giản hơn.
Làm cho sự việc được kể sinh động và hiện lên như thật.
Trong văn tự sự, yếu tố biểu cảm có vai trò gì ?
Giúp người viết thể hiện thái độ, tình cảm sâu sắc của mình đối với sự việc
Giúp người viết hiểu sâu sắc về sự việc được kể.
Giúp người viết hiểu một cách toàn diện về sự việc được kể.
Giúp sự việc được kể hiện lên sinh động và phong phú.
Trong câu văn sau, câu nào có yếu tố miêu tả?
Những bông hoa đang nở.
Những thử ruộng đã được cày xới kĩ càng.
Bụi hoa hướng dương nở rộ, vàng óng bên cây dừa lớn dáng sừng sững.
Những ngôi nhà cao rộng .
Trong các câu văn sau, câu nào chứa yếu tố biểu cảm ?
Chao ôi! Đối với những người ở quanh ta, nếu ta không cố tìm mà hiểu họ, thì ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi, … toàn những cớ để cho ta tàn nhẫn ; không bao giờ ta thấy họ là những người đáng thương ; không bao giờ ta thương.
Vợ tôi không ác nhưng thị khổ quá rồi.
Khi người ta khổ quá thì người chẳng còn nghĩ gì đến ai được nữa.
Tôi biết vậy nên tôi chỉ buồn chớ không nỡ giận.
Củng cố: 1. Đọc bài văn viết tại lớp của 1 HS lớp 8 – Phú Thọ và nêu nhận xét :
D
A
C
A
Khi những chiếc lá mướt xanh đã ngả dần sang màu vàng úa, những quả hồng căng mọng đã ngả sang màu ngọc lựu già, những quả bưởi cũng đủ lớn, tròn xoe mọng nước, ấy là lúc thu đã về. Và với tôi, ấn tượng sâu đậm nhất về mùa thu là ánh trăng sáng vằn vặc của đêm rằm Trung thu.
(…).Trung thu năm nay đối với tôi thật đáng nhớ. Vào đêm 14, nhìn ánh trăng tỏa sáng khắp nơi, tôi mỉm cười mừng rỡ: “Nhất định ngày mai trăng sẽ còn đẹp hơn thế!”. Tôi và các bạn trong xóm đã chuẩn bị rất kĩ lưỡng cho Trung thu này, nào là đèn ông sao, đèn cá chép, rồi đèn lồng, (…). Bọn con giá chúng tôi còn bàn nhau, ngày mai sẽ thả nến mang điều ước của mình xuống sông. (…)
Đến hôm sau – ngày quan trọng của mọi trẻ em, lại có một cơn bão tràn về. Suốt cả ngày mưa rơi rả rít, gió thổi từng hồi quật vào cây nghiêng ngả.Thế rồi,đến chập tối, mưa tạnh nhưng trời vẫn cứ xám xịt. Bầu không khí đẫm hơi nước. Tôi buồn so:Thế là hết rước đèn, hết tiết mục trông trăng phá cỗ, bởi làm gì có trăng…
Và ô kìa! Trăng đã lên! Trăng lên trong niềm vui mừng khôn xiết của chúng tôi. (…).Hiện ra trước mắt tôi là một vầng trăng tròn trịa, tuy không trong vắt, không lấp lánh ánh bạc và thỉnh thoảng lại lòa nhòa sau những đám mây đen ướt sũng nước, nhưng với tôi trăng vẫn đẹp. Tôi vui mừng chạy đi gọi lũ bạn trong xóm. Chúng nó cũng đã tụ tập đông đủ. Chúng tôi rước đèn dưới ánh trăng và cùng hát vang.(…). Sau đó, riêng mấy đứa con gái chúng tôi cùng thực hiện những điều mà cả bọn mong ước bấy lâu nay: thả nến trong đêm trung thu, vì chúng tôi tin rằng, vào ngày tết thiếu nhi, những mong ước của trẻ thơ sẽ trở thành hiện thực. Men theo bờ đá, (…) đến sát mặt nước, (…) cẩn thận, nâng niu, chúng tôi thả từ từ những ngọn nến (…). Ngước nhìn lên, tôi thấy chị Hằng Nga đang mỉm cười (…)
Ví dụ:Đoạn văn “Trong lòng mẹ”(Sgk/72, 73)
Kể, tả, biểu cảm đan xen nhau
 làm cho việc kể sinh động và sâu sắc hơn.
Ghi nhớ : ( Sgk / 74 )
Luyện tập :

Phân tích tác dụng yếu tố tả, biểu cảm:
Giúp tô đậm tâm trạng của nhân vật “tôi”khi mỗi độ cuối thu, vào ngày tựu trường; tạo chất thơ cho lời kể.
Giúp khắc họa rõ nét hình ảnh, nội tâm lão Hạc (đau đớn, xót xa), tính cách của lão Hạc (nhân hậu, lương thiện) và tấm lòng, sự cảm thông, yêu thương, chia sẻ của ông giáo.
Một số đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả trong các văn bản đã học.
“ Hàng năm cứ vào cuối thu …đãng”
(“Trong lòng mẹ” – Ng. Hồng)
“Lão cố làm ra vẻ vui vẻ…hu hu khóc”
(“Lão Hạc” - Nam Cao)
2. Viết đoạn văn kể giây phút đầu tiên
gặp gỡ người thân ( chọn gặp bà).
Viết đoạn văn tự sự có dùng yếu tố miểu tả, biểu cảm cho tranh “ Cô bé bán diêm” ( Sgk/65 )  về nhà làm.
…Xe dừng nơi đầu xóm, tôi hối hả bước xuống, phóng nhanh tầm mắt nhìn về cuối xóm, nơi có ngôi nhà thân yêu của bà. Và kìa, xa xa khuất sau hàng cây trứng cá xanh mướt , bà đang lom khom quét sân, nhặt rác. Tôi cuống quýt gọi to : “Bà ơi! Cháu về thăm bà đây”. Từ xa, bà ngước lên, đôi mắt nheo nắng, rồi ngạc nhiên, mừng rỡ. Bà mỉm cười nhìn tôi. Tôi chạy đến thật nhanh, ôm chầm lấy bà. Tôi bật khóc trong niềm sung sướng. Bà dắt tôi vào nhà, ngồi xuống phản, xoa đầu tôi, đôi mắt rưng rưng, bà bảo: “ Thôi nào, cháu ngoan. Để bà xem cháu lớn thế nào ?”. Bà nhìn tôi với đôi mắt âu yếm. Tôi vùi đầu vào ngực bà, một mùi hương nồng nồng, ngái ngái thân quen lan tỏa từ khuôn miệng nhai trầu của bà. Tôi như muốn nở căng lồng ngực để nhận lấy cái hương vị thân quen ấy và cũng đề tận hưởng cái cảm giác êm ái, ấm áp khi được ngồi trong lòng bà mà bấy lâu nay tôi thiếu vắng. Tôi ngước lên nhìn bà và nhận ra bà có già hơn, đuôi mắt hằn nhiều dấu chân chim, tóc bạc trắng, nhưng làn da của bà vẫn hồng hào như xưa. Tôi thì thầm vào tai bà: “Bà ơi! Bà vẫn đẹp như xưa”. Bà cười, mắng yêu: “Cha mày, nói có hay không!”. Rồi hai bà cháu tôi dắt nhau ra vườn hái quả.
Dặn dò :
Học kĩ bài và hoàn thành làm bài 2 (Sgk), bài tập thêm (số 3: về nhà )
Soạn kĩ bài “ Đánh nhau với cối xay gió”  chú ý :
+ Đọc kĩ văn bản, tóm tắt văn bản.
+ Đọc, tìm hiểu tác giả, tìm hiểu chú thích: 1, 2, 6, 7, 8, 9, 10, 12.
+ Trả lời câu hỏi tìm hiểu trong Sgk
+ Nêu nhận xét về 2 nhân vật : Đôn Ki-hô-tê và Xan-chô Pan-xa
Viết đoạn văn tự sự có dùng yếu tố miểu tả, biểu cảm cho tranh “ Cô bé bán diêm” ( Sgk/65 )--> về nhà.
…Xe dừng nơi đầu xóm, tôi hối hả bước xuống, phóng nhanh tầm mắt nhìn về cuối xóm, nơi có ngôi nhà thân yêu của bà. Và kìa, xa xa khuất sau hàng cây trứng cá xanh mướt , bà đang lom khom quét sân, nhặt rác. Tôi cuống quýt gọi to : “Bà ơi! Cháu về thăm bà đây”. Từ xa, bà ngước lên, đôi mắt nheo nắng, rồi ngạc nhiên, mừng rỡ. Bà mỉm cười nhìn tôi. Tôi chạy đến thật nhanh, ôm chầm lấy bà. Tôi bật khóc trong niềm sung sướng. Bà dắt tôi vào nhà, ngồi xuống phản, xoa đầu tôi, đôi mắt rưng rưng, bà bảo: “ Thôi nào, cháu ngoan. Để bà xem cháu lớn thế nào ?”. Bà nhìn tôi với đôi mắt âu yếm. Tôi vùi đầu vào ngực bà, một mùi hương nồng nồng, ngai ngái thân quen lan tỏa từ khuôn miệng nhai trầu của bà. Tôi như muốn nở căng lồng ngực để nhận lấy cái hương vị thân quen ấy và cũng đề tận hưởng cái cảm giác êm ái, ấm áp khi được ngồi trong lòng bà mà bấy lâu nay tôi thiếu vắng. Tôi ngước lên nhìn bà và nhận ra bà có già hơn, đuôi mắt hằn nhiều dấu chân chim, tóc bạc trắng, nhưng làn da của bà vẫn hồng hào như xưa. Tôi thì thầm vào tai bà: “Bà ơi! Bà vẫn đẹp như xưa”. Bà cười, mắng yêu: “Cha mày, nói có hay không!”. Rồi hai bà cháu tôi dắt nhau ra vườn hái quả.



Tiết học kết thúc!
Cảm ơn các em!