Tuần 22. Rừng xà nu

1. Trích đoạn phim gợi ấn tượng về vùng đất nào?
Khởi động: Mời các em cùng xem trích đoạn phim và thực hiện một số yêu cầu từ 1 đến 4:
2. Chỉ ra những nét đặc trưng trong sinh hoạt văn hóa của vùng đất đó được thể hiện trong trích đoạn phim.
3. Bộ phim này được chuyển thể từ tiểu thuyết nổi tiếng của nhà văn Nguyên Ngọc. Đó là tác phẩm nào?
4. Tiểu thuyết viết về một người con anh hùng của đất Kon Tum. Đó là ai?
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
1
RỪNG XÀ NU
(NGUYỄN TRUNG THÀNH)
Tiết PPCT: 64,65
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
2
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
3
Tên thật là nguyễn Văn Báu ( 1932 ), quê ở Quảng Nam.
Là nhà văn quân đội, có duyên và gắn bó với mảnh đất Tây Nguyên hùng vĩ.
Sáng tác mang đạm khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn
Tác phẩm tiêu biểu: Đất nước đứng lên, Rẻo cao (1961), Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc (truyện và ký, 1969)…
I/ Tìm hiểu chung :
1. Tác giả
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
4






4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
5
2. Tác phẩm
Hoàn cảnh sáng tác:
- Hoàn cảnh sáng tác: 1965
Ngày 8/ 3/1965, Mỹ đổ quân ồ ạt vào bãi biển Chu Lai, bắt đầu cuộc chiến tranh cục bộ ở miền Nam và chiến tranh phá hoại ở miền Bắc.
Dân tộc ta bước vào cuộc đối đầu một mất một còn với đế quốc Mỹ.

Cảm hứng lịch sử, cảm hứng sử thi về cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc
- Xuất xứ: In trong tập truyện và ký Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc (1969)
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
6
Với chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” (1961-1965) và “Chiến tranh cục bộ” (1965-1968), có thể nói, cách mạng Việt Nam rơi vào thời kì đen tối. Ngô Đình Diệm đã “lê máy chém khắp miền Nam” công khai thảm sát cán bộ , Đảng viên, đồng bào yêu nước của ta
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
7
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
8
b. Tóm tắt
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
9
BUỔI CHIỀU Rừng xà nu - Tnú được về thăm làng sau 3 năm đi lực lượng Giải phóng quân
(Tác giả kể)
ĐÊM HỌP
LÀNG TẠI NHÀ
CỤ MẾT
Cụ Mết kể cho dân làng nghe về cuộc đời Tnú và cuộc đồng khởi của dân làng Xô Man:
+ Tnú làm liên lạc cho anh Quyết
+ Tnú bị bắt, bị tù 3 năm rồi vượt ngục trở về làng chuẩn bị kháng chiến
+ Tnú lấy Mai. Mai và con bị giặc tra tấn đến chết- Tnú xông ra cứu vợ con và bị giặc bắt, bị đốt cháy 10 đầu ngón tay- Cụ Mết chỉ huy dân làng giết giặc, cứu Tnú.
+ Tnú tham gia Giải phóng quân
Sáng hôm sau Tnú trở lại đơn vị. Cụ Mết, Dít tiễn anh. Những đồi xà nu nối tiếp chạy đến tận chân trời…
( Tác giả kể)
TÓM TẮT
Đan cài các câu chuyện: Chuyện về cuộc đời Tnú – chuyện về cuộc nổi dậy của dân làng Xô man  được “bao gói” trong những cánh rừng xà nu, đồi xà nu bạt ngàn…
Đan xen về thời gian: Quá khứ - hiện tại
Tái hiện không khí của phong trào cách mạng giải phóng dân tộc ở miền Nam vào những năm đen tối trước Đồng Khởi (1955-1959)
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
10
c. Nhan đề: Rừng xà nu
Nhan đề Rừng xà nu  giàu sức khái quát, gợi mở:
Gợi vẻ đẹp hùng tráng, man dại của núi rừng Tây Nguyên
Gợi lên vẻ đẹp của con người Tây Nguyên bất khuất, kiên cường.
Nhan đề Rừng xà nu tạo khí vị Tây Nguyên đậm đà cho tác phẩm.
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
11
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. Hình tượng rừng xà nu
Đọc mở đầu: “ Làng ở trong tầm đại bác của đồn giặc… những đồi xà nu nối tiếp tới chân trời”(tr. 38)
Đoạn kết: “Tnú lại ra đi…những rừng xà nu nối tiếp chạy đến chân trời” (tr. 48)
Trả lời câu hỏi:
Câu 1: Tìm những chi tiết, hình ảnh cho thấy rừng xà nu gắn bó mật thiết với cuộc sống của dân làng Xô Man.
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
12
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. Hình tượng rừng xà nu
Câu 2: Tìm những chi tiết, hình ảnh câu văn miêu tả rừng xà nu bị tàn phá bởi bom đạn chiến tranh/ có sức sống bất diệt. Nhận xét cách miêu tả của nhà văn.
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
13


Đặc điểm sinh thái
Xà nu: tên gọi khác của thông ba lá
Loại cây thân gỗ, họ thông, mọc thành rừng ở Tây Nguyên.
- Cây xà nu có dáng mọc thẳng, tán lá vươn cao, thân cây vạm vỡ, có sức sống mãnh liệt.
“ …loại cây hùng vĩ và cao thượng, man dại và trong sạch, cây cao vút, vạm vỡ, ứa nhựa, tán lá vừa thanh nhã vừa rắn rỏi”
( Nguyên Ngọc- Về một truyện ngắn- Rừng xà nu )


Hình ảnh cây xà nu
II. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN
1. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
14
1. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
a, Xà nu là hình tượng nổi bật, xuyên suốt tác phẩm
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
15
- Xuyên suốt: Mở đầu: “…những đồi xà nu nối tiếp tới chân trời”; kết thúc: “…những rừng xà nu nối tiếp chạy tới chân trời”
- Trung tâm: được nhắc tới khoảng 20 lần
Thủ pháp trùng điệp, tạo kết cấu đầu cuối tương ứng tạo không khí sử thi, góp phần thể hiện chủ đề tư tưởng tác phẩm
-> Cây xà nu trở thành hình tượng đẹp xuyên suốt tác phẩm, đi sâu vào cuộc sống người dân các buôn làng Tây Nguyên cả về mặt vật chất lẫn tinh thần, tình cảm.
- Có mặt trong đời sống hàng ngày của dân làng Xô Man(Lửa xà nu trong mỗi bếp, đuốc xà nu soi đường rừng, khói xà nu xông bảng đen…)
Tham dự vào các sự kiện trọng đại của làng Xô Man(Lửa xà nu soi cho dân làng mài vũ khí, giấu vũ khí; giặc đốt hai bàn tay Tnú bằng giẻ tẩm nhựa xà nu; lửa xà nu soi rõ xác bọn giặc …)
1. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
b. Ý nghĩa biểu tượng:
-…ở trong tầm đại bác của đồn giặc…-> tư thế đối địch giữa sự sống và cái chết, sinh tồn và hủy diệt
-...hàng vạn cây không có cây nào không bị thương…; ...bị chặt đứt ngang nửa thân mình, đổ ào ào như một trận bão... ; ...bị đại bác chặt đứt làm đôi...năm mười hôm thì cây chết; “...ở chỗ vết thương...dần bầm lại... thành từng cục máu lớn...”
-> Cách sử dụng từ ngữ: vết thương, từng cục máu lớn, loét mãi ra,… chứng nhân về tội ác của cuộc chiến tranh hủy diệt
 Gợi tả sinh động nỗi đau của rừng xà nu trong sự chiếu ứng với sự đau thương của dân làng Xô Man dưới sự tàn phá, hủy diệt dã man của kẻ thù.
Bị giết hại ( Anh Xút, bà Nhan; mẹ con Mai )
Phải mang thương tật suốt đời (Tnú)
- So sánh, động từ mạnh, nhân hóa, ẩn dụ
- Miêu tả tỉ mỉ, giàu tính tạo hình, từ khái quát đến cụ thể
- Nghệ thuật chiếu ứng
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
16
- ...tràn trề, thơm ngào ngạt, long lanh nắng hè gay gắt...; ...ham ánh sáng mặt trời...phóng lên rất nhanh ...lóng lánh...thơm mỡ màng- > huy động khứu giác và ấn tượng thị giác để miêu tả chất nhựa xà nu tạo nên vẻ đẹp thi vị.
 vẻ đẹp mang đậm tính sử thi, biểu tượng cho cuộc sống đau thương nhưng kiên cường và bất diệt của con người Tây Nguyên.
- Người dân Xô Man yêu tự do. Yêu cách mạng
- Ẩn dụ, tương phản, nhân hóa, hệ thống từ láy,
- Ngôn ngữ giàu sức gợi
- Đậm cảm hứng lãng mạn ngợi ca
- ...vết thương của chúng chóng lành như trên một thân thể cường tráng; “...cạnh một cây ngã gục, có bốn, năm cây con mọc lên, hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trời... -> Từ ngữ đối lập (ngã gục>< mọc lên, một>< bốn năm)  khẳng định nguồn sống bền bỉ, bất diệt
- ...Rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn của mình ra che chở cho làng…
- Khát khao ánh sáng, tự do
- Sức sồng bất diệt
- Tình yêu thương, đoàn kết
- Thế hệ làng Xô Man kiên cường, bất khuất nối tiếp nhau: Anh Xút, bà Nhan chết đã có Tnu, Mai tiếp bước; bên cạnh thể hệ trưởng thành như cụ Mết, Tnu đã có Dít, Heng tiếp nối
- Người dân Xô Man yêu thương, đoàn kết, gắn bó với nhau
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
17
- Sử dụng nhân hoá, ẩn dụ, bút pháp tả thực, tượng trưng, lời văn đậm chất sử thi, câu văn giàu tính tạo hình, nhạc điệu; tạo ra kết cấu đầu cuối tương ứng...
- Tạo nên một không gian nghệ thuật thấm đẫm chất sử thi và khí vị Tây Nguyên.
-> Là một hình tượng ẩn dụ, được xây dựng bằng thủ pháp nghệ thuật chiếu ứng rừng cây – đời người , rừng xà nu có ý nghĩa biểu tượng cho đời sống văn hóa, số phận và phẩm chất anh hùng của nhân dân Tây Nguyên.
1. HÌNH TƯỢNG RỪNG XÀ NU
c. Nghệ thuật
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
18

Biểu tượng:
Kiên cường, quật khởi, tin vào
lý tưởng cách mạng, yêu
tự do
Biểu tượng:
Mất mát hi sinh
của con người
Xà nu
đau thương
Xà nu
Sức sống mãnh liệt

Bài ca về sức sống của con người Tây Nguyên
Rừng xà nu
Bài ca về sức sống của đại ngàn Tây Nguyên
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
19
2. Nhân vật Tnú
Đọc trích đoạn “Anh cán bộ ở trong rừng lúc bấy giờ là anh Quyết… Và lửa cháy khắp rừng”. Đọc kỹ các đoạn:
“Anh cán bộ ở trong rừng…Đảng còn, núi nước này còn.”
“Tnú hay quên chữ…Tnú chỉ kịp nuốt luôn cái thư”
“Không làm gì được con bé, thằng Dục dùng đến ngón đòn cuối cùng… và lửa cháy khắp rừng…”
Trả lời các câu hỏi:
Câu 1: Cảm nhận chung của em về cuộc đời của Tnú.
Câu 2: Tìm những chi tiết, lời nói, hành động thể hiện nét tính cách/phẩm chất điển hình cho tính cách Tây Nguyên (chú ý mối quan hệ của Tnú với cách mạng, với buôn làng, với vợ con; Tnú đi rừng, làm liên lạc; Tnu trở về làng).
Câu 3: Vì sao có thể nói Tnú là nhân vật điển hình cho bi kịch và con đường đến với cách mạng của người dân Tây Nguyên (chi tiết mẹ con Mai bị đánh chết, Tnú bị đốt mười đầu ngón tay; tiếng cụ Mết: Chém! Chém hết! ).
Câu 4: Nhận xét những thành công nghệ thuật mà nhà văn vận dụng để xây dựng nhân vật Tnú.
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
20
2. Nhân vật Tnú :
- Lúc nhỏ, Tnú mồ côi cha mẹ từ nhỏ, được chăm sóc nuôi dưỡng bởi bàn tay dân làng Xô Man Đời nó khổ, nhưng bụng dạ nó sạch như nước suối làng ta
- Trung thực, gan góc, táo bạo, dũng cảm ( từ nhỏ đã tiếp tế, liên lạc, bảo vệ cán bộ; khi bị bắt, bị tra tấn dã man)
- Giàu tình thương đối (với vợ con, với dân làng, với quê hương) và cháy bỏng căm hờn khi trong tim mang ba mối thù…( chi tiết nghe tiếng chày rộn rã , ngụm nước suối ngọt lành; chi tiết mười ngón tay bị đốt…)
- Có tính kỉ luật cao và tuyệt đối tin tưởng và trung thành với cách mạng (về phép và trả phép đúng hạn, khi bị bắt quyết không khai, khi bị đốt mười đầu ngón tay - Người cộng sản không thèm kêu van )
a. Số phận
b. Phẩm chất: Điển hình cho tính cách con người Tây Nguyên
- Khi trưởng thành, mang số phận đau thương: vợ con bị giặc đánh chết, Tnú bị bắt bị tra tấn dã man (đôi bàn tay bị đốt bởi nhựa xà nu)
-> mang cả nỗi đau thể xác, tinh thần.
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
21
Nhân vật Tnú được xây dựng qua hình ảnh đôi bàn tay
khi còn lành lặn học chữ vụng về  đập đá vào đầu tự trừng phạt vì học chậm …
Khi bị bắt bị tra hỏi đặt tay lên bụng mình “ cộng sản ở đây này …”
Khi bị tra tấn giặc tẩm dầu xànu và đốt 10 đầu ngón taynghiến răng chịu đựng..
Chứng tích tội ác của kẻ thù mà Tnú mang theo suốt đời.. Đó là ngọn lửa của lòng căm hận, châm bùng ngọn lửa đồng khởi.
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
22
Đôi bàn tay trừng phạt kẻ thù (dù mỗi ngón cụt một đốt, Tnú vẫn cầm súng, tự tay bóp cổ tên chỉ huy
=> Bàn tay Tnú biểu tượng cho sức mạnh của khối đoàn kết cộng đồng, sự gắn bó mạch sống của mảnh đất, rừng cây và sức sống con người. Đó là đôi bàn tay huyền thoại, vô địch trước sức mạnh của mọi kẻ thù.


2. Nhân vật Tnú :
- Bi kịch Tnú mang ý nghĩa điển hình cho bi kịch của người Xô Man khi chưa cầm vũ khí – cụ Mết nhắc đi nhắc lại việc Tnú không cứu được vợ con)
c. Tnú điển hình cho con đường đấu tranh đến với cách mạng của người Tây Nguyên, sáng tỏ chân lý cách mạng: Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo.
- Tnú chỉ được cứu khi dân làng Xô Man, dưới sự chỉ huy của cụ Mết – Chém! Chém hết!, đã cầm giáo mác ào ạt xông lên chém gục 10 tên lính giặc.
-> Hình tượng Tnú và cuộc đấu tranh của người Xô Man đặt ra một vấn đề có ý nghĩa lớn lao của dân tộc và thời đại: Để cho sự sống của đất nước và nhân dân mãi mãi trường tồn, không có cách nào khác hơn là phải cùng nhau đứng lên, cầm vũ khí chống lại kẻ thù tàn ác .
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
23
Tnú là cây xà nu đã trưởng thành, là thế hệ nối tiếp cha anh, là lực lượng nòng cốt của cuộc chiến đấu hôm nay. Con người có cuộc đời và số phận bi tráng, là hình ảnh con người Tây Nguyên bất khuất .
d. Nghệ thuật
- Xây dựng nhân vật vừa có những nét riêng cá tính sống động, vừa mang phẩm chất có tính khái quát, tiêu biểu
- Lời văn với những câu văn giàu tính tạo hình, giàu nhạc điệu, khi thâm trầm, khi tha thiết, trang nghiêm. Từ không gian kể chuyện đến nhân vật trong truyện đều mang chất sử thi đậm nét
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
24
3. KHUYNH HƯỚNG SỬ THI CỦA TÁC PHẨM
Đề tài: Biến cố trọng đại trong lịch sử dân tộc: Cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước
Chủ đề: Ngợi ca, khẳng định chân lí về con đường giải phóng dân tộc, cộng đồng, giải phóng nhân dân: Con đường vũ trang cách mạng.
Hình tượng nghệ thuật: Rừng xà nu, hình tượng dân làng  hùng tráng kì vĩ.
Nhân vật: Tiêu biểu, đại diện cho phẩm chất, quyền lợi, tâm tư, tình cảm của cộng đồng.
Giọng điệu: trang trọng, hào hùng như lối kể khan.
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
25

1. Nghệ thuật:
- Kết cấu: truyện lồng truyện; đầu cuối tương ứng tạo bối cảnh sử thi hùng vĩ.
- Không gian, thời gian nghệ thuật rộng lớn, kì vĩ, hoành tráng được kể lại chỉ trong một đêm  dồn nén về thời gian
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật đặc sắc (vừa có những nét riêng cá tính sống động, vừa mang phẩm chất có tính khái quát, tiêu biểu)
- Xây dựng các hình ảnh nghệ thuật mang tính biểu tượng cao (rừng xà nu).
- Truyện mang khuynh hướng sử thi.
- Giọng kể linh hoạt




2. Nội dung:
Viết về cuộc nổi dậy của một buôn làng Tây Nguyên trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước  Tập trung thể hiện chân lí thời đại, ngợi ca tinh thần yêu nước, căm thù giặc, tinh thần quật khởi của nhân dân ta…
III. TỔNG KẾT
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
26
10/04/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
27
CỦNG CỐ
- Hình tượng rừng xà nu được xây dựng như một biểu tượng của cuộc sống đau thương nhưng kiên cường và anh dũng.
- Hình tượng Tnú, nhân vật trung tâm của tác phẩm, người anh hùng mà câu chuyện bi tráng về đời anh thể hiện chân lí lịch sử của dân tộc.
- Chất sử thi và vẻ đẹp của ngôn ngữ kể chuyện.
10/04/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
28
BÀI TẬP VẬN DỤNG
Phần I: Trắc nghiệm
Câu 1: Tác phẩm của Nguyễn Trung Thành chủ yếu viết về đề tài cuộc sống và con người Tây Nguyên. Tác phẩm nào sau đây của nhà văn không thuộc đề tài trên?
A. Đất nước đứng lên C. Trở lại Mèo Vạc
B. Rừng xà nu D. Kỷ niệm Tây Nguyên
C
10/04/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
29
Câu 2: Ai là người viết nên trang sử hào hùng của cộng đồng người Xô Man?
A. Cụ Mết C. Dít
B. T nú D. Dân làng
D.
10/04/2020
GV: GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
30
Câu 3: Hình tượng “rừng xà nu” được miêu tả không có đặc điểm nào sau đây ?
A. Thể hiện vẻ đẹp lãng mạn đầy chất thơ .
B. Bị đạn đại bác tàn phá đau thương .
C. Càng đau thương càng ngời lên vẻ đẹp.
D. Ham ánh sáng mặt trời, khát vọng tự do.
A.
10/04/2020
GV: GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
31
Câu 4: Hình tượng Tnu trong cái nhìn nghệ thuật của nhà văn là một con người anh hùng có tính chất sử thi vì:
A. anh kết tinh những phẩm chất cao đẹp của cộng đồng
B. anh đại diện cho phẩm chất, ý chí và sức mạnh của cộng đồng
C. anh chiến đấu ngoan cường dù bị kẻ thù đốt cụt mười đầu ngón tay
D. với anh “thằng giặc nào cũng là thằng Dục” cả
B.
10/04/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
32
Câu 5: Truyện ngắn “Rừng xà nu” được mệnh danh là:
A. bài hịch thời đánh Mỹ
B. tuyên ngôn thời đánh Mỹ
C. lời kêu gọi đánh Mỹ
D. tiếng kèn xung trận đánh Mỹ
A.
- Phân tích các nhân vật : Cụ Mết, Dít, Heng
- Làm bài tập trong SGK
- Soạn bài mới: Đọc thêm: Bắt sấu ở rừng U Minh Hạ (Sơn Nam)
HƯỚNG DẪN TỰ HỌC
4/10/2020
GV: Vũ Thị Ngọc Dung
THPT chuyên Nguyễn Chí Thanh
33