Nguy�?n Hu�?

Quang Trung Hoàng �?ế Hoàng �?ế Vi�?t Nam (chi tiết...) Hoàng �?ế nhà Tây Sơn Tr�? vì  22 tháng 12 n�?m 1788 �?? 16 tháng 9 n�?m 1792 Đ�?ng quang 22 tháng 12 n�?m 1788 Tiền nhi�?m Thái Đức Hoàng �?ế Kế nhi�?m Cảnh Th�?nh Hoàng �?ế   [hi�?n]Hậu du�? Tên thật H�? Thơm Nguy�?n Hu�? Tư�?c hi�?u Bắc Bình Vương, Hoàng �?ế Niên hi�?u Quang Trung: 1788 - 1792 Thụy hi�?u Vũ Hoàng Đế Miếu hi�?u Thái T�? Triều �?ại Nhà Tây Sơn Thân phụ Nguy�?n Phi Phúc Sinh 1753 Bình Đ�?nh, Vi�?t Nam Mất 16 tháng 9 n�?m 1792 Phú Xuân, Vi�?t Nam

Nguy�?n Hu�? (chữ Hán: �?��?�; 1753 �?? 1792), còn �?ược biết �?ến là Quang Trung Hoàng �?ế (�??中�??帝), vua Quang Trung hay Bắc Bình Vương (�??平�??), là v�? hoàng �?ế thứ hai của nhà Tây Sơn (�? ngôi từ 1788 t�?i 1792) sau Thái Đức Hoàng �?ế Nguy�?n Nhạc. �?ng là m�?t trong những lãnh �?ạo chính tr�? tài giỏi v�?i nhiều cải cách xây dựng �?ất nư�?c, quân sự xuất sắc trong l�?ch sử Vi�?t Nam v�?i những trận �?ánh trong n�?i chiến và ch�?ng ngoại xâm chưa thất bại lần nào. Do có nhiều công lao, Nguy�?n Hu�? cũng �?ược xem là người anh hùng áo vải của dân t�?c Vi�?t Nam.

Nguy�?n Hu�? và hai người anh em của ông, �?ược biết �?ến v�?i tên gọi Anh em Tây Sơn, là những lãnh �?ạo của cu�?c kh�?i nghĩa Tây Sơn �?ã chấm dứt cu�?c n�?i chiến kéo dài giữa hai tập �?oàn phong kiến Tr�?nh �? phía Bắc và Nguy�?n �? phía Nam, lật �?�? hai tập �?oàn này cùng nhà Hậu Lê. Ngoài ra, Nguy�?n Hu�? còn là người �?ánh bại các cu�?c xâm lược Đại Vi�?t của Xiêm La từ phía Nam, của Đại Thanh (Trung Qu�?c) từ phía Bắc; �?�?ng thời còn là người �?ề ra nhiều kế hoạch cải cách tiến b�? xây dựng Đại Vi�?t.^[1]

Sau 20 n�?m liên tục chinh chiến và tr�? qu�?c, Nguy�?n Hu�? lâm b�?nh và �?�?t ng�?t qua �?ời �? tu�?i 40. Sau cái chết của ông, nhà Tây Sơn suy yếu nhanh chóng. Những người kế thừa của Nguy�?n Hu�? không th�? tiếp tục những kế hoạch ông �?ã �?ề ra �?�? cai tr�? nư�?c Đại Vi�?t, lâm vào mâu thuẫn n�?i b�? và thất bại trong vi�?c tiếp tục ch�?ng lại kẻ thù của Tây Sơn. Cu�?c �?ời hoạt �?�?ng của Nguy�?n Hu�? �?ược m�?t s�? sử gia �?ánh giá là �?ã �?óng góp quyết �?�?nh vào sự nghi�?p th�?ng nhất �?ất nư�?c của triều �?ại Tây Sơn^[2].

Cu�?c �?ời ông �?ược biết �?ến qua các b�? sử của nhà Hậu Lê và nhà Nguy�?n, các sử gia cận �?ại, hi�?n �?ại và cả trong v�?n học dân gian.

[sửa] Thân thế

Ngu�?n g�?c dòng Tây Sơn

Có giả thuyết cho rằng t�? tiên nhà Tây Sơn v�?n họ H�? �? làng Hương Cái, huy�?n Hưng Nguyên, t�?nh Ngh�? An, dòng dõi H�? Quý Ly.^[3]Họ theo chân chúa Nguy�?n vào lập nghi�?p miền Nam khi chúa Nguy�?n vượt Lũy Thầy �?ánh ra �?ất Lê - Tr�?nh t�?i Ngh�? An (n�?m 1655). �?ng c�? (cụ n�?i) của Nguy�?n Hu�? tên là H�? Phi Long (vào giúp vi�?c cho nhà họ Đinh �? thôn Bằng Châu, huy�?n Tuy Vi�?n, tức An Nhơn) cư�?i vợ họ Đinh và sinh �?ược m�?t trai tên là H�? Phi Ti�?n. H�? Phi Ti�?n không theo vi�?c nông mà bỏ �?i buôn trầu �? ấp Tây Sơn, cư�?i vợ và �?�?nh cư tại �?ó. Vợ của H�? Phi Ti�?n là Nguy�?n Th�? Đ�?ng, con gái duy nhất của m�?t phú thương �?ất Phú Lạc, do �?ó họ �?�?i họ của con cái mình từ họ H�? sang họ Nguy�?n của mẹ.^[4]Người con là Nguy�?n Phi Phúc cũng chuyên nghề buôn trầu và làm �?n phát �?ạt. Cũng có tài li�?u cho rằng họ H�? �?ã �?�?i theo họ chúa Nguy�?n ngay từ khi m�?i vào Nam^[3].^[4][5]

Nguy�?n Phi Phúc có 8 người con, trong �?ó có ba người con trai: Nguy�?n Nhạc, Nguy�?n Lữ và Nguy�?n Hu�?. Nguy�?n Hu�? sinh n�?m 1753. �?ng còn có tên là Quang Bình, V�?n Hu�? hay H�? Thơm. Sau này, người dân �?�?a phương thường gọi ông là Đức ông Bình^[6] hoặc Đức ông Tám.^[3]

Về thứ tự của Nguy�?n Hu�? và Nguy�?n Lữ trong các anh em, các ngu�?n tài li�?u ghi không th�?ng nhất:

• Các sách Đại Nam thực lục chính biên, Đại Nam chính biên li�?t truy�?n, Tây Sơn thuỷ mạt khảo �?ều th�?ng nhất ngôi thứ trong ba anh em Tây Sơn �?ã khẳng �?�?nh rằng: "Con trư�?ng là Nhạc, kế là Lữ, kế nữa là Hu�?".
• Dân phủ Quy Nhơn xưa truyền lại rằng: Nguy�?n Nhạc thu�? �?i buôn trầu nên gọi anh Hai Trầu; Nguy�?n Hu�? còn có tên là Thơm nên gọi là chú Ba Thơm; Nguy�?n Lữ gọi là thầy Tư Lữ^[a].
• Theo thư từ của các giáo sĩ phương Tây hoạt �?�?ng �? Đại Vi�?t khi �?ó như Labartette, Eyet và Varen thì Nguy�?n Hu�? là em của Nguy�?n Lữ. Nguy�?n Lữ �?ược gọi là Đức �?ng Bảy còn Nguy�?n Hu�? là Đức �?ng Tám.
• Lê Trọng Hàm trong sách Minh �?ô sử lại cho rằng H�? Phi Phúc sinh "Nhạc, Lữ �?ến hai cô con gái r�?i �?ến Hu�?".

L�?n lên, ông và Nguy�?n Nhạc, Nguy�?n Lữ �?ược �?ưa �?ến thụ giáo cả v�?n lẫn võ v�?i thầy Trương V�?n Hiến. Trương V�?n Hiến là môn khách của Trương V�?n Hạnh, còn Trương V�?n Hạnh là thầy dạy của Nguy�?n Phúc Luân - thân phụ của Nguy�?n Ánh. Sau khi Trương V�?n Hạnh b�? quyền thần Trương Phúc Loan hãm hại, Trương V�?n Hiến chạy vào Bình Đ�?nh. Chính người thầy này �?ã phát hi�?n �?ược khả n�?ng của Nguy�?n Hu�? và khuyên ba anh em kh�?i nghĩa �?�? xây dựng �?ại nghi�?p. Tương truyền câu sấm "Tây kh�?i nghĩa, Bắc thu công" là của Trương V�?n Hiến.^[7] Tương truyền Nguy�?n Hu�?, Nguy�?n Nhạc và Nguy�?n Lữ �?ều là những người rất giỏi võ ngh�? và là những người khai sáng ra m�?t s�? võ phái Bình Đ�?nh. Nguy�?n Hu�? khai sáng Yến phi quyền, Nguy�?n Lữ sáng tạo Hùng kê quyền, và cả ba anh em Tây Sơn sáng tạo Đ�?c lư thương. Tây Sơn tam ki�?t có vai trò rất l�?n cho sự hình thành, phát tri�?n võ phái Tây Sơn Bình Đ�?nh, là những �?ầu lĩnh sáng tạo, cải cách các bài quyền, bài binh khí �?�? truyền dạy cho ba quân trong giai �?oạn �?ầu kh�?i nghĩa.^[8]

[sửa] Tiêu di�?t chính quyền chúa Nguy�?n

[sửa] Tham gia kh�?i nghĩa

Xem thêm: Nhà Tây Sơn và Nguy�?n Nhạc

Ba anh em nhà họ Nguy�?n: Nguy�?n Hu�?, Nguy�?n Nhạc, Nguy�?n Lữ

Lấy lý do ch�?ng lại sự áp bức của quyền thần Trương Phúc Loan, ủng h�? hoàng tôn Nguy�?n Phúc Dương^[b], Nguy�?n Nhạc cất binh kh�?i nghĩa n�?m 1771, xây dựng c�?n cứ ch�?ng chính quyền chúa Nguy�?n tại Tây Sơn. Trong giai �?oạn xây dựng thế lực, Nguy�?n Hu�? �?ã giúp Nguy�?n Nhạc xây dựng kinh tế và huấn luy�?n quân sự. V�?i sự ngầm trợ giúp về mặt tâm lý của thầy giáo Hiến và bản lĩnh cá nhân, Nguy�?n Hu�? �?ã nhanh chóng xây dựng �?ược uy tín cho lực lượng Tây Sơn và cả cho cá nhân mình. Chẳng bao lâu sau, lực lượng của nhà Tây Sơn m�?i ngày m�?i l�?n và vững vàng. Những người hợp tác �?ầu tiên v�?i nhà Tây Sơn có Nguy�?n Thung, Bùi Th�? Xuân, Võ V�?n Dũng, Võ Đình Tú, Trần Quang Di�?u, Trương Mỹ Ngọc, Võ Xuân Hoài. Về sau, kẻ sĩ gần xa �?ến hư�?ng ứng thêm �?ông. Lực lượng Tây Sơn không những �?ánh �?âu thắng �?ó mà còn n�?i tiếng vì bình �?ẳng, bình quyền, không tham ô của dân và lấy của người giàu chia cho người nghèo^[9]

Theo Tây Sơn tiềm long lục của Nguy�?n Bá Huân, m�?t danh sĩ người Bình Đ�?nh (1848-1899) s�?ng thời nhà Nguy�?n, thấy quân Tây Sơn �?ánh chiếm các huy�?n, thành, thôn ấp, tuần phủ Quy Nhơn của chúa Nguy�?n là Nguy�?n Khắc Tuyên cùng �?ề �?�?c Lý Trình �?i �?ánh dẹp. Quân Khắc Tuyên �?ến Phù Ly gặp quân Tây Sơn do Nguy�?n Hu�? ch�? huy. Hai bên giao chiến, Lý Trình b�? Nguy�?n Hu�? chém chết, Khắc Tuyên bỏ chạy về Quy Nhơn.^[6] N�?m 1773, anh em Tây Sơn hạ �?ược thành Quy Nhơn (kinh thành Đ�? Bàn cũ của Chiêm Thành). Từ �?ó, quân Tây Sơn �?ánh ra các vùng lân cận và t�?i cu�?i n�?m 1773 �?ã ki�?m soát từ Quy Nhơn �?ến Bình Thuận, làm suy yếu chính quyền chúa Nguy�?n.

[sửa] Tái chiếm Phú Yên

[sửa] Tây Sơn lâm nguy

Không lâu sau khi làm chủ phần l�?n khu vực Nam Trung B�?, anh em Tây Sơn bắt �?ầu gặp khó kh�?n trư�?c những di�?n biến m�?i.

Giữa n�?m 1774, chúa Nguy�?n cử T�?ng Phúc Hi�?p mang quân từ Gia Đ�?nh theo hai �?ường thủy b�? ra �?ánh Nam Trung b�?, và nhanh chóng lấy lại �?ược Bình Thuận, Diên Khánh và Bình Khang. Tây Sơn từ �?ó ch�? còn làm chủ từ Phú Yên ra Quảng Ngãi.

Nhân cơ h�?i chúa Nguy�?n suy yếu, tháng 10 n�?m 1774, chúa Tr�?nh Sâm sai Vi�?p quận công Hoàng Ngũ Phúc dẫn 3 vạn quân^[10] tiến �?ánh Đàng Trong. Quân Tr�?nh vượt sông Gianh �?ánh chiếm Phú Xuân. Đ�?nh Vương Nguy�?n Phúc Thuần và các quan phải chạy vào Quảng Nam, nhưng b�? Nguy�?n Nhạc mang quân hai �?ường thủy b�? tiến ra �?ánh, v�?i theo �?ường bi�?n tr�?n vào Gia Đ�?nh, �?�? Nguy�?n Phúc Dương �? lại. Tháng 2 n�?m 1775, quân Tr�?nh vượt �?èo Hải Vân �?ã �?ụng �?�? v�?i quân Tây Sơn cũng �?ang tiến ra �?�? lùng bắt Phúc Dương. Hoàng Ngũ Phúc �?ang �?à thắng lợi, �?ánh bại quân Tây Sơn �? Cẩm Sa. Nguy�?n Nhạc phải rút quân về Quy Nhơn, sau khi �?ã bắt �?ược Phúc Dương.

Lợi dụng Nguy�?n Nhạc thua trận, T�?ng Phúc Hi�?p từ Bình Khang tiến ra �?ánh Phú Yên, quân Tây Sơn thua trận phải co về Quy Nhơn. Phần lãnh th�? mà anh em Tây Sơn còn ki�?m soát ch�? còn Quy Nhơn và Quảng Ngãi.

Tình thế của quân Tây Sơn lúc �?ó rất nguy ngập, nếu mang quân ra �?ương �?ầu v�?i cả hai phía thì chắc chắn Tây Sơn sẽ b�? tiêu di�?t. Nguy�?n Nhạc quyết �?�?nh xin giảng hoà v�?i chúa Tr�?nh �?�? tập trung vào chiến trường phía Nam, bèn sai người �?ến ch�? Hoàng Ngũ Phúc xin �?ầu hàng và làm tiên phong cho chúa Tr�?nh �?�? �?ánh chúa Nguy�?n. Hoàng Ngũ Phúc cũng mu�?n mượn sức Tây Sơn di�?t họ Nguy�?n nên nhân danh chúa Tr�?nh thuận cho Nguy�?n Nhạc hàng, phong làm �??Tây Sơn trư�?ng hi�?u tráng tiết tư�?ng quân�?�. Dù thế, Hoàng Ngũ Phúc vẫn không cho lui quân, �?óng sát �?�?a gi�?i Quảng Ngãi, có ý chờ nếu Tây Sơn bại trận sẽ tiến vào chiếm Quảng Ngãi và Quy Nhơn.^[11]

[sửa] Xuất quân thắng trận

Tạm yên phía Bắc nhưng Tây Sơn vẫn còn �? vào tình thế nguy hi�?m, ch�? có m�?t lựa chọn là phải thắng trận �?�? chiếm lại Phú Yên từ tay quân Nguy�?n, nếu không sẽ b�? quân Tr�?nh �?ánh từ phía sau.

Trong tình thế các tư�?ng �?ều bạc nhược do thua trận, Nguy�?n Nhạc quyết �?�?nh cử Nguy�?n Hu�? khi �?ó m�?i 23 tu�?i, làm chủ tư�?ng mang quân vào Nam. Đ�? h�? trợ cho Nguy�?n Hu�?, nhân nắm con bài Nguy�?n Phúc Dương trong tay, Nguy�?n Nhạc gả con gái cho Dương, r�?i sai người vào Phú Yên �?iều �?ình v�?i T�?ng Phúc Hi�?p bàn vi�?c lập Phúc Dương làm chúa và cùng �?ánh Tr�?nh. Vi�?c �?àm phán �?ến nửa chừng thì Nguy�?n Hu�? kéo quân t�?i �?ánh khiến Hi�?p không k�?p tr�? tay.^[12] Nguy�?n Hu�? bắt s�?ng Nguy�?n Khoa Kiên, giết Nguy�?n V�?n Hiền, riêng Hi�?p chạy thoát. Tư�?ng của chúa Nguy�?n �? Bình Khang là Bùi Công Kế mang quân ra cứu b�? Nguy�?n Hu�? bắt s�?ng. Tư�?ng chúa Nguy�?n khác là T�?ng V�?n Khôi �? Khánh Hoà ra �?ánh cũng b�? Nguy�?n Hu�? giết tại trận.

Hoàng Ngũ Phúc nhân lúc Tây Sơn mang quân vào Nam liền lấn t�?i �?óng quân �? Châu �? thu�?c Quảng Ngãi, nhưng sau khi nghe tin Nguy�?n Hu�? thắng trận không dám tiến nữa. Đ�? t�?ng thêm thanh thế, Nguy�?n Nhạc yêu cầu quận Vi�?p phong chức cho em. Quận Vi�?p phong Nguy�?n Hu�? làm "Tây Sơn hi�?u tiền tư�?ng quân". Ít lâu sau vì tu�?i già sức yếu, quận Vi�?p bỏ Quảng Nam lui về Phú Xuân r�?i giao lại thành này cho các tư�?ng dư�?i quyền, còn mình dẫn �?ại quân về Bắc.

Nhân lúc quân Tr�?nh rút khỏi Quảng Nam, các tư�?ng cũ của họ Nguy�?n lại n�?i dậy chiếm nơi này. Nguy�?n Nhạc bèn �?iều Nguy�?n Hu�? từ Phú Yên ra �?ánh tan quân Nguy�?n, lấy lại Quảng Nam.

Chiến thắng Phú Yên là dấu ấn �?ầu tiên của Nguy�?n Hu�? trên con �?ường binh nghi�?p của ông sau này. Từ �?ây ông tr�? thành ch�? dựa vững chắc cho nhà Tây Sơn.

[sửa] Tiến công Gia Đ�?nh

Những chiến d�?ch tấn công Gia Đ�?nh của Tây Sơn �?ều là những chiến d�?ch l�?n. Ngoại trừ lần �?ầu tiên mang tính �?ánh tập kích do Nguy�?n Lữ ch�? huy, những chiến d�?ch sau �?ều có quy mô l�?n và có vai trò tham gia then ch�?t của Nguy�?n Hu�?. Oanh li�?t hơn cả là trận �?ánh n�?m 1777.

Nguy�?n Hu�? ra Bắc �?�? lại tư�?ng người Hoa là Lý Tài giữ thành Phú Yên. Tài bất mãn^[13] vì mất chức chánh tư�?ng về tay Nguy�?n Hu�? nên nghe theo lời dụ của T�?ng Phúc Hi�?p, sang hàng chúa Nguy�?n. Đ�? chia thế quân Nguy�?n, �?ầu n�?m 1776, Nguy�?n Nhạc sai Nguy�?n Lữ mang quân theo �?ường thuỷ vào �?ánh Gia Đ�?nh. Nguy�?n Lữ liền thu hết kho tàng của chúa Nguy�?n r�?i rút về Quy Nhơn. Tháng 10 n�?m 1776, Nguy�?n Phúc Dương bỏ tr�?n từ Quy Nhơn về Gia Đ�?nh, gọi Lý Tài làm vây cánh. Đ�? Thanh Nhân không thừa nhận m�?t hàng tư�?ng từ Tây Sơn thế là ông nhục mạ Lý Tài, b�? nhục Lý Tài chiêu m�? lính r�?i �?ánh nhau v�?i Đ�? Thanh Nhân.^[14] Nhân thua bỏ Gia Đ�?nh về Ba Giòng. Lý Tài ép Nguy�?n Phúc Thuần nhường ngôi cho Nguy�?n Phúc Dương làm Tân chính vương, còn Nguy�?n Phúc Thuần làm Thái thượng vương, Lý Tài tr�? thành Bảo giá Đại tư�?ng quân.^[15]

Tháng 3 n�?m 1777, Nguy�?n Nhạc lại cử Nguy�?n Hu�? làm tư�?ng mang thủy quân vào �?ánh Gia Đ�?nh.^[15] Lý Tài thua trận bỏ chạy khỏi thành và �?ưa 2 chúa Nguy�?n về Hóc Môn. Sau Lý Tài rút khỏi Hóc Môn về Ba Gi�?ng^[16] b�? Đ�? Thanh Nhân �?ón �?ường giết chết. Nguy�?n Phúc Thuần theo Đ�? Thanh Nhân giữ Tranh Giang, Nguy�?n Phúc Dương theo tư�?ng Trương Phúc Thận giữ Tài Phụ. Nguy�?n Hu�? chia �?ường �?ánh bại cả hai cánh quân Nguy�?n. Nguy�?n Phúc Thuần và Đ�? Thanh Nhân phải bỏ chạy về Cần Thơ cầu vi�?n T�?ng binh Hà Tiên là Mạc Thiên Tứ, còn Nguy�?n Phúc Dương bỏ chạy về Ba Vi�?t (Bến Tre).

Nguy�?n Hu�? �?ánh bại Mạc Thiên Tứ. Nguy�?n Phúc Thuần sai Đ�? Thanh Nhân lẻn ra Bình Thuận cầu cứu Chu V�?n Tiếp, Trần V�?n Thức. Nguy�?n Nhạc nhân lúc Nguy�?n Hu�? thắng trận �? Nam B�? cũng cử binh �?ánh Phú Yên, Bình Thuận. Trần V�?n Thức chưa ra khỏi Bình Thuận �?ã b�? quân Tây Sơn giết chết, Chu V�?n Tiếp bỏ chạy. Nguy�?n Nhạc chiếm lại Phú Yên �?ến Bình Thuận.

Tháng 9 n�?m 1777, Nguy�?n Hu�? mang quân bao vây tấn công Ba Vi�?t, bắt s�?ng Nguy�?n Phúc Dương và toàn b�? quân tư�?ng. Dương và 18 tư�?ng tuỳ tùng b�? �?ưa về Gia Đ�?nh xử tử (vào tháng 10 n�?m 1777).^[17] Nguy�?n Phúc Thuần bại trận bỏ Cần Thơ sang Long Xuyên, �?�?nh chờ Mạc Thiên Tứ lấy tàu �?�? chạy sang Trung Qu�?c cầu vi�?n nhà Thanh^[18] nhưng b�? quân Tây Sơn �?u�?i �?ến nơi, bắt �?ược Nguy�?n Phúc Thuần mang về Gia Đ�?nh xử tử tháng 10 n�?m 1777. Nguy�?n Ánh, Đ�? Thanh Nhân và Mạc Thiên Tứ tr�?n thoát m�?i người m�?t nơi.

Như vậy trong vòng 7 tháng, Nguy�?n Hu�? �?ánh thắng và bắt giết �?ược cả 2 chúa Nguy�?n, nhà Tây Sơn từ ch�? b�? d�?n về Quy Nhơn �?ã chủ �?�?ng giành lại không những Nam Trung B�? mà cả Nam B�?, tiêu di�?t chính quyền chúa Nguy�?n.

Sau khi Nguy�?n Hu�? rút �?ại quân về, Nguy�?n Nhạc lên ngôi hoàng �?ế (1778), niên hi�?u là Thái Đức, ông phong cho Nguy�?n Hu�? là Long Nhương tư�?ng quân.^[19] Các tư�?ng họ Nguy�?n lại lập Nguy�?n Ánh làm chúa, chiếm lại Gia Đ�?nh. Được các lực lượng phương Tây như Pháp, B�? Đào Nha giúp sức,^[20] Nguy�?n Ánh lại mạnh lên. Thái Đức hoàng �?ế sai tư�?ng vào �?ánh nhưng lại b�? thua và mất thêm Bình Thuận.

Tháng 3 n�?m 1782, Nguy�?n Hu�? cùng vua Thái Đức mang quân thuỷ b�? Nam tiến, phá tan quân Nguy�?n, giết chết cai cơ người Pháp là Manuel (Mạn Hoè). Nguy�?n Ánh bỏ chạy về Hậu Giang. Vua Thái Đức chiếm lại Nam b�?, sai người giao hảo v�?i Chân Lạp (Campuchia) và �?ề ngh�? hợp tác �?ánh Nguy�?n Ánh. Chân Lạp chia quân �?ón bắt �?ược �?oàn cầu vi�?n Xiêm La của Nguy�?n Ánh và suýt bắt �?ược ông.^[21] Nguy�?n Ánh tr�?n ra �?ảo Phú Qu�?c.

Anh em Tây Sơn rút quân về Bắc, Chu V�?n Tiếp lại từ Bình Thuận mang quân vào �?ánh chiếm �?ược Gia Đ�?nh và �?ón Nguy�?n Ánh tr�? về. Tháng 2 n�?m 1783, Nguy�?n Nhạc lại sai Nguy�?n Hu�?, Nguy�?n Lữ mang quân Nam tiến. Dù Nguy�?n Ánh �?ã lập tuyến phòng thủ trư�?c^[22] vẫn b�? quân Tây Sơn phá tan và Ánh bu�?c phải bỏ chạy về Đ�?ng Tuyên. Nguy�?n Hu�? �?ánh phá Đ�?ng Tuyên, Nguy�?n Ánh lại bỏ chạy ra Hà Tiên r�?i tr�?n ra �?ảo Phú Qu�?c. Tháng 8 n�?m 1783, quân Tây Sơn truy kích, Nguy�?n Ánh chạy m�?t vòng ra các �?ảo C�? Long, C�? C�?t r�?i lại quay về Phú Qu�?c. Quân Tây Sơn vây �?ánh nhưng lúc �?ó có bão bi�?n, các thuyền Tây Sơn phải giãn ra, sau 7 ngày �?êm lênh �?ênh trên bi�?n, Nguy�?n Ánh thừa cơ lại tr�?n thoát, chạy hẳn ra �?ảo Th�? Chu cách xa �?ất liền r�?i �?ầu n�?m sau tự mình sang Xiêm cầu vi�?n.

[sửa] Trận Rạch Gầm - Xoài Mút

Tượng �?ài kỷ ni�?m chiến thắng Rạch Gầm-Xoài Mút trong khu di tích l�?ch sử Rạch Gầm-Xoài Mút, Mỹ Tho

Đạn dược sử dụng trong thời Tây Sơn

Bài chi tiết: Trận Rạch Gầm - Xoài Mút

Tháng 2 n�?m Giáp Thìn (1784), Nguy�?n Ánh sang Xiêm La h�?i kiến v�?i vua Xiêm La là Chất Tri (Chakri, Rama I) tại Vọng Các (Bangkok). Vua Xiêm sai hai tư�?ng là Chiêu T�?ng, Chiêu Sương �?em 2 vạn quân thủy cùng 300 chiếc thuyền sang giúp. Ngoài ra còn có 3 vạn quân b�? tiến sang Chân Lạp v�?i danh nghĩa giúp vua Chân Lạp, nhưng thực chất ý �?�? nhằm tạo gọng kìm phía Tây, chờ cơ h�?i tiêu di�?t quân Tây Sơn.^[23] Quân Xiêm nhanh chóng lấy �?ược Rạch Giá, Ba Thắc, Trà �?n, Mân Thít, Sa Đéc, ra tay cư�?p phá bừa bãi.^[23]Tư�?ng Tây Sơn giữ �?ất Gia Đ�?nh là phò mã Trương V�?n Đa^[h], thấy quân Xiêm thế lực mạnh, bèn c�? thủ tại Gia Đ�?nh và sai người về Quy Nhơn báo. Vua Tây Sơn sai Nguy�?n Hu�? �?em binh vào ch�?ng giữ.

Sau khi vào Gia Đ�?nh, Nguy�?n Hu�? �?ánh vài trận nhưng không thắng có ý rút binh nhưng gặp d�?p m�?t tư�?ng của Nguy�?n Ánh là Lê Xuân Giác về hàng bày mưu phục binh.^[24] Mưu hợp v�?i Nguy�?n Hu�? nên ông nghe theo liền cho b�? trí trận �?�?a và nhử quân Xiêm �?ến gần Rạch Gầm và Xoài Mút^[24] (�? phía trên Mỹ Tho) �?�? �?ánh m�?t trận l�?n tiêu di�?t quân Xiêm.

Đêm 19 rạng 20 tháng 1 n�?m 1785 (�?êm 9 rạng 10 tháng 12 n�?m Giáp Thìn), quân Xiêm lợi dụng thủy triều xuôi theo dòng sông �?�? tấn công Mỹ Tho nhằm phá vỡ �?�?i thuyền phòng thủ của Tây Sơn. Quân Tây Sơn giả thua rút dần về hư�?ng Mỹ Tho, nhử �?�?i phương lọt vào trận �?�?a mai phục �?oạn Rạch Gầm-Xoài Mút. Quân Xiêm quen mùi thắng nên tiến vào trận mai phục của Tây Sơn,^[24] khi quân Xiêm lọt vào trận mai phục, bất ngờ quân Tây Sơn sử dụng pháo bắn uy hiếp dữ d�?i �? cù lao Th�?i Sơn và bờ sông Tiền, khóa chặt hai �?ầu, d�?n quân Xiêm vào thế "tiến thoái lưỡng nan". Bên cạnh �?ó, hỏa h�? �? hai bên bờ nã �?ạn t�?i tấp vào �?�?i hình làm quân Xiêm r�?i loạn, tinh thần hoang mang r�?i bỏ chạy. Cùng lúc �?ó, m�?t �?�?i thuyền cảm tử ch�? �?ầy rơm và những vật li�?u d�? cháy �?âm thẳng vào thuyền quân Xiêm làm cho s�? b�? chìm, s�? b�? cháy. Trong khi �?ó, cánh quân b�? Xiêm La ngay từ �?ầu �?ã b�? quân Tây Sơn chặn �?ánh không cho cứu vi�?n.

M�?t trận quyết chiến di�?n ra trong không �?ầy m�?t ngày �?ã tiêu di�?t gần như hoàn toàn 2 vạn quân Xiêm,^[23]s�? còn s�?ng sót ch�? �?ược vài nghìn người^[24] chạy theo �?ường thượng �?ạo tr�?n về nư�?c. Cánh quân b�? nghe tin thất trận cũng tan rã và tháo chạy. Nh�? vương Xiêm La Chiêu T�?ng, Chiêu Sương chạy theo �?ường b�? về Xiêm; còn Nguy�?n Ánh phải chạy ra �?ảo Th�? Chu r�?i về C�? C�?t �?ược Cai cơ Trung �?ón sang Xiêm.^[24]

Sau trận �?ánh này, quân Xiêm khiếp �?ảm trư�?c sức mạnh của Tây Sơn, �??sợ Tây Sơn như sợ cọp�?�.^[24] Đánh dẹp xong, Nguy�?n Hu�? �?em quân về Quy Nhơn �?�? �?ô �?�?c là Đặng V�?n Trấn �? lại trấn �?ất Gia Đ�?nh.

[sửa] Tiêu di�?t chính quyền chúa Tr�?nh

[ nguon VI OLET