ÔN THI TN, ĐH CHUYÊN ĐỀ THẠCH LAM

HAI ÑÖÙA TREÛ

Thaïch Lam

I/ TAÙC GIAÛ

Thaïch Lam (1910-1942) teân khai sinh laø Nguyeãn Töôøng Vinh, sau ñoåi thaønh Nguyeãn Töôøng Laân, laø thaønh vieân cuûa töï löïc vaên ñoaøn. Oâng sinh taïi Haø Noäi. Sau khi ñoã tuù taøi phaàn thöù nhaát, oâng laøm baùo vieát vaên vaø trôû thaønh moät trong nhöõng caây buùt chuû choát cuûa caùc baùo: phoùng hoùa, ngaøy nay.

Saùng taùc cuûa Thaïch Lam goàm caû truyeän ngaén, tieåu thuyeát, tuøy buùt nhöng ñaëc saéc nhaát laø truyeän ngaén. Oâng vieát nhieàu veà cuoäc soáng vaát vaû, cô cöïc, beá taéc cuûa nhöõng ngöôøi daân ngheøo phoá huyeän hay ngoaïi oâ Haø Noäi. Truyeän ngaén Thaïch Lam thöôøng khoâng coù coát truyeän, nhöõng laïi giaøu taâm tình, taâm traïng, lôøi vaên bình dò maø gôïi caûm. Nhieàu truyeän cuûa oâng môû ra moät theá giôùi thaàm kín beân trong cuûa con ngöôøi vôùi bieát bao caûm töôûng, caûm giaùc mô hoà, mong manh, tinh teá,…vaø cuõng laøm ñoïng laïi trong loøng ngöôøi ñoïc thaät nhieàu dö vò.

Taùc phaåm chính cuûa Thaïch Lam: Gioù ñaàu muøa(truyeän ngaén 1937), Naéng trong vöôøn( 1938), Haø Noäi baêm saùu phoá phöôøng (tuøy buùt 1943),… “Hai ñöùa treû” laø truyeän ngaén khaù tieâu bieåu cuûa Thaïch Lam, ñöôïc in trong taäp naéng trong vöôøn.

* Theá giôùi truyeän ngaén Thaïch Lam:

- Neáu ñaët truyeän ngaén, tieåu thuyeát Thaïch Lam caïnh truyeän ngaén, tieåu thuyeát cuûa caùc nhaø vaên khaùc trong Töï löïc vaên ñoaøn, ngöôøi ta deã daøng nhaän thaáy chaát hieän thöïc noåi leân khaù ñaäm trong nhöõng trang vieát cuûa oâng. Coøn neáu ñaët truyeän ngaén Thaïch Lam beân caïnh truyeän ngaén Nguyeãn Coâng Hoan, Vuõ Troïng Phuïng, Nam Cao, laïi deã daøng nhaän thaáy maáy neùt noåi baät sau:

+ Thöôøng vieát hay vaø xuùc ñoäng veà cuoäc soáng con ngöôøi nôi phoá huyeän, ngoaïi oâ.

+ Thöôøng khoâng chuù yù xaây döïng coát truyeän maø chuù yù ñeán vieäc phoâ dieãn taâm traïng, khaéc hoïa caûm giaùc.

+ Vaên Thaïch Lam coù veû ñeïp ñaèm thaém, nheï nhaøng.

- Vai troø vaø söùc gôïi taû caûm giaùc trong saùng taùc cuûa Thaïch Lam

+ Ñoïc saùng taùc cuûa Thaïc Lam, nhaát laø truyeän ngaén, ngöôøi ta thöôøng thaáy buøi nguøi xoùt thöông tröôùc nhöõng caûnh ñôøi laàm than, hay baâng khuaâng, man maùc tröôùc traïng thaùi taâm hoàn cuûa ai ñoù hình nhö raát quen thuoäc vôùi mình. Ong hay vieát vaø toû nieàm thöông caûm “nhöõng ngöôøi ngheøo khoå ñang laàm thanh trong caùi ñoùi reùt caû moät ñôøi”

+ Theá giôùi ngheä thuaät trong truyeän ngaén Thaïch Lam laø theá giôùi cuûa nhöõng caûm giaùc. ÔÛ ñoù, nhaø vaên thöôøng cho nhaân vaät töï mình caûm nhaän, caûm thaáy taát caû. Nhaø vaên khoâng heà laøm thay cho ñoäc giaû, caøng khoâng laøm thay cho nhaân vaät cuûa mình. ÔÛ ñoù taâm hoàn nhaân vaät luoân roäng môû, maøi saéc caûm giaùc ñeå thaáy, ñeå caûm theá giôù theo caùi caùch nhìn cuûa chính mình vaø qua ñoù maø laéng nghe taâm hoàn mình kheõ rung leân,…

II/ TRUYEÄN NGAÉN “HAI ÑÖÙA TREÛ”

1/ Noäi dung caûm höùng cuûa truyeän:

Truyeän ngaén “Hai ñöùa treû” khaù tieâu bieåu cho truyeän ngaén Thaïch Lam, ñöôïc in trong taäp “Naéng trong vöôøn”

Ñoïc “Hai ñöùa treû”, ngöôøi ta nhö cuøng luùc laéng nghe ñöôïc nhieàu tieáng noùi khaùc nhau, hoøa phoái trong nhau, theo ñoù, truyeän ngaén cuõng toaùt leân nhieàu yù nghóa khaùc nhau, khi nhìn töø nhieàu goùc ñoä khaùc nhau:

+ Hai ñöùa treû nhö moät baøi thô eâm dòu veà queâ höông trong kí öùc tuoåi thô.

+ Taùc phaåm laø lôøi caûnh tænh cuûa nhaø vaên ñoái vôùi kieáp ngöôøi soáng quaån quanh, ñôn ñieäu, moøn moûi.

+ Nieàm traân troïng ñoái vôùi töøng ñieàu mong öôùc nhoû nhoi, khieâm nhöôøng nhaát cuûa con ngöôøi baát haïnh bò “boû queân” nôi ga xeùp cuûa nhöõng chuyeán taøu thôøi gian,…

Tuy vaäy caûm höùng bao truøm “Hai ñöùa treû” vaãn laø nieàm caûm thöông chaân thaønh cuûa nhaø vaên ñoái vôùi cuoäc soáng chìm khuaát, moûi moøn, quaån quanh cuûa nhöõng con ngöôøi nhoû nhoi nôi phoá huyeän bình laëng, toái taêm, cuøng nhöõng ñieàu mong öôùc khieâm nhöôøng maø thieát tha cuûa hoï

2/ BÖÙC TRANH ÑÔØI SOÁNG PHOÁ HUYEÄN NGHEØO

Boái caûnh caâu chuyeän laø moät phoá huyeän ngheøo xô xaùc, coù ñöôøng taøu ñi qua, moät ga xeùp, moät caùi chôï nhoû beù naèm giöõa thoân xoùm vaø caùnh ñoàng. Thôøi gian laø moät buoåi chieàu muoän vaø caûnh ñaàu hoâm cho ñeán luùc chuyeán taøu chaïy qua. Coù hai ñöùa treû ngoài trong moät ngoâi haøng xeùn nhoû nhoi ngoài ngaém nhìn caûnh vaät vaø coá thöùc ñôïi chuyeán taøu ñi qua.

1/ Caûnh phoá huyeän luùc chieàu taø

- Böùc tranh queâ: Chuyeän môû ra moät thôøi ñieåm phoá huyeän luùc chieàu xuoáng. Tieáng laø phoá huyeän nhöng chæ laø moät thò traán nhoû beù, ngheøo naøn, xô xaùc. Caûnh moät chieàu heø muoän ôû ñoàng queâ ñöôïc taùc giaû mieâu taû: “ Phöông taây ñoû röïc nhö löûa chaùy,..moät buoåi chieàu eâm aû nhö ru”, coù tieáng troáng thu khoâng, tieáng eách nhaùi keâu ran ngoaøi ñoàng. Maøn ñeâm daàn buoâng xuoáng, tieáng muoãi keâu vo ve trong caùc cöûa haøng hôi toái. Chæ qua vaøi chi tieát mieâu taû, böùc tranh queâ hieän leân döôùi ngoøi buùt tinh teá cuûa Thaïch Lam trôû neân gaàn guõi, thaân thieát, bình dò maø neân thô.

- Böùc tranh ñôøi soáng phoá huyeän ngheøo ñöôïc quan saùt, caûm nhaän qua taâm hoàn ngaây thô, nhaïy caûm cuûa hai ñöùa treû – Hai chò em Lieân vaø An.

Trôøi nhaù nhem toái, caùc nhaø ñaõ leân ñeøn “Ñeøn trong nhaø baùc phôû Myõ, ñeøn Hoa kì leo leùt trong nhaø oâng Cöûu, vaø ñeøn daây saùng xanh trong hieäu khaùch…”. Caùt treân phoá  “laáp laùnh töøng choã”, ñöôøng maáp moâ theâm. Chôï ñaõ vaõn töø laâu, khoâng moät tieáng oàn aøo, voû thò, vôû böôûi, laù nhaõn, baõ mía vaø raùc röôûi coøn laïi treân ñaát. Vaøi ngöôøi baùn haøng veà muoän ñang thu xeáp haøng hoùa. Maáy ñöùa treû con nhaø ngheøo ven chôï lom khom ñi laïi tìm toøi “nhaët nhaïnh thanh nöùa, thanh tre hay baát cöù caùi gì coù theå duøng ñöôïc cuûa ngöôøi baùn haøng ñeå laïi”. Chuùng ñi laïi chaäp chôøn nhö nhöõng linh hoàn bô vô.

=> Caùi ngheøo laø caûnh ñôøi chung cuûa moïi ngöôøi vaø moïi nhaø vaøc aùi muøi aåm aåm boác leân, muøi caùt buïi laãn hôi noùng maø Lieân töôûng laø muøi rieâng cuûa ñaát queâ höông. Ñoù chính laø caùi muøi vò cuûa laàm than vaø ngheøo khoå.

- Taâm traïng cuûa Lieân:

Böùc tranh luùc chieàu muoän theät eâm aû nhöng thaám ñöôïm moät noãi buoàn trong taâm hoàn cuûa coâ beù Lieân: “Lieân ngoài yeân laëng beân maáy quaû thuoác sôn ñen; ñoâi maét chò boùng toái ngaäp ñaày daàn vaø caùi buoàn cuûa buoåi chieàu queâ thaám thía vaøo taâm hoàn ngaây thô cuûa chò; Lieân khoâng hieåu sao, nhöng chò thaáy loøng buoàn man maùc tröôùc caùi giôø khaéc cuûa ngaøy taøn.” Vieát laø “khoâng hieåu sao” nhöng thöïc ra Thaïch Lam ñaõ ñem caùi buoàn cuûa buoåi chieàu queâ thaám thía vaøo taâm hoàn ñeå giaûi thích cho caùi caûm töôûng, caûm giaùc “thaáy buoàn man maùc tröôùc caùi giôø khaéc cuûa ngaøy taøn” cuûa nhaân vaät naøy. Choã tinh vi cuûa Thaïch Lam ñaõ mieâu taû caûnh phoá huyeän luùc chieàu muoän, moïi hình aûnh ñeàu gôïi caûm giaùc buoàn baâng khuaâng man maùc phuø hôïp vôùi taâm traïng cuûa Lieân. Tuy nhieân beân caïnh doù ñieàu thuù vò hôn laø trong böùc tranh chieàu muoän nôi phoá huyeän hình nhö coù söï troän laãn giöõa hai loaïi chi tieát, hình aûnh, hình aûnh eâm ñeàm thi vò vaø hình aûnh gôïi caûm giaùc ngheøo khoù, lam luõ, sa suùt. Chaúng haïn “tieáng troáng thu khoâng treân caùi choøi cuûa huyeän nhoû; töøng tieáng moät vang ra ñeå goïi buoåi chieàu” laø thô moät, coøn “tieáng eách nhaùi keâu vang, tieáng muoãi vo ve” thì hình nhö ñaõ gôïi caùi lam luõ; “Chieàu, chieàu roài. Moät buoåi chieàu muøa haï eâm aû nhö ru, vaêng vaúng tieáng eách nhaùi” hay muøi quen thuoäc cuûa ñaát ñai, muøi vò cuûa queâ höông laø thi vò nhöng ñeán hình aûnh maët trôøi taøn, caùi choõng tre naùt, phieân chôï vaõn, nhöõng ñöùa treû con nhaø ngheøo lom khom nhaët nhaïnh caùc thöù cuûa nhöõng ngöôøi baùn haøng ñeå laïi treân baõi chôï thì laïi laø nhöõng chi tieát, hình aûnh ngôïi caùi buoàn cuûa buoir chieàu queâ “thaám thía vaøo taâm hoàn”, nhaát laø moät taâm hoàn ngaây thô nhö “hai ñöùa treû”.

2/ Caûnh phoá huyeän veà ñeâm

- Boùng toái phuû ñaày thieân truyeän, phuû môø caûnh vaät vaø ñeø naëng leân cuoäc ñôøi cuûa nhöõng con ngöôøi beù nhoû nôi phoá huyeän ngheøo xaùc xô. Cöûa haøng beù xíu pheân nöùa daùn giaáy nhaät trình, chieác choõng tre nôi chò em Lieân ngoài ngaäp ñaày boùng toái. Caøng veà ñeâm, “ñöôøng phoá vaø caùc ngoõ con daàn daàn chöùa ñaày boùng toái”. Con ñöôøng thaêm thaúm ra soâng, con ñöôøng qua chôï veà nhaø laïi saãm ñen hôn nöõa. Tieáng troáng caàm canh, tieáng eách nhaùi keâu ran töø ñoàng xa voïng ñeán, tieáng ñoøn gaùnh kóu kòt,…taát caû ñeàu chìm vaøo trong boùng toái. Phoá huyeän caøng veà ñem caøng tónh mòch vaø ñaày boùng toái. Trong böùc tranh phoá huyeän luùc veà ñeâm coù moät söï hoøa troä ñaày duïng yù: aùnh saùng troän vaøo boùng toái, hay ngöôïc laïi boùng toái troän vaøo aùnh saùng. Khoâng gian phoá huyeän coù nhieàu quaàng saùng nhöng cuõng nhieàu khoaûng toái, ñeán nhöõng hoøn ñaù treân ñöôøng vaøo laøng cuõng “maáp moâ theâm vì nhöõng hoø ñaù nhoû moät beân saùng, moät beân toái”. Nhöng aùnh saùng chæ le loùi, chæ laø nhöõng “khe saùng”, “chaám saùng”, “hoät saùng”,…maø boùng toái ñeâm vöøa meânh moâng, hiu quaïnh, vöøa daøy ñaëc “toái heát caû con ñöôøng ra soâng, con ñöôøng veà nhaø…”. Ñieàu naøy gôïi moät noãi buoàn ñaày caûm thöông, moät nhaän thöùc, duø coøn raát mô hoà veà nhöõng kieáp ngöôøi chìm khuaát, le loùi, nhöõng thaân phaän nhö bò boû queân nôi ga xeùp nhoû phoá huyeän.

- Nhöõng con ngöôøi, maûnh ñôøi laàm luõi ñaùng thöông:

+ Cuoäc ñôøi meï con chò Tyù nhö gaén lieàn vôùi maøn ñeâm vaø boùng toái. “Thaèng cu beù xaùch ñieáu ñoùm vaø khieâng caùi gheá treân löng ôû trong ngoõ ñi ra”. Meï cuûa noù, chò Tyù ñi theo sau ñoäi caùi choõng treân ñaàu vaø tay mang khoâng bieát bao nhieâu laø ñoà ñaïc. Ngaøy thì ñi moø cua baét teùp, chieàu naøo cuõng doïn haøng töø chaäp toái cho ñeán ñeâm maø “ chaû kieám ñöôïc bao nhieâu”

+ Hình aûnh baø cuï Thi hôi ñieân “tieáng cöôøi khanh khaùch” tay caàm cuùt röôïu soi leân roài cöôøi gioøn giaõ, “vöøa ñi vöøa ngöûa ra ñaèng sau” doác cuùt röôïu ñaùnh moät hôi caïn saïch, cheùp mieäng, laûo ñaûo trong boùng toái,…gôïi cho ta nhieàu thöông xoùt veà moät cuoäc ñôøi xeá boùng nôi phoá huyeän ngheøo.

+ Caûnh gia ñình baùc Xaåm môùi theâ löông. Tieáng ñaøn baàu baàn baät. Vôï choàng ngoài treân manh chieáu raùch, tröôùc maët laø caùi chaäu thau saét, thaèng con boø la leâ ra ñaát, “nghòch nhaët nhaën nhöõng raùc baån vuøi trong caùt beân ñöôøng”. Vaø Baùc Sieâu baùn phôû rong trong ñeâm, moät thöù quaø xa xæ  maø chò em Lieân khoâng bao giôø mua ñöôïc. Ñoøn gaùnh baùc keâu kóu kòt, boùng baùc meânh mang ngaû xuoáng moät vuøng ñaát,…goùp phaàn vaøo laøm cho caûnh ñôøi nôi phoá huyeän caøng trôû neân cô cöïc, tieu ñieàu.

+ Hai chò em Lieân laø hình aûnh trung taâm cuûa böùc tranh ñôøi soáng phoá huyeän ngheøo. Caûnh nhaø sa suùt, boá Lieân maát vieäc, caû nhaø boû Haø Noäi veà queâ, meï laøm haøng saùo. Hai chò em ñöôïc meï cho troâng coi moät cöûa haøng taïp hoùa nhoû xíu, vaùch giaùn giaáy nhaät trình, baùn leøo teøo vaøi bao dieâm, daêm mieáng xaø phoøng, moät ít röôïu.

                       Caûnh phoá huyeän ngheøo thaät thaûm ñaïm, theâ löông vôùi nhöõng caûnh ñôøi cô cöïc, taêm toái. Nhìn caûnh phoá huyeän, taâm traïng Lieân khaéc khoaûi, chôø mong moät caùi ñieàu gì toát ñeïp, töôi saùng hôn cuoäc soáng ngheøo khoå thöôøng ngaøy.

3/ Caûnh phoá huyeän veà khuya

- Khi ñoaøn taøu ñi qua phoá huyeän ngheøo röïc saùng bôûi nhöõng “ngoïn löûa xanh bieác, saùt maët ñaát nhö ma trôi, …caùc toa ñeøn saùng tröng”. Chuyeán taøu nhö ñem moät chuùt theá giôùi khaùc ñi qua, khoâng khí nôi phoá huyeän trôû neân oàn aøo, naùo nhieät, “nhöõng toa haïng treân sang troïng loá nhoá nhöõng ngöôøi, ñoàng vaø keàn laáp laùnh, vaø caùc cöûa kính sang troïng”. Khi chuyeán taøu ñi qua, ñeâm caøng trôû neân yeân tónh meânh moâng. Chæ coøn ñeâm khuya, tieáng troáng caàm canh vaø tieáng choù caén.

- Cuoäc soáng con ngöôøi: Cuoäc soáng cuûa moät ngaøy taøn daàn: Chò tyù söûa soaïn ñoà ñaïc, Baùc Xaåm ñaõ nguû guïc treân manh chieáu. Lieân chìm daàn vaøo giaác nguû yeân tónh.

- Taâm traïng cuûa Lieân:

Khi ñoaøn taøu ñeán, Lieân bò cuoán huùt ngay vaøo ñoaøn taøu: “Lieân daét em ñöùng daäy ñeå nhìn ñoaøn xe vuït qua, caùc toa xe saùng tröng, chieáu aùnh caû xuoáng ñöôøng. Lieân chæ thoaùng thaáy nhöõng toa haïng treân sang troïng loá nhoá nhöõng ngöôøi, ñoàng vaø keàn laáp laùnh, vaø caùc cöûa kính sang troïng”. Ñoaøn taøu ñaõ ñi qua nhöng taâm hoàn Lieân thì vaãn göûi huùt theo noù maõi ñeán khi chaám nhoû cuûa chieác ñeøn xanh treo treân caùc toa sau cuøng, xa xa maõi roâi khuaát sau raëng tre. Ñeán luùc aáy coâ nhö soáng trong mô töôûng, trong söï tieác nuoái moät caùi gì ñaõ qua nhöng dö vang cuûa noù thì vaãn coøn ñoïng laïi roõ reät trong taâm hoàn mình: “Lieân laëng theo mô töôûng, Haø Noäi xa xaêm, Haø Noäi saùng röïc, vui veû vaø huyeân naùo. Con taøu nhö ñaõ ñem moät chuùt theá giôùi khaùc ñi qua. Moät theá giôùi khaùc haún, ñoái vôùi Lieân, khaùc haún caùi vaàng saùng ngoïn ñeøn cuûa chò Tyù vaø aùnh löûa cuûa baùc Sieâu. Vì vaäy maø ngaøy naøo cuõng vaäy chò em Lieân coá thöùc ñeå ñôïi chuyeán taøu ñi qua roài môùi nguû. Ñaây chính laø  nieàm khao khaùt, mô öôùc moät chuùt gì töôi saùng cho cuoäc soáng cuûa nhöõng con ngöôøi nhoû beù nôi phoá huyeän.

* Böùc tranh phoá huyeän ngheøo ñöôïc nhaø vaên mieâu taû theo trình töï thôøi gian: phoá huyeän luùc chieàu xuoáng; phoá huyeän luùc veà ñeâm; phoá huyeän khi ñoaøn taøu ñi qua. Töông öùng vôùi moãi caûnh laø moät saéc thaùi caûm xuùc, taâm traïng cuûa Lieân: buoàn man maùc, mô hoà, khoù hieåu tröôùc böùc tranh cuoäc soáng ngheøo cuûa phoá huyeän luùc chieàu muoän; buoàn khaéc khoaûi chôø mong moät caùi gì toát ñeïp, töôi saùng; buoàn thaám thía, saâu xa veà moät cuoäc soáng quaån quanh, khoâng theå ñoåi thay vaø moïi caùi töôi saùng, toát ñeïp chæ laø khaùt voïng xa xoâi.

* Thaïch Lam ñaõ mieâu taû böùc tranh phoá huyeän ngheøo baèng nhöõng caûnh, nhöõng ngöoøi, nhöõng chi tieát raát chaân thaät vaø caûm ñoäng. Oâng ñaõ daønh cho con ngöôøi, queâ höông, nhöõng con ngöôøi ngheøo khoå, taêm toái moät söï caûm thoâng vaø xoùt thöông noàng haäu. Caûnh phoá huyeän ngheøo vöïa chaân thöïc vöøa chan chöùa tinh thaàn nhaân ñaïo.

4/ Vì sao Lieân chò em Lieân coá thöùc ñeå ñôïi chuyeán taøu ñeâm ñi qua.

+ Chính soá phaän quaån quanh beá taéc cuûa nhöõng kieáp ngöôøi taøn, böùc tranh cuûa ngaøy taøn ñaõ nhö thaám thía vaøo taâm hoàn ngaây thô cuûa Lieân gaây cho coâ moät noãi buoàn man maùc.

+ Trong boái caûnh toái taêm, tuø tuùng, voán laø ngöôøi coù traùi tim nhaïy caûm neân Lieân ñaõ ñeå cho taâm hoàn mình vöôït ra khoûi thöïc taïi ngoät ngaït, vöôn tôùi moät giaác mô, moät khaùt voïng khaùc vôùi cuoäc soáng ngheøo naøn, taêm toái, beá taéc hieän taïi. Lieân ngoài chôø ñôïi taøu khoâng phaûi ñeå baùn haøng, khoâng phaûi vì nhu caàu vaät chaát. Vì khoâng mong gì ai mua nöõa, maø vì moät lí do khaùc “muoán ñöôïc nhìn thaaysc huyeán taøu, ñoù laø hoaït ñoäng cuoái cuøng trong ñeâm”. Nghóa laø Lieân khao khaùt moät söï ñoåi thay, khaùt khao moät caùi gì khaùc thöôøng, khuaáy ñoäng caùi khoâng khí buoàn teû, quaån quanh tuø tuùng, luïi taøn taét daàn trong ñeâm toái. Thöïc chaát ñoù laø nhu caàu, khaùt voïng veà tinh thaàn, nhu caàu ñöôïc soáng duø trong khoaûng khaéc baèng moät theá giôùi khaùc.

5/ Bình luaän veà tính nhaân ñaïo trong taùc phaåm

+ Qua taâm traïng cuûa chò em Lieân, Thaïch Lam muoán boäc loä nhöõng yù nghó kín ñaùo nheï nhaøng nhöng thaám thía bieát bao cho taâm hoàn ngöôøi ñoïc. Ñoù laø taùc giaû muoán baøy toû noãi nieàm xoùt thöông, bao la ñoái vôùi nhöõng kieáp ngöôøi nhoû beù voâ danh khoâng bao giôø bieát ñeán aùnh saùng vaø haïnh phuùc. Trong xaõ hoäi cuõ coù bieát bao ngöôøi nhö theá. Hoï ñaõ phaûi soáng cuoäc ñôøi teû nhaït, voâ nghóa, ñeán trong mô cuõng khoâng bieát mô gì hôn moät chuyeán taøu ñeâm vuït qua phoá huyeän tieâu ñieàu luïi taét cuûa cuoäc ñôøi mình. Cuoäc soáng cuûa hoï cuõng seõ “moác leân” “ræ ñi”, “moøn ra”, “muïc ra” trong taêm toái, ñoùi ngheøo buoàn chaùn nôi phoá huyeän vaø noùi roäng ra laø treân ñaát nöôùc laàm than noâ leä.

+  Qua ñoù, ñoàng thôøi taùc giaû cuõng muoán ñaùnh thöùc lay tænh nhöõng taâm hoàn ueå oaûi ñang luïi taøn, ngoïn löûa cuûa loøng khao khaùt ñöôïc soáng moät cuoäc soáng coù yù nghóa hôn; khao khaùt ñöôïc thoaùt ra khoûi cuoäc soáng taêm toái ñang moøn moûi muoán choân vuøi hoï.

+ Phaûi coù söï thöùc tænh veà caù nhaân môùi coù ñöôïc nieàm xoùt thöông vaø söï lay tænh ñaùng quyù aáy. Döôøng nhö taùc giaû muoán noùi raèng con ngöôøi caàn phaûi soáng xöùng ñaùng vôùi con ngwoif. Ñoù chính laø giaù trò nhaân ñaïo ñaëc saéc ñöôïc Thaïch Lam theå hieän moät caùch kín ñaùo qua taùc phaåm giaøu chaát thô naøy.

3/ “HAI ÑÖÙA TREÛ” THEÅ HIEÄN ROÕ ÑAËC ÑIEÅM TRUYEÄN NGAÉN THAÏCH LAM:

a/  Thaám ñöôïm tình caûm nhaân aùi

* Hieän thöïc ñöôïc phaûn aùnh trong “Hai ñöùa treû” laø caûnh ñôøi teû nhaït ôû moät phoá huyeän nhoû vaøo luùc chieàu toái. Nhaân vaät thì beù moïn, cöû ñoäng laëng leõ, noùi naêng ít lôøi, thaáp gioïng nhö hoøa laãn tieáng thôû daøi.

+  Meï con chò tyù haøng nöôùc chaû kieám ñöôïc bao nhieâu tieàn nhöng chieàu naøo cuõng doïn haøng, töø chaäp toái cho ñeán ñeâm

+ Baùc Sieâu kóu kòt gaùnh phôû laëng leõ ra phoá huyeän ñeán khuya laïi kóu kòt gaùnh veà.

+ Vôï choàng baùc Xaåm ngoài treân manh chieáu, goùp chuyeän baèng maáy tieáng ñaøn baàu baàn baät

trong yeân laëng.

+ Thaáp thoaùng xa xa laø nhöõng ñöùa treû nhaët nhaïnh thanh nöùa, thanh tre hay baát cöù thöù gì cuûa ngöôøi ñi chôï coøn xoùt laïi.

+ Chò em Lieân cuõng aâm thaàm, laëng leõ coi moät caùi haøng taïp hoùa nhoû.

Baèng naêng löïc quan saùt tinh teá, vôùi tình caûm nhaân aùi saâu saéc, Thaïch Lam ñaõ laøm ngöôøi ñoïc xuùc ñoäng khi mieâu taû cuoäc soâng toái taêm, taøn luïi ôû moät phoá huyeän buoàn hiu.

* Tình caûm nhaân aùi coøn theå hieän saâu saéc qua loøng thöông caûm cuûa Lieân

+ Ñoái vôùi maáy ñöùa treû con nhaø ngheøo, Lieân troâng thaáy ñoäng loøng thöông.

+ Lieân coøn thöông caûm chính mình. Lieân buoàn cho caûnh ñôøi hieän taïi.

=> Neáu khoâng hoùa thaân vaøo nhaân vaät, khoâng coù tình caûm nhaân aùi saâu saéc, nhaø vaên khoù coù theå dieãn ñaït taâm tình nhaân vaät tinh teá nhö vaäy

+ Caøng buoàn thaám thía hôn khi Lieân hoài töôûng laïi quaù khöù.

b/ Thaïch Lam coù khaû naêng ñi saâu vaøo khai thaùc theá giôùi noäi taâm nhaân vaät

* Tieáng noùi noäi taâm cuûa nhaân vaät ñöôïc theå hieän qua taâm traïng cuûa nhaân vaät Lieân ôû töøng thôøi khaéc  cuûa phoá huyeän ngheøo.

* Caûm xuùc tinh teá cuûa nhaân vaät theå hieän tình yeâu queâ höông ñaèm thaém, thieát tha:

+ Ñoù laø nhöõng rung ñoäng cuûa moät buoåi chieàu queâ vôùi nhöõng aâm thanh, ñöôøng neùt gaàn guõi, daân daõ.

+ Ñoù laø nhöõng aán töôïng khoù phai môø veà caûnh quan ban ñeâm treân queâ höông nöôùc Vieät: Trôøi ñaõ baét ñaàu ñeâm, moät ñeâm muøa haï eâm nhö nhung vaø thoaûng qua gioù maùt,…Voøn trôøi vôùi haøng ngaøn ngoâi sao ganh nhau laáp laùnh, laãn nhöõng veät saùng cuûa ñom ñoùm bay laø laø treân maët ñaát,…”

* Öôùc mô thaàm kín cuûa nhaân vaät

Öôùc mô thoaùt khoûi cuoäc soáng tuø tuùng, quaån quanh nôi phoá huyeän ngheøo.

 

4/ “HAI ÑÖÙA TREÛ” TIEÂU BIEÅU CHO PHONG CAÙCH TRUYEÄN THAÏCH LAM

a/ Truyeän ngaén “hai ñöùa treû” in trong taäp “ Naéng trong vöôøn” (1938) laø moät trong nhöõng truyeän ngaén ñaëc saéc nhaát cuûa Thaïch Lam. Taùc phaåm vöøa coù giaù trò hieän thöïc cao, vöøa thaám ñöôïm moät giaù trò nhaân ñaïo saâu saéc. Qua truyeän ngaén naøy, Thaïch Lam cuõng theå hieän moät taøi naêng vieát truyeän baäc thaày.

+ ÔÛ “Hai ñöùa treû” böùc tranh phoá huyeän ñöôïc nhaø vaên mieâu taû theo trình töï thôøi gian (khi chieàu xuoáng-luùc veà ñeâm- luùc coù chuyeán taøu ñi qua). Choïn trình töï naøy laø hôïp lí bôûi trình töï naøy, taùc giaû coù theå theå hieän ñöôïc khoâng khí nhòp ñieäu, bieán thaùi cuûa thieân nhieân, ngoaïi caûnh trong söï hoøa hôïp vôùi taâm traïng, caûm xuùc saâu kín thuoäc theá giôùi noäi taâm cuûa nhaân vaät chính qua töøng thôøi khaéc khaùc nhau.

+ “Hai ñöùa treû” theå hieän caùch quan saùt, mieâu taû tinh teá cuûa Thaïch Lam. Toaøn boä böùc tranh phoá huyeän ñöôïc nhìn, caûm nhaän qua con maét, taâm traïng cuûa “hai ñöùa treû” maø taäp trung chuû yeáu qua taâm traïng vaø con maét cuûa coâ beù Lieân, moät thieáu nöõ dòu hieàn, nhaân haäu, ña caûm. Vì theá ñaõ ñem ñeán cho truyeän moät yù nghóa khaù ñaëc bieät: laøm cho caûnh vaät thaám ñöôïm caûm xuùc, taâm traïng vaø trôû neân coù hoàn hôn; laøm cho caûnh vaät voán ñôn ñieäu, teû nhaït vaãn mang caùi thi vò vaø söùc soáng rieâng cuûa noù; laøm cho theá giôùi nhö ñöôïc “laï hoùa” qua caûm giaùc, caûm töôûng cuûa hai ñöùa treû.

b/ Truyeän ngaén cuûa Thaïch Lam thöôøng khoâng coù coát truyeän, moãi truyeän nhö moät baøi thô. ÔÛ “Hai ñöùa treû”, toaøn boä caâu chuyeän chæ keå veà taâm traïng thao thöùc cuûa Lieân vaø An, mong moûi, chôø ñôïi chuyeán taøu ñeâm ñi qua phoá huyeän teâu ñieàu. Theá nhöng qua caâu chuyeän keå töôûng nhö nhoû nhaët, ñôn ñieäu aáy, Thaïch Lam ñaõ theå hieán khaù chaân töïc khung caûnh ngheøo naøn, ñôn ñieäu cuûa phoá huyeän nhoû, thaân phaän vaø nhöõng öôùc mô, khaùt voïng cuûa nhöõng con ngöôøi nôi ñaây. ( Toùm löôïc veà khung caûnh phoá huyeän vaø soá phaän cuûa nhöõng con ngöôøi nôi ñaây)

c/ Trong “Hai ñöùa treû” Thaïch Lam chuù troïng ñi saâu vaøo mieâu taû noäi taâm nhaân vaät vôùi nhöõng caûm xuùc, caûm giaùc mô hoà mong manh. Nhöõng trang vieát mieâu taû taâm traïng nhaân vaät Lieân raát saâu saéc vaø tinh teá ( Toaøn boä böùc tranh phoá huyeän ngheøo ñeàu ñöôïc mieâu taû, caûm nhaän qua taâm traïng nhaân vaät Lieân. ÔÛ moãi caûnh Lieân theå hieän moät taâm traïng khaùc nhau) (Caàn trích daãn daãn chöùng tieâu bieåu theå hieän taâm traïng Lieân).

d/ Thaïch Lam ñaõ söû duïng thaønh coâng thuû phaùp ngheä thuaät ñoái laäp, töông phaûn giöõa caùc vuøng aâm thanh vaø aùnh saùng. Caû moät phoá huyeän chìm saâu vaøo trong boùng toái, chæ coøn moät vaøi chaâm saùng tuø muø quen thuoäc xung quanh ngoïn ñeøn cuûa choõng haøng nöôùc, caùi beáp löûa cuûa haøng phôû khuya vaéng khaùch vaø ngoïn ñeøn vaën nhoû thöa thôùt töøng hoät saùng loït qua pheân nöùa cuûa moät haøng taïp hoùa. Nhöõng ngoïn ñeøn tuø nuø nhö ngaùi nguû ñoù töôïng tröng cho cuoäc soáng tuø ñoïng cuûa nhöõng ngöôøi daân queâ ngheøo khoå nôi phoá huyeän nhoû cuûa moät vuøng noâng thoân.

Trong caùi caûnh chìm chìm, nhaït nhaït vaø vaéng laëng ñoù, ñeâm naøo cuõng coù moät ñoaøn taøu ñi qua mang theo nhöõng luoàng aùnh saùng vaø tieáng oàn aùo laøm xao ñoäng caû moät vuøng queâ yeân tónh. Ñoaøn taøu nhö mang ñeán moät theá giôùi giaøu sang vaø ñaày aùnh saùng, moät theá giôùi lí töôûng vaø öôùc mô, ñoái laäp vôùi caùi hieän thöïc tónh laëng ñaày boùng toái nôi phoá vaéng moät huyeän nhoû. Thuû phaùp ngheä thuaät maø Thaïch Lam söû duïng ôû ñaây cuõng laø moät thuû phaùp ngheä thuaät quen thuoäc cuûa caùc nhaø vaên laõng maïn chuû nghóa.( Trích nhöõng daãn chöùng tieâu bieåu)

e/ Thaïch Lam coù moät phong caùch, moät gioïng ñieäu raát rieâng. Ñoù laø loái keå chuyeän thuû thæ taâm tình thaám ñöôïm chaát thô. Caû truyeän ngaén nhö moät baøi thô ñöôïm buoàn. Ngöôøi ñoïc thaáy aån hieän, kín ñaùo, laëng leõ sau nhöõng hình aûnh, nhöõng doøng chöõ, moät taâm hoàn Thaïch Lam ñoân haauk, tinh teá, heát söùc nhaïy caûm vôùi moïi bieán thaùi cuûa taïo vaät vaø loøng ngöôøi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

HAÏNH PHUÙC MOÄT TANG GIA

Trich “Soá ñoû”- Vuõ Troïng Phung

 

NGHEÄ THUAÄT TRAØO PHUÙNG TRONG “HAÏNH PHUÙC CUÛA MOÄT TANG GIA”

DAØN YÙ:

I/ MÔÛ BAØI

Soá ñoû laø moät trong nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa Vuõ Troïng Phuïng, ra ñôøi naêm 1936. Taùc phaåm ñöïôc coi laø kieät taùc baát huû trong vaên chöông ñöông thôøi. Vôùi ngheä thuaät traøo phuùng ñaëc saéc, Vuõ Troïng Phuïng ñaõ ñaû kích cöïc kì cay ñoäc caùi xaõ hoäi tröôûng giaû tö saûn thaønh thò ñang chaïy theo loái soáng aâu hoùa vaên minh rôûm, heát söùc ñoài baïi vaø loá laêng. Chöông 15 vôùi nhan ñeà “Haïnh phuùc cuûa moät tang gia” ñaõ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc bao thuù vò nhö ñöôïc khaùm phaù moät maøn kòch trong boä “Taán troø ñôi” cuûa xaõ hoäi thöïc daân phong kieán.

II/ THAÂN BAØI

1/ Nhan ñeà traøo phuùng

Theo truyeàn thoáng cuûa daân toäc vaø ñaëc ñieåm taâm li cuûa con ngöôøi toåitng gia ñình coù moät ngöôøi cheát ñi laø moät toån thaát, moät maát maùt khoâng coù gì coù theå buø ñaép ñöôïc. Ñoù chính laø söï kieän buoàn nhaát cuûa gia ñình, con chaùu, thaân toäc. Chieàu saâu cuûa söï xoùt thöôùc chính laø chieàu saâu cuûa phaåm chaát ngöoøi. Nhöng ôû ñaây “tang gia” khoâng ñau buoàn, traùi laïi laø “haïnh phuùc” ñoái vôùi moïi ngöôøi. Vuõ Troïng Phuïng ñaõ taïo neân maâu thuaãn ngay ôû trong nhan ñeà taùc phaåm. Cuï coá toå cheát ñaõ trôû thaønh söï kieän lôùn, nieàm haïnh phuùc traøn ngaäp ñoái con chaùu

2/ Chaân dung traøo phuùng

Vuõ Troïng Phuïng ñaõ xaây döïng thaønh coâng nhöõng chaân dung ñieån hình ñeå phôi baøy nhöõng boä maët ñoài baïi trong gia ñình tröôûng giaû, cuï coá Hoàng, vaïch traàn nhöõng caën baõ, nhöõng quaùi thai cuûa xaõ hoäi dôû taây dôû ta buoåi aáy. Cha cheát, oâng cheát, boïn con chaùu voâ taâm sung söôùng thoûa thích. Ñaây laø dòp hieám coù ñeû khoe cuûa, khoe giaøu, phoâ caùi sang ra cho thieân haï bieát. “Ngöôøi ta töng böøng vui veû ñi ñöa giaáy caùo phoù, goïi phöôøng keøn, thueâ xe ñaùm ma”. Nieàm vui traøn ngaäp: tang gia ai cuõng vui veû.

+ Cuï Coá hoàng: huùt lieàn moät maïch 60 ñieáu thuoác phieän, haû heâ lim dim ñoâi maét. Böõa nay cha cheát, cuï vui veû laém, cuï naèm huùt thuoác maø lieân mieäng noùi caâu: Bieát roài, khoå laém, noùi maõi. Trong caùi dö vò cuûa thuoác phieän, cuï “nhaém nghieàn maét laïi ñeå mô maøng” ñeán caùi giôø phuùt haïnh phuùc, haïnh phuùc nhaát: maëc ñoà xoâ gai, luï khuï choáng gaäy, vöøa ho vöøa khaïc vöøa khoùc meáuñeå cho thien haï phaûi traàm troà “moät caùi ñaùm ma nhö theá, moït caùi gaäy nhö theá”, roài ngaïc nhieân chæ troû “Uùi kìa, con giai nhôùn ñaõ giaø theá kia kìa”. Con giai ñaõ baùo hieáu vôùi cha nhö vaäy! Ñoù laø moät neùt bieám hoaï thaàn tình. Taâm hoàn sa ñoaï, ñaïo lyù suy ñoài ñeán cuøng cöïc töø cha ñeán con.

+ Vôï choàng Vaên Minh, chaùu noäi cuûa cuï coù toå. Oâng noäi cheát, ñöùa chaùu naøt nhaêm nhaêm nghó ñeán chuyeän chia gia taøi, thích thuù ra maët vì caùi chuùc thö kia ñaõ ñi vaøo thôøi kì thöïc haønh chöù khoâng coøn laø lyù thuyeát vieån voâng nöõa. Hôn nöõa ñaây cuõng chính laø cô hoäi ñeå cho Vaên Minh laêng xeâ, qauaûng caùo  cho moát aùo tang aáp uû laâu ngaøy coøn Taây hôn caû Taây nöõa.

+ Caäu Tuù Taân thì môû côø trong buïng, ñöôïc dòp troå taøi baám maùy laùch taùch “maáy caùi maùy aûnh maø ñaõ laâu roài caäu khoâng ñöôïc duøng tôùi”. Luùc ñöa tang, caäu laêng xaêng chaïy leân chaïy xuoáng, caäu daøn caûnh, caäu ñaïo dieãn luùc haï huyeät baét beû töøng ngöôøi caùch “choáng gaäy”, “guïc ñaàu”, “cong löng”. Y luoäm thuoäm trong moät caùi aùo thuïng traéng nhö moät teân heà.

+ Coâ Tuyeát ñaùm tang chính laø cô hoäi ñeå trình dieãn boä y phuïc “Ngaây thô” ñeå cho thieân haï bieát ñöôïc mình chöa ñaùnh maét heát caû chöõ Trinh. Treân maët Tuyeát veû buoàn laõng maïn, raát hôïp vôùi moát moät nhaø coù ñaùm tang.

=> Nhöõng con ngöôøi trong gia ñình cuï Coá Hoàng ñöôïc mieâu taû qua nhöõng chi tieát saéc neùt, töông phaûn giöõa beân ngoaøi vaø noäi taâm beân trong=>Chaâm bieám saâu saéc.

3/ Hình aûnh ñaùm tang

+ Ñaùm tang ñöôïc nhaø vaên mieâu taû baèng buùt phaùp chaâm bieám saâu cay. Moät ñaùm ma to taùt “moät ñaùm ma göông maãu” chaúng qua laø moät ñaùm röôùc kieäu, coù kieäu baùt coáng, lôïn quay ñi loïng, coù loác boác xoaûng vaø keøn bu dích. Coù voøng hoa vaø 300 caâu ñoái, vaøi ba traêm ngöôøi ñi ñöa. Ñuùng laø moät ñaùm ma taïp theo caû loái Taây, Taøu, Ta. Bôûi theá neân baày con chaùu thì haïnh phuùc, coøn ngöôøi cheát naèm trong quan taøi cuõng phaûi mæm cöôøi sung söôùng neáu khoâng gaät guø caùi ñaàu.

+ Nhöõng ngöôøi ñi ñöa ñaùm: Coù bao nhieâu ñaùm khaùch quyù phaùi vaø sang troïng ñeán ñöa ma cuï coá Toå, coù trai thanh gaùi lòch laø baïn cuûa Tuyeát vaø baø Phoù Ñoan….Hoï ñeán ñöa ma ñeå “cöôøi tình vôùi nhau, bình phaåm nhau, cheâ bai nhau, heïn hoø nhau…”. Vuõ Troïng Phuïng ñaõ tinh teá choäp ñöôïc nhöõng caâu maø nhöõng ngôøi ñi ñöa ñaùm noùi vôùi nhau: “Con beù nhaø ai maø khaùu theá. ÖØ, öø caùi thaéng aáy baïc tình boû meï!...Gôùm caùi ngöïc, ñaàm quaù ñi maát!...”. Nhöõng quan khaùch, baïn cuûa coá Hoàng thì ngöïc ñeo ñaày nhöõng huaân chöông, huy chöông: Baéc ñaåu boäi tinh, cao mieân boäi tinh,…nhöng ai naáy ñeàu “xuùc ñoäng” khi nhìn thaáy laøn da traéng cuûa tuyeát thaäp thoø sau laøn aùo moûng. Giöõa luùc ñam ma ñang ñi thì Xuaân Toùc Ñoû xuaát hieän ñaõ ñöa ñeán 6 chieác xe, vôùi sö chuøa Baø Banh, vôùi sö cuï Taêng Phuù, hai voøng hoa lôùn…ñaõ laøm cho cuï baø sung söôùng: “Aáy giaù khoâng coù moùn aáy thì laø thieáu chöa ñöôïc to, may maø oâng Xuaân ñaõ nghó hoä toâi”. Xuaân Toùc Ñoû xuaát hieän, oâng Phaùn moïc söøng voán ñaõ “nhôø ñoâi söøng höôu voâ hình” maø ñöôïc boá vôï chia cho theâm vaøi nghìn ñoàng baïc. Trong luùc khoùc thaät to: Höt, Höùt, Höùt ñeå baùo hieáu vaãn khoâng queân duùi vaøo tay Xuaân moät tôø baïc naêm ñoàng gaáp tö.

Nhö vaäy tang gia coù hai caûnh choàng leân nhau: voû ngoaøi y nhö thaät vôùi taát caû hình thöùc hôïp thôøi trang nhaát, coøn beân trong hoaøn toaøn troáng roãng. Söï töông phaûn giöõa beà ngoaøi vaø beân trong ñaõ cho thaáy tính chaát ñoùng kòch cuûa caùi xaõ hoäi naøy. Ñoù laø moät xaõ hoïi bòp bôïm, choù ñeåu. Moät söï ñoài baïi ñöôïc khoaùc aùo ñaïo ñöùc, ñöôïc toâ son traùt phaán.

=> Chöông “Haïnh phuùc cuûa moät tang gia” ñaõ theå hieän xuaát saéc taøi keå chuyeän vaø ngheä thuaät chaâm bieám. Caùi taøi cuûa taùc giaû laø ñaõ phoùng ñaïi böùc chaân dung bieám hoaï, nhöõng caûnh ñôøi loá laêng theo thuû phaùp cuûa ngheä thuaät traøo phuùng laøm cho ngöôøi ta cöôøi maø thaáy ñöôïc bao söï phi lyù, gheâ tôûm cuûa caùi xaõ hoäi ñaïo ñöùc giaû.

III/ KEÁT LUAÄN( TÖÏ LAØM)