ăn hóa Trung Hoa và Ấn độ (THN)

Ph©n tÝch mét sè thµnh tùu tiªu biÓu trong lÜnh vùc kiÕn tróc ë Trung Quèc vµ Ên §é?

 

 Trung Quèc vµ Ên §é lµ hai nÒn v¨n minh trong sè rÊt nhiÒu nÒn v¨n minh lín trªn thÕ giíi. §©y lµ hai nÒn v¨n minh tiªu biÓu ë ph­¬ng §«ng, víi ®Æc ®iÓm lµ nÒn v¨n minh lóa n­íc truyÒn thèng. Trong lÞch sö tõ rÊt xa x­a con ng­êi ®· xuÊt hiÖn trªn hai quèc gia nµy, nhê lao ®éng mµ con ng­êi ngµy cµng ph¸t triÓn, x· héi Trung Quèc vµ Ên §é sím b­íc vµo thêi kú cã nhµ n­íc. C¸c triÒu ®¹i phong kiÕn thay nhau cÇm quyÒn ë c¸c n­íc nµy, chÝnh v× thÕ hai quèc gia nµy cã ¶nh h­ëng lín yÕu tè chÝnh trÞ cña chÕ ®é phong kiÕn. Mçi triÒu ®¹i lªn cÇm quyÒn ®Òu tiÕn hµnh rÊt nhiÒu c«ng viÖc ®Ó duy tr× vµ cñng cè ®Þa vÞ cña m×nh, cã c¶ viÖc sïng b¸i t«n gi¸o ®Ó trÞ nø¬c vµ ®· t¹o ra v¨n ho¸ dùa theo nh÷ng c¬ së cña c¸c triÒu ®¹i tr­íc. Sau vµi ngh×n n¨m nh×n l¹i t¹i Trung Quèc vµ Ên §é ®· cã rÊt nhiÒu thµnh tùu vÒ nhiÒu mÆt, nhiÒu lÜnh vùc lín kh¸c nhau. Trong ®ã cã nh÷ng thµnh tùu tiªu biÓu trong lÜnh vùc kiÕn tróc.

 

 §Ó ®i tíi t×m hiÓu c¸c thµnh tùu tiªu biÓ trong lÜnh vùc kiÕn tróc cña Trung Quèc vµ Ên §é chóng ta ph¶i n¾m ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ t¸c ®éng ®Õn sù ra ®êi, tån t¹i cña nh÷ng thµnh tùu ®ã.

 YÕu tè thø nhÊt lµ vÒ ®Þa lý vµ d©n c­. Ên §é vµ Trung Quèc lµ hai quèc gia ë ph­¬ng §«ng. Ên §é lµ mét b¸n ®¶o ë Nam ¸ , cã d·y Hymalaya hïng vÜ ë phÝa B¾c, l·nh thæ ®­îc chia lµm hai miÒn Nam, B¾c lÊy d·y nói Vin®ya. Trªn l·nh thæ cã hai con s«ng lín ®ã lµ s«ng Ên vµ s«ng H»ng, hµng n¨m hai hÖ thèng s«ng nµy cã l­îng phï xa lín tr¶i qua thêi gian l©u dµi c¸c ®ång b»ng xuÊt hiÖn do l­îng phï xa båi ®¾p hµng n¨m, rÊt mÇu mì ë miÒn B¾c Ên §é, chÝnh v× thÕ ®©y ®­îc coi lµ c¸i n«i cña v¨n minh Ên §é.

 D©n c­ xuÊt hiÖn rÊt sím ë Ên §é, ng­êi cæ nhÊt ë Ên §é lµ ng­êi Nªgrit«, da ®en, nhá ng­êi tãc xo¨n, ngµy nay hä lµ c­ d©n nãi tiÕng Munda. Ng­êi tiÕp theo lµ ng­êi §ravid, da n©u xÉm, mòi th¼ng sèng trªn diÖn tÝch réng ë c¸c ®ång b»ng mµ s«ng Ên båi ®¾p. Hä chÝnh lµ ng­êi ®Çu tiªn cã mÆt ë caÝ n«i v¨n minh nµy. Vµo kho¶ng thêi gian gi÷a thiªn niªn kØ thø II tr­íc c«ng nguyªn (tcn) nh÷ng ng­êi Arian da tr¾ng, ng­êi cao lín di c­ vµo Ên §é  vµ hä trë thµnh c­ d©n chñ yÕu ë Ên §é.  Sau ®ã cßn cã mét sè téc ng­êi kh¸c di c­ ®Õn nh­: Hy L¹p, Hung N«, ng­êi ¶ RËp… hä nhanh chãng hoµ nhËp víi c­ d©n ®Þa ph­¬ng råi chë thµnh mét bé téc hÕt søc phøc t¹p ë Ên.

 DiÖn tÝch cña Ên §é lµ:2.87.590 km2 , d©n sè lµ 1045.000.000 (2002) ®øng thø hai trªn thÕ giíi vÒ d©n sè sau Trung Quèc.

 YÕu tè nµy cã mét ¶nh h­ëng rÊt quan träng ®Õn toµn bé nÒn v¨n minh cña Ên §é, víi vÞ trÝ ®Þa lý ®Þa h×nh vµ d©n c­ nh­ trªn ta cã thÓ hiÓu v× sao ë Ên l¹i cã niªn ®¹i l©u ®Õn nh­ vËy.

 YÕu tè thø hai còng quan träng, ®ã lµ thÓ chÕ chÝnh trÞ. Nãi ®Õn yÕu tè nµy lµ nãi ®Õn vai trß cña c¸c nhµ n­íc. ë Ên §é nhµ n­íc h×nh thµnh sím tõ thiªn kØ thø III tcn, nhµ n­íc Ên §é chia lµm 4 thêi kú lín kh¸c nhau. Cã rÊt nhiÒu c¸c tiÓu v­¬ng quèc hÝnh thµnh vµ ph©n t¸n, hay tranh giµnh ¶nh h­ëng ®Õn nhau. Thêi cæ ®¹i cã v­¬ng quèc Ma-ga-®a lµ lín m¹nh h¬n c¶, Tr¶i qua h¬n 10 ®êi vua ®Õn thÕ kØ III tcn th× xuÊt hiÖn «ng vua kiÖt xuÊt tªn lµ As«ca vµ «ng ®· thèng nhÊt ®­îc Ên §é. §Õn ®Çu c«ng nguyªn, miÒn B¾c Ên ®­îc thèng nhÊt vµ b­íc vµo thêi kú míi ph¸t triÓn cao vµ rÊt ®Æc s¾c cña lÞch sö Ên §é- thêi v­¬ng triÒu Gópta.V­¬ng triÒu Gópta cã 9 ®êi vua, qua gÇn 150 n¨m (319-467) vµ v­¬ng triÒu H¸c- sa tiÕp theo (606-647), tøc lµ thÕ kØ VI-VII, NÐt ®Æc s¾c cña thêi kú nµy lµ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn v¨n ho¸ truyÒn thèng Ên §é.

   YÕu tè thø 3 lµ vÒ t«n gi¸o. Tai B¾c Ên còng lµ n¬i quª h­¬ng cña nhµ hiÒn triÕt SÝt-®¸c-ta- g«-ta-ma, sau trë thµnh PhËt tæ, §¹o PhËt ®­îc truyÒn b¸ m¹nh mÏ vµo thêi As«ca, tiÕp tôc vµo thÕ ki cña v­¬ng triÒu Gópta vµ Hacsa cho ®Õn thÕ kØ VII. §©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn cho kiÕn tróc mang tÝnh chÊt PhËt gi¸o ph¸t triÓn, thêi ®¹i cña c¸ chïa hang vµ cã c¸c bøc t­îng PhËt ®iªu kh¾c trªn ®¸ ra ®êi.

 Cïng víi PhËt gi¸o,Ên §é gi¸o (Hin ®u gi¸o) còng ra ®êi vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §©y lµ c¬ së t«n gi¸o b¾t nguån tõ tÝn ng­ìng cæ x­a cña ng­êi Ên. Ng­êi ta x©y nhiªu ng«i ®Òn b»ng ®¸ theo t©m linh cña tin ng­ìng th¬ bé ba thÇn cña ®¹o nµy. Ngoµi ra cßn cã rÊt nhiÒu pho t­îng th¸nh ®­îc ®óc b»ng ®ång ®Ó thê cóng. Thêi Gópta cã nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc, ®iªu kh¾c,nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc ®Ó ®êi… ®Òu mang tÝnh chÊt t«n gi¸o.

 Trung Quèc lµ mét quèc gia lín n»m ë §«ng ¸, cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho thµnh tùu kiÕn tróc ph¸t triÓn.

 VÒ ®Þa lý vµ  ®©n c­. Trung Quèc lµ mét quèc gia lín n»m ë khu vùc Nam ¸. Cã hai hÖ thèng s«ng lín lµ Tr­êng Giang vµ Hoµng Hµ, cã vai trß lín ®èi víi viÖc h×nh thµnh c¸c ®ång b»ng ch©u thæ lín, céi nguån cña nÒn v¨n minh Trung Quèc. Ngoµi ra Trung Quèc cßn cã ®Þa h×nh phøc t¹p, xen lÇn c¸c d·i nói lín lµ c¸c th¶o nguyªn bao la vµ c¸c ®ång b»ng lín. C­ d©n cã sè l­îng ®«ng nhÊt ë Trung Quèc lµ ng­êi H¸n, ho cã vai trß lín trong lÞch sö thèng nhÊt vµ x©y dùng Trung Quèc.

VÒ chÝnh trÞ. Do cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tù nhiªn vµ d©n c­, ë Trung Quèc nhµ n­íc sím ra ®êi. Tõ cuèi thÕ kØ III tcn Trung Quèc trë thµnh mét n­íc phong kiÕn thèng nhÊt. Tõ ®ã c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn Trung Quèc thay nhau trÞ v× vµ më réng l·nh thæ cña m×nh vÒ nhiÒu h­íng.

T¹i Trung Quèc con ng­êi xuÊt hiÖn rÊt sím. C¸ch ngµy nay 400.000 n¨m ®· cã ng­êi cæ ë Trung Quèc. Sau nµy nhê lao ®éng ng­êi tinh kh«n xuÊt hiÖn vµ tiÕn vµo thêi kú lÞch sö cã nhµ n­íc ë Trung Quèc.

 T«n gi¸o ë Trung Quèc ph¸t triÓn m¹nh PhËt gi¸o vµ Nho gi¸o sau ®ã cã thªm §¹o gi¸o. T«n gi¸o ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ còng chÝnh v× thÕ ¶nh h­ëng ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ-x· héi…

 Nh­ trªn chóng ta ®· thÊy ë Trung Quèc vµ Ên §é cã lÞch sö l©u ®êi, cã truyÒn thèng v¨n ho¸ tr¶i qua hµng mÊy ngh×n n¨m. Nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn t¸c ®éng m¹nh ®Õn viÖc ra ®êi c¸c thµnh tùu cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc trong ®êi sèng, trong ®ã cã thµnh tùu vÒ kiÕn tróc.

 

 Thµnh tùu vÒ lÜnh vùc kiÕn tróc cña Trung Quèc vµ Ên §é thêi cæ trung ®¹i rÊt phong phó, thÓ hiÖn ë rÊt nhiÒu c«ng tr×nh cã tÝnh thêi ®¹i vµ ý nghÜa lín lao. Ngoµi nh÷ng nÐt chung th× cßn cã nh÷ng nÐt riªng biÖt thÓ hiÖn ë nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc cña Trung Quèc vµ Ên §é. VÒ mÆt thê gian th× c¸c thµnh tùu vÒ kiÕn tróc ë hai quèc gia nµy cã niªn ®¹i l©u ®êi, ph¶n ¸nh ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ cña thêi ®¹i trong mét thêi gian dµi. VÒ mÆt ý nghÜa th× c¸c c«ng tr×nh ®Òu cã ¶nh cã ¶nh h­ëng lín rõ chÝnh trÞ quèc gia vµ t«n gi¸o trong khi c¸c c«ng tr×nh Êy ra ®êi. Tuy nhiªn vÒ mÆt t¸c dông cña c¸c c«ng tr×nh, quy m« cña c¸c c«ng tr×nh kh¸c nhau.

 Nh×n chung th× c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ë Trung Quèc quan träng bªn ®êi lín h¬n bªn ®¹o, ®iÒu nµy còng dÏ hiÓu v× c¸c c«ng tr×nh nµy ¶nh h­ëng yÕu tè chÝnh trÞ rÊt lín. V× Trung Quèc theo thÓ chÕ qu©n chñ chuyªn chÕ, coi vua lµ thiªn tö. C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc cña Trung Quèc th× x©y dùng chñ yÕu lµ phôc vô chÕ ®é phong kiÕn, phôc vô, cñng cè ®Þa vÞ cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn. Lín h¬n ®ã lµ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc lín Trung Quèc cæ trung ®¹i ®­îc x©y dùng ®Ó b¶o vÖ ®Êt n­íc tõ nh÷ng can thiÖp cña nh÷ng lùc l­îng bªn ngoµi. Chóng ta thÊy Ýt cã c«ng tr×nh kiÕn tróc nµo cña phôc vô t«n gi¸o, tuy nhiªn víi søc ph¸t triÓn vµ tån t¹i l©u ®êi cña ®¹o PhËt th× còng cã mét c«ng tr×nh mang tÝnh chÊt t«n gi¸o nh­ ®×nh chïa, th¸p… nh­ng ®ã chØ lµ nh÷ng c«ng tr×nh nhá h¬n so víi c¸c c«ng tr×nh cã tÝnh chÊt nÆngvÒ bªn ®êi. Chóng ta cã thÓ thÊy nh÷ng ®iÒu nµy th«ng qua hÖ thèng nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc l¬n, næi tiÕng cña Trung Quèc.

 V¹n lý tr­êng thµnh- mét c«ng tr×nh lín vµ hoµnh tr¸ng nhÊt lÞch sö kiÕn tróc Trung Quèc nãi riªng vµ cña thÕ giíi nãi chung. NÕu th«ng qua tªn gäi cña c«ng tr×nh nµy ta biÕt lµ lµ mét bøc t­êng thµnh khæng lå, dµi ®Õn c¶ “V¹n lý”. Mçi mét “lý” lµ cã ®é dµi kho¶ng 0,5 km nh­ vËy lµ cã thÓ lµm phÐp tÝnh ®¬n gi¶n còng cã thÓ biÕt nã cã ®é dµi kho¶ng 11300 dÆm, t­¬ng ®­¬ng víi ®é dµi kho¶ng 6000 km ch¹y tõ Cam Tóc ®Õn Liªu §«ng. Tr¶i qua rÊt nhiÒu ®Þa h×nh kh¸c nhau cña ®Þa h×nh miÒn B¾c Trung Quèc c¸c ®o¹n t­êng thµnh cø nèi tiÕp nhau tõ ngän nói nµy ®Õn ngän nói kia, tõ trªn cao råi h¹ xuèng ®ång b»ng nh­ muèn v­¬n h¼n ra ngoµi biÓn kh¬i réng lín, Bét h¶i.

 V¹n lý tr­êng thµnh to lín nh­ vËy nªn viÖc tiÕn hµnh x©y dùng còng rÊt tèn nhiÒu thêi gian vµ huy ®éng rÊt nhiÒu nh©n lùc. Cho ®Õn ngµy nay cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ V¹n tr­êng thµnh vµ còng cã bÊy nhiªu gi¶ thuyÕt vÒ thêi gian, nh©n lùc, chi phÝ cho c«ng viÖc x©y dùng nªn c«ng tr×nh nµy nh­ ngµy h«m nay nã cã. NÕu Taj Mahal ë Ên §é ®­îc x©y dùng  trong vßng 22 n¨m, dïng 24000 lao ®éng thay phiªn nhau trong ngÇn Êy n¨m lao ®éng trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n vÒ khoa häc kü thuËt vµ Kim tù th¸p ë Ai CËp ®­îc x©y trong nhiÒu n¨m vµ tèn nhiÒu c«ng “®· ®en l¹i cho nh©n d©n Ai CËp kh«ng biÕt bao tai ho¹” [4; 24] th× V¹n lý tr­êng thµnh  cña Trung Quèc cßn ®­îc x©y dùng víi thêi gian l©u h¬n nhiÒu vµ tèn rÊt nhiÒu nh©n c«ng vµ tiÒn b¹c quèc gia. Cã nhiÒu gi¶ thuyÕt vÒ qu¸ tr×nh x©y dùng V¹n Lý tr­êng thµnh, cã nhiÒu ý kiÕn ®Òu cã chung quan ®iÓm lµ V¹n lý tr­êng thµnh cã tõ tr­íc ®êi TÇn Thuû Hoµng , vËy lµ nã cã tr­íc thêi kú chÕ ®é phong kiÕn nhµ n­íc, thêi ChiÕn Quèc (thÕ kØ V ®Õn 221 tcn). Ban ®Çu cã nhiÒu tµi liÖu viÕt r»ng V¹n lý tr­êng thµnh ban ®Çu chØ lµ nh÷ng bøc t­êng thµnh bao quanh 6 nø¬c trong “S¬n §«ng lôc quèc” quèc gia nhá thêi ChiÕn Quèc. §Õn n¨m 221 tcn TÇn V­¬ng hay cßn cã tªn lµ TÇn Doanh ChÝnh thèng nhÊt S¬n §«ng lôc quèc thiÕt lËp lªn nhµ TÇn, cã «ng vua ®Çu tiªn næi tiÕng lµ TÇn Thuû Hoµng. §Õn thêi kú TÇn Thuû Hoµng ®· b¾t ®Çu x©y dùng tiÕp c«ng tr×nh V¹n lý tr­êng thµnh. §Õn m·i 200 n¨m sau ®o¹n V¹n lý tr­êng thµnh thê ChiÕn Quèc ®· ®­îc nèi l¹i thµnh mét khèi duy nhÊt thèng nhÊt. Tr¶I qua c¸c triÒu ®¹i sau TÇn cã sù bæ sung vµ chÊm døt vµo thêi Minh (1364-1644). VËy cã thÓ t¹m nãi V¹n lý tr­êng thµnh ®­îc x©y dùng rÊt l©u tr¶i qua tõ thêi c¸c quèc gia ph©n t¸n (lÊy thêi Xu©n Thu lµm thêi gian b¾t ®Çu (thÕ kØ V ®Õn 221 tcn) ®Õn thêi Minh th× kÕt thóc qu¸ tr×nh x©y dùng V¹n lý tr­êng thµnh vËy lµ rÊt l©u råi.

 Cßn vÊn ®Ò nh©n lùc ®Ó x©y dùng V¹n lý tr­êng thµnh th× cho ®Õn nay vÉn ch­a cã ai biÕt con sè cô thÓ c¶, chØ biÕt r»ng nh÷ng ng­êi x©y V¹n lý tr­êng thµnh lµ nh÷ng tï binh chiÕn tranh mµ c¸c triÒu ®×nh phong kiÕn b¾t vÒ sau mçi cuéc chiÕn tranh më réng bê câi Trung Quèc thêi Phong kiÕn tõ TÇn ®Õn thêi Minh (1364-1644). Trong ®iÒu kiÖn khoa häc kü thuËt cßn h¹n chÕ, tøc c¸ch ngµy nay kho¶ng 2500 n¨m Trung Quèc míi biÕt ®Õn ®å s¾t chø nãi g× ®Õn viÖc ®å s¾t ®­îc sö dông réng r·i trong s¶n xuÊt. ChÝnh v× nh­ vËy mµ viÖc x©y V¹n lý tr­êng thµnh l¹i Ýt dïng ®ß s¾t lµ cã thÓ.

 C«ng tr×nh kiÕn tróc V¹n lý tr­êng thµnh cña Trung Quèc ®­îc x©y lªn víi mét ý nghÜa vµ vai trß râ rµng cña nh÷ng con ngõ¬I quyÒn thÕ thêi gian ®ã. Ban ®Çu t¹i thêi gian 6 n­íc thêi ChiÕn Quèc c¸c bøc t­êng thµnh ®­îc x©y dùng nh»m môc ®Ých phôc vÞ an ninh l·nh thæ cña c¸c n­íc, tr¸nh sù x©m lÊn l·nh thæ cña nhau. VÒ sau sang thêi TÇn (221-206) trë ®i ®Õn thêi Minh (1364-1644) th× V¹n lý tr­êng thµnh ®· vuît qua môc ®Ých lµm ®Ó phßng vÖ gi÷a c¸c quèc gia nhá, v× nhµ TÇn ®· thèng nhÊt trung nguyªn. ViÖc x©y dùng V¹n lý tr­êng thµnh lóc nµy lµ ®Ó b¶o vÖ sù can thiÖp kh«ng mong muèn tõ c¸c lùc l­îng bªn ngoµi nh­ M«ng Cæ, Hung N« phÝa B¾c Trung Quèc trµn xuèng c­íp bãc vµ x©m lÊn. Mçi ngµy c«ng tr×nh nµy cµng ®­îc x©y bæ sung  cho ®Õn khi ng­êi ta nhËn thÊy r»ng V¹n lý tr­êng thµnh ch¹y gÇn nh­ song song víi s«ng Hoµng Hµ ë Trung Quèc.

 ChÊt liÖu chñ yÕu ®Ó x©y lªn Tö cÊm thµnh lµ ®¸, ®¸ ®­îc ®Ïo gät vu«ng vøc vµ ®­îc g¾n kÕt víi nhau bëi hçn hîn chÊt liªn kÕt, cho ®Õn nay ch­a cã ai biÕt hçn hîp mµ ngµy x­a ng­êi ta dïng ®Ó x©y ®¸ trªn V¹n lý tr­êng thµnh lµ g×?

 Do ®©y lµ mét c«ng tr×nh phßng ngù cho nªn t­êng thµnh cã ®é cao kh¸c nhau tuú theo ®Þa h×nh mµ nã ch¹y qua. Tõ Cam Tóc ®Õn Liªu §«ng c¸c bøc t­êng thµnh nèi tiÕp nhau ch¹y trªn c¸c ngän nói, c¸c ®ång b»ng, c¸c xa m¹c vµ v­¬n ra ®Õn tËn bê biÓn Bét h¶i. Ng­êi ®êi coi phÇn t­êng thµnh ë gÇn biÓn lµ ®Çu cña mét con rång khæng lå. Còng cïng víi quan ®iÓm trªn cã ng­êi nãi theo c¸ch kh¸c vÒ V¹n lý tr­êng thµnh lµ: V¹n lý tr­êng thµnh gièng nh­ mét nÐt th­ ph¸p cña ng­êi khæ lå vÏ l¹i.

 V¹n lý tr­êng thµnh lµ mét c«ng tr×nh dïng ®Ó phßng ngù  cho nªn nã cã t­êng cao vµ c¸c bé phËn phôc vô cho môc ®Ých qu©n sù. Bé phËn thø nhÊt lµ c¸c ho¶ ®µi nèi tiÕp nhau sau mçi kho¶ng nhÊt ®Þnh cña ®o¹n thµnh dµi. Nh÷ng ho¶ ®µi cã chøa rÊt nhiÒu chÊt ®èt nh­ cá, cñi kh« dÔ ch¸y vµ ch¸y lín. Khi cã giÆc ®Õn x©m lÊn c¸c ho¶ ®µi næi löa b¸o hiÖu truyÒn tin cho nhau cho tíi tËn n¬i cã lùc l­îng qu©n sù thóc trùc chiÕn ®Êu.

 Bé phËn thø 2 lµ c¸c lÇu canh, bé phËn nµy th­êng cã kÝnh ®øng trªn quan s¸t ngµy ®ªm ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng biÕn ®éng bªn ngoµi, nhÊt lµ nh÷ng viÖc kh«ng cã lîi cho an ninh quèc gia ®Òu ®­îc th«ng b¸o ®Õn cÊp chØ huy vµ tiÕn hµnh ng¨n chÆn ngay.

 Bé phËn thø 3 lµ c¸c lç ch©u mai. C¸c lç ch©u mai ®­îc bè chÝ kh¾p trªn t­êng thµnh, khi cã giÆc ®Õn cã thÓ thñ vµ c«ng rÊt tiÖn lîi.

 Bé phËn thø 4 lµ kho l­¬ng vµ mét sè c«ng tr×nh phôc vô kh¸c. Trªn thµnh viÖc ®¶m b¶o søc chiÕn ®Êu cña qu©n lÝnh lµ rÊt quan träng, l­¬ng thùc chÝnh v× thÕ mµ rÊt quan träng. Bªn c¹nh ®ã cßn cã thuèc men phôc vô søc khoÎ qu©n lÝnh t¹i chç.

 V¹n lý tr­êng thµnh chØ ®¬n gi¶n x©y dùng ®Ó phôc vô qu©n sù. Tuy nhiªn nã ®· v­ît qua ngoµi môc ®Ých ®ã. C¸c nhµ Mü häc nhËn xÐt vÒ c«ng tr×nh nµy nh­ sau: “Tr­êng thµnh hÖt nh­ th­ ph¸p (nÐt bót) thÕ khÝ hµo hïng ®ù¬c ngän bót lín thÇn kú viÕt ra trªn miÒn B¾c Trung Quèc. Nh÷ng ®Þch l©u trªn thµnh lµ ®iÓm dõng, cßn nh÷ng cñ¨ ¶i hiÓm yÕu lµ nÐt vßng cña ch÷, h×nh thµnh nªn mét t¸c phÈm nghÖ thuËt lín cã kÕt cÊu hoµn chØnh. C¸i ®Ñp  cña Tr­êng Thµnh lµ c¸I ®Ñp tr¸ng lÖ, c¸i ®Ñp cao c¶ víi nh÷ng ®Æc tr­ng hïng vÜ, kiªn c­êng, vÜ ®¹i, phãng kho¸ng,thÓ hiÖn long yªu chuéng hoµ b×nh vµ tinh thÇn tiÕn thñ cña nh©n d©n Trung Quèc, thÓ hiÖn t×nh c¶m d©n téc s©u th©m, s©u l¾ng”[1; 11,12]

  VËy V¹n lý tr­êng thµnh kh«ng chØ lµ mét c«ng tr×nh mang ý nghÜa qu©n sù thuÇn tuý mµ nã cßn lµ nghÖ thuËt, lµ tinh thÇn cña c¶ mét ®Êt nø¬c cã sè d©n ®øng ®Çu thÕ giíi. T×nh c¶m hay mét c¸i g× quý nh­ vËy míi cã thÓ s¸ng  cïng V¹n lý tr­êng thµnh ®­îc.

 Trung Quèc thêi trung ®¹i theo chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ trung ­¬ng tËp quyÒn, vua ®øng ®Çu vµ ®ù¬c coi lµ thiªn tö. Tr¶i qua thêi gian rÊt l©u dµi mÊy ngh×n n¨m cã c¸c triÒu ®¹i (14 triÒu ®¹i) vµ cã mét sè triÒu ®¹i chia thµnh nhiÒu thêi kú ph¸t triÓn kh¸c nhau, còng nh­ vËy mçi thêi ®¹i cã mét ®êi vua kh¸c nhau cai trÞ ®Êt nø¬c. Mçi mét «ng vua l¹i cho phÐp m×nh x©y dùng nh÷ng cung ®iÖn nguy nga cho riªng m×nh. Trong lÞch sö Trung quèc cã rÊt nhiÒu lÇn thay ®æi kinh ®«, cho nªn c¸c c«ng tr×nh phôc vô vua chóa ®­îc x©y dùng ë rÊt nhiÒu n¬i nh­ Tr­êng An vµ Nam Kinh lµ nh÷ng n¬i cã c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ®Ñp ®ù¬c x©y lªn theo môc ®Ých nµy. Trong ®ã ®Ñp vµ léng lÉy nhÊt lµ  Cè cung (Tö cÊm thµnh) ®­îc x©y dùng vµo thêi Minh Thanh.

 Theo sö s¸ch nghi l¹i th× b¾t ®Çu tõ  n¨m 1420 niªn hiÖu VÜnh L¹c thø XVIII trong 14 n¨m x©y dùng xong Cè cung, nh­ng nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn ®­îc x©y dùng c«ng tr×nh nµy l¹i b¾t ®Çu tr­íc ®ã 14 n¨m, tøc n¨m 1406. §©y lµ n¬i cè cung cña thêi Minh –Thanh. C«ng tr×nh phôc vô viÖc thiÕt triÒu, sinh ho¹t cña toµn bé bé m¸y thèng trÞ, nh÷ng ng­êi quý téc vµ ®¹i quý téc.

 Toµn bé c«ng tr×nh Cè cung nµy cã diÖn tÝch lín 720.000 m2 bao gåm 5 triÒu ®×nh, 17 triÒu ®iÖn, 8 dinh c¬, 9000 phßng, Xung quanh Cè cung cã t­êng cao 10 mÐt, bªn ngoµi t­êng lµ hµo réng.

 Bèn gãc cña c«ng tr×nh nµy ta thÊy cã bèn th¸p canh ®­îc bè trÝ kh¸c nhau vÒ cÊu tróc. ChÝnh gi÷a c«ng tr×nh nµy cã bèn cöa ra vµo, cöa chÝnh vµ quan träng nhÊt lµ Ngä M«n, Cöa lín nhÊt chØ më duy nhÊt khi cã vua ®i qua, c¸c cöa kh¸c th× dµng cho quan l¹i, qu©n lÝnh. Cæng thµnh cã quan qu©n triÒu ®×nh canh cÈn nghiªm ngÆt ®ªm ngµy. Ng¨m c¸ch gi÷a bªn trong thµnh vµ ngoµi thµnh lµ mét c¸nh cöa lín rÊt khã ph¸ mµ vµo.               C¸c cæng ®Òu x©y h×nh ch÷ U rÊt ch¾c ch¾n, cã ®«I nÐt gièng cíi c¸c cöa vßm cña ph­¬ng T©y x©y theo kiÕn tróc G«tÝch.

 VÒ mÆt cÊu tróc cña c«ng tr×nh nµy thiÕt kÕ theo thuyÕt phong thuû, ë ®©y trôc chÝnh cña Tö cÊm thµnh ch¹y theo h­íng B¾c Nam, TÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh trong thµnh ch¹y theo h­íng phong thuû ©m d­¬ng cña ph­¬ng §«ng. C¸c c«ng tr×nh trong hoµng thµnh ®­îc x©y víi môc ®Ých thÈm mü, th× cßn ph¶I ®¶m b¶o vÊn ®Ò cã thÓ sinh Phóc-Léc –Thä.

 Cè cung mang ¶nh h­ëng cña t­ t­ëng vµ t«n gi¸o: “©m d­¬ng-B¸t qu¸i-Ngò Hµnh-©m d­¬ng gia. ¢m d­¬ng, b¸t qu¸i, ngò hµnh lµ nh÷ng thuyÕt mµ ng­êi Trung Quèc nªu ra tõ thêi cæ ®¹i nh»m gi¶i thÝch nguån gèc cña mäi vËt. Tõ nh÷ng nhËn thøc ®­îc rót ra tõ thùc tÕ cuéc sèng, ng­êi Trung Quèc cæ ®¹i cho r»ng, trong vò trô cã hai yÕu tè c¬ b¶n lµ ©m vµ d­¬ng. D­¬ng cã tÝnh chÊt nh­: gièng ®ùc, ¸nh s¸ng, nãng, ho¹t ®éng, r¾n rái…¢m d­¬ng th× cã tÝnh chÊt ng­îc l¹i: gièng c¸i, bãng tèi, l¹nh, thô ®éng, mÒm máng… ¢m d­¬ng t¸c ®éng vµo nhau t¹o nªn tÊt c¶ méi vËt trong vò trô. Mäi tai dÞ trong thiªn nhiªn x©y ra ®Òu do hia yÕu tè ©m d­¬ng kh«ng h×a hoµ. ¢m d­¬ng con gäi lµ l­ìng nghi”[4; 126].

  Cho nªn khi x©y c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc lín ph¶I ®¶m b¶o yÕu tè ¢m-D­¬ng, ®Ó tr¸nh sung kh¾c hai yÕu tè nµy mµ ®Én ®Õn nh÷ng ®iÒu kh«ng tèt.

 C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc mang tÝnh chÊt phong kiÕn ë ph­¬ng §«ng, mµ ®¹i diÖn lµ Cæ cung cña Trung Quèc ®· cho thÊy  cã nhiÒu mÆt kh¾c víi kiÕn tróc cña c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc phong kiÕn cña ph­¬ng T©y. C«ng tr×nh kiÕn tróc mang tÝnh chÊt phong kiÕn mµ tiªu biÓu lµ mét sè l·nh ®Þa phong kiÕn ë T©y ¢u cho thÊy ngoµi yÕu tè chÝnh trÞ, cßn cã c¶ yÕu tè kinh tÕ vµ yÕu tè kinh tÕ ë c¸c l·nh ®Þa lµ râ nÐt h¬n. L·nh ®Þa ph­¬ng T©y ®­îc x©y dùng lªn trªn mét khu ®Êt réng bao gåm ®Êt cña l·nh chóa vµ ®Êt khÈu phÇn. Trong khu ®Êt cña l·nh chóa cã nh÷ng l©u ®µi, dinh thù, nhµ thê, kho tµng, nhµ kho , chuång tr¹i ch¨n nu«i… Cã hµo s©u, t­êng cao bao quanh lµ gièng víi Cè cung cña Trung Quèc. Tuy nhiªn trong l·nh ®Þa ngoµi khu vùc ë cña l·nh chóa cßn cã phÇn ®Êt cã n«ng n« cµy cÊy vµ nép thuÕ nh»m duy tr× cuéc sèng  l·nh chóa.  Còng gièng nh­ Cè cung th× trong c¸c l·nh ®Þa cña ph­¬ng T©y  c¸c l·nh chóa sèng nhµn rçi , sa hoa. Thêi b×nh hä luyÖn cung , t¹p kiÕm, tiÖc tïng vµ s¨n b¾n vµ béc lét søc lao ®éng cña n«ng n«.

 Tuy nhiªn sù so s¸nh trªn vÉn chØ lµ khËp khiÔng v× thêi kØ co mÆt c¸c l·nh ®Þa th× ë T©y ¢u chØ lµ thêi kú phong kiÕn ph©n quyÒn mµ thoi. Cßn ë Trung Quèc th× chÕ ®é phong kiÕn ®· chuyÓn sang thêi qu©n chñ chuyªn chÕ trung ­¬ng tËp quyÒn. “Minh Th¸i Tæ rÊt quan t©m ®Õn viÖc x©y dùng chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ tËp quyÒn nh»m chÊm døt t×nh tr¹ng hçn chiÕn vµ m­u ph¶n”  [5 ; 32] ChÝnh v× thÕ mµ cã rÊt nhiÒu nÐt kh¸c nhau gi÷a hai lo¹i c«ng tr×nh nµy, Cè cung chØ nh»m phôc vô chÝnh trÞ lµ chÝnh vµ trong Thêi Minh-còng mäc nªn nhiÒu thµnh thÞ vµ rÊt phån thÞnh. B¾c Kinh n¬I cã mÆt cö Cè cung vµ thµnh thÞ ®· ®­îc coi lµ trung t©m kinh tÕ chÝnh trÞ l¬n. §iÒu  nµy kh«ng ph¶I lµ sai v× chØ cã ë ph­¬ng §«ng th× chÝnh trÞ kinh tÕ lu«n ®i ®«i víi nhau chø kh«ng ®øng riªng rÏ. Trong thêi ®¹i ngµy nay chóng ta còng thÊy râ ®iÒu nµy v× ph­¬ng §«ng ®Æc trung kinh tÕ lµ n«ng nghiÖp thuÇn tuý.

 Trong Cè cung cã rÊt nhiÒu t¸c phÈm nghÖ thuËt ®iªu kh¾c, héi ho¹ trang trÝ cho c«ng tr×nh. Toµn bé Cè cung ®­îc s¬n son thiÕp vµng, cã h×nh t­îng con rång ®¾p b»ng chÊt liÖu hçn hîp cña nhiÒu lo¹i vËt liÖu. Ngoµi c¸c v­ên cña chèn cung ®×nh co mÆt cña tÊt c¶ c¸c loµi hoa th¬m cá l¹, nh÷ng c©y c¶nh , nh÷ng hßn non bé vµ cã c¶ nói gi¶ tËp hîp tõ rÊt nhiÒu nguån kh¸c nhau trong n­íc.

 §Õn thêi Minh th× c¸c nhµ kiÕn tróc Trung Quèc ®· biÕt sö dông g¹ch ®Ó x©y t­êng cho c¸c c«ng tr×nh trong  Cè cung, ngoµi ra cã mét sè bé phËn lµm b»ng gç vµ ®¸ rÊt ch¾c ch¾n.

 

 Trªn ®©y lµ hai c«ng tr×nh tiªu biÓu cña kiÕn tróc Trung Quèc ®Æc s¾c trong lÞch sö Phong kiÕn Trung Quèc. Mçi mét c«ng tr×nh ®Òu cã mét vÞ trÝ kh¸c nhau vµ co t¸c dông kh¸c nhau trong ®êi sèng. Nh­ng cã ®iÓm chung gi÷u hai c«ng tr×nh lµ nÆng bªn ®êi h¬n bªn ®¹o, tøc chóng chØ phôc vô chÝnh trÞ, an ninh quèc gia chö kh«ng mang ý nghÜa t«m gi¸o.

 C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc Trung Quèc nh­ vËy cßn  c¸c c«ng tr×nh ë Ên §é nh× ra sao. Chóng ta cïng ®Õn mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc næi danh cña ®Êt n­íc nµy.

 Nh­ chóng ta ®· biÕt Ên §é lµ mét quèc gia cã nhiÒu d©n téc kh¸c nhau, t«n gi¸o ®a d¹ng. NÕu Trung Quèc næi tiÕng vÒ chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ phong kiÕn, ®Ò cao Nho häc khoa cö th× ë Ên §é l¹i næi tiÕng vÒ t«n gi¸o, ch­a cã mét quèc gia nµo cã thÓ dung hîp ®­îc tÊt c¶ c¸c t«n gi¸o lín trªn thÕ giíi nh­ ë ®©y. “T«n gi¸o cã mét vai trß quan träng trong ®êi sèng d©n téc Ên tõ thña b×nh minh lÞch sö vµ trong xuèt mÊy ngµn n¨m qua ®Õn thêi hiÖn ®¹i, nã l«n chi ph¾c s©u s¾c c¶nh quan v¨n ho¸ Ên §é vÒ méi ph­¬ng diÖn: t­ t­ëng, niÒm tin nghi lÔ, phong tôc tËp quan, v¨n häc nghÖ thuËt” …[ 2 ; 145] KiÕn tróc nãi riªng còng cã nh÷ng ¶nh h­ëng rÊt lín tÝnh chÊt t«n gi¸o, hay nãi c¸c kh¸c nã mang tÝnh chÊt t«n gi¸o.

 Mçi c«ng tr×nh t«n gi¸o cã mét phong c¸ch cÊu tróc riªng, kh«ng cã phong c¸ch nµo gièng phong c¸ch nµo c¶. Bëi mçi c«ng tr×nh mang mét phong c¸ch cña mét t«n gi¸o kh¸c nhau ë Ên. §Æc biÖt cßn cã mét sè c«ng tr×nh kiÕn tróc mang nh÷ng nÐt pha trén gi÷a nhiÒu t«n gi¸o kh¸c nhau.

 Ên §é cã rÊt nhiÒu t«n gi¸o kh¸c nhau.Nh÷ng t«n gi¸o b¶n ®Þa bao gåm: ®¹o Hin §u (Ên §é gi¸o), ®¹o PhËt, ®¹o jaln, ®¹o Slkh ngoµi ra cßn cã mét sè t«n gi¸o ngo¹i nhËp nh­: §¹o Håi,®¹o Thiªn Chóa, B¸i Ho¶ gi¸o, ®¹o do th¸i… Nh­ng ®¹o cã ¶nh h­ëng lín nhÊt ®Õn kiªn tróc Ên §é lµ ®¹o Hin §u vµ ®¹o PhËt v×: “Theo sè liÖu thèng kª trong cuèn “X· héi Ên §é” cña gi¸o s­ C,Dube (nhµ xuÊt b¶n National Book Trót, Ên §é. 1990) hiÖn nay ë Ên Cã t¸m céng ®ång t«n gi¸o chÝnh:

§¹o Hin §u chiÕm 82% d©n sè;

§¹o Håi chiÕm 11,8% d©n sè;

Thiªn Chóa chiÕm 2,6 % d©n sè;

§¹o Sikh chiÕm 2% d©n sè

Cßn l¹i lµ tÝn ®å ®¹o PhËt…” [2; 145]

  TÝnh chÊt t«n gi¸o  rÊt “®Ëm ®Æc” in trong con ng­êi.ChÝnh v× thÕ con ng­êi Ên coi träng t©m linh h¬n thÕ tôc cho nªn c¸c cung ®iÖn thÕ tôc kh«ng næi danh. Ng­îc l¹i c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc t«n gi¸o l¹i næi tiÕng thÕ giíi nh­: Taj Mahal, hang ®éng, Stupa…

 L¨ng Taj Mahal ë Agra.

 §©y lµ kiÕn tróc Ên- Håi næi tiÕng thÕ giíi ë Ên §é. L¨ng taj Mahal do vua Shah jahal lÖnh cho x©y dùng ®Ó t­ëng nhí hoµng hËu cña m×nh ®· mÊt. Nµng Mumtaz Mahal, ®· mÊt n¨m 1613 lóc nµng cßn rÊt trÎ. C«ng tr×nh nµy ®­îc x©y dùng n¨m 1632 sau 22 n¨m n÷a th× hoµn thµnh. 24000 lao ®éng thay nhau lµm viÖc ngµy ®ªn cïng víi toµn bé tiÒn b¹c trong ng©n khè ®æ vµo ®©y.

 VÒ cÊu tróc vµ h×nh d¸ng cña c«ng tr×nh thËt ®¬n gi¶n, kiÕn tróc chÝnh lµ mét toµ l©u ®µi h×nh b¸t gi¸c x©y trªn mét thÒm cao. M¸i c¶u l©u ®µi h×nh vßm cao ®Õn 75 mÐt gièng nh­ mét tr¸i ®µo khæng lå d©ng lªn tËn trêi xanh, xung quanh cã nhiÒu m¸i vßm nhá h¬n thÕ. Cã bèn th¸p nhän co 40 mÐt nh­ bèn c©y sao ®ang tÊu nh¹c hay gièng nh­ 4 c©y bót khæng lå ®ang vÏ nh÷ng nÐt bót lªn trêi xanh. TÊt c¶ lµm b»ng ®¸ cÈm th¹ch tr¾ng nh­ tuyÕt,, mét chÊt liÖu ®¸ cùc kú nh¹y c¶m víi thay ®æi nhá cña ¸nh s¸ng, nã ph¶n ¸nh nh÷ng s¾c mÇu biÕn hiÖn diÖu kú cña ®Êt qua tõng kho¶nh kh¾c. Ng­êi Ên §é ®· gäi Taj  lµ “viªn ngäc tr©n ch©u cña nh÷ng ®Òn ®µi Ên §é” hoÆc “mét giÊc m¬ tiªn hiÖn thµnh ®¸ tr¾ng”.

 

 Nh÷ng ch¹m kh¾c trªn c¸c t­êng cña l¨ng mé tinh x¶o vµ trang nh·, thiÕt kÕ ®Ñp, mÇu s¾c cµng tuyÖt vêi, tr«ng nh­ thÓ nh÷ng bøc rÌm thªu, ¸nh s¸ng chiÕu qua lµm ngêi rùc rì ®Õn khã tin bµn tay con ng­êi l¹i cã thÓ khÐo lÐo nh­ vËy

 Nh­ng cã mét ®iÒu quan träng nhÊt ®èi víi toµn bé c«ng tr×nh nµy lµ vai trß cña thiªn nhiªn. Cã thÓ gi¶ ®Þnh nÕu ®ø Taj Mahal ra khái khung c¶nh thiªn nhiªn th× cã lÏ ®Õn mét nöa vÎ ®Ñp cña nã sÏ bÞ mÊt ®i. Taj  Mahal n»m ë cuèi mét khu v­ên réng lín voÐi nh÷ng hµng c©y mÇu xanh sÉm; trªn nÒn cá xanh mªnh m«ng; ë gi÷a mét hå n­íc xanh lôc thuû,s¸ng lÊp l¸nh víi nh÷ng b«ng sen tr¾ng, sen hång cïng nhau tËp chung t« ®iÓm cho cung ®iÖn nµy.

C«ng tr×nh nµy: “§å sé mµ vÉn thanh tó, nhÑ nhµng, nhê sù s¾p xÕp hµi hoµ cña c¸c bé phËn vµ phong c¸ch hoµn h¶o trong quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a mçi bé phËn vµ tæng thÓ, Taj Mahal trë thµnh biÓu t­îng cña sù toµn mü, §ã lµ mét trong nh÷ng kú quan næi tiÕng thÕ giíi. Nã tiªu biÓu cho Ên §é, còng gièng nh­ c«ng tr×nh th¸p Eifel kØ niÖm 100 n¨m ngµy c¸ch m¹ng thµnh c«ng ë Ph¸p vËy” [2;213]

Ng­êi theo ®¹o Håi khi s¸ng t¹o c¸ch c«ng tr×nh kiÕn tróc th­êng ca ngîi t×nh yªu vµ c¸i ®Ñp cña m×nh, c«ng tr×nh cña hä kh«ng cã nh÷ng bøc tr¹m kh¾c vµo t­êng, hay ®¾p t­îng cho c«ng tr×nh. Do kiÓu c¸ch cÇu nguyÖn cña ®¹o Hßi mµ c«ng tr×nhkiÕn tróc cña hä lµ c¸c gi¸o ®­êng, c¸c l¨ng. Phong c¸ch chinh cña c¸c c«ng tr×nh lµ kiÕn tróc vßm, dùa trªn cöa vßm m¸i vßm, c¸c hèc t­êng cã vßm vµ c¸c gi¸o ®­êng. Th«ng qua Taj Mahal ta thÊy râ ®iÒu nµy.

NghÖ thuËt kiÕn tróc mang tÝnh chÊt PhËt gi¸o bao gåm c¸c c«ng tr×nh tiªu biÓu nh­ : c¸c th¸p PhËt (Stupa). C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc nµy cã mÆt t¹i Ên §é rÊt l©u ®êi tõ khi PhËt gi¸o ®ù¬c truyÒn b¸ réng r·i d­íi thêi vua As«ca (thÕ kØ IIItcn). §©y lµ c¸c mé t¸ng cña nh÷ng vÞ hoµ th­îng ®· tÞch, ë Ên §é cã tôc ®èt x¸c (ho¶ t¸ng) c¸c hoµ th­îng khi hä mÊt vµ ®em ch«n c¸c ng«i mé lµ mét chÊt kÕt tinh kÕt tinh mÇu tr¾ng cßn xãt l¹i sau khi ho¶ t¸ng. ChØ cã nh÷ng hoµ th­îng ®øc cao ,väng träng, tu nh©n tÝch ®øc l©u dµi míi cã x¸ lÞ nh­ thÕ. X¸ lÞ ®ã lµ nh÷ng viªn ngäc cña ®øc ®¹i bi ®¹i ®øc.

Ban ®Çu c¸c Stupa chØ ®¬n thuÇn lµ nh÷ng ng«i mé t¸ng, sau ®ã Stupa trë thµnh phæ biÕn ë Ên §é vµ chÝnh v× thÕ Stupa trë thµnh kiÕn tróc  ®Æc tr­ng cña PhËt gi¸o vµ trë thµnh ®èi t­îng ®Ó thê cña d©n Ên.

 Ên cã nhiÒu Stupa, næi tiÕng nhÊt lµ c¸c Stupa ë Bhrut, Amavati vµ ®Æc biÖt lµ ë  Sanchi. Sttupa ë Sanchi lµ  l©u ®êi vµ ®­¬c biÕt ®Õn nhiÒu nhÊt. Nã lµ c«ng tr×nh kiÕn tróc nghÖ thuËt kÕt hîp ë tr×nh ®é cao.

Stupa Sanchi ®­îc x©y dùng vµo thÕ kØ IIItcn, vµ vËt liÖu ban ®Çu b»n ngh¹ch, sau ®ã trØa qua nhiÒu triÒu ®¹i sung bÝa PhËt gi¸o mµ cho tu söa thµnh c¸c Stupa b»ng ®¸ vµ cã diÖn tÝch lín h¬n ban ®Çu.

Stupa Sachi cao ®Õn 15 mÐt, ®­êng kÝnh 35 mÐt. Nã bao gåm ba bé phËn chÝnh: mét b¸n cÇu, t­îng tr­ng cho “qu¶ trøng vò trô”; mét väng l©u, ®¸y h×nh vu«ng, x©y trªn chám h¬i dÑt cña b¸n cÇu kia, trªn nãc väng l©u cã mét c©y cét ng¾n ba phiÕn ®¸ lín h×nh ®Üa t¹o thµnh mét chiÕc dï nhiÒu tÇng vµ bé phËn cuèi cïng lµ mét hµng dµo ®¸ gåm 120 cét xung quanh ®Ó r­íc s¸ch hay hµnh lÔ. X¸ lîi cña ®øc phËt ®­îc ®Æt vµo trong mét c¸i tiÓu nhá b»ng ly cµ phª, quµn trong väng l©u”[2;198]

 C«ng tr×nh nµy gåm cã bèn cæng lín, mçi chiÕc cæng ®Òu ®­îc x©y dùng dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm cña PhËt häc. C¸c xµ ngang trong chïa ®­îc l¾p nghÐp t­îng tr­ng cho tam thÕ (Qu¸ khø, hiÖn t¹i, t­¬ng lai).

 Kh¸c víi c«ng tr×nh kiÕn tróc Hå gi¸o th× c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc Stupa l¹i chøa ®ùng trªn b¶n th©n m×nh cã nhiÒu bøc tr¹m træ rÊt tinh vi vµ rÊt nhiÒu ®Ò tµi kh¸c nhau phÈn ¸nh ®êi sèng thiªn nhiªn, c©y cá, hoa l¸, thiÕu n÷. So víi Håi gi¸o th× c«ng tr×nh kiÕn tróc Stupa bªn PhËt gi¸o ®Ñp h¬n nhiÒu. VÎ ®Ñp ®ã thÓ hiÖn quan ®iÓm cña nhµ PhËt lµ sèng tran hoµ víi thiªn nhiªn c©y cá hoa l¸. Trong c¸c bøc phï ®iªu trªn Stupa cßn cã h×nh ¶nh cña c¸c thiÕu n÷ rÊt ®Ñp, biÓu t­îng cña søc sèng m·nh liÖt xu©n sang. Trªn trÇn hang  vµ v¸ch ®¸ cã nhiÒu bøc bÝch hä rÊt ®Ñp, ph¶n ¸nh t©m t­ëng cña con ng­êi.

§¹o PhËt thÓ hiÖn lßng yªu th­¬ng b¸c ¸i, lßng nh©n hËu xen lÉn sù uy nghiªm cña gi¸o lý th«ng qua c¸c Stupa nãi chung vµ Stupa Sachi nãi riªng.

Chïa hang Ajanta t¹i Ên lµ mét minh chøng n÷a cña kiÕn tróc mang tÝnh chÊt PhËt gi¸o. §ã lµ nh÷ng ng«i chïa trong hang nói. C«ng tr×nh thÓ hiÖn nghÖ thuËt tµi n¨ng cu¶ ®iªu kh¾c vµ kiÕn tróc Ên trªn vËt liÖu ®¸. Chïa hang Ajanta ë bang Maharasta (Trung Ên) lµ mét c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng thÕ giíi.

Ajanta lµ mét ng«i chïa phøc hîp ngån nhiÒu ng«i chïa nhá. TÊt c¶ ®ù¬c c¸c bµn tay nghÖ nh©n trong mét thêi kú dµi khoÐ nói lµm chïa. Còng gièng nh­ c¸c ng«i chïa b»ng gç kh¸c ph­¬ng §«ng th× tr­íc mÆt chïa hang còng cã dßng n­íc ch¶y qua. Theo quan niÖm PhËt gi¸o th× cã thuû tr­íc chïa lµ mét ®iÒu tè, mang l¹i ®iÒm phóc ®iÒm lµnh. Chïa hang nµy ®ù¬c x©y dùng tõ thÕ kØ II tcn ®Õn thÕ kØ VI. Theo ®ã ta cã thÓ nãi r»ng nh×n Stupa lµ cã thÓ biÕt c¸i d×a l©u cña lÞch sö ®¹o PhËt.

 

Tãm l¹i thµnh tùu cña nghÖ thuËt cña Trung Quèc vµ Ên §é rÊt phong phó vÒ ®Ò tµi, ®a d¹ng vÒ thÓ lo¹i, võa ph¶n ¸nh mét phÇn quan träng trong t­ t­ëng ý thøc x· héi, vïa ph¶n ¸nh tÝnh c¸ch cña mét d©n téc. Th«ng qua c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc trªn ph¶n ¸nh ®­îc b¶n chÊt  nghÖ thuËt cña con ng­êi ®­¬ng thêi. C¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ®ã ®­îc x©y dùng lªn ®¸p øng ®­îc c¸i thÈm mü, cao h¬n thÕ lµ c¸i th­ th¸i khi ®øng tr­íc nã. Gianxen mét nhµ nghiªn cøu nghÖ thuËt ph­¬ng T©y ®Ó nãi: “Khi chóng ta nghÜ ®Õn nÒn v¨n minh vÜ ®¹i cña qu¸ khø, chóng ta th­êng cã thãi quen lÊy mét kiÕn tróc ta nh×n thÊy ®­îc vµ cã tÝnh chÊt lµm biÓu tr­ng ®éc ®¸o cho mçi nÒn v¨n minh” [Mai chi 12] ®óng vËy th«ng qua c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc ta cã thÓ ®¸ng gi¸ ®­îc tÝnh chÊt cña nÒn v¨n minh ®· tõng tån t¹i trong lÞch sö.

 

 

 

 

PhÇn phô lôc.

 

 

                    Stupa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                Chïa Hang Ajanta

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                    Taj Mahal

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tµi liÖu tham kh¶o.

 

1. Mai Chi, 2002, KiÕn tróc Trung Quèc, Nxb ThÕ giíi Hµ Néi, hµ Néi.
2. §Æng H÷u Toµn, 2005. C¸c nÒn v¨n ho¸ thÕ giíi. TËp1: V¨n ho¸ ph­¬ng §«ng , nxb Tõ §iÓn B¸ch Khoa. Hµ Néi.
3. NhiÒu t¸c gi¶, 2007 Almanach nh÷ng nÒn v¨n minh thÕ giíi, Nxb V¨n ho¸ th«ng tin Hµ Néi
4. Vò D­¬ng Ninh, 2005. LÞch sö v¨n minh thÕ giíi.Nxb Gi¸o dôc hµ Néi.
5. Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, th¸ng 9 n¨m 2007. LÞch sö, líp 10. Nxb Gi¸o dôc.
6. §Æng §øc An (chñ biªn), 2005. Nh÷ng mÈu chuyÖn lÞch sö thÕ giíi. TËp I , Nxb Gi¸o dôc hµ Néi.
7. §Æng §øc Siªu. 1998. Tinh hoa v¨n ho¸ Ph­¬ng §«ng. Nxb Gi¸o dôc Hµ Néi.
8. Nghiªm §×nh V×, LÞch sö thÕ giíi cæ trung ®¹i, Nxb §¹i häc S­ Pham Hµ Néi
9. Vò D­¬ng Ninh , LÞch sö Ên §é, Nxb Gi¸o dôc Hµ Néi