Bài 17. Vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung bài học

*Khởi động:

Hoạt động 1: Cả lớp (10p)

Nhận xét mật độ dân số nước ta?

Quan sát bản đồ dân cư cho biết dân cư tập trung đông ở đâu và thưa thớt ở đâu? Vì sao?

Nêu đặc điểm nguồn lao động việt Nam?

Vấn đề sử dụng lao động nước ta?

Tại sao nói việc làm là vấn đề gay gắt của nước ta hiện nay?

Hoạt động 2: Cá nhân (8p)

Trình bày sự phân bố dân cư Tây Ninh?

Tây Ninh có các dân tộc nào? Phân bố ở đâu?

Nêu những hạn chế của công nghiệp Tây Ninh?

Hoạt động 3: Cặp (20p)

- Nêu những thành tựu và thách thức trong phát triển kinh tế của nức ta?

*Thành tựu:

- Tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh, tương đối vững chắc.

- Cơ cấu kinh tế đang chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa.

- Nước ta đang hội nhập vào nền kinh tế khu vực và toàn cầu. 

*Thách thức:                               

- Sự phân hóa giàu nghèo.

- Môi trường ô nhiễm, tài nguyên cạn kiệt.

- Vấn đề việc làm còn bức xúc.

- Nhiều bất cập trong phát triển văn hóa, giáo dục, y tế.

- Quá trình hội nhập còn nhiều bất cập

Khí hậu nước ta có thuận lợi và khó khăn gì trong sản xuất nông nghiệp?

*Thuận lợi:

- Nước ta có khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nguồn nhiệt ẩm phong phú giúp cho cây cối sinh trưởng quanh năm, có thể trồng từ 2 đến 3 vụ.

- Khí hậu phân hoá theo chiều Bắc – Nam, theo mùa và theo độ cao, nên có thể trồng được nhiều loại cây nhiệt đới, cận nhiệt và ôn đới.

*Khó khăn:

- Khí hậu nước ta nhiều bão, lũ gió Tây khô nóng. Trong điều kiện nóng ẩm dễ phát sinh sâu bệnh, bệnh dịch,…

- Khí hậu còn nhiều thiên tai khác như: sương muối, mưa đá, rét hại…

*Dựa vào kiến thức đã học hãy hoàn thành sơ đồ sau:

Sự phát triển và phân bố công nghiệp chịu sự tác động của các nhân tố kinh tế - xã hội nào? Nhân tố nào quyết định đến những thành tựu to lớn trong công nghiệp? (chính sách công nghiệp)

Dựa vào bảng số liệu:

- Vẽ biểu đồ tỉ trọng các ngành công nghiệp?

- Ngành nào không phải là ngành công nghiệp trọng điểm? Nêu đặc điểm phát triển?

Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp:

- Đất, nước, khí hậu, sinh vật, lao động…

Nước ta có các loại hình GTVT nào? Loại hình nào quan trọng nhất? Vì sao?

- Đường bộ, đường sông, đường biển, đường hàng không, đường sắt, đường ống.

- Đường bộ quan trọng nhất.

Chứng minh nước ta có tiềm năng du lịch phong phú? - Tài nguyên du lịch tự nhiên: Vịnh Hạ Long, động Phong Nha – Kẽ Bàng, Sapa, Đà Lạt, Nha Trang, Vũng Tàu, các vườn quốc gia....

- Tài nguyên du lịch nhân văn: Phố cổ Hội An, quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh, làng nghề truyền thống, văn hóa dân gian, cố đô Huế, hoàng thành Thăng Long...

I. Dân số, sự phân bố dân cư. Lao động và việc làm:

1. Mật độ dân số:

- Nước ta có mật độ dân số cao: khoảng 272 người/km2. (2013).

- Mật độ dân số ngày càng tăng.

2. Phân bố dân cư:

- Dân cư tập trung đông ở đồng bằng, ven biển và các đô thị.

- Miền núi và cao nguyên thưa dân.

- Phần lớn dân cư sống ở nông thôn: 76%.

3. Lao động việc làm:

a. Nguồn lao động:

- Dồi dào và tăng nhanh.

- Tập trung nhiều ở nông thôn.

- Hạn chế về thể lực và trình độ.

b. Sử dụng:

- Phần lớn tập trung ở nông – lâm – ngư nghiệp.

- Cơ cấu thay đổi theo hướng đổi mới.

 c. Việc làm:

- Người trong độ tuổi lao động tăng nhanh.

- Thiếu việc làm ở nông thôn.

- Thất nghiệp ở thành thị.

II. Địa lí Tây Ninh:

- Dân cư phân bô không đồng đều

- Mật độ dân số 265 người/km2 (2009)

- Tập trung đông ở Hoà Thành, Thị Xã, Trảng Bàng…

- Tập trung thưa thớt ở các huyện biên giới.

III. Nông nghiệp - Công nghiệp GTVT:

- Dân cư và lao động, cơ sở vật chất kĩ thuật và cơ sở hạ tầng, chính sách phát triển công nghiệp.

Chủ đề (nội dung, chương)/Mức độ nhận thức

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Sáng tạo

Cộng

Địa lí dân cư và lao động

Số câu: 2

Số điểm: 3

Tỉ lệ: 30%

KT: Đặc điểm nguồn lao động và tình hình sử dụng lao động

KN: Trình bày

Số câu: 1

Số điểm: 2

KT: Biết cơ cấu sử dung lao động của nước ta

KN: Vẽ biểu đồ

Số câu: 1

Số điểm: 1

Số câu: 2

Số điểm: 3

Tỉ lệ: 30%

Địa lí kinh tế

Số câu: 2

Số điểm: 6

Tỉ lệ: 60%

KT: Khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp.

KN: Phân tích

Số câu: 1

Số điểm: 3

KT: Tiềm năng du lịch

KN: Xác định một số địa danh du lịch.

Số câu: 1

Số điểm: 3

Số câu: 2

Số điểm: 6

Tỉ lệ: 60%

Địa lí

Tây Ninh

Số câu: 1

Số điểm: 1

Tỉ lệ: 10%

KT: Hạn chế của ngành công nghiệp Tây Ninh

KN: Trình bày

Số câu: 1

Số điểm: 1

Số câu: 1

Số điểm: 1

Tỉ lệ: 10%

Tổng số câu: 5

TSĐ: 10

Tỉ lệ: 100%

Tổng số câu: 2

TSĐ: 3 điểm

Tỉ lệ: 30%

Tổng số câu: 1

TSĐ: 3

Tỉ lệ: 30%

Tổng số câu: 1

TSĐ: 3

Tỉ lệ: 30%

Tổng số câu: 1

TSĐ: 1

Tỉ lệ: 10%

Tổng số câu: 5

TSĐ: 10 điểm

Tỉ lệ: 100%

Ngành

Năm 2003

Nông, lâm, ngư nghiệp

59,6%

Công nghiệp - xây dựng

16,4%

Dịch vụ 

        24,0%

Câu

Nội dung

Điểm

1

2

3

4

5

*Đặc điểm nguồn lao động và tình hình sử dụng lao động ở nước ta:

Đặc điểm:

 - Nguồn lao động dồi dào và tăng nhanh.

- Người lao động có nhiều kinh nghiệm trong sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, thủ công nghiệp, có khả năng tiếp thu khoa học kĩ thuật.

- Lao động còn hạn chế về thể lực và trình độ chuyên môn.

Sử dụng lao động:

- Phần lớn lao động còn tập trung ở nhiều ngành nông – lâm – ngư nghiệp.

- Cơ cấu sử dụng lao động thay đổi theo hướng tích cực.

*Những hạn chế của công nghiệp Tây Ninh:

  - Tăng trưởng nhanh nhưng chưa vững chắc.

  - Chưa có các ngành then chốt.

  - Thiếu vốn, chậm đổi mới công nghệ.

  - Sản phẩm chưa đủ sức cạnh tranh.

  - Cơ cấu ngành lẫn trình độ nghề nghiệp của người lao động chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển.

*Khí hậu ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố nông nghiệp:

Thuận lợi:

- Nhiệt đới gió mùa ẩm nên cây trồng sinh trưởng và phát triển tốt quanh năm.

 - Phân hóa rõ theo chiều Bắc vào Nam, theo độ cao, theo gió  mùa nên coa thể trồng các loại cây nhiệt đới, cận nhiệt đới, ôn đới.

Khó khăn: thời tiết diễn biến thất thường: bão, lũ lụt, hạn hán, gió Tây khô nóng, rét đậm, rét hại.... sự phát triển của sâu bệnh.

*Tiềm năng du lịch:

- Tài nguyên du lịch tự nhiên: Vịnh Hạ Long, động Phong Nha – Kẽ Bàng, Sapa, Đà Lạt, Nha Trang, Vũng Tàu, các vườn quốc gia....

- Tài nguyên du lịch nhân văn: Phố cổ Hội An, quê hương Chủ tịch Hồ Chí Minh, làng nghề truyền thống, văn hóa dân gian, cố đô Huế, hoàng thành Thăng Long...

*Vẽ biểu đồ:

   - Vẽ biểu đồ tròn chính xác.

1 điểm

1 điểm

1 điểm

1.5 điểm

1.5 điểm

1.5 điểm

1.5 điểm

1 điểm

LỚP

TSHS

Giỏi

TL

Khá

TL

TB

TL

Trên TB

TL

Yếu

TL

Kém

TL

DTB

TL

9A1

9A2

9A3

9A4

9A5

9A6

Cộng

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung bài học

*Khởi động: nước ta có 7 vùng kinh tế, vùng TD MNBB là vùng đầu tiên tính từ Bắc xuống Nam. Bài học hôm nay chúng ta sẽ đi vào tìm hiểu vùng này.

*Khái quát: (tên các tỉnh, diện tích, dân số)

Hoạt động 1: cá nhân (5p)

*Quan sát hình 17.1, kết hợp với bản đồ tự nhiên, cho biết :

- Phía Bắc giáp với nước nào? (Trung Quốc). Lũng Cú là địa đầu phía Bắc.

- Phía Tây giáp với nước nào? (Lào). Địa đầu phía Tây Bắc là A-pa-chải thuộc xã Sín Thầu, Mường Nhé, Điện Biên.

- Phía Đông Nam giáp với vịnh nào? (Bắc bộ)

- Phía Nam? Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung bộ

- Ngoài đất liền, những bộ phận nào thuộc lãnh thổ của vùng? (đảo và quần đảo).

*Vị trí địa lí của vùng có ý nghĩa như thế nào đối với tự nhiên, kinh tế - xã hội? (Cấu trúc địa chất, địa hình, tài nguyên).

- Khí hậu: Có mùa đông lạnh, sát chí tuyến Bắc nên tài nguyên sinh vật đa dạng.

- Có điều kiện giao lưu kinh tế, văn hoá với Trung Quốc, Lào, Đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc.

Chuyển ý

Hoạt động 2: nhóm - giáo dục môi trường – GDƯP với BĐKH và PCTT (15p)

*Quan sát hình 17.1 và kiến thức đã học cho biết đặc điểm chung của điều kiện tự nhiên của vùng?

- Tây Bắc có địa hình cao và đồ sộ nhất nước.

- Đông Bắc: Núi cao trung bình.

- Trung du: Dạng bát úp, có giá trị phát triển kinh tế.

*Chia lớp ra 4 nhóm:

- Sự khác biệt về điều kiện tự nhiên giữa 2 tiểu vùng Tây Bắc và Đông Bắc?

- Nêu thế mạnh kinh tế và những khó khăn trong sự phát triển kinh tế do điều kiện tự nhiên?

- Tại sao nói vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là vùng giàu tài nguyên khoáng sản và thuỷ điện nhất nước ta?

*Giáo dục môi trường: Vì sao việc phát triển kinh tế phải đi đôi với bảo vệ môi trường tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên?

(Tài nguyên cạn kiệt, đất trống đồi trọc phát triển, thiên nhiên biến động... ảnh hưởng xấu tới môi trường, nguồn nước nhà máy thuỷ điện...).

*Đại diện nhóm báo cáo, giáo viên cung cấp bảng “Cơ cấu tài nguyên theo lãnh thổ” chốt lại câu hỏi 3. Đồng thời xác định các mỏ than Quảng Ninh, sắt Thái Nguyên, apatít Lào Cai, thiếc Tuyên Quang và các sông Đà, Lô, Gâm, Chảy có giá trị thuỷ điện.

 Kết luận.

Chuyển ý

Hoạt động 3: cặp (15p)

Ngoài người Kinh, vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ là địa bàn cư trú chính của những dân tộc ít người nào? Đặc điểm sản xuất của họ?

Dựa vào số liệu trong bảng 17.2, nhận xét sự chênh lệch về dân cư và xã hội của 2 tiểu vùng Đông Bắc và Tây Bắc?

Tại sao Trung du và miền núi Bắc Bộ là địa bàn đông dân và phát triển kinh tế - xã hội cao hơn miền núi Bắc Bộ?

- Trung du gần đồng bằng có trình độ phát triển kinh tế - xã hội cao; nguồn nước, diện tích đất lớn, giao thông, công nghiệp, cây công nghiệp, chăn nuôi gia súc...).

*Sau khi học sinh trình bày kết quả, giáo viên chuẩn xác kiến thức.

I. Vị trí địa lí và giới hạn lãnh thổ:

- Nằm ở phía Bắc nước ta.

- Phía Bắc giáp Trung Quốc.

- Phía Tây giáp Lào.

- Đông Nam giáp Vịnh Bắc Bộ.

- Nam giáp Đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ.

- Lãnh thổ: chiếm 1/3 diện tích lãnh thổ, có đường bờ biển dài.

*Ý nghĩa của vị trí địa lí, lãnh thổ: dễ giao lưu với nước ngoài và trong nước, lãnh thổ giàu tiềm năng.

II. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên:

 1. Đặc điểm: địa hình cao, cắt xẻ mạnh, khí hậu có mùa đông lạnh, nhiều loại khoáng sản, trữ lượng thủy điện dồi dào.

2. Thuận lợi: Tài nguyên thiên nhiên phong phú tạo điều kiện phát triển kinh tế đa ngành.

3. Khó khăn: địa hình bị chia cắt, thời tiết diễn biến thất thường, khoáng sản có trữ lượng nhỏ…..

III. Đặc điểm dân cư, xã hội:

1. Đặc điểm: Là địa bàn cư trú của nhiều dân tộc. Dân tộc ít người chính: Thái, Mường, Dao, Tày, Nùng. Người Việt cư trú hầu hết các địa phương.

- Trình độ dân cư - xã hội có sự chênh lệch giữa Đông Bắc và Tây Bắc.

- Đời sống một bộ phận dân cư vẫn còn nhiều khó khăn nhưng đang được cải thiện.

1. Thuận lợi:

- Đồng bào dân tộc có kinh nghiệm sản xuất.

- Đa dạng về văn hóa.

2. Khó khăn:

- Trình độ văn hóa – kĩ thuật của người lao động còn hạn chế.

- Đời sống người dân còn nhiều khó khăn.

Xác định vị trí địa lí của vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ.

Tài nguyên thiên nhiên của vùng TD và MNBB có những thuận lợi gì cho phát triển kinh tế - xã hội? (9đ)

*Bài học hôm này tìm hiểu nội dung gì?

- Giáp Trung Quốc, Lào, Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, vịnh Bắc Bộ.

- Tài nguyên thiên nhiên phong phú (dẫn chứng) tạo điều kiện phát triển kinh tế đa ngành.

- Tình hình phát triển kinh tế của vùng TDMNBB.

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung bài học

*Khởi động: Ở bài trước chúng ta đã tìm hiểu về vị trí địa lí, đặc điểm tự nhiên, dân cư xã hội của vùng TDMNBB, với những điều kiện như vậy thì trong vùng sẽ phát triển kinh tế như thế nào, chúng ta sẽ tìm hiểu qua bài mới

Hoạt động 1: nhóm – giáo dục mội trường, giáo dục năng lượng (12p)

*Chia lớp thành 5 nhóm:

Nhóm 1: Quan sát hình 18.1, xác định các nhà máy nhiệt điện, thuỷ điện; các trung tâm luyện kim, hoá chất?

Nhóm 2: Vì sao khai thác khoáng sản là thế mạnh của tiểu vùng Đông Bắc?

 - Khu vực giàu khoáng sản bậc nhất nước ta.

Nhóm 3: Phát triển thuỷ điện là thế mạnh của tiểu vùng Tây Bắc?

- Đầu nguồn một số hệ thống sông lớn, địa thế khu vực cao đồ sộ nhất nước ta – lòng sông, các chi lưu rất dốc, nhiều thác ghềnh  nguồn thuỷ năng lớn nhất Việt Nam.

Nhóm 4: Nêu ý nghĩa của thuỷ điện Hoà Bình?

- Sản xuất điện, điều tiết lũ, cung cấp nước tưới mùa khô, khai thác du lịch, nuôi trồng thuỷ sản, điều hoà khí hậu.

Nhóm 5: Xác định các cơ sở chế biến khoáng sản, cho biết mối liên hệ giữa nơi khai thác và nơi chế biến?

- Đại bộ phận công nghiệp chế biến khoáng sản phân bố trên địa bàn các tỉnh Trung du Bắc Bộ vì

+ Nguồn thuỷ, nhiệt điện lớn.

+ Nguồn nguyên liệu và lao động tại chổ dồi dào.

+ Giao thông vận tải thuận lợi hơn ở miền núi Bắc Bộ.

*Giáo dục môi trường: để các ngành kinh tế nước ta phát triển lâu dài thì đối với các tài nguyên thiên nhiên chúng ta phải làm gì?

HS: khai thác trong giới hạn cho phép, bảo tồn cảnh sắc thiên nhiên….

GV cho học sinh làm bài tập điền khuyết:

Khoáng sản là ….(1)….không tái tạo, tiềm năng khoáng sản của nước ta có hạn, vậy thế hệ ngày nay …..(2)…. tài nguyên này tới đâu, gia tăng hay giảm quy mô khai thác, có trách nhiệm gì và có dành phần khoáng sản lại cho các thế hệ mai sau là đều cần..(3)…..

Đáp án (1) tài nguyên (2) khai thác (3) quan tâm

Hoạt động 2: Các nhân (13p)

*Cho biết nông nghiệp của vùng có những điều kiện tự nhiên thuận lợi cho sự phát triển như thế nào?

Xác định trên hình 18.2 địa bàn phân bố chính các cây công nghiệp lâu năm? Cây trồng nào có tỉ trọng lớn nhất so với cả nước?

- Xác định vị trí phân bố của cây chè, hồi.

Nhờ những điều kiện thuận lợi gì mà cây chè chiếm tỉ trọng lớn về diện tích và sản lượng so với cả nước?

- Đất feralit, khí hậu, thị trường lớn...

Trung du và miền núi Bắc Bộ có điều kiện gì để sản xuất lương thực?

- Cánh đồng giữa núi, nương rẫy.

Vùng còn có những thế mạnh gì đem lại hiệu quả kinh tế cao?

- Nghề rừng, nuôi trâu, lợn, đánh bắt và nuôi trồng thuỷ hải sản...

Nêu ý nghĩa của việc phát triển nghề rừng theo hướng nông – lâm kết hợp?

- Điều tiết chế độ dòng chảy, cân bằng sinh thái, nâng cao đời sống....

Những khó khăn trong sản xuất nông nghiệp?

- Sản xuất còn mang tính tự túc, tự cấp, lạc hậu.

- Thiên tai, lũ quét, xói mòn đất.

- Thị trường, vốn đầu tư, quy hoạch.

Xác định trên hình 18.1 các tuyến đường sắt, ô tô xuất phát từ Hà Nội đi đến các thành phố, thị xã các tỉnh biên giới Việt – Trung, Việt – Lào?

Đặc điểm của tuyến đường trên?

- Nối liền Đồng bằng sông Hồng với Trung Quốc, Lào.

- Vùng có thể trao đổi các sản phẩm gì với các vùng khác?

- Xuất: Khoáng sản, lâm sản, chăn nuôi.

- Nhập: Lương thực, hàng công nghiệp.

*Tìm trên hình 18.1 các cửa khẩu quan trọng ở biên giới Việt – Trung, Việt – Lào?

*Cho biết các thế mạnh phát triển du lịch của vùng?

Hoạt động 3: cả lớp (5p)

Xác địnhtrên hình 18.1 vị trí các trung tâm kinh tế?

Nêu các ngành công nghiệp đặc trưng của mỗi trung tâm?

- Thái Nguyên: luyện kim, cơ khí.

- Việt Trì: hoá chất. vật liệu xây dựng.

- Hạ Long: than, du lịch.

- Lạng Sơn: hàng tiêu dùng, cửa khẩu quốc tế quan trọng.

IV. Tình hình phát triển kinh tế:

1. Công nghiện:

- Tập trung phát triển công nghiệp khai thác và năng lượng.

- Khai thác gắn liền với công nghiệp chế biến, một phần phục vụ xuất khẩu.

2. Nông nghiệp:

- Cơ cấu sản phẩm nông nghiệp đa dạng. Một số sản phẩm có giá trị trên thi trường.

- Lâm nghiệp: nghề rừng phát triển mạnh theo hướng nông, lâm kết hợp.

3. Dịch vụ:

- Các cửa khẩu quốc tế quan trọng: Móng Cái, Hữu Nghị, Lào Cai, Tây Trang.

- Du lịch là thế mạnh kinh tế của vùng, đặc biệt là vịnh Hạ Long.

V. Các trung tâm kinh tế:

- Các thành phố có vị trí quan trọng: Thái Nguyên, Việt Trì, Lạng Sơn, Hạ Long. Mỗi trung tâm có chức năng riêng.