Bài 20. Nước Đại Việt thời Lê sơ (1428 - 1527) (tiết 42)

Hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân vaø hoïc sinh

Noäi dung baøi hoïc

* Giôùi thieäu baøi.(2p)

    Söï phaùt trieån kinh teá, ñôøi soáng nhaân daân oån ñònh ñaõ laøm cho ñaát nöôùc giaøu maïnh, nhieàu thaønh töïu vaên hoaù, khoa hoïc ñöôïc bieát ñeán ôû thôøi Leâ sô. Ñoù laø nhöõng thaønh töïu gì? Noäi dung baøi hoïc hoâm nay seõ giuùp ta thaáy roõ hôn.

* Hoaït ñoäng 1: caù nhaân (17)

   ( Ñaët vaán ñeà,  tröïc quan, gôïi mô û)

 Ý thức được tầm quan trọng của nhân tài: nhân tài chính là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp, vì vậy các vua Lê đã rất quan tâm đến giáo dục.

? Việc làm nào chứng tỏ giaùo duïc thôøi Leâ ñöôïc quan taâm?

 HS : trình baøy theo sgk.

Gv keát luaän choát yù.    

- Quốc tử giám được thành lập từ thời Lý, trở thành nơi đào tạo nhân tài cho đất nước ta thời Lý, Trần. Nhà Minh sang xâm lược, với chính sách đồng hóa ngu dân thâm độc thì Quốc Tử giám đã bị tàn phá nghiêm trọng. Sau khi lên ngôi, Lê Thái Tổ đã cho dựng lại Quốc tử giám ở kinh thành Thăng Long. Bên cạnh đó còn mở nhiều trường học ở các lộ, đạo, phủ.

- Thời Trần, giáo dục cũng rất phát triển, các trường công được mở nhưng chỉ ở các lộ, phủ xung quanh kinh thành Thăng Long. Thời Lê Sơ, trường học đã được mở ở các lộ, đạo, phủ trên cả nước, tất cả mọi người đều được học hành và thi cử trừ người phạm tội và làm nghề ca hát. Nhà Lê Sơ còn tuyển chọn những người giỏi, có đạo đức làm thầy.

? Nội dung giáo dục thời Lê sơ là gì?

GV: Thời Lý, Trần, Phật giáo là quốc giáo nhưng thôøi Leâ Sô Nho giaùo chieám vò trí ñoäc toân vì chỉ có Nho giáo phát triển thì quyền lực của nhà vua và giai cấp thống trị mới được đề cao. Cùng với việc tôn sùng Nho giáo, noäi dung hoïc taäp thi cöû laø caùc saùch cuûa ñaïo Nho chuû yeáu laø “Töù thö” vaø” nguõ kinh”.

Tứ thư là bốn tác phẩm kinh điển của Nho học Trung Hoa, được Chu Hy thời nhà Tống lựa chọn. Chúng bao gồm:

1. Đại Học
2. Trung Dung
3. Luận Ngữ
4. Mạnh Tử

Ngũ Kinh là năm quyển kinh điển trong văn học Trung Hoa dùng làm nền tảng trong Nho giáo. Theo truyền thuyết, năm quyển này đều được Khổng Tử soạn thảo hay hiệu đính. Bao gồm: Kinh Thi, Kinh Thư, Kinh Lễ, Kinh Dịch, kinh Xuân Thu.

Ở thời Lý, Trần Phật giáo là quốc giáo nhưng đến thời Lê Sơ thì Nho giáo lại chiếm địa vị độc tôn.

? Em có nhận xét gì về tình hình khoa cử thời Lê?

 Hs : trình baøy theo sgk: trải qua 3 kì thi: Thi Höông, thi Hoäi, thi Ñình. Thời Trần 7 năm tiến hành thi tiến sĩ 1 lần nhưng thời Lê Sơ, các kì thi được tiến hành thường xuyên hơn, 3 năm 1 lần.

  ? Ñeå khuyến khích việc học tập thi cử nhaø Leâ sô coù nhöõng bieän phaùp gì ?

 HS: Töø 1428-1527 toå chöùc ñöôïc 26 khoa thi …

  Gv cho hs xem H45/99 vaø giôùi thieäu sô löôïc veà bia trong vaên mieáu cho hs naém.

1. Trong 82 bia tiến sĩ ở văn Miếu được dựng trong hơn 300 năm từ thế kỉ XV – XVIII, thời Lê Sơ với 2 dợt dựng bia, lần đầu là 10 bia (nay còn 7 bia), lần sau là 5 bia.

2. Không chỉ có giá trị về mặt lịch sử, các văn bia đều do những danh nhân văn hóa, trí thức lớn của đất nước biên soạn nên về cơ bản chúng là những tác phẩm văn học vô giá, lại được chạm khắc các hoa văn khéo léo nên còn có giá trị lớn về điêu khắc.

3. Bia Tiến sĩ Văn Miếu được công nhận là Di sản tư liệu ngày 09/03/2010. Đây là Di sản tư liệu thứ 2 của Việt Nam sau Mộc bản triều Nguyễn được đưa vào danh mục Di sản tư liệu thuộc chương trình Ký ức thế giới (Memory of the World) của UNESCO.

4. Ngày nay, Văn Miếu - Quốc Tử Giám là nơi tham quan của du khách trong và ngoài nước đồng thời cũng là nơi khen tặng cho học sinh xuất sắc và còn là nơi tổ chức hội thơ hàng năm vào ngày rằm tháng giêng. Đặc biệt, đây còn là nơi các sĩ tử ngày nay đến "cầu may" trước mỗi kỳ thi.

5. Tuy nhiên khi tới đây, các bạn lại viết, vẽ bậy lên các di tích đã gây phản cảm cho du khách trong và ngoài nước. Đầu rùa bị sờ nên ngày càng mòn, nhẵn. Nếu các em có dịp đến quốc tử giám hoặc các di tích lịch sử  thì các em phải làm sao? (không viết, vẽ bậy, không sờ vào hiện vật)

? Qua việc tìm hiểu các bia tiến sĩ, em có suy nghĩ gì?

HS: Em sẽ cố gắng học thật giỏi vì học giỏi tên tuổi sẽ được lưu danh muôn đời.

?Em có nhận xét gì về tình hình giáo dục  thi cử thời Lê Sơ?

HS: Thời Lê Sơ giáo dục thi cử rất được quan tâm và phát triển: 26 kì thi, lấy đỗ 989 tiến sĩ, 20 trạng nguyên. Trong số 20 trạng nguyên đó, trạng nguyên đầu tiên thời Lê sơ: Nguyễn Trực – lưỡng quốc trạng nguyên.

Trạng Chiếu: Phạm Đôn Lễ (truyền bá nghề dệt chiếu ở Hưng Hà – Thái Bình)

Trạng Me: Nguyễn Giản Thanh (quê ở làng Me – Ninh Bình)

Trạng Lường: Lương Thế Vinh

Hs trình baøy nhaän xeùt, Gv keát luaän choát yù.(lồng ghép GD môi trường)

+Tích hợp Các công trình văn hóa GD chủ yếu là : Bia tiến sĩ trong văn miếu và nhiều công trình kiến trúc khác…

GV: Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa Lịch sử.

Các di sản văn hóa mà cha ông để lại gợi cho chúng ta niềm tự hào về tài năng, trí tuệ của tổ tiên trên các lĩnh vực. Ngày nay chúng ta phải gìn giữ các di sản vô giá đó. Khi tới đây không viết, vẽ bậy, không sờ vào hiện vật...không xả rác để không gây cảm giác phản cảm cho du khách.

* Hoaït ñoäng 2: caù nhaân.(16p)

(vaán ñaùp, so saùnh.)

 Goïi hs ñoïc muïc 2/100

 ? thôøi Leâ Sô vaên hoïc phaùt trieån nhö theá naøo ? Keå teân moät soá taùc phaåm tieâu bieåu?

HS:   trình baøy theo sgk : Bình Ngoâ Ñaïi Caùo , Quoác aâm Tri Taäp ….

GV: Lực lượng sáng tác thời Lê sơ khá hùng hậu và thành tựu sáng tác cũng rất lớn, để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử văn học thời phong kiến của Việt Nam.

Nguyễn Trãi được xem là tác giả quan trọng hàng đầu của văn học thời Lê sơ

 Quân trung từ mệnh tập là tập sách gồm những văn thư do Nguyễn Trãi thay mặt Lê Thái Tổ gửi cho các tướng tá nhà Minh trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn, từ năm 1423 đến năm 1427. Với ngòi bút tuyệt vời có sức mạnh chẳng kém gì cả vạn quân thiện chiến, Nguyễn Trãi đã khiến quân giặc ở những thành trì kiên cố, kể cả thành Đông quan phải hạ vũ khí đầu hàng. Bản khắc in năm 1868 chỉ ghi lại được 46 văn kiện. Năm 1970, nhà nghiên cứu Trần Văn Giáp phát hiện thêm 23 văn kiện nữa do Nguyễn Trãi viết gửi cho tướng nhà Minh.

Bình Ngô đại cáo: viết tháng 3 năm 1427, thuật lại cuộc khởi nghĩa Lam Sơn - quá trình đánh đuổi quân Minh, giành lại độc lập cho nước Đại Việt. Tác phẩm này được coi là áng thiên cổ hùng văn, là bản tuyên ngôn độc lập thứ 2 trong lịch sử Việt Nam.

Quỳnh Uyển cửu ca: 9 khúc ca ở vườn quỳnh: là 1 tập thơ gồm những bài xướng họa giữa vua Lê Thánh Tông với 28 từ thần - ứng với 28 ngôi sao xoay quanh 9 đề tài  tổng cộng là 29.9 = 261 bài thơ.

QATT là tập thơ bằng chữ Nôm của Nguyễn Trãi, gồm 254 bài thơ. Đây là tập thơ nôm xưa nhất của Việt Nam còn lại đến nay. Bằng tập thơ này, Nguyễn Trãi là người đặt nền móng cho văn học chữ Nôm của Việt Nam.

"HỒNG ĐỨC QUỐC ÂM THI TẬP":

tuyển tập thơ chữ Nôm của Lê Thánh Tông và triều thần, khoảng hơn 300 bài.

Sang nửa sau thời Lê sơ, dưới triều Lê Thánh Tông, văn học Đại Việt có bước phát triển mới. Chính vua Lê Thánh Tông là đại diện tiêu biểu nhất của giai đoạn này.

Thập giới cô hồn quốc ngữ văn: Tác phẩm được viết với mục đích giáo huấn, mượn lời răn người chết (cô hồn) để dạy người sống.

? Caùc taùc phaåm vaên hoïc taäp trung phaûn aùnh noäi dung gì ?

Hs: trình baøy theo sgk.

? Thôøi Leâ Sô coù nhöõng thaønh töïu khoa hoïc naøo tieâu bieåu ?

 HS : Nêu tên các thành tựu.

Lê Văn Hưu theo lệnh vua Trần Thái Tông biên soạn bộ chính sử đầu tiên của nhà Trần mang tên Đại Việt sử ký. Bộ sách này bao gồm 30 quyển. Dưới thời thuộc Minh, nhiều cuốn sách có giá trị của Đại Việt đã bị nhà Minh tịch thu mang về Trung Quốc, trong đó có Đại Việt sử ký nên tác phẩm này về sau bị thất truyền.

Tuy nhiên, nội dung của Đại Việt sử ký cùng các lời bình luận của Lê Văn Hưu về các sự kiện lịch sử đã được nhà sử học Phan Phu Tiên ghi lại và dùng làm tư liệu biên soạn bộ chính sử đầu tiên của nhà Lê dưới triều vua Lê Nhân Tông vào năm 1455. Bộ Đại Việt sử ký mới của Phan Phu Tiên bổ sung giai đoạn lịch sử từ năm 1223 khi Trần Thái Tông lên ngôi đến năm 1427 khi quân Minh rút về nước sau chiến thắng của Lê Lợi. Bộ sử của Phan Phu Tiên bao gồm 10 quyển với tên gọi Đại Việt sử ký tục biên

Những bản đồ cổ xưa nhất về Hoàng Sa, Trường Sa phải kể đến “Hồng Đức bản đồ” được vẽ vào năm Canh Tuất niên hiệu Hồng Đức thứ 21 (1490) dưới triều đại vua Lê Thánh Tông trong đó Hoàng Sa, Trường Sa được thể hiện với tên gọi chung là “Bãi Cát Vàng”.

 Cha ông ta ngày xưa đã có công lao lớn trong việc đánh đuổi xâm lược, mở mang bờ cõi, đã để lại những tư liệu quý cho con cháu mai sau. Chúng ta phải ra sức học tập và bảo vệ lãnh thổ đất nước mình.

- Bản thảo thực vật toát yếu (Phan Phu Tiên)

Vua Lê Thánh Tông muốn thử tài của Vũ Hữu, nên đã giao cho ông sửa chữa ba cửa Đoan Môn, Đại Hưng và Đông Hoa của thành Thăng Long. Tuân lệnh, Vũ Hữu dùng thước đo chiều cao, chiều dài, chiều rộng của các cửa thành và tính ra số gạch đá, vật liệu phải dùng. Kết quả là khi xây xong, đá không thừa một tấc, gạch không thiếu một viên, quy mô các cửa thành được sửa chữa không sai một ly, một tấc. Vua Lê Thánh Tông rất hài lòng đã ban chiếu khen thưởng Vũ Hữu.

  ?    Ngheä thuaät saân khaáu phaùt trieån nhö theá naøo ?

 HS: trình baøy theo sgk, Gv keát luaän môû roäng: Löông Theá Vinh ñaõ bieân soaïn boä “ Hí phöôøng phaû luïc” neâu nguyeân tắc bieåu dieãn haùt muùa..

Kiến trúc thời Lê có những công trình tiêu biểu nào?

? Ngheä thuaät ñieâu khaéc coù gì môùi vaø tieâu bieåu ?

HS:  trình baøy theo sgk

Gv keát luaän.

? Vì sao quoác gia Ñaïi Vieät ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu treân ?

 HS: Söï quan taâm cuûa nhaø nöôùc qua nhöõng chính saùch bieän phaùp, nhieàu nhaân taøi ñöôïc phaùt huy khaû naêng, nhaân daân Ñaïi Vieät thoâng minh, hieáu hoïc vaø ñaát nöôùc thaùi bình .

 Gv keát luaän toaøn noäi dung

III/  Tình hình vaên hoùa giaùo duïc 

    1- Tình hình giaùo duïc vaø khoa cöû

-  Cho döïng laïi Quoác töû giaùm,

- Mở nhiều trường học   ở lộ, đạo, phủ.

- Tuyển chọn người tài giỏi, có đạo đức làm thầy.

- Nội dung học tập, thi cử là Nho giáo.

- Thi cử thường xuyên, chặt chẽ qua 3 kì: Thi Hương, thi Hội, thi Đình.

- Dựng bia tiến sĩ để khuyến khích việc học trong nhân dân.

    Thời Lê sơ (1428-1527) tổ chức được 26 khoa thi, lấy đỗ 989 tiến sĩ và 20 trạng nguyên

2 /Vaên hoïc, khoa hoïc , ngheä thuaät.

a/ Vaên hoïc.

        -Vaên hoïc chữ Haùn chiếm ưu thế, vaên hoïc chöõ Noâm giữ vị trí quan trọng.  

- Tác phẩm tiêu biểu: Quân trung từ mệnh tập, Bình Ngô đại cáo, Hồng Đức quốc âm thi tập...

- Nội dung: Lòng yêu nước sâu sắc, thể hiện niềm tự hào dân tộc...

b/ khoa hoïc

     -   Sử học: Đại Việt sử kí (10 quyển), Đại Việt sử kí toàn thư ...

- Địa lí: Dư địa chí, Hồng Đức bản đồ..

- Y học: Bản thảo thực vật toát yếu.

- Toán học: Đại thành toán pháp, Lập thành toán pháp.

c/ Ngheä thuaät

        - Ngheä thuaät saân khaáu: ñöôïc phuïc hoài vaø nhanh choùng phaùt trieån.

     -  Ngheä thuaät kieán truùc vaø ñieâu khaéc:  ñaëc saéc.