bai giang sinh hoc 6,7,8,9

Bµi tËp di truyÒn ë cÊp ®é tÕ bµo

I. Nguyªn ph©n:

*Lý thuyÕt:  2n NST ®¬n

                                                        Nh©n ®«i ph©n li

- S¬ ®å: tÕ bµo mÑ (2n NST ®¬n)                      (2n NST kÐp)  

                                                       (ë k× TG)                             (ë k× sau) 2n NST ®¬n

Nh­ vËy tõ 1 tÕ bµo mÑ ban ®Çu 2n NST ®¬n nguyªn ph©n t¹o ra 2 tÕ bµo con gièng nhau vµ gièng tÕ bµo mÑ ban ®Çu còng cã bé NST lµ 2n ®¬n.

- C¸c tr¹ng th¸i cña NST:

+ NST tr¹ng th¸i kÐp : ë cuèi k× trung gian, k× ®Çu vµ k× gi÷a.

+ NST tr¹ng th¸i ®¬n: ë ®Çu k× trung gian, k× sau vµ k× cuèi.

- C¸ch tÝnh sè NST, t©m ®éng, cr«matÝt:

+ Cø mét NST dï ®¬n hay kÐp ®Òu chØ cã 1 t©m ®éng. 

+ Cø 1 NST kÐp th× gåm cã 2 cr«matÝt. (kh¸i niÖm cr«matÝt chØ cã ë cuèi k× TG, k× ®Çu vµ k× gi÷a)   

Nh­ vËy, nÕu loµi cã bé NST l­ìng béi lµ: 2n, ta cã b¶ng tæng kÕt sau:

* Mét sè c«ng thøc c¬ b¶n:

1. T×m sè tÕ bµo con sinh ra qua c¸c lÇn nguyªn ph©n:

- 1tÕ bµo mÑ nguyªn ph©n 1 lÇn t¹o ra 2 tÕ bµo con = 21

     nguyªn ph©n 2 lÇn t¹o ra 4 tÕ bµo con                  = 2 2

     nguyªn ph©n 3 lÇn t¹o ra 8 tÕ bµo con                  = 2 3

     ……………………………………………………….

Nh­ vËy tõ 1 tÕ bµo mÑ ban ®Çu nguyªn ph©n x lÇn sÏ t¹o 2x  tÕ bµo con (x ≥ 1)

NÕu ban ®Çu cã a tÕ bµo cïng nguyªn ph©n x lÇn nh­ nhau th× tæng sè tÕ bµo con sinh ra lµ: a.2x

NÕu nguyªn ph©n víi sè lÇn kh¸c nhau th× tæng sè tÕ bµo con sinh ra = a1.2x + a2.2y + a3.2z + …

2. TÝnh sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp qua c¸c lÇn nguyªn ph©n:

- 1 tÕ bµo nguyªn ph©n x lÇn t¹o ra 2x tÕ bµo con, tæng sè NST ®¬n cã trong c¸c tÕ bµo con sinh ra lµ: 2n. 2x.

- Trong sè ®ã cã 2n NST ®¬n lµ cña tÕ bµo mÑ ban ®Çu.

- Suy ra sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho 1 tÕ bµo nguyªn ph©n x lÇn lµ:

*NÕu cã a tÕ bµo cïng nguyªn ph©n x lÇn nh­ nhau th× sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp lµ:                                                

Chó ý: Sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp hoµn toµn míi lµ:

H×nh thøc ph©n bµo nguyªn ph©n x¶y ra ë: tÕ bµo sinh d­ìng (hay tÕ bµo x« ma), tÕ bµo sinh dôc mÇm (hay tÕ bµo sinh dôc s¬ khai) vµ hîp tö.

* Bµi tËp minh häa:

VD1: ë ruåi giÊm (2n = 8). Cã 10 tÕ bµo sinh d­ìng nguyªn ph©n liªn tiÕp 5 lÇn nh­ nhau.

a)     TÝnh sè tÕ bµo con ®­îc sinh ra?

b)    TÝnh tæng sè NST ®¬n cã trong c¸c tÕ bµo con?

c)     TÝnh sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp?

VD2: 1 tÕ bµo sinh d­ìng nguyªn ph©n 3 lÇn liªn tiÕp ®ßi hái m«i tr­êng néi bµo cung cÊp nguyªn liÖu t­¬ng ®­¬ng víi 322 NST ®¬n.

X¸c ®Þnh bé NST l­ìng béi cña loµi? vµ cho biÕt ®ã lµ loµi nµo?

VD3: ë lóa n­íc (2n = 24). Cã 20 hîp tö nguyªn ph©n liªn tiÕp mét sè lÇn nh­ nhau ®· ®ßi hái m«i tr­êng néi bµo cung cÊp nguyªn liÖu t­¬ng ®­¬ng víi 4200 NST ®¬n míi. X¸c ®Þnh sè lÇn nguyªn ph©n cña mçi hîp tö?

VD4: Cã 10 tÕ bµo sinh dôc mÇm nguyªn ph©n liªn tiÕp mét sè lÇn nh­ nhau. Tæng sè NST ®¬n cã trong tÊt c¶ c¸c tÕ bµo con sinh ra lµ 2560. M«i tr­êng néi bµo cung cÊp nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh  nguyªn ph©n trªn lµ 2480 NST ®¬n.

a)     X¸c ®Þnh bé NST l­ìng béi cña loµi?

b)    X¸c ®Þnh sè lÇn nguyªn ph©n cña mçi tÕ bµo?

VD5: Cã mét sè hîp tö nguyªn ph©n b×nh th­êng:

1/4 sè hîp tö nguyªn ph©n 3 lÇn, 1/3 sè hîp tö nguyªn ph©n 4 lÇn, sè hîp tö cßn l¹i nguyªn ph©n 5 lÇn. Tæng sè tÕ bµo con ®­îc sinh ra lµ 248.

a)     TÝnh sè hîp tö nãi trªn?

b)    TÝnh sè tÕ bµo con sinh ra tõ mçi nhãm hîp tö trªn?

VD6: Mét tÕ bµo l­ìng béi cña loµi A nguyªn ph©n t¹o ®­îc 4 tÕ bµo míi. Mét tÕ bµo l­ìng béi cña loµi B nguyªn ph©n liªn tiÕp tao ®­îc 16 tÕ bµo míi. Trong qu¸ tr×nh nguyªn ph©n ®ã c¶ hai tÕ bµo trªn ®· lÊy nguyªn liÖu cña m«i tr­êng néi bµo t¹o ra t­¬ng ®­¬ng víi 264 NST ë tr¹ng th¸i ch­a nh©n ®«i. BiÕt r»ng sè l­îng NST trong bé l­ìng béi cña loµi B nhiÒu h¬n cña loµi A lµ 8 NST ®¬n.

a)     X¸c ®Þnh bé NST l­ìng béi cña mçi loµi?

b)    NÕu 2 tÕ bµo l­ìng béi cña 2 loµi trªn nguyªn ph©n liªn tiÕp t¹o ra sè tÕ bµo míi ë thÕ hÖ cuèi cïng víi tæng sè 192 NST ®¬n. Th× mçi tÕ bµo ®· nguyªn ph©n liªn tiÕp mÊy lÇn?

c)     M«i tr­êng néi bµo ®· ph¶i cung cÊp nguyªn liÖu t­¬ng ®­¬ng víi bao nhiªu NST ®¬n cho qu¸ tr×nh nguyªn ph©n cña mçi tÕ bµo nãi trªn?

VD7: Hîp tö cña mét loµi nguyªn ph©n t¹o ra 4 tÕ bµo con lµ A, B, C, D. TÕ bµo A nguyªn ph©n liªn tiÕp mét sè ®ît t¹o ra c¸c tÕ bµo con, sè tÕ bµo con b»ng sè l­îng NST ®¬n trong bé l­ìng béi cña loµi. TÕ bµo B nguyªn ph©n cho c¸c tÕ bµo con víi tæng sè NST gÊp 4 lÇn sè NST ®¬n trong mét tÕ bµo. C¸c tÕ bµo C vµ D nguyªn ph©n cho c¸c tÕ bµo con víi tæng sè NST ®¬n lµ 32.

TÊt c¶ c¸c tÕ bµo con ®­îc h×nh thµnh nãi trªn cã 128 NST ®¬n ë tr¹ng th¸i ch­a nh©n ®«i.

a)     T×m bé NST l­ìng béi (2n) cña loµi?

b)    TÝnh sè lÇn nguyªn ph©n cña mçi tÕ bµo?

c)     TÝnh sè NST m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho qu¸ tr×nh nguyªn ph©n cña mçi tÕ bµo?

II. Bµi tËp kÕt hîp gi÷a nguyªn ph©n , gi¶m ph©n vµ thô tinh:

Lý thuyÕt:

Gi¶m ph©n(ph©n bµo gi¶m nhiÔm) x¶y ra ë tÕ bµo sinh dôc chÝn( no·n bµo bËc 1, tinh bµo bËc 1)

Gåm 2 lÇn ph©n bµo liªn tiÕp nh­ng NST chØ tù nh©n ®«i cã 1 lÇn ë k× trung gian tr­íc khi b­íc vµo gi¶m ph©n I.

- Mçi tÕ bµo sinh dôc ♀ hay ♂ tr­íc khi b­íc vµo gi¶m ph©n t¹o giao tö ®Òu tr¶i qua 3 vïng:

+ Vïng sinh s¶n: c¸c tÕ bµo sinh dôc s¬ khai ( cßn gäi lµ tÕ bµo mÇm) nguyªn ph©n liªn tiÕp nhiÒu lÇn t¹o ra c¸c tÕ bµo míi lµ: no·n nguyªn bµo hoÆc tinh nguyªn bµo.

+ Vïng sinh tr­ëng: C¸c no·n nguyªn bµo vµ tinh nguyªn bµo tÝch luü chÊt dinh d­ìng ®Ó ph¸t triÓn thµnh no·n bµo bËc 1 vµ tinh bµo bËc 1.

+ Vïng chÝn: C¸c no·n bµo bËc 1 vµ tinh bµo bËc 1 b­íc vµo gi¶m ph©n. (H11 SGK sinh 9)

KÕt qu¶:

-         Tõ 1 tÕ bµo sinh tinh trïng( tinh bµo bËc 1) 2n NST qua 2 lÇn ph©n bµo liªn tiÕp t¹o ra 4 tinh trïng (n) ®Òu cã kh¶ n¨ng thô tinh.

-         Tõ 1 tÕ bµo sinh trøng ( no·n bµo bËc 1) 2n NST qua 2 lÇn ph©n bµo liªn tiÕp t¹o ra 1 trøng (n) cã kh¶ n¨ng thô tinh vµ 3 thÓ cùc kh«ng cã kh¶ n¨ng thô tinh. (thÓ cùc sÏ bÞ tiªu biÕn)

 GP II n(®¬n)

 n(kÐp)  

 n(®¬n)

S¬ ®å: 2n (®¬n) nh©n ®«i 2n (kÐp)    GP I                       

  n(®¬n)

       n(kÐp)      GP II  

 n(®¬n)

* Mét sè c«ng thøc c¬ b¶n

a. ë vïng sinh s¶n:

- 1 tÕ bµo mÇm ®ùc hoÆc c¸i cã (2n) NST nguyªn ph©n x lÇn t¹o ra 2x tÕ bµo sinh tinh (2n) hay sinh trøng (2n), m«i tr­êng néi bµo ®· cung cÊp nguyªn liÖu t­¬ng ®­¬ng víi sè NST ®¬n lµ :                                    

b. B­íc sang vïng chÝn:                                                                       

- ë vïng chÝn 2x tÕ bµo sinh tinh hay sinh trøng l¹i tiÕp tôc ph©n chia theo lèi gi¶m ph©n v¬i 2 lÇn ph©n bµo liªn tiÕp nh­ng NST chØ tù nh©n ®«i thªm 1 lÇn ë k× trung gian tr­íc khi b­íc vµo  gi¶m ph©n I, m«i tr­êng néi bµo ®· ph¶i cung cÊp thªm sè NST ®¬n cho 2x tÕ bµo tù nh©n ®«i lµ:

- Do ®ã sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho 1 tÕ bµo mÇm ph¸t triÓn thµnh giao tö (tr¶i qua 2 vïng) lµ:

- NÕu ban ®Çu ë vïng sinh s¶n cã a tÕ bµo mÇm th× ta ph¶i nh©n thªm a:

• 1 tÕ bµo sinh tinh gi¶m ph©n t¹o ra 4 tinh trïng, do ®ã 2x tÕ bµo sinh tinh gi¶m ph©n t¹o ra 4. 2x tinh trïng. Tæng sè NST ®¬n cã trong c¸c tinh trïng lµ:

• 1 tÕ bµo sinh trøng gi¶m ph©n t¹o ra 1 trøng vµ 3 thÓ cùc (sau bÞ tiªu biÕn) do ®ã 2x tÕ bµo sinh trøng gi¶m ph©n sÏ t¹o ra 2x trøng vµ 3. 2x thÓ cùc.

- Tæng sè NST ®¬n cã trong c¸c trøng lµ:  

          - Tæng sè NST ®¬n bÞ tiªu biÕn trong c¸c thÓ cùc lµ:  

• Thô tinh lµ sù kÕt hîp gi÷a 1 giao tö ®ùc(n) vµ 1 giao tö c¸i (n) ( hay gi÷a 1 tinh trïng víi 1 tÕ bµo trøng) ®Ó t¹o thµnh hîp tö l­ìng béi 2n.

                                        Sè giao tö ®­îc thô tinh

• HiÖu suÊt thô tinh =                             x 100%

                                     Tæng sè giao tö sinh ra

* bµi tËp minh ho¹

VD1:ë Gà: 2n=78
1TB sinh dôc s¬ khai ®ùc và 1 TB sinh dôc s¬ khai c¸i ®Òu nguyªn ph©n liªn tiÕp 5 lÇn. C¸c TB con ®Òu chuyÓn sang vïng sinh tr­ëng và qua vïng chÝn gi¶m ph©n b×nh th­êng.
a. X¸c ®Þnh sè giao tö ®ùc vµ giao tö c¸i ®­îc t¹o thµnh?
b. TÝnh sè l­îng NST m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho mçi tÕ bµo ®Ó t¹o ra sè giao tö trªn?

c. TÝnh sè l­îng NST bÞ tiªu biÕn trong c¸c thÓ cùc?

VD2: ë Gà: 2n=78

Trong tinh hoµn cña 1 gµ trèng cã 6250 tÕ bµo sinh tinh ®Òu tham gia gi¶m ph©n h×nh thµnh nªn c¸c tinh trïng. HiÖu suÊt thô tinh cña tinh trïng lµ 0,1%. C¸c trøng h×nh thµnh trong buång trøng ®Òu ®­îc ®Î ra vµ thu ®­îc 30 trøng, sau khi Êp në ra ®­îc 16 gµ con. TÝnh sè NST bÞ tiªu biÕn trong c¸c trøng kh«ng në?

VD 3: 1 tÕ bµo mÇm nguyªn ph©n liªn tiÕp mét sè lÇn t¹o ra 128 tÕ bµo sinh tinh. BiÕt ®· cã 32 tinh trïng ®­îc thô tinh.

     a) TÝnh sè lÇn nguyªn ph©n cña tÕ bµo mÇm trªn?

     b) TÝnh hiÖu suÊt cña qu¸ tr×nh thô tinh?

VD 4: Cã 10 tÕ bµo s¬ khai ®ùc nguyªn ph©n 5 lÇn liªn tiÕp t¹o ra c¸c tÕ bµo sinh tinh. C¸c tÕ bµo nµy ®Òu gi¶m ph©n b×nh th­êng t¹o ra c¸c tinh trïng. HiÖu suÊt thô tinh cña tinh trïng lµ 5%,  cña trøng lµ 2%. TÝnh sè tÕ bµo sinh trøng cÇn thiÕt ®Ó hoµn tÊt qu¸ tr×nh thô tinh trªn?

VD 5: Trong èng dÉn sinh dôc cã 10 tÕ bµo nguyªn ph©n liªn tiÕp mét sè lÇn, ®ßi hái m«i tr­êng néi bµo cung cÊp 2480 NST ®¬n. C¸c tÕ bµo con sinh ra ®Òu gi¶m ph©n t¹o giao tö, m«i tr­êng néi bµo ®· cung cÊp thªm nguyªn liÖu t¹o ra 2560 NST ®¬n. BiÕt hiÖu suÊt thô tinh cña giao tö lµ 10% ®· h×nh thµnh nªn 128 hîp tö.

a)     X¸c ®Þnh bé NST l­ìng béi cña loµi?

b)    X¸c ®Þnh giíi tÝnh cña c¬ thÓ ®· t¹o ra sè giao tö ®ã?

VD 6: Cã 10 tÕ bµo mÇm cña ruåi giÊm nguyªn ph©n víi sè lÇn b»ng nhau t¹o ra 320 tinh nguyªn bµo, gi¶m ph©n cho c¸c tinh trïng b×nh th­êng, hiÖu suÊt thô tinh cña tinh trïng lµ5%, cña trøng lµ 40%.

a)     TÝnh sè tinh trïng ®­îc thô tinh víi trøng?

b)    Sè ®ît nguyªn ph©n cña mçi tÕ bµo mÇm ®ùc?

     c) Sè l­îng no·n nguyªn bµo cÇn sinh ra ®Ó than gia vµo qu¸ tr×nh thô tinh?

VD 7: Mét xÝ nghiÖp vÞt gièng trong mét lÇn ra lß ®· thu ®­îc 10800 vÞt con. BiÕt hiÖu suÊt thô tinh lµ 100%, tØ lÖ so víi trøng ®· ®­îc thô tinh lµ 90%. X¸c ®Þnh:

a)     Sè tÕ bµo sinh tinh vµ sinh trøng ban ®Çu?

b)    Sè NST bÞ tiªu biÕn trong c¸c thÓ cùc?

VD 8: ë mÌo 2n = 38. Tæng sè tÕ bµo sinh tinh vµ sinh trøng lµ 320. Tæng sè NST ®¬n trong c¸c tinh trïng t¹o ra nhiÒu h¬n c¸c NST ®¬n trong c¸c trøng lµ 18240. C¸c trøng t¹o ra ®Òu ®­îc thô tinh.

a)     NÕu c¸c tÕ bµo sinh tinh vµ sinh trøng nãi trªn ®Òu ®­îc t¹o ra tõ 1 tÕ bµo mÇm ®ùc vµ 1 tÕ bµo mÇm c¸i th× mçi tÕ bµo d· tr¶i qua mÊy ®ît nguyªn ph©n?

b)    TÝnh hiÖu suÊt thô tinh cña tinh trïng?

c)     TÝnh sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho tÕ bµo sinh dôc mÇm c¸i ®Ó t¹o ra sè trøng trªn?

VD 9 : 1 tÕ bµo mÇm nguyªn ph©n liªn tiÕp mét sè lÇn, ®· ®ßi hái m«i tr­êng néi bµo cung cÊp nguyªn liÖu t­¬ng ®­¬ng víi 2652 NST ®¬n. C¸c tÕ bµo con sinh ra ®Òu chuyÓn qua vïng chÝn gi¶m ph©n t¹o giao tö, m«i tr­êng néi bµo ®· cung cÊp thªm 2964 NST ®¬n ®Ó h×nh thµnh nªn 152 giao tö.

a)     X¸c ®Þnh bé NST l­ìng béi cña loµi vµ sè lÇn nguyªn ph©n cña hîp tö?

b)    TÕ bµo mÇm trªn lµ ®ùc hay c¸i?

c)     TÝnh sè NST m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho tÕ bµo mÇm trªn hoµn tÊt qu¸ tr×nh t¹o ra sègiao tö nãi trªn?

VD 10: Bé NST l­ìng béi cña gµ lµ 2n = 78. Tæng sè tÕ bµo sinh tinh vµ sinh trøng lµ 66. Sè l­îng NST ®¬n cã trong c¸c tinh trïng ®­îc t¹o ra nhiÒu h¬n sè l­îng NST ®¬n cã trong c¸c trøng lµ 9906. C¸c trøng sinh ra ®Òu ®­îc thô tinh t¹o thµnh hîp tö.

a)     NÕu c¸c tÕ bµo sinh tinh vµ sinh trøng nãi trªn ®Òu ®­îc t¹o ra tõ 1 tÕ bµo mÇm ®ùc vµ 1 tÕ bµo mÇm c¸i th× mçi tÕ bµo d· tr¶i qua mÊy ®ît nguyªn ph©n?

b)    C¸c hîp tö ®­îc t¹o thµnh ®Òu nguyªn ph©n liªn tiÕp víi sè ®ît b»ng nhau, tæng sè NST ®¬n cã trong c¸c tÕ bµo con lµ79872 th× mçi hîp tö ®· nguyªn ph©n mÊy lÇn?

VD 11: 1 tÕ bµo mÇm ®ùc vµ 1 tÕ bµo mÇm c¸i cña mét loµi cïng nguyªn ph©n víi sè ®ît b»ng nhau. C¸c tinh bµo bËc 1 vµ no·n bµo bËc 1 ®Òu gi¶m ph©n tao ra 160 giao tö. Sè NST ®¬n trong c¸c tinh trïng nhiÒu h¬n trong trøng lµ 576. BiÕt hiÖu suÊt thô tinh cña trøng lµ 6,25%.

a)     X¸c ®Þnh sè hîp tö ®­îc t¹o thµnh vµ bé NST l­ìng béi cña loµi?

b)    X¸c ®Þnh sè tinh bµo bËc 1 vµ no·n bµo bËc 1?

c)     X¸c ®Þnh sè lÇn nguyªn ph©n cña mçi tÕ bµo mÇm?

d)    X¸c ®Þnh sè NST m«i tr­êng cung cÊp cho mçi tÕ bµo mÇm ®ùc vµ mÇm c¸i ®Ó hoµn tÊt qu¸ tr×nh t¹o ra sè giao tö nãi trªn?

VD 12: Trong tÕ bµo sinh dôc cña mét loµi sinh vËt cã 2 cÆp NST t­¬ng ®ång kÝ hiÖu A víi a vµ    B víi b.

a)     H·y viÕt kÝ hiÖu  bé NST khi tÕ bµo ®ã ë: k× ®Çu GP I, k× sau GP I, k× gi÷a GP II, k× sau GP II.

b)    Gi¶ sö ë k× sau lÇn ph©n bµo I cã mét t¬ v« s¾c kh«ng ®­îc h×nh thµnh th× khi kÕt thóc qu¸ tr×nh gi¶m ph©n sÏ t¹o ra nh÷ng lo¹i giao tö nµo?

c)     NÕu tÕ bµo sinh dôc trªn lµ ®ùc th× trªn thùc tÕ khi gi¶m ph©n b×nh th­êng sÏ t¹o ra mÊy lo¹i tinh trïng?

VD 13: Mét no·n bµo bËc 1 cã bé NST kÝ hiÖu lµ: AaBbDd XX .

a)     X¸c ®Þnh béh NST l­ìng béi cña loµi?

b)    Trªn thùc tÕ khi gi¶m ph©n tÕ nµo nµy sÏ t¹o ra mÊy lo¹i trøng, mÊy lo¹i thÓ cùc?

c)     ë k× gi÷a gi¶m ph©n I cã bao nhiªu c¸ch s¾p xÕp NST kÐp trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o cña thoi ph©n bµo? ViÕt kÝ hiÖu c¸ch s¾p xÕp ®ã?

Chó ý:

-         NÕu bé NST l­ìng béi cña cña loµi lµ 2n (n cÆp NST t­¬ng ®ång cã cÊu tróc kh¸c nhau) th× khi gi¶m ph©n sÏ t¹o ra tèi ®a 2n lo¹i giao tö kh¸c nhau vÒ nguån gèc.

-         NÕu chØ cã mét tÕ bµo sinh tinh thi gi¶m ph©n sÏ cho 2 lo¹i tinh trïng trong tæng sè 2n lo¹i tinh trïng cã thÓ cã cña loµi.

-         NÕu chØ cã 1 tÕ bao sinh trøng chØ t¹o ra 1 lo¹i trøng trong tæng sè 2n lo¹i trøng cã thÓ cã cña loµi.

-         ë k× gi÷a gi¶m ph©n I sÏ cã  2n – 1 c¸ch s¾p xÕp c¸c NST kÐp trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o(2 hµng).

-         ë k× gi÷a gi¶m ph©n II sÏ cã  2n  c¸ch s¾p xÕp c¸c NST kÐp trªn mÆt ph¼ng xÝch ®¹o(1 hµng) ®Ó t¹o ra 2n lo¹i giao tö ë k× cuèi.

VD 14: Mét tÕ bµo sinh dôc mÇm nguyªn ph©n liªn tiÕp mét sè lÇn ®· ®ßi hái m«i tr­êng néi bµo cung cÊp nguyªn liÖu ®Ó t¹o nªn 4826 NST ®¬n míi. C¸c tÕ bµo con sinh ra ®Òu gi¶m ph©n b×nh th­êng t¹o ra 256 tinh trïng mang NST Giíi tÝnh Y.

a)     TÝnh sè tÕ bµo sinh tinh trïng ®­îc t¹o ra, sè lÇn nguyªn ph©n cña tÕ bµo mÇm?

b)    X¸c ®Þnh bé NST l­ìng béi cña loµi?

c)     NÕu hiÖu suÊt thô tinh cña tinh trïng lµ 50%, cña trøng lµ100% th× cã bao nhiªu no·n bµo bËc 1, bao nhiªu hîp tö ®­îc t¹o thµnh?

d)    TÝnh tæng sè NST ®¬n cã trong c¸c hîp tö, sè NST bÞ tiªu biÕn trong c¸c thÓ cùc?

VD 15: ë mét loµi sinh vËt, trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö cã kh¶ n¨ng t¹o ra 1048576 sè lo¹i giao tö kh¸c nhau (khi kh«ng x¶y ra sù trao ®æi chÐo vµ kh«ng ®ét biÕn ë c¸c cÆp NST)

NÕu c¸c tinh bµo bËc 1 vµ no·n bµo bËc 1 cña loµi nµy cã sè l­îng b»ng nhau cïng tiÕn hµnh gi¶m ph©n t¹o ra c¸c tinh trïng vµ c¸c trøng chøa tÊt c¶ 1600 NST. C¸c tinh trïng vµ trøng tham gia thô tinh ®· t¹o ra 12 hîp tö. H·y x¸c ®Þnh:

a)     Bé NST l­ìng béi (2n) cña loµi?

b)    HiÖu suÊt thô tinh cña trøng vµ tinh trïng/

c)     Sè NST mµ m«i tr­êng cung cÊp cho mçi tÕ bµo mÇm sinh dôc ®ùc vµ sinh dôc c¸i ®Ó t¹o ra sè tinh trïng vµ sè trøng nãi trªn?

VD 16: 1 tÕ bµo mÇm ®ùc vµ 1 tÕ bµo mÇm c¸i cïng nguyªn ph©n mét sè lÇn liªn tiÕp, biÕt sè no·n bµo bËc 1 sinh ra nhiÒu gÊp 2 lÇn tinh bµo bËc 1.TÊt c¶ c¸c tÕ bµo nµy ®Òu tham gia gi¶m ph©n t¹o ra 192 giao tö. Sè NST ®¬n cã trong c¸c tinh trïng nhiÒu h¬n trong trøng lµ 256. HiÖu suÊt thô tinh cña trøng lµ 50%.

a)     TÝnh sè lÇn nguyªn ph©n cña mçi tÕ bµo mÇm, sè tÕ bµo sinh tinh vµ sinh trøng?

b)    Bé NST l­ìng béi cña loµi?

c)     Sè hîp tö ®­îc t¹o thµnh vµ hiÖu suÊt thô tinh cña tinh trïng?

d)    TÝnh sè NST bÞ tiªu biÕn trong c¸c thÓ cùc?

e)     TÝnh sè NST m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho mçi tÕ bµo mÇm ®Ó t¹o ra sè tinh trïng vµ sè trøng nãi trªn?

VD 17:T¹i XÝ nghiÖp gµ gièng, trong mét ®ît Êp trøng thu ®­îc 3800 gµ con. BiÕt tØ lÖ thô tinh cña trøng lµ 100%, tØ lÖ në so víi trøng thô tinh lµ 95%.

a)     H·y x¸c ®Þnh sè l­îng tÕ bµo sinh trøng ®· tham gia t¹o ®µn gµ trªn?

b)    BiÕt sè l­îng tinh trïng giao ph«Ý cßn dïng d­ 72200. TÝnh sè tinh bµo bËc 1 vµ hiÖu suÊt thô tinh cña tinh trïng?

c)     TÝnh sè NST bÞ tiªu biÕn trong ®ît h×nh thµnh tÕ bµo trøng nãi trªn? (ë gµ 2n = 78)

VD 18: ë vïng sinh tr­ëng cña mét c¸ thÓ c¸i cã mét sè tÕ bµo sinh dôc chøa 10.000NST ®¬n, 4/5 sè tÕ bµo sinh dôc nµy chuyÓn sang vïng chÝn gi¶m  ph©n cho c¸c tÕ bµo trøng. C¸c trøng nµy ®Òu ®­îc sinh ra, nh­ng khi në chØ ®­îc 800 con. Trong sè trøng kh«ng në, cã 50% lµ trøng kh«ng ®­îc thô tinh, sè trøng cßn l¹i tuy ®­îc thô tinh nh­ng kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó në.

Sè tinh trïng sinh ra phôc vô cho sù giao phèi chøa 360.000 NST ®¬n, nh­ng chØ cã 1/100 sè tinh trïng nµy lµ trùc tiÕp thô tinh víi c¸c trøng nãi trªn.

a)     T×m bé NST l­ìng béi cña loµi?

b)    TÝnh sè trøng kh«ng në? Bé NST cña nh÷ng trøng nµy nh­ thÕ nµo?

VD 19: 1 tÕ bµo mÇm ®ùc vµ 1 tÕ bµo mÇm cµi cïng nguyªn ph©n mét sè lÇn nh­ nhau. TÊt c¶ c¸c tÕ bµo con sinh ra ë lÇn nguyªn ph©n cuèi cïng ®Òu gi¶m ph©n t¹o ra ®­îc 80 giao tö. Sè NST ®¬n trong c¸c tinh trïng nhiÒu h¬n trong trøng lµ 192.

a)     T×m bé NST l­ìng béi cña loµi?

b)    NÕu hiÖu suÊt thô tinh cña trøng lµ 50%, th× cã bao nhiªu hîp tö ®­îc t¹o thµnh vµ hiÖu suÊt thô tinh cña trøng lµ bao nhiªu %.

c)     TÝnh sè NST ®¬n m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho mçi tÕ bµo mÇm ®Ó t¹o ra sè giao tö nãi trªn?

I. Nh÷ng ®iÒu cÇn nhí vÒ ADN

1. C«ng thøc tÝnh chiÒu dµi:

ChiÒu dµi cña ADN (hoÆc gen) lµ chiÒu dµi cña 1 m¹ch ®¬n:

NÕu gäi N lµ tæng sè nuclª«tÝt cña ADN; L lµ chiÒu dµi th×: L = . 3,4 (A0). NÕu ®Ò bµi yªu cÇu tÝnh b»ng micr«met th× ph¶i nh©n thªm 10-4 (1 A0 = 10-4  micr«met ).

Ng­îc l¹i khi biÕt ®­îc chiÒu dµi cña ADN (hoÆc gen) -----> N =

2. TÝnh khèi l­îng cña ph©n tö ADN (hoÆc gen):

Mçi mét Nu cã khèi l­îng trung b×nh lµ 300 (®vc) -----> MADN = N.300 (®vc)

3. TÝnh sè chu kú xo¾n cña ADN:

Trong mçi vßng xo¾n ®Òu chøa 20 Nu (10 cÆp) -----> Sè vßng xo¾n =

4. Sè l­îng vµ tû lÖ % tõng lo¹i Nu trong ph©n tö ADN:

- Sè l­îng c¸c lo¹i Nu bæ sung víi nhau lu«n b»ng nhau: A = T; G = X

- Tû lÖ %:

NÕu ®Ò bµi cã cho 2 m¹ch th×:

                                                  A1            t1              g1              x 1  m¹ch 1

   m¹ch2

 T2             A 2             X2             G2

Theo NTBS th×: A1 = T 2; T1 = A2    vµ   G1 = X2 ; X1 = G2

Mèi quan hÖ c¸c Nu trªn 2 m¹ch víi tæng sè Nu tõng lo¹i trªn ADN:

A = T = A1 + A2 = T1 + T2 ; G = X = G1 + G2 = X1 + X2

Tû lÖ %:

 A% = T% = =

 G% = X% = =

5. Tæng sè liªn kÕt Hy®r« cña gen: A liªn kÕt víi T b»ng 2liªn kÕt hi®r«, G liªn kÕt víi X b»ng 3 liªn kÕt hi®r« ----> Tæng sè liªn kÕt hi®r« cña gen = 2A + 3G

6. Tæng sè Nu m«i tr­êng néi bµo cung cÊp:

- Sè Nu tù do m«i tr­êng néi bµo cung cÊp cho 1 ph©n tö AND tù nh©n ®«i x lÇn: N(2x – 1)

- Sè liªn kÕt hi®r« bÞ ph¸ vì (hoÆc h×nh thµnh) lµ: (2A + 3G).(2x – 1)

*Mét sè vÝ dô:

VD 1: 1 ®o¹n AND cã chiÒu dµi 0,51 (micr«met), hiÖu sè% A víi lo¹i Nu kh¸c b»ng 10%. H·y tÝnh:

a. Sè vßng xo¾n cña ®o¹n ADN trªn.

b. Sè l­îng tõng lo¹i Nu cña ®o¹n ADN.

c. Tæng sè liªn kÕt hi®r« cña ®o¹n ADN.

d. Khi ®o¹n ADN trªn tù nh©n ®«i 5 lÇn th× m«i tr­êng néi bµo ®· cung cÊp bao nhiªu Nu tõng lo¹i?

VD 2: 1 gen cã 2400 Nu, tæng sè liªn kÕt hi®r« cña gen b»ng 3300.

a. TÝnh chiÒu dµi cña gen theo A0, theo micr«met?

b. TÝnh sè l­îng vµ tØ lÖ % mçi lo¹i Nu cña gen?

VD 3: 1 gen cã sè Nu lo¹i A = 900, hiÖu sè A – G  = 10%. X¸c ®Þnh:

a. ChiÒu dµi, tæng sè liªn kÕt hi®r« cña gen.

b. Khi gen trªn tù nh©n ®«i 3 lÇn th× m«i tr­êng néi bµo ®· cung cÊp tæng sè Nu tù do lµ bao nhiªu?

c. Khèi l­îng ph©n tö cña gen.

VD 4: Trªn m¹ch ®¬n thø nhÊt cña ®o¹n ADN cã tØ lÖ c¸c lo¹i Nu nh­ sau: A1 = 40%, T1 = 20%,G1 = 30% vµ X1 = 312 Nu.

a. TÝnh tû lÖ % vµ sè l­îng Nu trªn mçi m¹ch cña ®o¹n ADN trªn?

b. TÝnh tû lÖ % vµ sè l­îng tõng lo¹i Nu cña ®o¹n ADN trªn?

c. Gi¶ sö m¹ch 2 cña gen lµ m¹ch khu«n tæng hîp nªn m¹ch mARN t­¬ng øng th× sè l­îng vµ tØ lÖ % tõng lo¹i Nu trªn mARN lµ bao nhiªu?

VD 5: 1 gen cã chiÒu dµi 0,408 (um). Trªn m¹ch ®¬n thø nhÊt cña gen cã A:T:G:X = 1:2:3:4

a. TÝnh sè l­îng tõng lo¹i Nu trªn mçi m¹ch cña gen vµ cña gen?

b. Gen thø 2 cã chiÒu dµi b»ng gen trªn, m¹ch thø 2 cña gen nµy cã A = 2T = 3G = 4X. H·y tÝnh sè l­îng tõng lo¹i Nu trªn mçi m¹ch cña gen vµ cña gen?

c. TÝnh sè liªn kÕt hi®r« cña mçi gen?

VD 6: Trªn m¹ch thø nhÊt cña gen cã A = 15%, G = 15%, trªn m¹ch 2 cã A = 40%.

a. TÝnh % sè l­îng Nu trªn mçi m¹ch vµ trªn c¶ gen?

b. BiÕt sè l­îng G ë m¹ch 2 lµ 360. H·y tÝnh sè l­îng Nu mçi lo¹i trªn tõng m¹ch cña gen?

II. Mèi quan hÖ gi÷a gen vµ ARN

                                                A1            t1              g1              x 1 m¹ch 1

   m¹ch 2

 T2             A 2             X2             G2

Gi¶ sö m¹ch 2 lµ m¹ch gèc( m¹ch khu«n)

                                                  mARN

                                                  Am            Um              Gm             Xm

 Ghi nhí:

- Trong 2 m¹ch cña ADN th× chØ cã 1 m¹ch dïng lµm khu«n tæng hîp nªn m¹ch ArN ---> sè Nu trªn mARN chØ b»ng 1/2 sè Nu cña gen.

- VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn ph¶i x¸c ®Þnh m¹ch nµo cña gen lµ m¹ch khu«n.

- Theo NTBS ta cã: (A liªn kÕt U; G liªn kÕt X hoÆc ng­îc l¹i)

    Am = TGèc ;  Um = A Gèc ; Gm = X Gèc  ;  Xm = G Gèc

- Tæng sè Nu trªn: mARN = Am  +  Um  + Gm  + Xm  =  (N lµ tæng sè Nu cña gen)

- Sè l­îng: AGen = TGen = Am  +  Um  ;  GGen = XGen = Gm  + Xm 

- Tû lÖ %:   % AGen = % TGen =

                   %GGen = %XGen =

- 1 gen sao m· 1 lÇn sè l­îng Nu m«i tr­êng néi bµo cung cÊp =  ; nÕu sao m· x lÇn cÇn cung cÊp: x.

- NÕu yªu cÇu tÝnh sè l­îng tõng lo¹i Nu m«i tr­êng cung cÊp khi gen sao m· x lÇn th×:

Amtcc = x.Am ;  Umtcc = x.Um ; Gmtcc = x.Gm ; Xmtcc = x.Xm

- ChiÒu dµi cña gen b»ng chiÒu dµi cña ARN: L = . 3,4 (A0).

* Mét sè vÝ dô:

VD 1: Mét ph©n tö mARN cã sè Nu lo¹i A = 300, chiÕm 20% tæng sè Nu cña ph©n tö  mARN.

a. TÝnh sè Nu cña gen t­¬ng øng?

b. TÝnh chiÒu dµi cña gen vµ cña ph©n tö mARN?

c. TÝnh sè Nu mçi lo¹i cña gen ®ã, biÕt trong ph©n tö mARN ®ã cã U = 2A; G = 3X.

VD 2: 1 ph©n tö mARN cã % tõng lo¹i Nu nh­ sau: A = 36%; X = 22%; U = 34%; G = 120.

a. TÝnh tû lÖ % vµ sè l­îng tõng lo¹i Nu cña gen ®· tæng hîp nªn ph©n tö  mARN trªn?

b. NÕu gen trªn sao m· 5 lÇn th× m«i tr­êng néi bµo ®· cung cÊp bao nhiªu Nu tù do ?