bồi dưỡng HS giỏi văn 8

Buæi 1.

 

Côm v¨n b¶n truyÖn ký ViÖt Nam hiÖn ®¹i

 

Bµi 1: V¨n b¶n T«i ®i häc

                                                                                         Thanh TÞnh

I/ Mét vµi nÐt vÒ t¸c gi¶ - T¸c phÈm

1. T¸c gi¶.

- Thanh TÞnh sinh n¨m 1911, mÊt n¨m 1988. Tªn khai sinh lµ TrÇn V¨n Ninh. Tr­íc n¨m 1946 «ng võa d¹y häc, võa lµm th¬. ¤ng cã mÆt ë trªn nhiÒu lÜnh vùc : Th¬, truyÖn dµi, ca dao, bót ký....nh­ng thµnh c«ng h¬n c¶ lµ truyÖn ng¾n

TruyÖn ng¾n cña «ng trong trÎo mµ ªm dÞu. V¨n cña «ng nhÑ nhµng mµ thÊm s©u, mang d­ vÞ man m¸c buån th­¬ng, võa ngät ngµo, võa quyÕn luyÕn

¤ng ®Ó l¹i sù nghiÖp ®¸ng quý:

+ VÒ th¬: HËn chiÕn tr­êng, søc må h«i, ®i gi÷a mïa sen.

+ TruyÖn: NgËm ng¶i t×m trÇm, Xu©n vµ Sinh

2. T¸c phÈm:

- T«i ®i häc in trong tËp truyÖn ng¾n Quª mÑ(1941), thuéc thÓ lo¹i håi ký: ghi l¹i nh÷ng kû niÖm ®Ñp cña tuæi th¬ trong buæi tiu tr­êng

II/ Ph©n tÝch t¸c phÈm

1. T©m tr¹ng cña chó bÐ trong buæi tùu tr­êng

a. Trªn ®­êng tíi tr­êng:

 - Lµ buæi sím ®Çy s­¬ng thu vµ giã l¹nh chó bÐ c¶m thÊy m×nh trang träng vµ ®øng ®¾n trong chiÕc ¸o v¶i dï ®en dµi – Lßng chó t­ng bõng, rén r· khi ®­îc mÑ ©u yÕm n¾m tay d¾t di trªn con ®­êng dµi vµ hÑp – CËu bÐ c¶m thÊy m×nh xóc ®éng, bì ngì, l¹ lïng – Chó suy nghÜ vÒ sù thay ®æi – Chó b©ng khu©ng thÊy m×nh ®· lín.

b. T©m tr¹ng cña cËu bÐ khi ®øng tr­íc s©n tr­êng

 - Ng¹c nhiªn, bì ngì, v× s©n tr­êng h«m nay thËt kh¸c l¹, ®«ng vui qu¸ - Nhí l¹i tr­íc ®©ythÊy ng«i tr­êng cao r¸o s¹ch sÏ h¬n c¸c nhµ trong lµng. Nh­ng lÇn nµy l¹i thÊy ng«i tr­êng võa xinh x¾n, oai nghiªm ®Ünh ®¹c h¬n – Chó lo sî vÈn v¬, sî h·i khÐp nÐp bªn ng­êi th©n – Chó c¶m thÊy tr¬ träi, lóng tóng, vông vÒ.... – Khi nghe «ng ®èc gäi tªn, chó bÐ giËt m×nh, lóng tóng , tim nh­ ngõng ®Ëp ... oµ khãc nøc në.

 c. T©m tr¹ng cña cËu bÐ khi dù buæi häc ®Çu tiªn.

 - Khi vµo líp häc, c¶m xóc b©ng khu©ng, håi hép d©ng lªn man m¸c trong lßng cËu . CËu c¶m thÊy mét mïi h­¬ng l¹ bay lªn. ThÊy g× trong líp còng l¹ l¹ hay hay råi nh×n bµn ghÕ råi l¹m nhËn ®ã lµ cña m×nh.

2. H×nh ¶nh ng­êi mÑ

 - H×nh ¶nh ng­êi mÑ lµ h×nh ¶nh th©n th­¬ng nhÊt cña em bÐ trong buæi tùu tr­êng. Ng­êi mÑ ®· in ®Ëm trong nh÷ng kû niÖm m¬n man cña tuæi th¬ khiÕn cËu bÐ nhí m·i. H×nh ¶nh ng­êi mÑ lu«n s¸nh ®«i cïng nh©n vËt t«i trong buæi tùu tr­êng. Khi thÊy c¸c b¹n mang s¸ch vë, t«i thÌm thuång muån thö søc m×nh th× ng­êi mÑ cói ®Çu nh×n con, cÆp m¾t ©u yÕm, giän nãi dÞu dµng “th«i ®Ó mÑ cÇm cho ” lµm cËu bÐ v« cïng h¹nh phóc. Bµn tay mÑ lµ biÓu t­îng cho t×nh th­¬ng, sù s¨n sãc ®éng viªn khÝch lÖ . MÑ lu«n ®i s¸t bªn con trai , lóc th× cÇm tay, mÑ ®Èy con lªn phÝa tr­íc , lóc bµn tay mÑ nhÑ nhµng xoa m¸i tãc cña con....

III/ C¸ch x©y dùng truyÖn

1. Ph­¬ng thøc biÓu ®¹t
2. Bè côc :

§o¹n 1: Tõ ®Çu ...... rén r· (Håi t­ëng kû niÖm ngµy ®Çu tiªn tíi tr­êng)

§o¹n 2: TiÕp .........   ngän nói(Kû niÖm trªn ®­êng tíi tr­êng)

§o¹n 3: TiÕp ....... ngµy n÷a (Kû niÖm tr­íc s©n tr­êng)

  §o¹n 4: Cßn l¹i                    (Nhí l¹i kû niÖm trong buæi häc ®Çu tiªn)

IV/ ChÊt th¬ trong truyÖn ng¾n

1. ChÊt th¬ ®­îc thÓ hiÖn trong cèt truyÖn: Dßng håi t­ëng, t©m tr¹ng cña nh©n vËt t«i ë nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau.
2. ChÊt th¬ ®­îc thÓ hiÖn ®Ëm ®µ qua nh÷ng c¶nh vËt , t©m tr¹ng, chi tiÕt d¹t dµo c¶m xóc.
3. Giäng v¨n nhÑ nhµng, trong s¸ng, gîi c¶m .
4. ChÊt th¬ cßn thÓ hiÖn ë nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh t­¬i míi giµu c¶m xóc...

V/ Bµi tËp:

 Qua v¨n b¶n “T«i ®i häc”, em h·y kÓ l¹i kû niÖm ngµy ®Çu tiªn ®i häc.

 

 

Buæi 2.

 

Bµi 2: V¨n b¶n trong lßng mÑ

(TrÝch : Nh÷ng ngµy th¬ Êu – Nguyªn Hång)

I. Vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm

1. T¸c gi¶:

- Nguyªn Hång sinh ë thµnh phè Nam §Þnh, nh­ng H¶i Phßng cöa biÓn ®· kh¬i dËy vµ g¾n bã víi «ng, víi sù nghiÖp v¨n ch­¬ng cña «ng. T¸c phÈm cña «ng th­êng viÕt vÒ nh÷ng con ng­êi nghÌo khæ d­íi ®¸y x· héi, víi mét lßng yªu th­¬ng ®ång c¶m v× vËy «ng ®­îc coi lµ nhµ v¨n cña nh÷ng con ng­êi cung khæ .

- Trong thÕ giíi nh©n vËt cña «ng xuÊt hiÖn nhiÒu ng­êi bµ, ng­êi mÑ, ng­êi chÞ , nh÷ng c« bÐ, cËu bÐ khèn khæ nh­ng nh©n hËu . ¤ng viÕt vÒ hä b»ng c¶ tr¸i tim yªu th­¬ng vµ th¾m thiÕt cña m×nh. ¤ng ®­îc mÖnh danh lµ nhµ v¨n cña phô n÷ vµ trÎ em. V¨n xu«i cña «ng giµu ch¸t tr÷ t×nh, nhiÒu khi d¹t dµo c¶m xóc vµ hÕt mùc ch©n thµnh. ¤ng thµnh c«ng h¬n c¶ ë thÓ lo¹i tiÓu thuyÕt.

2. T¸c phÈm

 - Nh÷ng ngµy th¬ Êu lµ tËp håi ký tù truyÖn gåm 9 ch­¬ng:

Ch­¬ng 1: TiÕng kÌn.

Ch­¬ng 2: Chóa th­¬ng xãt chóng t«i.

Ch­¬ng 3: Truþ l¹c.

Ch­¬ng 4: Trong lßng mÑ

Ch­¬ng 5: §ªm n«en

Ch­¬ng 6: Trän ®ªm ®«ng.

Ch­¬ng 7: §ång xu c¸i .

Ch­¬ng 8: Sa ng·.

Ch­¬ng 9: B­íc ngoÆt

II/ Ph©n tÝch t¸c phÈm

1. Nh©n vËt bÐ Hång

a. Hoµn c¶nh:

 Lµ kÕt qu¶ cña cuéc h«n nh©n kh«ng cã t×nh yªu. Bè nghiÖn ngËp, gia ®×nh trë nªn sa sót råi bÇn cïng. Bè chÕt, ch­a ®o¹n tang chång, nh­ng v× nî nÇn cïng tóng qu¸, mÑ ph¶i bá ®i tha ph­¬ng cÇu thùc . BÐ Hång må c«i, b¬ v¬ thiÕu v¾ng t×nh th­¬ng cña mÑ, ph¶i sèng trong sù ghÎ l¹nh cña bµ c« vµ hä hµng bªn cha. Lu«n bÞ bµ c« t×m c¸ch chia t¸ch t×nh mÉu tö.

b. §Æc ®iÓm:

 BÐ Hång lu«n hiÓu vµ bªnh vùc mÑ: MÑ dï ®i tha h­¬ng cÇu thùc, ph¶i sèng trong c¶nh ¨n chùc n»m chê bªn néi . Bµ c« lu«n soi mãi, dÌm pha t×m c¸ch chia c¾t t×nh mÉu tö . Víi tr¸i tim nh¹y c¶m vµ b¶n tÝnh th«ng minh, Hång ®· ph¸t hiÖn ra ý nghÜ cay ®éc trong giäng nãi khi c­êi rÊt kÞch cña bµ c«. Em biÕt rÊt râ bµ c« cè gieo r¾c vµo ®Çu ãc em nh÷ng ý nghÜ ®Ó em khinh miÖt vf ruång rÉy mÑ. B»ng t×nh yªu th­¬ng mÑ, bÐ Hång ®· rÊt hiÓu , th«ng c¶m víi c¶nh ngé cña mÑ nªn em ®· bªnh vùc mÑ . Cµng th­¬ng mÑ bao nhiªu, em cµng ghª tëm, c¨m thï nh÷ng cæ tôc phong kiÕn ®· ®Çy ®o¹ mÑ . Mét ý nghÜ t¸o tîn nh­ mét c¬n gi«ng tè ®ang trµo d©ng trong em.

 BÐ Hång lu«n khao kh¸t ®­îc gÆp mÑ. Khao kh¸t ®ã cña Hång ch¼ng kh¸c nµo khao kh¸t cña ng­êi bé hµnh trªn sa m¹c khao kh¸t mét dßng n­íc, vµ em sÏ gôc ng· khi ng­êi ngåi trªn chiÕc xe kÐo kia kh«ng ph¶i lµ mÑ . Em ®· ung s­íng vµ h¹nh phóc khi ®­îc ng«i trong lßng mÑ . Khi mÑ gäi, em trÌo lªn xe, mõng rÝu c¶ ch©n l¹i. Em oµ lªn vµ cø thÕ nøc në. §ã lµ giät n­íc m¾t cña sù tñi th©n bµng hoang. Trong c¸i c¶m gi¸c sung s­íng cña ®øa con ng«i c¹nh mÑ, em ®· c¶m nhËn ®­îc vÎ ®Ñp cña mÑ. Em mª man, ng©y ngÊt ®¾m say trong t×nh yªu th­¬ng cña mÑ.

2. Nh©n vËt mÑ bÐ Hång:

       - Lµ phô n÷ gÆp nhiÒu tr¸i ngang, bÊt h¹nh trong cuéc ®êi . Thêi xu©n s¾c lµ mét phô n÷ ®Ñp nhÊt phè hµng cau, bÞ Ðp duyªn cho mét ng­êi h¬n gÊp ®«i tuæi m×nh. Bµ ch«n vïi tuæi xu©n trong cuéc h«n nh©n Ðp buéc. Chång chÕt, víi tr¸i tim khao kh¸t yªu th­¬ng, bµ ®· ®i b­íc n÷a th×  bÞ c¶ x· héi lªn ¸n.

 - Lu«n sèng t×nh nghÜa : §Õn ngµy giç ®Çu cña chång- vÒ.

 - Yªu th­¬ng con: Khi gÆp con khi ®­îc «m h×nh hµi m¸u mñ ®· lµm cho ng­¬i mÑ l¹i t­¬i ®Ñp.

3. H×nh ¶nh bµ c«

       Cã t©m ®Þa xÊu xa ®éc ¸c. Bµ lµ ng­êi ®¹i diÖn, lµ ng­êi ph¸t ng«n cho nh÷ng hñ tôc phong kiÕn. Bµ ®­îc ®µo t¹o tõ x· héi phong kiÕn nªn suy nghÜ cña bµ mang nÆng tÝnh chÊt cæ hñ.

4. NghÖ thuËt ®o¹n trÝch

 Nh÷ng ngµy th¬ Êu lµ cuèn tiÓu thuyÕt tù truyÖn thuéc thÓ håi ký cã sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a sù kiÖn vµ bµy tá c¶m xóc, lµ t¸c phÈm tiªu biÓu cho phong c¸ch nghÖ thuËt cña Nguyªn Hång tha thiÕt, giµu chÊt tr÷ t×nh vµ thÊm ®Ém c¶m xóc.

5. LuyÖn tËp:

§Ò 1:

Em h·y kÓ l¹i ®o¹n trÝch trong lßng mÑ theo ng«i thø ba.

§Ò 2:

Qua ®o¹n trÝch: Trong lßng mÑ, em h·y lµm s¸ng tá nhËn ®Þnh sau: “§o¹n trÝch trong lßng mÑ ®· ghi l¹i nh÷ng rung ®éng cùc ®iÓm cña mét linh hån trÎ d¹i”.

Gîi ý:

a. §au ®ín xãt xa ®Õn tét cïng:

 Lóc ®Çu khi nghe bµ c« nh¾c ®Õn mÑ, Hång chØ cè nuèt niÒm th­¬ng, nçi ®au trong lßng. Nh­ng khi bµ c« cè ý muèn l¨ng nhôc mÑ mét c¸ch tµn nhÉn, tr¾ng trîn...Hång ®· kh«ng k×m nÐn ®­îc nçi ®au ®ín, sù uÊt øc : “Cæ häng nghÑn ø l¹i , khãc kh«ng ra tiÕng ”. Tõ chç ch«n chÆt k×m nÐn nçi ®au ®ín, uÊt øc trong lßng cµng bõng lªn d÷ déi.

b. C¨m ghÐt ®Õn cao ®é nh÷ng cæ tôc .

 Cuéc ®êi nghiÖt ng·, bÊt c«ng®· t­íc ®o¹t cña mÑ tÊt c¶ tuæi xu©n, niÒm vui, h¹nh phóc...Cµng yªu th­¬ng mÑ bao nhiªu, thi nçi c¨m thï x· héi cµng s©u s¾c quyÕt liÖt b¸y nhiªu: “Gi¸ nh÷ng cæ tôc kia lµ mét vËt nh­ .........  míi th«i”.

c. NiÒm khao kh¸t ®­îc gÆp mÑ lªn tíi cùc ®iÓm

 Nh÷ng ngµy th¸ng xa mÑ, Hång ph¶i sèng trong ®au khæthiÕu thèn c¶ vËt chÊt, tinh thÇn . Cã nh÷ng ®ªm N«-en, em ®i lang thang trªn phè trong sù c« ®¬n vµ ®au khæ v× nhí th­¬ng mÑ. Cã nh÷ng ngµy chê mÑ bªn bÕn tÇu, ®Ó råi trë vÒ trong nçi buån bùc.....nªn nçi khao kh¸t ®­îc gÆp mÑ trong lßng em lªn tíi cùc ®iÓm ...

d. NiÒm vui s­íng, h¹nh phóc lªn tíi cùc ®iÓm khi ®­îc ë trong lßng mÑ.

 NiÒm sung s­íng lªn tíi cøc ®iÓm khi bªn tai Hång c©u nãi cña bµ c« ®· ch×m ®i, chØ cßn c¶m gi¸c Êm ¸p, h¹nh phóc cña ®øa con khi sèng trong lßng mÑ.             

 

Yªu cÇu vÒ nhµ

§Ò bµi:

Nguyªn Hång xøng ®¸ng lµ nhµ v¨n cña phô n÷ vµ trÎ em. B»ng sù hiÓu biÕt cña em vÒ t¸c phÈm Trong lßng mÑ, em h·y lµm s¸ng tá ý kiÕn trªn.

H­íng dÉn:

1. Gi¶i thÝch:

V× sao Nguyªn Hång ®­îc ®¸nh gi¸ lµ nhµ v¨n cña phô n÷ vµ trÎ em

 §Ò tµi: Nh×n vµo sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Nguyªn Hång, ng­êi ®äc dÔ nhËn thÊy hai ®Ò tµi nµy ®· xuyªn suèt hÇu hÕt c¸c s¸ng t¸c cña nhµ v¨n: Nh÷ng ngµy th¬ Êu, Hai nhµ nghØ, BØ vá...

 Hoµn c¶nh: Gia ®×nh vµ b¶n th©n ®· ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn s¸ng t¸c cña nhµ v¨n. B¶n th©n lµ mét ®øa trÎ må c«i sèng trong sù thiÕu thèn c¶ vÒ vËt chÊt lÉn tinh thÇn l¹i cßn bÞ gia ®×nh vµ x· héi ghÎ l¹nh .

 Nguyªn  Hång ®­îc ®¸nh gi¸ lµ nhµ v¨n cña phô n÷ vµ trÎ em kh«ng ph¶i v× «ng viÕt nhiÒu vÒ nh©n vËt nµy. §iÒu quan träng «ng viÕt vÒ hä b»ng tÊt c¶ tÊm lßng tµi n¨ng vµ t©m huyÕt cña nhµ v¨n ch©n chÝnh. Mçi trang viÕt cña «ng lµ sù ®ång c¶m m·nh liÖt cña ng­êi nghÖ sü , d­êng nh­ nghÖ sü ®· hoµ nhËp vµo nh©n vËt mµ th­¬ng c¶m mµ xãt xa ®au ®ín, hay sung s­íng, h¶ hª.

2. Nguyªn Hång lµ nhµ v¨n cña phô n÷ .

      a. Nhµ v¨n ®· thÊu hiÓu vµ ®ång c¶m s©u s¾c cho nçi bÊt h¹nh cña ng­êi phô n÷     

 ThÊu hiÓu nçi khæ vÒ vËt chÊt cña ng­êi phô n÷. Sau khi chång chÕt v× nî nÇn cïng tóng qu¸, mÑ Hång ph¶i bá ®i tha h­¬ng cÇu thùc, bu«n b¸n ng­îc xu«i ®Ó kiÕm sèng . Sù vÊt v¶, lam lò ®· khiÕn ng­êi phô n÷ xu©n s¾c mét thêi trë nªn tiÒu tôy ®¸ng th­¬ng “MÑ t«i ¨n mÆc r¸ch r­íi, gÇy r¹c ®i ”…

 ThÊu hiÓu nçi ®au ®ín vÒ tinh thÇn cña ng­êi phô n÷ : Hñ tôc Ðp duyªn ®· khiÕn mÑ Hång ph¶i chÊp nhËn cuéc h«n nh©n kh«ng t×nh yªu víi ng­êi ®µn «ng gÊp ®«i tuæi cña m×nh. V× sù yªn Êm cña gia ®×nh, ng­êi phô n÷ nµy ph¶i sèng ©m thÇm nh­ mét c¸i bãng bªn ng­êi chång nghiÖn ngËp. Nh÷ng thµnh kiÕn x· héi vµ gia ®×nh khiÕn mÑ Hång ph¶i bá con ®i tha h­¬ng cÇu thùc , sinh në vông trém dÊu diÕm.

b. Nhµ v¨n cßn ng­îi ca vÎ ®Ñp t©m hån, ®øc tÝnh cao quý cña ng­êi phô n÷:

 Giµu t×nh yªu th­¬ng con. GÆp l¹i con sau bao ngµy xa c¸ch, mÑ Hång xóc ®éng ®Õn nghÑn ngµo. Trong tiÕng khãc sôt sïi cña ng­êi mÑ, ng­êi ®äc nh­ c¶m nhËn ®­îc nçi xãt xa ©n hËn còng nh­ niÒm sung s­íng v« h¹n v× ®­îc gÆp con. B»ng cö chØ dÞu dµng ©u yÕm xoa ®Çu, vuèt ve, g·i r«m...mÑ bï ®¾p cho Hång nh÷ng t×nh c¶m thiÕu v¾ng sau bao ngµy xa c¸ch.

c. Lµ ng­êi phô n÷ träng nghÜa t×nh

 DÉu ch¼ng mÆn mµ víi cha Hång song vèn lµ ng­êi träng ®¹o nghÜa, mÑ Hång vÉn trë vÒ trong ngµy dç ®Ó t­ëng nhí ng­êi chång ®· khuÊt.

d. Nhµ v¨n cßn bªnh vùc, b¶o vÖ ng­êi phô n÷:

 B¶o vÖ quyÒn b×nh ®¼ng vµ tù do , c¶m th«ng vêi mÑ Hång khi ch­a ®o¹n tang chång ®· t×m h¹nh phóc riªng.

Tãm l¹i: §óng nh­ mét nhµ phª b×nh ®· nhËn xÐt “C¶m høng chñ ®¹o bËc nhÊt trong s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. Nh÷ng ngµy th¬ Êu l¹i chÝnh lµ niÒm c¶m th­¬ng v« h¹n ®èi víi ng­êi mÑ . Nh÷ng dßng viÕt vÒ mÑ lµ nh÷ng dßng t×nh c¶m thiÕt tha cña nhµ v¨n. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn khi më ®Çu tËp håi ký Nh÷ng ngµy th¬ Êu, nhµ v¨n l¹i viÕt lêi ®Ò tõ ng¾n gän vµ kÝnh cÈn: KÝnh tÆng mÑ t«i” . Cã lÏ h×nh ¶nh ng­êi mÑ ®· trë thµnh nguån m¹ch c¶m xóc v« tËn cho s¸ng t¸c cña Nguyªn Hång ®Ó råi «ng viÕt v¨n häc b»ng t×nh c¶m thiªng liªng vµ thµnh kÝnh nhÊt.

2. Nguyªn Hång lµ nhµ v¨n cña trÎ th¬.

a. Nhµ v¨n thÊu hiÓu vµ ®ång c¶m s©u s¾c cho nçi khæ, néi bÊt h¹h cña trÎ th¬.

 Nhµ v¨n thÊu hiÓu nçi thèng khæ c¶ v¹t chÊt lÉn tinh thÇn : C¶ thêi th¬ Êu cña Hång®­îc h­ëng nh÷ng d­ vÞ ngät ngµo th× Ýt mµ ®au khæ th× kh«ng sao kÓ xiÕt : Må c«i cha, thiÕu bµn tay ch¨m sãc cña mÑ, ph¶i ¨n nhê ë ®Ëu ng­êi th©n.  Gia ®×nh vµ x· héi ®· kh«ng cho em ®­îc sèng cuéc sèng thùc sù cña trÎ th¬ ...nghÜa lµ ®­îc ¨n ngon, vµ sèng trong t×nh yªu th­¬ng ®ïm bäc cña cha mÑ, ng­êi th©n. Nhµ v¨n cßn thÊu hiÓu c¶ nh÷ng t©m sù ®au ®ín cña chó bÐ khi bÞ bµ c« xóc ph¹m ...

b. Nhµ v¨n tr©n träng, ngîi ca phÈm chÊt cao quý cña trÎ th¬:

 T×nh yªu th­¬ng mÑ s©u s¾c m·nh liÖt. Lu«n nhí nhung vÒ mÑ. ChØ míi nghe bµ c« hái “Hång, mµy cã muèn vµo Thanh Ho¸ ch¬i víi mî mµy kh«ng?”, lËp tøc, trong ký øc cña Hång trçi dËy h×nh ¶nh ng­êi mÑ.

 Hång lu«n tin t­ëng kh¼ng ®Þnh t×nh c¶m cña mÑ dµnh cho m×nh. DÉu xa c¸ch mÑ c¶ vÒ thêi gian, kh«ng gian, dï bµ c« cã tÝnh ma ®éc ®Þa ®Õn ®©u th× Hång còng quyÕt b¶o vÖ ®Õn cïng t×nh c¶m cña m×nh dµnh cho mÑ. Hång lu«n hiÓu vµ c¶m th«ng s©u s¾c cho t×nh c¶nh còng nh­ nçi ®au cña mÑ. Trong khi x· héi vµ ng­êi th©n hïa nhau t×m c¸ch trõng ph¹t mÑ th× bÐ Hång víi tr¸i tim bao dung vµ nh©n hËu yªu th­¬ng mÑ s©u nÆng ®· nhËn thÊy mÑ chØ lµ n¹n nh©n ®¸ng th­¬ng cña nh÷ng cæ tôc phong kiÕn kia. Em ®· khãc cho nçi ®au cña ng­êi phô n÷ kh¸t khao yªu th­¬ng mµ kh«ng ®­îc trän vÑn. Hång c¨m thï nh÷ng cæ tôc ®ã: “Gi¸ nh÷ng cæ tôc kia lµ mét vËt nh­ .....th«i”

 Hång lu«n khao kh¸t ®­îc gÆp mÑ. Nçi niÒm th­¬ng nhí mÑ nung nÊu tÝch tô qua bao th¸ng ngµy ®· khiÕn t×nh c¶m cña ®øa con dµnh cho mÑ nh­ mét niÒm tÝn ng­ìng thiªng liªng, thµnh kÝnh. Tr¸i tim cña Hång nh­ ®ang rím m¸u, r¹n nøt v× nhí mÑ. V× thÕ tho¸ng thÊy ng­êi mÑ ngåi trªn xe, em ®· nhËn ra mÑ, em vui mõng cÊt tiÕng gäi mÑ mµ bÊy l©u em ®· cÊt dÊu ë trong lßng.

c. Sung s­íng khi ®­îc sèng trong lßng mÑ.

 Lßng vui s­íng ®­îc to¸t lªn tõ nh÷ng cö chi véi v· bèi rèi tõ giät n­íc m¾t giËn hên, h¹nh phóc tøc t­ëi, m·n nguyÖn.

        d. Nhµ th¬ thÊu hiÎu nh÷ng khao kh¸t mu«n ®êi cña trÎ th¬:

 Khao kh¸t ®­îc sèng trong t×nh th­¬ng yªu che chë cña mÑ, ®­îc sèng trong lßng mÑ.                             

 

 

 

 

Buæi  3, 4.

 

C¸c yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt cÇn chó ý khi

ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh

 

I. §Æc tr­­ng cña th¬ tr÷ t×nh vµ mét sè lçi cÇn tr¸nh.

Th¬ lµ mét h×nh th¸i nghÖ thuËt ®Æc biÖt. HÖ thèng c¶m xóc, t©m tr¹ng vµ c¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m, c¶m xóc ®­­îc xem nh­­ lµ ®Æc tr­­ng næi bËt cña th¬ tr÷ t×nh. Trong c¸c t¸c phÈm thuéc c¸c thÓ lo¹i nh­­ v¨n xu«i tù sù, kÞch,... còng cã c¶m xóc, t©m tr¹ng, nh­­ng c¸ch thÓ hiÖn th× rÊt kh¸c so víi th¬ tr÷ t×nh. C¶m xóc cña t¸c gi¶ cã trong c¸c thÓ lo¹i v¨n häc kÓ trªn lµ thø c¶m xóc ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua hÖ thèng h×nh t­­îng nh©n vËt, c¸c sù kiÖn x· héi vµ diÔn biÕn cña c©u chuyÖn... Tr¸i l¹i, trong th¬ tr÷ t×nh, t¸c gi¶ béc lé trùc tiÕp c¶m xóc cña m×nh. Râ rµng khi ®äc ®o¹n th¬:

“ Nay xa c¸ch lßng t«i lu«n t­­ëng nhí

    Mµu n­­íc xanh, c¸ b¹c, chiÕc thuyÒn v«i,

               Tho¸ng con thuyÒn rÏ sãng ch¹y ra kh¬i,

               T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸ !

                                         ( Quª h­¬ng - TÕ Hanh)

ng­­êi ®äc c¶m nhËn ®­­îc rÊt râ tÊm lßng vµ t×nh c¶m nhí nhung da diÕt cña nhµ th¬ TÕ Hanh ®èi víi quª h­­¬ng, n¬i «ng ®· sinh ra, lín lªn vµ g¾n bã mét thêi. ë ®©y nhµ th¬ c«ng khai vµ trùc tiÕp nãi lªn nh÷ng t×nh c¶m, suy nghÜ cña chÝnh m×nh. Kh¸c víi c¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m trong th¬, c¸c em h·y ®äc ®o¹n v¨n sau:

H«m sau l·o H¹c sang nhµ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¶o ngay:

-         CËu Vµng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹ !

-         Cô b¸n råi ?

-         B¸n råi ! Hä võa b¾t xong.

L·o cè lµm ra vui vÎ. Nh­­ng tr«ng l·o c­­êi nh­ mÕu vµ ®«i m¾t l·o Çng Ëng n­­íc...

-         ThÕ nã cho b¾t µ ?

MÆt l·o ®ét nhiªn co dóm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho n­­íc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh­­ con nÝt. L·o hu hu khãc...

                                                        ( Nam Cao - TrÝch L·o H¹c)

Ng­­êi kÓ chuyÖn ë ®©y x­­ng t«i, nh­ng t«i ®©y lµ «ng gi¸o chø kh«ng ph¶i lµ Nam Cao. Nhµ v¨n hoµn toµn kh«ng xuÊt hiÖn mµ lu«n dÊu m×nh ®i. Trong trang s¸ch chØ cã «ng gi¸o kÓ l¹i c©u chuyÖn. Nh­­ thÕ ph¶i qua c¸ch kÓ chuyÖn vµ miªu t¶ cña nh©n vËt «ng gi¸o vÒ nçi ©n hËn, ®au khæ ®Õn cïng cùc cña l·o H¹c, chóng ta míi thÊy ®­­îc tÊm lßng th«ng c¶m, th¸i ®é tr©n träng mÕn yªu cña Nam Cao ®èi víi nh©n vËt nµy.

Trong nhiÒu bµi th¬ tr÷ t×nh, nhµ th¬ x­­ng b»ng ta, ch¼ng h¹n : “Ta nghe hÌ dËy bªn lßng - Mµ ch©n muèn ®¹p tan phßng, hÌ «i” ( Khi con tó hó - Tè H÷u) hoÆc nhiÒu khi kh«ng thÊy x­­ng t«i hay ta g× c¶, mµ chØ thÊy mét ai ®ã ®ang l¼ng lÆng kÓ, t¶ vµ t©m sù, t©m t×nh, ch¼ng h¹n : “ N¨m nay hoa ®µo në - Kh«ng thÊy «ng ®å x­a - Nh÷ng ng­­êi mu«n n¨m cò- Hån ë ®©u b©y giê” ( ¤ng ®å - Vò §×nh Liªn ). Trong tr­­êng hîp nh­­ thÕ, ng­­êi x­­ng ta hoÆc kh«ng x­­ng g× còng ®Òu lµ chÝnh nhµ th¬. NghÜa lµ sau c©u th¬ vÉn thÊy hiÖn lªn rÊt râ tÊm lßng vµ t×nh c¶m s©u nÆng cña t¸c gi¶. Cã nh÷ng tr­­êng hîp nhµ th¬ m­­în lêi cña mét nh©n vËt nµo ®ã, nhËp vai vµo mét ai ®ã mµ thæ lé t©m t×nh ( ng­­êi ta gäi lµ tr÷ t×nh nhËp vai) th× thùc chÊt nh©n vËt tr÷ t×nh ®ã còng chÝnh lµ t¸c gi¶. ThÕ L÷  m­­în lêi con hæ trong v­­ên b¸ch th¶o ®Ó dèc bÇu t©m sù cña chÝnh «ng vÒ nçi ch¸n ghÐt c¸i x· héi gi¶ dèi, nghÌo nµn, nhè nh¨ng, ngí ngÈn ®­­¬ng thêi; ®Ó nãi lªn kh¸t väng tù do, kh¸t väng vÒ c¸i thêi mét ®i kh«ng trë l¹i...Trong  tr­­êng hîp nµy, khi «ng viÕt: “Ta sèng m·i trong t×nh th­¬ng nçi nhí - Thuë tung hoµnh hèng h¸ch nh÷ng ngµy x­a” th× ta lµ con hæ vµ còng chÝnh lµ ThÕ L÷.

Ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh thùc chÊt lµ chØ ra tiÕng lßng s©u th¼m cña chÝnh nhµ th¬. Nh­­ng tiÕng lßng Êy l¹i ®­­îc thÓ hiÖn rÊt c« ®äng vµ hµm xóc b»ng mét h×nh thøc nghÖ thuËt ®éc ®¸o - nghÖ thuËt ng«n tõ. TiÕp xóc víi mét bµi th¬ tr÷ t×nh tr­íc hÕt lµ tiÕp xóc víi c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt ng«n tõ nµy. Nhµ th¬ göi lßng m×nh qua nh÷ng con ch÷, trong nh÷ng con ch÷ vµ c¸c h×nh thøc biÓu ®¹t ®éc ®¸o kh¸c. TÊt c¶ th¸i ®é sung s­­íng, h¶ hª, bâ hên cña NguyÔn KhuyÕn ®èi víi tªn quan tuÇn mÊt c­­íp ®­­îc göi qua ch÷ “lÌn” trong c©u th¬ “ T«i nghe kÎ c­­íp nã lÌn «ng”. TiÕng kªu ®au ®ín, ®ét ngét cña nhµ th¬ Tè H÷u tr­­íc sù ra ®i cña chó bÐ liªn l¹c ®­îc thÓ hiÖn qua ch÷ th«i råi vµ h×nh thøc g·y nhÞp cña c©u th¬ “Bçng loÌ chíp ®á - Th«i råi, L­­îm ¬i !” (L­­îm)... Nh­­ thÕ, ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh tr­­íc hÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ chÝnh c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt ng«n tõ mµ chØ ra vai trß vµ t¸c dông cña chóng trong viÖc thÓ hiÖn t×nh c¶m, th¸i ®é cña nhµ th¬.

N¾m ch¾c ®Æc ®iÓm vµ yªu cÇu trªn, HS còng sÏ tr¸nh ®­­îc c¸c lçi dÔ m¾c trong viÖc ph©n tÝch vµ c¶m thô th¬ tr÷ t×nh. Trong c¸c bµi ph©n tÝch, b×nh gi¶ng th¬ tr÷ t×nh, HS th­­êng m¾c mét sè lçi sau ®©y:

a, ChØ ph©n tÝch néi dung vµ t­­ t­­ëng ®­­îc ph¶n ¸nh trong bµi th¬, kh«ng hÒ thÊy vai trß cña h×nh thøc nghÖ thuËt. §©y thùc chÊt chØ lµ diÔn xu«i néi dung bµi th¬ ra mµ th«i.

b, Cã chó ý ®Õn c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt, nh­­ng t¸ch rêi c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt Êy ra khái néi dung (th­­êng lµ gÇn ®Õn kÕt bµi míi nãi qua mét sè h×nh thøc nghÖ thuËt ®­­îc nhµ th¬ sö dông trong bµi).

c, Suy diÔn mét c¸ch m¸y mãc, g­­îng Ðp, phi lÝ c¸c néi dung vµ vai trß, ý nghÜa cña c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt trong bµi th¬. NghÜa lµ nªu lªn c¸c néi dung t­­ t­­ëng, t×nh c¶m kh«ng cã trong bµi; ph¸t hiÖn sai c¸c h×nh thøc nghÖ thuËt hoÆc “b¾p Ðp”c¸c h×nh thøc nµy ph¶i cã vai trß t¸c dông nµo ®ã trong khi chóng chØ lµ nh÷ng h×nh thøc b×nh th­­êng...

 Tãm l¹i, ®Ó ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh cã c¬ së khoa häc, cã søc thuyÕt phôc  ph¶i cÇn ®Õn rÊt nhiÒu n¨ng lùc, nh­ng tr­­íc hÕt ng­­êi ph©n tÝch cÇn n¾m ®­­îc mét sè h×nh thøc nghÖ thuËt ng«n tõ mµ c¸c nhµ th¬ th­­êng vËn dông ®Ó x©y dùng nªn t¸c phÈm cña m×nh. §©y chÝnh lµ c¬ së ®¸ng tin cËy nhÊt ®Ó ng­­êi ®äc më ra ®­­îc “c¸nh cöa t©m hån”cña mçi nhµ th¬ ë mçi bµi th¬.

II. Mét sè yÕu tè h×nh thøc nghÖ thuËt cÇn chó ý khi ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh

§äc t¸c phÈm v¨n häc tr­­íc hÕt chóng ta tiÕp xóc víi nh÷ng h×nh thøc thÓ

hiÖn cô thÓ cña ng«n tõ nghÖ thuËt. §ã lµ nh÷ng dÊu c©u vµ c¸ch ng¾t nhÞp, lµ vÇn ®iÖu, ©m     h­­ëng vµ nh¹c tÝnh, lµ tõ ng÷ vµ h×nh ¶nh, lµ c©u vµ sù tæ chøc ®o¹n v¨n, lµ v¨n b¶n vµ thÓ lo¹i cña v¨n b¶n… Ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc kh«ng ®­­îc tho¸t li v¨n b¶n cã nghÜa lµ tr­­íc hÕt ph¶i biÕt b¸m s¸t c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn trªn cña ng«n tõ nghÖ thuËt, chØ ra vai trß vµ ý nghÜa cña chóng trong viÖc thÓ hiÖn néi dung.

1. NhÞp th¬

NhÞp ®iÖu cã vai trß, ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi th¬ tr÷ t×nh. Nã gióp nhµ th¬ n©ng cao kh¶ n¨ng biÓu c¶m, c¶m xóc. Ph©n tÝch th¬ tr÷ t×nh, kh«ng thÓ kh«ng chó ý ph©n tÝch nhÞp ®iÖu. §Ó x¸c ®Þnh ®­­îc nhÞp ®iÖu cña tõng bµi th¬, ngoµi viÖc ®äc tõng c©u th¬ cho ng©n vang ©m ®iÖu vµ lµm bõng s¸ng h×nh ¶nh th¬, viÖc n¾m ®­­îc ®Æc ®iÓm chung vÒ nhÞp ®iÖu cña tõng thÓ lo¹i còng lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt. Th­«ng th­êng, nhÞp ®iÖu cña th¬ lôc b¸t uyÓn chuyÓn, mÒm m¹i thanh tho¸t; nhÞp cña th¬ thÊt ng«n b¸t có hµi hßa, chÆt chÏ; nhÞp cña th¬ tù do, th¬ hiÖn ®¹i rÊt phãng kho¸ng, phong phó. 

Cã lÇn trong mét cuéc héi th¶o vÒ truyÖn ng¾n, nhµ v¨n T« Hoµi ®· than phiÒn r»ng: nhiÒu ng­êi viÕt v¨n b©y giê h×nh nh­ quªn hÕt c¶ c¸c dÊu c©u. ¤ng thËt cã lý khi cho r»ng dÊu c©u lµ mét h×nh thøc cña ch÷, cña tõ . ThËt ra kh«ng ph¶i chØ cã dÊu c©u mµ ngay c¶ c¸ch ng¾t nhÞp còng cÇn ®­­îc xem lµ mét tõ ®a nghÜa, mét tõ ®Æc biÖt trong vèn ng«n ng÷ chung cña nh©n lo¹i. C¸c em ®Òu biÕt r»ng trong nh÷ng t×nh huèng giao tiÕp th«ng th­­êng cña cuéc sèng, im lÆng l¾m khi l¹i nãi ®­îc rÊt nhiÒu: khi c¨m thï tét ®Ønh, lóc xao xuyÕn b©ng khu©ng, khi c« ®¬n buån b·, lóc xóc ®éng d©ng trµo...Nh÷ng cung bËc t×nh c¶m nµy nhiÒu khi kh«ng thÓ m« t¶ ®­­îc b»ng ch÷ nghÜa. DÊu c©u vµ sù ng¾t nhÞp lµ mét trong nh÷ng ph­­¬ng tiÖn h÷u hiÖu ®Ó thÓ hiÖn "sù im lÆng kh«ng lêi". NhiÒu khi ng­­êi ta chØ nghÜ ®Õn nhiÖm vô cña dÊu c©u lµ t¸ch ý, t¸ch ®o¹n cña c©u v¨n . Thùc ra bªn c¹nh nhiÖm vô Êy, dÊu c©u vµ sù ng¾t nhÞp cßn cã mét chøc n¨ng rÊt quan träng, ®ã lµ t¹o nªn "ý t¹i ng«n ngo¹i", hµm nghÜa vµ gîi ra nh÷ng ®iÒu mµ tõ kh«ng nãi hÕt, nhÊt lµ trong th¬. T©m tr¹ng nhµ th¬ chi phèi trùc tiÕp c¸ch tæ chøc, vËn hµnh nhÞp ®iÖu cña bµi th¬. Víi c¶m xóc µo ¹t, s«i næi, ®Çy høng khëi tr­íc khÝ thÕ lao ®éng s¶n xuÊt cña miÒn B¾c thêi kú b¾t ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Tè H÷u cã nh÷ng c©u th¬ víi nhÞp ®iÖu nhanh m¹nh , kháe kho¾n, linh ho¹t vµ s«i næi:

§i ta ®i! Khai ph¸ rõng hoang

Hái nói non cao, ®©u s¾t ®©u vµng?

Hái biÓn kh¬i xa, ®©u luång c¸ ch¹y?

S«ng §µ, s«ng L«, s«ng Hång, s«ng Ch¶y

Hái ®©u th¸c nh¶y, cho ®iÖn quay chiÒu?

    (Bµi ca mïa xu©n 1961)

Tr­­íc hiÖn thùc ®æi thay ë mét vïng quª, n¬i m×nh tõng ho¹t ®éng bÝ mËt, Tè H÷u håi t­­ëng nh÷ng th¸ng ngµy ®· qua víi nh÷ng xóc ®éng båi håi. T©m tr¹ng n«n nao, xao xuyÕn cña mét ng­­êi l©u ngµy quay trë l¹i chèn cò ®Çy kû niÖm ®· ®­îc «ng thÓ hiÖn b»ng mét nhÞp ®iÖu chËm, s©u l¾ng, phï hîp víi sù håi t­ëng vµ chiªm nghiÖm:

M­êi chÝn n¨m råi. H«m nay l¹i b­­íc

§o¹n ®­­êng x­a, c¸t báng l­­ng ®åi.

¤i cã ph¶i sãng båi thªm b·i tr­­íc

Hay biÓn ®au x­a rót n­­íc xa råi?

    (MÑ T¬m)

C©u th¬ cña ChÕ Lan Viªn " §Êt n­­íc ®Ñp v« cïng . Nh­­ng B¸c ph¶i ra ®i ", nhiÒu häc sinh ®äc mét m¹ch, bá quªn c¸i dÊu chÊm gi÷a dßng th¬, ®· lµm mÊt ®i bao søc gîi c¶m s©u l¾ng, thiÕt tha, diÔn t¶ mét sù nuèi tiÕc, ®au ®ín ®Õn xãt xa trong lßng ng­­êi ra ®i khi ph¶i xa tæ quèc .

  §Ó ng¾t nhÞp ng­êi ta th­­êng dïng dÊu c©u, nh­­ng nhiÒu khi kh«ng cã dÊu c©u. Trong tr­êng hîp nµy, c¸c em cÇn ph¶i th«ng nghÜa, hiÓu ý míi ng¾t nhÞp ®óng. C©u th¬ cña Tè H÷u “Cµng nh×n ta l¹i cµng say", cã em ®äc" Cµng nh×n / ta l¹i cµng say "(nhÞp 2/ 4), nh­­ng thùc ra ph¶i ®äc lµ " Cµng nh×n ta / l¹i cµng say "( nhÞp  3/ 3 ). V× ë ®©y ý th¬ muèn thÓ hiÖn lµ : ai ®ã (thÕ giíi) cµng nh×n ta (ViÖt Nam) th× cµng say lßng chø kh«ng ph¶i ta tù say ta. Còng nh­­ thÕ c©u th¬ cña Xu©n DiÖu :" Mét chiÕc xe ®¹p b¨ng vµo bãng tèi ", nÕu kh«ng chó ý c¸c em sÏ ®äc thµnh:"Mét chiÕc xe ®¹p / b¨ng vµo bãng tèi ". Nh­ng ®óng ra ph¶i ®äc lµ:"Mét chiÕc xe / ®¹p b¨ng vµo bãng tèi ".  ë ®©y, ®iÒu mµ Xu©n DiÖu muèn nhÊn m¹nh lµ hµnh ®éng "®¹p b¨ng" chø kh«ng ph¶i chiÕc "xe ®¹p".  C©u th¬ cña T¶n §µ " Non cao tuæi vÉn ch­­a giµ", cã em ®äc : Non cao tuæi / vÉn ch­a giµ vµ hiÓu lµ non dï ®· cao tuæi nh­­ng vÉn cßn trÎ (ch­­a giµ). Nh­­ng thùc ra ë ®©y cao kh«ng ph¶i lµ nhiÒu tuæi mµ cao lµ ®é cao, lµ nói cao ngÊt  non cao nh÷ng ngãng cïng tr«ng hoÆc Non cao ®· biÕt hay ch­­a?. Trong nhiÒu tr­­êng hîp, sù xuèng dßng tiªn tôc t¹o nªn sù g·y nhÞp liªn tôc, ®ét ngét cña t¸c gi¶ cã mét dông ý hay ®óng h¬n cã mét ý nghÜa, mét t¸c dông rÊt s©u s¾c trong viÖc thÓ hiÖn néi dung. C©u th¬: "Mµu tÝm hoa sim tÝm chiÒu hoang biÒn biÖt" (chÝn ch÷) ®­­îc nhµ th¬ H÷u Loan “xД thµnh 6 dßng th¬:

Mµu tÝm hoa sim   

         tÝm  

 chiÒu 

   hoang

     biÒn

       biÖt

 ë bµi th¬ nµy, nhiÒu c©u th¬ bÞ c¾t ra nh­ thÕ. C¶ bµi th¬ vì vôn ®· thÓ hiÖn ®­­îc nçi ®au tan n¸t, tiÕng khãc ®øt ®o¹n, nghÑn t¾c, h¹nh phóc tan thµnh nhiÒu m¶nh, ®øt ra nhiÒu ®o¹n, kh«ng cã g× hµn g¾n næi.

DÊu c©u vµ c¸ch ng¾t nhÞp kh«ng chØ quan träng víi th¬ mµ ngay c¶ khi ®äc v¨n xu«i, c¸c em còng cÇn chó ý . Thö ®äc hai ®o¹n v¨n sau ®©y :

 §o¹n 1 : Hµng n¨m cø vµo cuèi thu, l¸ ngoµi ®­­êng rông nhiÒu vµ trªn kh«ng cã nh÷ng ®¸m m©y bµng b¹c, lßng t«i l¹i n¸o nøc nh÷ng kØ niÖm m¬n man cña buæi tùu tr­­êng . T«i quªn thÕ nµo ®­­îc nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng Êy n¶y në trong lßng t«i nh­­ mÊy cµnh hoa t­­¬i mØm c­­êi gi÷a bÇu trêi quang ®·ng " ( T«i ®i häc - Thanh TÞnh )

 §o¹n 2 : Kh«ng ®­­îc ! Ai cho tao l­­¬ng thiÖn ? Lµm thÕ nµo cho mÊt ®­­îc nh÷ng vÕt m¶nh chai trªn mÆt nµy ? Tao kh«ng thÓ lµ ng­êi l­­¬ng thiÖn n÷a . BiÕt kh«ng ! ChØ cßn mét c¸ch ... biÕt kh«ng ! ... ChØ cßn mét c¸ch lµ ...  c¸i nµy ! BiÕt kh«ng !... H¾n rót dao ra, x«ng vµo, B¸ KiÕn ngåi nhám dËy, ChÝ PhÌo ®· v¨ng dao tíi råi . ( ChÝ PhÌo - Nam Cao )

      §o¹n v¨n cña Thanh TÞnh 62 ch÷, chØ cã 2 c©u, 2 dÊu chÊm vµ 2 dÊu ph¶y, nhÞp ®iÖu nhÈn nha, kh«ng cã g×  gÊp g¸p, véi vµng . C¶ ®o¹n v¨n lµ nh÷ng tiÕng nãi th× thÇm, nhá nhÑ nh­­ l¸ rông cuèi thu, l·ng ®·ng nh­­ m©y b¹c l­­ng trêi...TÊt c¶ nh»m diÔn ®¹t mét t©m tr¹ng, mét tÊm lßng ®ang" n¸o nøc nh÷ng kØ niÖm m¬n man cña buæi tùu tr­­êng" .

     §o¹n v¨n cña Nam Cao 63 ch÷ ( t­­¬ng ®­­¬ng víi ®o¹n trªn )nh­­ng ®­îc chia lµm 9 c©u víi 5 dÊu c¶m th¸n, 4 dÊu chÊm löng, 3 dÊu chÊm phÈy, 2 dÊu chÊm hái vµ 2 dÊu chÊm khiÕn nhÞp ®iÖu c©u v¨n trë nªn gÊp g¸p, khÈn tr­­¬ng ... Ch­­a kÓ ®Õn sù céng h­­ëng cña ng÷ nghÜa do c¸c tõ ng÷ vµ h×nh ¶nh, chØ riªng nhÞp ®iÖu do hÖ thèng dÊu c©u ë trªn t¹o nªn ®· gióp Nam Cao t¸i hiÖn rÊt thµnh c«ng cuéc ®èi mÆt quyÕt liÖt vµ d÷ déi gi÷a ChÝ PhÌo vµ B¸ KiÕn . C¶ cuéc ®êi ChÝ triÒn miªn trong c¬n say, mÖt mái vµ u tèi . Bçng gi©y phót nµy h¾n bõng tØnh vµ s¸ng l¸ng. Gi©y phót Êy d­­êng nh­ rÊt ng¾n ngñi nªn ChÝ ph¶i nãi rÊt nhanh, lµm rÊt gÊp, tøc kh¾c vµ quyÕt liÖt... ChÝnh c¸ch chÊm c©u vµ ng¾t nhÞp Êy ®· gióp Nam Cao diÔn t¶ rÊt thµnh c«ng t©m tr¹ng uÊt øc, dån nÐn vµ t×nh thÕ gÊp g¸p khÈn tr­­¬ng cña mµn bi kÞch nµy.

   §äc ®o¹n v¨n cña Thanh TÞnh, ai ®äc nhanh, gÊp vµ lªn giäng th× ... háng . Ng­­îc l¹i kh«ng thÓ ®äc ®o¹n v¨n cña Nam Cao víi giäng nhá nhÑ, nhÈn nha ®­­îc .

 Tãm l¹i khi tiÕp xóc víi t¸c phÈm v¨n häc, nhÊt lµ khi ®äc b»ng m¾t, c¸c em cÇn l­u ý ®Õn h×nh thøc dÊu c©u vµ xem c¸ch ng¾t nhÞp cña t¸c gi¶ cã g× ®Æc biÖt. Lµm nh­ thÕ, tr­íc hÕt lµ ®Ó ®äc cho ®óng, cho diÔn c¶m vµ sau ®ã h·y ph©n tÝch vµ chØ ra ý nghÜa còng nh­­ t¸c dông cña h×nh thøc Êy trong viÖc biÓu hiÖn néi dung.

2. VÇn th¬

 TiÕng ViÖt rÊt giµu nh¹c tÝnh. HÖ thèng vÇn ®iÖu vµ thanh ®iÖu lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn tÝnh nh¹c cña tiÕng ViÖt nãi chung vµ ng«n tõ v¨n häc nãi riªng, nhÊt lµ th¬. VÇn hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ mét ©m kh«ng cã thanh ®iÖu do nguyªn ©m hoÆc nguyªn ©m kÕt hîp víi phô ©m t¹o nªn. VÝ dô, c¸c tiÕng lan, tan, man, tµn. ®Òu cã chung mét vÇn an, hoÆc mÑ, nhÑ, tÐ, xÎ. cã chung mét vÇn e. Nh­­ thÕ, gieo vÇn trong th¬ lµ sù lÆp l¹i c¸c vÇn hoÆc nh÷ng vÇn nghe gièng nhau gi÷a c¸c tiÕng ë nh÷ng vÞ trÝ nhÊt ®Þnh. §ã lµ sù phèi hîp ©m thanh trong tõng c©u vµ trong c¶ bµi; lµ sù céng h­ëng cña c¸c ©m cã cïng mét vÇn vµ cïng thanh b»ng hoÆc thanh tr¾c. VÝ dô:

    TiÕng th¬ ai ®éng ®Êt trêi

Nghe nh­­ non n­­íc väng lêi ngh×n thu

Ngh×n n¨m sau nhí NguyÔn Du

TiÕng th­­¬ng nh­­ tiÕng mÑ ru nh÷ng ngµy.

Hìi Ng­­êi x­a cña ta nay

Khóc vui xin l¹i so d©y cïng Ng­­êi!

(Tè H÷u, KÝnh göi cô NguyÔn Du)

VÇn cña c¸c c©u ®­­îc hiÖp vÇn víi nhau trong ®o¹n th¬ trªn lµ sù hµi hßa trªn cïng mét ©m vùc cao thÊp, mét tr­­êng ®é ©m thanh ph¸t ra. §ã lµ sù hµi hßa cã ®­­îc tõ viÖc phèi ©m gi÷a c¸c tõ trong mét cÆp c©u lôc b¸t. XÐt tõng cÆp c©u chóng ta thÊy cã sù hßa ©m gi÷a c©u c©u (1) vµ (2), gi÷a c©u (3) vµ (4), gi÷a c©u (5) vµ (6) nhê vµo nh÷ng ©m gièng nhau gi÷a tõ thø 6 c©u lôc vµ tõ thø 6 c©u b¸t. ¢m gièng nhau lµ do vÇn cã chung thanh b»ng (trêi-lêi, du-ru, nay-d©y) vµ cã cïng chung phÇn vÇn (êi-êi, u-u) hoÆc phÇn vÇn na n¸ nhau (ay-©y). Víi sù hßa ©m nµy, c¸c c©u th¬ nh­ nÝu kÐo, l­u gi÷ lÊy nhau trong tõng ®o¹n hay c¶ bµi th¬. Mét chØnh thÓ ©m thanh hµi hßa uyÓn chuyÓn do nh÷ng vÇn cã thanh b»ng liªn kÕt víi nhau nh­ t¹o ra sù trÇm l¾ng vÒ ©m ®iÖu còng nh­ hån th¬ gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc biÓu ®¹t cã hiÖu qu¶ t©m tr¹ng th­­¬ng c¶m, mÕn phôc vµ tr©n träng cña Tè H÷u ®èi víi thi hµo NguyÔn Du. 

C¨n cø vµo cÊu tróc ©m thanh - sù hßa ©m cña vÇn ng­êi ta chia thµnh vÇn chÝnh vµ vÇn th«ng. V©n chÝnh lµ vÇn cã ©m gièng nhau:

TiÕng th¬ ai ®éng ®Êt trêi

Nghe nh­ non n­íc väng lêi ngh×n thu

 vÇn th«ng lµ vÇn cã ©m na n¸ nh­­ nhau:

    Nh©n t×nh nh¾m m¾t, ch­a xong

BiÕt ai hËu thÕ khãc cïng Tè Nh­­ ?

(Tè H÷u - KÝnh göi cô NguyÔn Du).

C¨n cø vµo vÞ trÝ c¸c tõ hiÖp vÇn víi nhau ®Ó chia thµnh vÇn l­­ng vµ vÇn ch©n. VÇn l­­ng lµ lèi gieo vÇn ®øng gi÷a c©u. Trong c¸c c©u th¬ trªn, tõ thø 6 (lêi, ru, ®©y, cïng) cña c©u b¸t hiÖp vÇn víi tõ cuèi (trêi, du, nay, xong) cña c©u lôc. VÇn ch©n lµ lèi hiÖp vÇn ë cuèi c©u:

Ch¼ng ph¶i r»ng ng©y ch¼ng ph¶i ®Çn,

Bëi v× nhµ khã hãa bÇn thÇn.

MÊy ®êi thÇy kiÖn mµ thua mÑo,

NghÜ phËn th»ng cïng ph¶i biÕt th©n.

    (NguyÔn C«ng Trø - C¶nh nghÌo)

Trong c¸ch ph©n chia vÇn theo vÞ trÝ cña c¸c tõ hiÖp vÇn víi nhau, l¹i cßn cã thÓ chia ra thµnh c¸c lo¹i:

- VÇn liÒn (vÝ dô ®o¹n th¬ trÝch dÉn trªn cña Tè H÷u, bµi th¬ ThÒ non n­íc cña T¶n §µ).

- VÇn c¸ch:    Trêi ®Êt cho ta mét c¸i tµi,

Gi¾t l­ng dµnh ®Ó th¸ng ngµy ch¬i.

Dë duyªn víi r­uîu kh«n tõ chÐn,

Chãt nî cïng th¬ ph¶i chuèt lêi.

(NguyÔn C«ng Trø - CÇm kú thi töu)

 - VÇn hçn hîp (vÝ dô Thu ®iÕu cña NguyÔn KhuyÕn, C¶nh nghÌo cña NguyÔn C«ng Trø, Trµng giang cña Huy CËn).

 Mét trong nh÷ng t¸c dông quan träng cña vÇn lµ t¹o nªn ©m h­­ëng vang ng©n trong th¬, tõ ®ã mµ diÔn ®¹t vµ thÓ hiÖn néi dung. §äc ®o¹n th¬ sau:

Em ¬i Ba Lan mïa tuyÕt tan

§­êng b¹ch d­­¬ng s­­¬ng tr¾ng n¾ng trµn

Anh ®i nghe tiÕng ng­­êi x­a väng

Mét giäng th¬ ng©m mét giäng ®µn

 ë ®©y vÇn chÝnh lµ an (tan, trµn, ®µn)) nh­­ng bªn c¹n ®ã, nhµ th¬ cßn sö dông rÊt nhiÒu vÇn kh¸c (lan/ tan, d­­¬ng/ s­­¬ng, tr¾ng/ n¾ng, väng/ giäng). Trong bèn dßng th¬, hµng lo¹t c¸c vÇn liªn tiÕp xuÊt hiÖn, t¹o nªn mét khóc nh¹c ng©n nga, diÔn t¶ mét niÒm vui ph¬i phíi nh­­ muèn h¸t lªn cña nhµ th¬ khi ®øng tr­­íc mïa xu©n cña ®Êt n­­íc Ba Lan.

 Bªn c¹nh vÇn ®iÖu, tiÕng ViÖt cßn rÊt giµu thanh ®iÖu. Víi 6 thanh (huyÒn, s¾c, hái, ng·, nÆng vµ thanh kh«ng), chóng ta cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ thÊp giäng nãi, t¹o nªn sù lªn bæng, xuèng trÇm. VÝ dô: sang lµ mét ©m tiÕt mang thanh kh«ng. LÇn l­ît thay c¸c thanh ta cã: s¸ng, s¶ng, s¹ng, s½ng, sµng. Ng­­êi ta chia 6 thanh trªn lµm 2 lo¹i bæng vµ trÇm hoÆc b»ng vµ tr¾c. Lo¹i vÇn b»ng do thanh huyÒn vµ thanh kh«ng ®¶m nhËn, vÇn tr¾c do c¸c thanh cßn l¹i (s¾c, nÆng, hái, ng·) thÓ hiÖn. Nh×n chung nh÷ng vÇn b»ng th­­êng diÔn t¶ sù nhÑ nhµng b©ng khu©ng ch¬i v¬i… cßn vÇn tr¾c th­­êng diÔn t¶ sù tróc tr¾c, nÆng nÒ, khã kh¨n, vÊp v¸p… VÒ nguyªn t¾c, b×nh th­­êng trong c¸c c©u th¬, nh÷ng vÇn b»ng, tr¾c ®an xen nhau, phèi hîp víi nhau, nh­­ng khi m« t¶, kh¾c s©u mét Ên t­­îng, mét c¶m xóc, mét t©m tr¹ng theo mét cung bËc t×nh c¶m nµo ®ã c¸c nhµ th¬ th­­êng sö dông liªn tiÕp mét lo¹i vÇn.

 Nh÷ng c©u th¬ sau dïng toµn vÇn b»ng t¹o nªn mét ©m h­­ëng rÊt ®Æc biÖt:

- S­¬ng n­­¬ng theo tr¨ng ngõng l­­ng trêi

T­­¬ng t­­  n©ng lßng lªn ch¬i v¬i

(Xu©n DiÖu)

- ¤ hay buån v­­¬ng c©y ng« ®ång

Vµng r¬i, vµng r¬i thu mªnh m«ng

(BÝch Khª)

- Mïa xu©n cïng em lªn ®åi th«ng

Ta nh­­ chim bay trªn tÇng kh«ng

(Lª Anh Xu©n)

 … Ng­­îc l¹i cã nh÷ng c©u th¬, sè l­­îng vÇn tr¾c xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu, còng t¹o nªn nh÷ng ©m h­­ëng l¹, cÇn ®­­îc chó ý:

- Vã c©u khÊp khÓnh b¸nh xe gËp ghÒnh

(NguyÔn Du)

- Dèc lªn khóc khuûu dèc th¨m th¼m

(Quang Dòng)

 Cã khi hai lo¹i vÇn nµy l¹i sãng ®«i nh»m diÔn ®¹t mét t©m tr¹ng phøc t¹p.

Tµi cao phËn thÊp chÝ khÝ uÊt

Giang hå mª ch¬i quªn quª h­­¬ng

(T¶n §µ)

 C©u trªn víi 5 thanh tr¾c liªn tôc diÔn t¶ mét t©m tr¹ng nh­ bÞ dån nÐn, uÊt øc, nghÑn t¾c. C©u d­­íi l¹i toµn thanh b»ng võa nh­ mét t©m sù, bu«ng th¶, phã mÆc võa nh­­ mét tiÕng thë dµi.

 Cã khi vÇn b»ng, tr¾c ®­­îc sö dông nh­­ mét biÖn ph¸p ch¬i ch÷: Mçi mét c©u th¬ lµ mét lo¹i vÇn do mét thanh ®¶m nhËn nh­­ bµi th¬ T×nh hoµi cña Lª Ta trong phong trµo Th¬ míi:

Trêi buån lµm g× trêi rÇu rÇu

Em kh«ng yªu anh em ®i ®©u

L¾ng thÊy tiÕng suèi thÊy tiÕng khãc

Mét bông mét d¹ mét nÆng nhäc

¶o t­­ëng chØ ®Ó khæ thªm tñi

NghÜ m·i, gì m·i lçi vÉn lçi

Th­­¬ng thay cho anh, c¨m thay em

T×nh hoµi cµng ngµy cµng tµy ®×nh.

 T¹o nªn nh¹c tÝnh cña th¬ thùc ra kh«ng chØ cã vÇn vµ hÖ thèng thanh ®iÖu mµ ngay c¶ c¸c ©m tiÕt trong mçi tiÕng còng cã nh÷ng gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh. Theo GS. §inh Träng L¹c: ©m i gîi sù ng©n dµi: "§i ta ®i khai ph¸ rõng hoang" (Tè H÷u), ©m u: gîi sù u sÇu, b©ng khu©ng: "Hoa c¸nh tr¾ng d¾t tay vµo lèi  cò" (Thanh Th¶o). ¢m a gîi sù t­¬i vui, bao la: "Nh×n nhau mÆt lÊm c­êi ha ha" (Ph¹m TiÕn DuËt). ¢m eo gîi ªm ®Òm, trong trÎo: "Ao thu l¹nh lÏo n­íc trong veo", "Ngâ tróc quanh co kh¸ch v¾ng teo" (NguyÔn KhuyÕn). ¢m r gîi sù h·i hïng, run sî: "Rung rinh bËc cöa tre gÇy" (Tè H÷u), hoÆc "Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸" (Xu©n DiÖu), ¢m ¬i gîi sù ph¬i phíi, më ra: "C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i…" vµ "M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i" (Huy CËn).

 Nhµ v¨n NguyÔn Tu©n ®· nhËn xÐt rÊt chÝnh x¸c vÒ c¸c phô ©m më ®Çu b»ng kh nh­: khó, khai, kh¾m, kh¾c nghiÖt, kh¾t khe, khÊp khÓnh, khñng khiÕp, kh¾m l»m lÆm, khÐt lÌn lÑt, khai mß mß. ¤ng viÕt: "T«i cã Ên t­­îng lµ phô ©m kh hay nhÊn vµo khÝa tiªu cùc cña nh÷ng biÓu hiÖn sù sèng… Nh÷ng tõ Êy rÊt liªn quan tíi ngò gi¸c cña ng­­êi ViÖt Nam. nh¾c ®Õn nh÷ng viÖc, nh÷ng tr¹ng th¸i kh«ng ®­­îc võa mòi, võa m¾t, võa tai, kh«ng ®­­îc "võa lßng" (ChuyÖn nghÒ).

 Cã thÓ dÉn ra rÊt nhiÒu vÝ dô n÷a ®Ó minh ho¹ cho tÝnh nh¹c cña ng«n ng÷ ViÖt trong th¬. Song ®iÒu cÇn l­u ý c¸c em khi ®äc, ph©n tÝch TPVH (nhÊt lµ th¬) cÇn hÕt søc chó träng yÕu tè nµy. Mét khi thÊy ©m ®iÖu, ©m h­­ëng, nh¹c ®iÖu cña c©u th¬ kh«ng b×nh th­­êng, cã sù chuyÓn ®æi (dÜ nhiªn lµ ph¶i t¹o nªn ®­îc hiÖu qu¶ thÈm mÜ nhÊt ®Þnh) th× h·y tËp trung ph©n tÝch chØ ra gi¸ trÞ (vai trß vµ t¸c dông) cña chóng trong viÖc thÓ hiÖn néi dung.

3. Tõ ng÷ vµ c¸c biÖn ph¸p tu tõ

§©y lµ yÕu tè c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt cña h×nh thøc chÊt liÖu ng«n tõ. Bëi v× mäi néi dung cÇn thÓ hiÖn cña TPVH kh«ng thÓ cã c¸ch nµo kh¸c lµ nhê vµo hÖ thèng tõ ng÷ nµy. C¸c ph­­¬ng tiÖn nh­­ dÊu c©u, nhÞp ®iÖu, ng÷ ©m ë trªn còng chØ cã ý nghÜa khi n»m trong mét v¨n b¶n mµ tõ ng÷ lµ nÒn t¶ng. Nhµ v¨n muèn m« t¶, t¸i hiÖn hiÖn thùc ph¶i th«ng qua tõ ng÷. Muèn nãi ®Õn nçi lßng cña m×nh, t×nh c¶m vµ t­­ t­­ëng cña m×nh còng ph¶i th«ng qua tõ ng÷. Muèn ®¸nh gi¸ ®­­îc nhµ v¨n viÕt vÒ nh÷ng ®iÒu ®ã nh­­ thÕ nµo l¹i còng phØ th«ng qua ch÷ nghÜa trong t¸c phÈm… "V¨n häc lµ nghÖ thuËt cña ng«n tõ" chÝnh lµ nh­­ vËy. Do tÇm quan träng Êy mµ ng­­êi ta coi lao ®éng cña nhµ v¨n lµ thø lao ®éng ch÷ nghÜa, nhµ v¨n lµ phu ch÷… Cã thÓ nãi ng«n tõ lµ mét ®Æc tr­­ng quan träng vµ næi bËt cña v¨n häc. V× thÕ c¸c em cÇn l­u ý mét sè ®iÓm sau:

 Thø nhÊt: Ph©n tÝch TPVH kh«ng thÓ tho¸t li vµ bá qua yÕu tè tõ ng÷. Muèn ph©n tÝch tèt tõ ng÷, tr­­íc hÕt ph¶i n¾m v÷ng nghÜa cña tõ (nghÜa chung vµ nghÜa trong v¨n c¶nh cô thÓ) sau ®ã lu«n lu«n suy nghÜ ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái:

 - S¹i sao t¸c gi¶ dïng tõ nµy mµ kh«ng dïng tõ kh¸c?

 - T¹i sao tõ ng÷ nµy l¹i xuÊt hiÖn nhiÒu nh­ thÕ?

 - Cã bao nhiªu tõ ®ång nghÜa víi tõ Êy? Cã thÓ thay tõ Êy b»ng mét tõ ng÷ kh¸c ®­îc kh«ng?

 - Trong c©u Êy, ®o¹n Êy, nh÷ng tõ ng÷ nµo cÇn g©y chó ý ph©n tÝch. ë ®©y còng cÇn nh¾c em, trong mét ®o¹n, mét bµi v¨n, bµi th¬ kh«ng ph¶i tõ nµo, c©u nµo còng ®¸ng ph©n tÝch, còng cã gi¸ trÞ nh­­ nhau, chÝnh v× thÕ biÕt ph¸t hiÖn nh÷ng tõ ng÷ ®¸ng ph©n tÝch còng lµ mét n¨ng lùc, mét tr×nh ®é. Trong thùc tÕ kh«ng Ýt em r¬i vµo t×nh tr¹ng hoÆc lµ ph©n tÝch tÊt c¶, c©u nµo còng ph©n tÝch, tõ nµo còng khen hay, hoÆc lµ tõ ng÷ ®¸ng ph©n tÝch th× l¹i bá qua, tõ kh«ng ®¸ng dïng th× say s­a t¸n tông. Trong tr­­êng hîp ph©n tÝch nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc dÞch ph¶i thËt thËn träng khi ph©n tÝch tõ ng÷. Bëi v× nh÷ng tõ ®­­îc ®­­a ra b×nh gi¸ ch­­a ch¾c ®· ph¶i lµ nh÷ng tõ mµ t¸c gi¶ dïng trong nguyªn b¶n.

 Thø hai: Ng­­êi ta nãi nhiÒu ®Õn viÖc ph©n tÝch h×nh ¶nh trong TPVH. Bëi v× c¸ch nãi cña v¨n häc, c¸ch thÓ hiÖn cña v¨n ch­­¬ng lµ c¸ch nãi, c¸ch viÕt b»ng h×nh ¶nh. §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng. Nh­­ng h×nh ¶nh trong t¸c phÈm v¨n häc lµ g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ do hÖ thèng tõ ng÷ t¹o nªn. V× thÕ ph©n tÝch h×nh ¶nh thùc ra lµ ph©n tÝch tõ ng÷. C©u th¬ cña NguyÔn Du t¶ ch©n dung Tó Bµ:

Nh¸c tr«ng nhên nhît mµu da

¡n g× to lín ®Éy ®µ lµm sao

                                                                                  (TruyÖn KiÒu)

vÏ chÝnh x¸c thÇn th¸i cña mét mô chñ nhµ chøa, bän bu«n thÞt b¸n ng­­êi. Ta còng thÊy râ th¸i ®é cña t¸c gi¶ ®èi víi lo¹i ng­­êi nh­­ thÕ. Ch÷ nhên nhît lét t¶ ®­­îc râ nÐt nhÊt thÇn th¸i cña Tó Bµ! thËt khã diÔn t¶ b»ng nh÷ng tõ ng÷ kh¸c: võa bãng nhÉy, võa mai m¸i hay vµng bñng ch¨ng? Cã lÏ chØ cã thÓ nãi nh­­ NguyÔn C«ng Hoan sau nµy vÒ mét bé mÆt còng thuéc lo¹i Tó Bµ: bé mÆt "thiÕu  vÖ sinh". Cã nhµ phª b×nh cho r»ng, ®äc c©u th¬ Êy, ta cã c¶m gi¸c lîm giäng lµ v× thÕ. Cßn hai ch÷ ¨n g× l¹i d­­êng nh­­ muèn liÖt mô chñ chøa nµy vµo mét gièng loµi g× ®ã, kh«ng ph¶i gièng ng­­êi. Bëi v× gièng ng­­êi th× ¨n c¬m, ¨n g¹o, ¨n thÞt, ¨n c¸ chø ¨n g×.

 HÖ thèng tõ ng÷ gîi h×nh ¶nh, c¶m gi¸c trong tiÕng ViÖt rÊt phong phó, ®a d¹ng. VÝ dô:

 - Gîi vÒ t©m tr¹ng nh­­: xao xuyÕn, b©ng khu©ng, ph©n v©n…

 - Gîi vÒ thÞ gi¸c nh­­: la ®µ, l¬ löng, chÊp chíi.

 - Gîi vÒ thÝnh gi¸c nh­­: sÇm sËp, r× rµo, th¸nh thãt…

 - Gîi vÒ vÞ gi¸c nh­­: mÆn ch¸t, chua lßm, ngät lÞm…

 - Gîi vÒ xóc gi¸c nh­­: l¹nh ng¾t, nãng báng, xï x×…

ChÝnh do søc gîi nµy mµ nhµ v¨n NguyÔn Tu©n t©m sù nh­ khuyªn nhñ c¸c nhµ v¨n khi cÇm bót:

 "§· nghÜ kü råi míi cÇm bót mµ viÕt ra. Nh­­ng khi ®· viÕt ra råi, ch­­a cã nghÜa lµ xong h¼n. ViÕt ra nh­­ng mµ ®äc l¹i (…). Tù m×nh duyÖt lÊy lêi viÕt cña m×nh (…). CÆp m¾t soi xuèng dßng trang vÉn lµ gi÷ vai trß cÇm chÞch (…). Nh­­ng cÆp m¾t ch­­a ®ñ ®Ó läc hÕt mäi bôi bÆm vÉn cßn b¸m theo cai tiÕng võa ph¸t biÓu cña m×nh. Cho nªn ph¶i dïng c¶ c¸i tai cña m×nh n÷a (…). Ngoµi viÖc soi l¾ng, h×nh nh­­ ph¶i ngöi l¹i, nÕm l¹i c¸i lêi m×nh viÕt ra kia, tr­­íc khi b­­ng nã ra cho ng­­êi kh¸c th­­ëng thøc (…). Cã khi l¹i nh­­ chÝnh lßng bµn tay m×nh ph¶i sê l¹i nh÷ng gãc c¹nh c©u viÕt cña m×nh, xem l¹i cã nªn cø gå ghÒ ch©n chÊt nh­­ thÕ, hay lµ nªn gät nã trßn trÜnh ®i th× nã dÔ vµo lç tai ng­­êi tiªu thô h¬n…" (VÒ tiÕng ta - TuyÓn tËp NguyÔn Tu©n. Nxb V¨n häc, H. 1982).

 Thø ba: §Ó t¹o c¸ch nãi, c¸ch viÕt cã h×nh ¶nh, gîi h×nh t­îng b»ng tõ ng÷, c¸c nhµ v¨n cã thÓ vËn dông nhiÒu c¸ch: khi th× dïng tõ l¸y:

L­­ng dËu phÊt ph¬ lµn khãi nh¹t

Lµn ao lãng l¸nh bãng tr¨ng loe

(NguyÔn KhuyÕn)

HoÆc

Nçi niÒm chi røa HuÕ ¬i,

Mµ m­­a xèi x¶ tr¾ng trêi Thõa Thiªn

(Tè H÷u)

Khi th× dòng nh÷ng tõ ng÷ t­­îng h×nh, t­­îng thanh:

ThuyÒn c©u thÊp tho¸ng dên trªn v¸ch

TiÕng sãng long bong vç tr­­íc nhµ

(NguyÔn KhuyÕn)

 Ngay c¶ trong v¨n xu«i còng vËy. H×nh ¶nh l·o H¹c ®­­îc Nam Cao kh¾c ho¹ b»ng mét ®o¹n v¨n ng¾n víi mét sè tõ rÊt gîi h×nh t­­îng: "MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho n­­íc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh­ con nÝt. L·o hu hu khãc" (L·o H¹c).

 HÖ thèng tõ ng÷ chØ mµu s¾c còng ®­­îc c¸c nhµ v¨n sö dông rÊt hiÖu qu¶ trong viÖc miªu t¶ hiÖn thùc.

Cá non xanh dîn ch©n trêi

Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa

(NguyÔn Du)

hoÆc:

"L­­ng trêi ai nhuém mµ xanh ng¾t"

(NguyÔn KhuyÕn)

" Cöa son ®á loÐt tïm hum nãc"

(Hå Xu©n H­¬ng).

- "Tr¾ng phau néi cá cöu ph¬i tuyÕt"

(Tè H÷u)

- "Tr«ng lªn mÆt s¾t ®en x×"

(NguyÔn Du)

 §©y lµ ®o¹n v¨n NguyÔn Tu©n t¶ mµu s¾c cña s«ng §µ: "Mïa xu©n dßng xanh ngäc bÝch, chø n­­íc s«ng §µ kh«ng xanh mµu xanh canh hÕn cña s«ng G©m, s«ng L«. Mïa thu n­­íc s«ng §µ lõ lõ ®á nh­­ da mÆt mét ng­­êi bÇm ®i v× r­­îu b÷a, lõ lõ c¸i mÇu ®á giËn d÷ ë mét ng­­êi bÊt m·n bùc béi g× mçi ®é thu vÒ" "Ng­­êi l¸i ®ß s«ng §µ" v.v…

HÖ thèng tÝnh tõ chØ mµu s¾c trong tiÕng ViÖt lµ hÕt søc tinh diÖu. §· khi nµo c¸c em thö thèng kª tÊt c¶ c¸c mµu tr¾ng, ®á hay xanh ra tr­­íc mÆt ch­a ? Cø thö ®i sÏ thÊy tõ chØ mµu s¾c trong tiÕng ViÖt thËt kú l¹ . Nµy nhÐ nÕu lµ mµu tr¾ng, ta cã :  Tr¾ng bÖch, tr¾ng to¸t, tr¾ng bong, tr¾ng tinh, tr¾ng nân, tr¾ng xo¸, tr¾ng phau, tr¾ng ngÇn, tr¾ng muèt, tr¾ng ngµ, tr¾ng hÕu, tr¾ng d·, tr¾ng ngµ, tr¾ng nhën, tr¾ng nhît, tr¾ng bãc, tr¾ng lèp, tr¾ng l«m lèp, tr¾ng nuét, tr¾ng ën, tr¾ng phÕch, tr¾ng trÎo, tr¾ng trong ...  NÕu lµ mµu Xanh l¹i cã : xanh um, xanh nh¹t, xanh thÉm, xanh non, xanh lît, xanh lÌ, xanh lÐt, xanh rên, xanh r×, xanh lam, xanh biÕc, xanh l¬, xanh mÐt, xanh ng¾t, xanh ng¨n ng¾t, xanh rít, xanh xao ... Víi mµu §á b¹n cã thÓ kÓ : ®á au, ®á bõng, ®á choÐ, ®á chãi, ®á chãt, ®á chon chãt, ®á näc, ®á gay, ®á hoe, ®á hoen hoÐt, ®á hán, ®á hon hán, ®á kÌ, ®á khÐ, ®á nhõ, ®á khÌ, ®á loÐt, ®á lßm, ®á lõ, ®á lù, ®á lùng, ®á ngÇu, ®á èi, ®á qu¹ch, ®á rùc, ®á t­¬i, ®á öng, ®á c¹ch, ... Víi c¸c tÝnh tõ trªn khi chuyÓn sang tiÕng Ph¸p, tiÕng Anh, th­­êng ng­­êi ta chØ thªm vµo ch÷ rÊt (trÌs - Ph¸p hoÆc very - Anh ). Ch¼ng h¹n : xanh um, xanh rên lµ trÌs bleu ( rÊt xanh ) hoÆc ®á au, ®á chãt, ®á rùc ®Òu ®­­îc dÞch lµ : rouge vif ( rouge : ®á, vif : t­¬i ), cßn tr¾ng to¸t, tr¾ng bÖch lµ trÌs blanc (rÊt tr¾ng). Trong khi mçi tõ trªn cña tiÕng ViÖt cã mét s¾c th¸i biÓu c¶m ®«i khi rÊt kh¸c nhau, vÝ nh­­ tr¾ng to¸t lµ thø tr¾ng chãi m¾t, tr¾ng bÖch lµ tr¾ng mÊt sinh khÝ, tr¾ng bong lµ tr¾ng nh­­ m¬Ý, tr¾ng tinh lµ tr¾ng nguyªn chÊt, tr¾ng xo¸ lµ tr¾ng réng kh¾p mét vïng, tr¾ng phau lµ tr¾ng s¹ch sÏ, tr¾ng ngÇn lµ tr¾ng s¹ch vµ trong, tr¾ng muèt lµ tr¾ng s¹ch mµ tr¬n nh½n, tr¾ng ngµ lµ tr¾ng quý ph¸i, tr¾ng hÕu lµ tr¾ng nh« ra th« bØ, tr¾ng d· lµ chØ mµu m¾t kÎ gian gi¶o, tr¾ng nhën lµ tr¾ng lè bÞch ( chØ r¨ng hoÆc m¾t )... vv. Vµ nh­ thÕ sÏ lµ rÊt khã khi dÞch nh÷ng c©u th¬ sau ra mét ng«n ng÷ kh¸c sao cho lét t¶ hÕt ®­­îc c¸c mµu s¾c Êy :

- CÇu tr¾ng phau phau ®«i v¸n ghÐp ( Hå Xu©n H­­¬ng )

- Tr¾ng xo¸ trµng giang ph¼ng lÆng tê ( Bµ HuyÖn Thanh quan )

- TiÕc thay h¹t g¹o tr¾ng ngÇn ( Ca dao )

- Râ rµng trong ngäc tr¾ng ngµ ( NguyÔn Du )

- B÷a thÊy bong bong che tr¾ng lèp muèn tíi ¨n gan ( §å ChiÓu )

- Cã ph¶i thÞt da em mÒm m¹i tr¾ng trong ( L©m ThÞ Mü D¹ )

- Hßn ®¸ xanh r× lón phón rªu ( Hå Xu©n H­¬ng )

- Cá non xanh rîn ch©n trêi ( NguyÔn Du )

- L­ng trêi ai nhuém mµ xanh ng¾t ( NguyÔn KhuyÕn  )

- Xanh om cæ thô trßn xoe t¸n ( Bµ HuyÖn Thanh Quan )

- Th¸ng t¸m mïa thu xanh th¾m ( Tè H÷u )

- Cöa son ®á loÐt tïm hum nãc ( Hå Xu©n H­­¬ng )

- M¾t l·o kh«ng vÇy còng ®á hoe ( NguyÔn KhuyÕn )

- M¸ ®á au lªn ®Ñp l¹ th­êng ( Hµn MÆc Tö )

- §­êng quª ®á rùc cê hång ( Tè H÷u )

 Thø t­­: Ng«n tõ v¨n häc lµ lo¹i ng«n tõ ®· ®­­îc ch¾t läc tõ ng«n ng÷ ®êi th­­êng, ®­­îc n©ng cÊp, söa sang, lµm cho nã cµng ãng ¶, giµu ®Ñp h¬n. C¸c biÖn ph¸p tu tõ chÝnh lµ nh÷ng ph­­¬ng tiÖn quan träng ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô trang ®iÓm cho ng«n tõ v¨n häc. Cã rÊt nhiÒu biÖn ph¸p tu tõ: Èn dô, ho¸n dô, nh©n ho¸, ®iÖp tõ, ®iÖp ng÷, so s¸nh… Theo GS §inh Träng L¹c cã tíi 99 ph­¬ng tiÖn vµ biÖn ph¸p tu tõ trong tiÕng ViÖt. TÊt c¶ nh÷ng c¸ch Êy ®Òu nh»m môc ®Ých gióp ng­êi nãi, ng­êi viÕt cã nhiÒu c¸ch diÔn ®¹t hay h¬n, ®Ñp h¬n, phong phó h¬n vµ do vËy hiÖu qu¶ cao h¬n. Ph©n tÝch c¸c biÖn ph¸p tu tõ tøc lµ chØ ra tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸ch viÕt, c¸ch nãi Êy, vai trß vµ t¸c dông cña chóng trong viÖc miªu t¶, biÓu ®¹t chø kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ chØ gäi ®­­îc tªn, kiÖt kª c¸c biÖn ph¸p mµ nhµ v¨n ®· dïng.

4. Kh«ng gian vµ thêi gian trong th¬ tr÷ t×nh .

        Kh«ng gian trong th¬ tr÷ t×nh lµ n¬i t¸c gi¶ - c¸i t«i tr÷ t×nh hoÆc nh©n vËt tr÷ t×nh xuÊt hiÖn ®Ó thæ lé tÊm lßng cña m×nh tr­­íc mäi ng­­êi vµ ®Êt trêi .

Trong tiÕng ViÖt cã rÊt nhiÒu tõ ng÷ ®Ó nhµ v¨n thÓ hiÖn kh«ng gian . Tr­­íc hÕt lµ b»ng hÖ thèng tõ chØ vÞ trÝ vµ tÝnh chÊt nh­­ : trªn, d­­íi, tr­­íc, sau, trong, ngoµi, bªn ph¶i, bªn tr¸i, lªn, xuèng... råi mªnh m«ng, b¸t ng¸t, réng, hÑp, th¨m th¼m, mÞt mï, khóc khuûu, quanh co ...vv .

    Kh«ng gian th­êng g¾n víi c¸c ®Þa ®iÓm chØ n¬i chèn nh­­ : bÕn ®ß, c©y ®a, m¸i ®×nh, giÕng n­­íc, nói cao, rõng th¼­m, biÓn s©u, trêi réng, s«ng dµi ... NhiÒu ®Þa danh riªng ®· trë thµnh nh÷ng kh«ng gian t­­îng tr­­ng trong v¨n häc nh­­ : Tiªu T­­¬ng, TÇm D­­¬ng, C« T«, XÝch BÝch, T©y Thiªn, §Þa ngôc, Thiªn ®­­êng, Bång lai, Tiªn c¶nh, câi PhËt, Suèi vµng, ...

  Khi ®äc t¸c phÈm v¨n häc, c¸c em cÇn chó ý xem nhµ v¨n m« t¶ kh«ng gian ë ®©y cã g× ®Æc biÖt, kh«ng gian Êy cã ý nghÜa g× vµ nãi ®­­îc néi dung g× s©u s¾c qua kh«ng gian ®ã ? VÝ dô, khi d©n gian viÕt :

 "  §øng bªn ni ®ång ngã bªn tª ®ång mªnh m«ng b¸t ng¸t,

 §øng bªn tª ®ång ngã bªn ni ®ång còng b¸t ng¸t mªnh m«ng ".

lµ t¸c gi¶ d©n gian ®· t¹o ®­­îc mét kh«ng gian ®Ñp, réng më, kh¸c h¼n víi kh«ng gian nhá hÑp, tr¾c trë, c¸ch ng¨n trong c©u ca dao nµy :

  "  Ai ®­­a em tíi chèn nµy

      Bªn kia m¾c nói, bªn nµy m¾c s«ng "

Kh«ng gian trong c©u ca trªn lµ kh«ng gian cña mét t©m hån th¶nh th¬i, ®ang n¸o nøc, r¹o rùc, ph¬i phíi say s­a cña mét ng­­êi con g¸i vµo tuæi dËy th× :

"Th©n em nh­­ chÏn lóa ®ßng ®ßng- PhÊt ph¬ d­­íi ngän n¾ng hång buæi mai "

        Cßn kh«ng gian d­­íi lµ kh«ng gian cña mét t©m tr¹ng bÕ t¾c, mét tiÕng thë dµi, ngao ng¸n . Kh«ng gian trong t©m hån NguyÔn KhuyÕn lµ mét kh«ng gian hiu qu¹nh, buån b·, c« ®¬n, v¾ng lÆng . ë ®ã ta gÆp toµn nh÷ng :" Ao thu l¹nh lÏo n­­íc trong veo - mét chiÕc thuyÒn c©u bÐ tÎo teo "; nhµ «ng ë còng chØ lµ " ba gian nhµ cá thÊp le te " víi c¸i "ngâ tèi ®ªm s©u ®ãm lËp loÌ "...

    Kh«ng gian th­­êng g¾n víi ®iÓm nh×n, ®iÓm quan s¸t m« t¶ cña t¸c gi¶ .

C©u th¬ " Tr«ng lªn mÆt s¾t ®en s× " trong truyÖn KiÒu cña NguyÔn Du cho thÊy ng­êi viÕt ®øng phÝa d­­íi nh×n lªn. Nhµ th¬ Tè H÷u cho r»ng nh­­ thÕ, NguyÔn Du ®· ®øng vÒ phÝa quÇn chóng lao ®éng ®Ó quan s¸t bän thèng trÞ . Còng nh­­ thÕ ch÷ K×a trong c©u th¬ :" K×a héi th¨ng b×nh tiÕng ph¸o reo" cña NguyÔn KhuyÕn cho ta thÊy «ng nh­­ ®øng t¸ch ra khái  c¸i héi t©y ån µo, ®Çy nh÷ng trß nh¨ng nhÝt do bän thùc d©n bµy ra mµ quan s¸t vµ ngÉm nghÜ, mµ c¨m giËn, mµ ®ín ®au, chua xãt ...

 §i liÒn víi kh«ng gian nghÖ thuËt lµ thêi gian nghÖ thuËt, bëi v× mét hµnh ®éng bao giê còng diÔn ra ë mét ®Þa ®iÓm vµo mét thêi gian nhÊt ®Þnh . Cã ®iÒu  khi ®äc t¸c phÈm v¨n häc ta quªn ®i thêi gian hiÖn thùc, nhËp vµo t¸c phÈm, sèng cïng víi nh©n vËt, cïng chøng kiÕn con ng­êi vµ sù viÖc theo thêi gian trong t¸c phÈm . V× thÕ ®ang ®äc gi÷a ban ngµy mµ cø t­ëng nh­ ®ªm ®· khuya l¾m råi; quªn hiÖn t¹i mµ cø nghÜ m×nh ®ang ë " ngµy xöa ngµy x­a" vµo "®êi Vua Hïng V­¬ng thø 18" hay " n¨m Gia TÜnh TriÒu Minh" . Do ®­­îc thÓ hiÖn b»ng ng«n ng÷ nghÖ thuËt, nªn thêi gian trong t¸c phÈm v¨n häc ®­­îc c¶m nhËn vµ m« t¶ rÊt linh ho¹t . NguyÔn Du ®· dån 4 mïa trong mét c©u th¬ :" Sen tµn cóc l¹i në hoa -  SÇu dµi ngµy ng¾n ®«ng ®µ sang xu©n " .

Ng­­îc l¹i Aimatèp ®· m« t¶ " Mét ngµy dµi h¬n thÕ kØ " . Thêi gian trong cuéc ®êi lµ thêi gian tuÇn tù, cßn trong t¸c phÈm v¨n häc thêi gian cã thÓ ®¶o ng­­îc qu¸ khø, xen lÉn ngµy h«m nay vµ nh÷ng ngµy ®· xa khuÊt ngµn n¨m tr­íc còng nh­­ t­­ëng t­­îng ra ngµy mai ch­a ®Õn . Thêi gian trong t¸c phÈm v¨n häc lµ thêi gian t©m lÝ, kh«ng trïng khÝt víi thêi gian ngoµi ®êi, v× thÕ kh«ng nªn hiÓu thêi gian Êy mét c¸ch m¸y mãc, cøng nh¾c vµ ¸p ®Æt . Khi nhµ th¬ viÕt : H«m qua, h«m nay, ngµy mai, d¹o nµy, th¸ng tr­íc, n¨m sau, d¹o Êy, vµo mét ®ªm hÌ ... th× kh«ng nªn cè t×m xem ®ã lµ thêi ®iÓm cô thÓ nµo trong cuéc ®êi . NÕu nh­­ Hoµng Léc viÕt :

         " H«m qua cßn theo anh

  §i ra ®­­êng quèc lé

 H«m nay ®· chÆt cµnh

 §¾p cho ng­­êi d­íi mé "

( ViÕng b¹n )

th× râ rµng kh«ng cÇn biÕt h«m qua vµ h«m nay lµ ngµy nµo, th¸ng nµo mµ chØ biÕt sao sù viÖc x¶y ra nhanh qu¸, bÊt ngê qu¸, h«m qua míi thÕ, h«m nay ®· thÕ khiÕn ng­­êi ®äc bµng hoµng xóc ®éng.

   Thêi gian nghÖ thuËt còng mang tÝnh t­­îng tr­­ng. Khi nh¾c tíi ngµy mai th­­êng lµ t­­îng tr­r­ng cho t­­¬ng lai, nh­­ khi Tè H÷u viÕt: " Ngµy mai bao líp ®êi d¬ - sÏ tan nh­­ ®¸m m©y mê ®ªm nay - Em ¬i th¸ng réng ngµy dµi - Më lßng ra ®ãn ngµy mai huy hoµng ". Hoµng h«n, chiÒu tµ th­êng t­­îng  tr­­ng cho sù tµn lôi, sù kÕt thóc, c¸o chung buån b· . Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn hay do bÝ tõ mµ NguyÔn Du ®· lÆp l¹i ch÷ hoµng h«n vµ h«n hoµng trong mét c©u th¬: " Nay hoµng h«n ®· l¹i mai h«n hoµng "®Ó kh¸i qu¸t c¶ mét ®êi KiÒu ®Çy chuyÖn u buån, tµn t¹ . Ta cã thÓ t×m thÊy thêi kh¾c nµy trong th¬ Th«i HiÖu:" Quª h­­¬ng khuÊt bãng hoµng h«n ", trong th¬ Bµ HuyÖn Thanh Quan:" Trêi chiÒu b¶ng l¶ng bãng hoµng h«n", trong th¬ Huy CËn " Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ "... Ng­îc l¹i víi hoµng h«n lµ b×nh minh . B×nh minh, r¹ng ®«ng th­­êng t­îng tr­­ng cho c¸i ®ang lªn, r¹ng rì, t­¬i s¸ng . §ã lµ khi Hå ChÝ Minh viÕt : "ThuyÒn vÒ trêi ®· r¹ng ®«ng - Bao la nhuèm mét mµu hång ®Ñp t­¬i "; lµ khi NguyÔn §×nh Thi viÕt : " Tr¸n ch¸y rùc nghÜ trêi ®Êt míi - Lßng ta b¸t ng¸t ¸nh b×nh minh ". Mïa Xu©n th­­êng t­îng tr­­ng cho tuæi trÎ, søc sèng, giµu sinh lùc, nh­ khi Tè H÷u viÕt: "Trêi h«m nay dÇu x¸m ng¾t mµu ®«ng- Ai c¶n ®­­îc mïa xu©n xanh t­¬i s¸ng - Ai c¶n ®­­îc ®µn chim quyÕt th¾ng - S¾p vÒ ®©y t¾m n¾ng xu©n hång". Cã rÊt nhiÒu c¸ch thÓ hiÖn thêi gian trong t¸c phÈm v¨n häc. Kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã c¸c tõ nh­­ s¸ng, tr­a, chiÒu, tèi hay xu©n, h¹, thu, ®«ng th× ta míi biÕt. Trong v¨n häc cæ , mét chiÕc l¸ ng« ®ång rông xuèng, Êy lµ mïa thu ®· vÒ; mét tiÕng kªu kh¾c kho¶i cña chim quèc b¸o hiÖu hÌ ®· sang. Khi NguyÔn Du t¶ c¶nh: " Cá non xanh tËn ch©n trêi - Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa " th× ai ch¼ng biÕt ®ã lµ mïa xu©n.. Khi Tè H÷u viÕt: " Tr¨ng lªn, tr¨ng ®øng, tr¨ng tµn" còng lµ ®Ó chØ thêi gian ®ang tr«i ®i cña mét ®ªm vµ ®ã còng cã thÓ hiÓu lµ c¸c thêi ®iÓm cña mét ®êi ng­­êi.  §äc c©u th¬ cña TrÇn H÷u Thung:"Cam ba lÇn cã tr¸i- B­ëi ba lÇn ra hoa" ch¾c c¸c em ®Òu hiÓu thÕ lµ thêi gian ba n¨m ®· tr«i qua .

 Nh­ thÕ kh«ng gian vµ thêi gian ®Òu cã rÊt nhiÒu c¸ch thøc biÓu hiÖn kh¸c nhau. §Êy chÝnh lµ chç ®Ó c¸c nhµ th¬ thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o vµ nh÷ng c¸ch c¶m nhËn ®éc ®¸o, riªng biÖt trong t¸c phÈm cña m×nh.

 

 

Buæi 5.

 

nam cao vµ t¸c phÈm l·o h¹c

A. Cuéc ®êi, con ng­êi nam cao

 1. Cuéc ®êi

 ¤ng xuÊt th©n trong gia ®×nh trung n«ng . ¤ng lµ ng­êi con trai c¶ trong gia ®×nh ®«ng anh em, «ng lµ ng­êi duy nhÊt ®­îc häc hµnh chu ®¸o. Häc xong trung häc, «ng vµo Sµi Gßn kiÕm sèng 3 n¨m. chuyÕn ®i nµy ®· ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn viÖc s¸ng t¸c cña nhµ v¨n . V× èm ®au, «ng trë vÒ quª d¹y häc , råi sèng vÊt v­ëng b»ng nghÒ viÕt v¨n. Cuéc ®êi cña mét gi¸o khæ tr­êng t­, cña mét nhµ v¨n nghÌo ®· ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn phong c¸ch viÕt v¨n cña Nam cao. Sau c¸ch m¹ng, Nam Cao tiÕp tôc s¸ng t¸c phôc vô kh¸ng chiÕn. N¨m 1951, trªn ®­êng ®i c«ng t¸c, nhµ v¨n ®· hi sinh.

2. Con ng­êi Nam Cao

HiÒn lµnh, Ýt nãi, l¹nh lïng. Lµ nhµ v¨n lu«n g¾n bã s©u nÆng víi quª h­¬ng vµ nh÷ng ng­êi nghÌo khæ. Mçi trang viÕt cña nhµ v¨n lµ trang viÕt ®µy c¶m ®éng vÒ con ng­êi quª h­¬ng.

3. Quan ®iÓm s¸ng t¸c:

4. Phong c¸ch viÕt truyÖn ng¾n cña Nam Cao.

 TruyÖn cña Nam Cao rÊt mùc ch©n thùc , thÉm ®Ém chÊt tr÷ t×nh, ®Ëm ®µ chÊt triÕt lý . Nam cao ®Æc biÖt s¾c s¶o trong viÖc kh¸m ph¸ vµ diÔn t¶ nh÷ng qu¸ tr×nh t©m lý phøc t¹p cña nh©n vËt . Ng«n ng÷ cña Nam cao gÇn víi ng«n ng÷ ng­êi n«ng d©n B¾c bé

B. LuyÖn tËp:

§Ò sè 1:

TruyÖn ng¾n L·o H¹c cña Nam Cao gióp em hiÓu g× vÒ t×nh c¶nh cña ng­êi n«ng d©n tr­íc c¸ch m¹ng?

H­íng dÉn:

I. TruyÖn ng¾n L·o H¹c cña Nam Cao gióp ta hiÓu vÒ t×nh c¶nh thèng khæ cña ng­êi n«ng d©n tr­íc c¸ch m¹ng?

 1. L·o H¹c

 a. Nçi khæ vÒ vËt chÊt

 C¶ ®êi th¾t l­ng buéc bôngl·o còng chØ cã næi trong tay mét m¶nh v­ên vµ mét con chã. Sù sèng lay l¾t cÇm chõng b»ng sè tiÒn Ýt ái do bßn v­ên vµ mµ thuª. Nh­ng thiªn tai, tËt bÖnh ch¼ng ®Ó l·o yªn æn. Bao nhiªu tiÒn dµnh dôm ®­îc, sau mét trËn èm ®· hÕt s¹ch sµnh sanh, l·o ®· ph¶i kiÕm ¨n nh­ mét con vËt . Nam Cao ®· dung c¶m nh×n th¼ng vµo n«ic khæ vÒ vËt chÊt cña ng­êi n«ng d©n mµ ph¶n ¸nh.

 b. Nçi khæ vÒ tinh thÇn.

 §ã lµ nçi ®au c¶ ng­êi chång m¸t vî, ng­êi cha mÊt con. Nh÷ng ngµy th¸ng xa con, l·o sèng trong nçi lo ©u, phiÒn muén v× th­¬ng nhí con, v× ch­a lµm trßn bæn phËn cña ng­êi cha . Cßn g× xãt xa h¬n khi tuæi giµ gÇn ®Êt xa trêi l·o ph¶i sèng trong c« ®éc . Kh«ng ng­êi th©n thÝch, l·o ph¶i kÕt b¹n chia sÎ cïng cËu vµng.

 Nçi ®au, niÒm ©n hËn cña l·o khi b¸n con chã . §au ®ín ®Õn møc miÖng l·o mÐo xÖch ®i .... Khæ së, ®au xãt buéc l·o ph¶i t×m ®Õn c¸i chÕt nh­ mét sù gi¶i tho¸t . L·o ®· chän c¸i chÕt thËt d÷ déi . L·o H¹c sèng th× mái mßn, cÇm chõng qua ngµy, chÕt th× thª th¶m. Cuéc ®êi ng­êi n«ng d©n nh­ l·o H¹c ®· kh«ng cã lèi tho¸t.

2. Con trai l·o H¹c

V× nghÌo ®ãi, kh«ng cã ®­îc h¹nh phóc b×nh dÞ nh­ m×nh mong muèn khiÕn anh phÉn chÝ, bá lµng ®i ®ån ®iÒn cao su víi mét giÊc méng viÓn v«ng cã b¹c tr¨m míi vÒ. NghÌo ®ãi ®· ®Èy anh vµo tÊn bi kÞch kh«ng cã lèi tho¸t.

 Kh«ng chØ gióp ta hiÓu ®­îc nçi ®au trùc tiÕp cña ng­êi n«ng d©n. TruyÖn cßn gióp ta hiÓu ®­îc c¨n nguyªn s©u xa nçi ®au cña hä. §ã chÝnh lµ sù nghÌo ®ãi vµ nh÷ng hñ tôc phong kiÕn l¹c hËu.

II. TruyÖn ng¾n L·o H¹c gióp ta hiÓu ®­îc vÎ ®Ñp t©m hån cao quý cña ng­êi n«ng d©n

 1. Lßng nh©n hËu

 Con ®i xa, bao t×nh c¶m chÊt chøa trong lßng l·o dµnh c¶ cho cËu vµng. L·o coi nã nh­ con, c­u mang, ch¨m chót nh­ mét ®øa ch¸u néi bÐ báng c«i cót : l·o b¾t rËn, t¾m , cho nã ¨n bµng b¸t nh­ nhµ giÇu, ©u yÕm, trß chuyÖn gäi nã lµ cËu vµng, råi l·o m¾ng yªu, c­ng nùng . Cã thÓ nãi t×nh c¶m cña l·o dµnh cho nã nh­ t×nh c¶m cña ng­êi cha ®èi víi ng­êi con.

 Nh­ng t×nh thÕ ®­êng cïng, buéc l·o ph¶i b¸n cËu vµng. B¸n chã lµ mét chuyÖn th­êng t×nh thÕ mµ víi l·o l¹i lµ c¶ mét qu¸ tr×nh ®¾n ®o do dù. L·o cãi ®ã lµ mét sù lõa g¹t, mét téi t×nh kh«ng thÓ tha thø. L·o ®· ®au ®ín, ®· khãc, ®· x­ng téi víi «ng gi¸o , mong ®­îc dÞu bíy nçi d»ng xÐ trong t©m can.

 Tù huû diÖt niÒm vui cña chÝnh m×nh, nh­ng l¹i s¸m hèi v× danh dù lµm ng­êi khi ®èi diÖn tr­íc con vËt. L·o ®· tù vÉn. Trªn ®êi cã bao nhiªu c¸i chÕt nhÑ nhµng, vËy mµ l·o chän cho m×nh c¸i chÕt thËt ®au ®ín, vËt v·...d­êng nh­ l·o muèn tù trõng ph¹t m×nh tr­íc con chã yªu dÊu.

2. T×nh yªu th­¬ng s©u nÆng

Vî mÊt, l·o ë vËy nu«i con, bao nhiªu t×nh th­¬ng l·o ®Òu dµnh cho con trai l·o . Tr­íc t×nh c¶nh vµ nçi ®au cña con, l·o lu«n lµ ng­êi thÊu hiÓu t×m c¸ch chia sÎ, t×m lêi lÏ an ñi gi¶ng d¶i cho con hiÓu d»n lßng t×m ®¸m khac. Th­¬ng con l·o cµng ®au®ín xãt xa khi nhËn ra sù thùc phò phµng : SÏ mÊt con vÜnh viÔn “ThÎ cña nã .............chø ®©u cã cßn lµ con t«i ”. Nh÷n ngµy sèng xa con, l·o kh«ng ngu«i nçi nhã th­¬ng, niÒm mong mái tin con tõ cuèi ph­¬ng trêi . MÆc dï anh con trai ®i biÒn biÖt n¨m s¸u n¨m trêi, nh­ng mäi kû niÖm vÒ con vÉn lu«n th­êng trùc ë trong l·o. Trong c©u chuyÖn víi «ng gi¸o , l·o kh«ng quyªn nh¾c tíi ®øa con trai cña m×nh.

L·o sèng v× con, chÕt còng v× con: Bao nhiªu tiÒn bßn ®­îc l·o ®Òu dµnh dôm cho con. §ãi kh¸t, c¬ cùc song l·o vÉn gi÷ m¶nh v­ên ®Õn cïng cho con trai ®Ó lo cho t­¬ng lai cña con.

Hoµn c¶nh cïng cùc, buéc l·o ph¶i ®øng tr­íc sù lùa chän nghiÖt ng· : NÕu sèng, l·o sÏ lçi ®¹o lµm cha. Cßn muèn trän ®¹o lµm cha thi ph¶i chÕt . Vµ l·o ®· quyªn sinh kh«ng ph¶i l·o kh«ng quý m¹ng s«ng, mµ v× danh dù lµm ng­êi, danh dù lµm cha. Sù hy sinh cña l·o qu¸ ©m thÇm, lín lao.

3. VÎ ®Ñp cña lßng tù träng vµ nh©n c¸ch cao c¶

§èi víi «ng gi¸o ng­êi mµ L·o H¹c tin t­ëng quý träng , cung lu«n gi÷ ý ®Ó khái bÞ coi th­êng . Dï ®ãi kh¸t c¬ cùc, nh­ng l·o døt kho¸t tõ chèi sù gióp ®ì cña «ng gi¸o , råi «ng cè xa dÇn v× kh«ng muèn mang tiÕng lîi dông lßng tèt cña ng­êi kh¸c. Tr­íc khi t×m ®Õn c¸i chÕt, l·o ®· toan tÝnh s¾p ®Æt cho m×nh chu ®¸o. L·o chØ cã thÓ yªn lßng nh¾m m¾t khi ®· göi «ng gi¸o gi÷ trän m¶nh v­ên, vµ tiÒn lµm ma. Con ng­êi hiÒn hËu Êy, còng lµ con ng­êi giÇu lßng tù träng. Hä thµ chÕt chø quyÕt kh«ng lµm bËy. Trong x· héi ®Çy rÉy nh¬ nhuèc th× tù ý thøc cao vÒ nh©n phÈm nh­ l·o H¹c qu¶ lµ ®iÒu ®¸ng träng.

III. TruyÖn gióp ta hiÓu sù tha ho¸ biÕn chÊt cña mét bé phËn tÇng líp n«ng d©n trong x· héi ®­¬ng thêi : Binh T­ v× miÕng ¨n mµ sinh ra lµm liÒu b¶n chÊt l­u manh ®· chiÕn th¾ng nh©n c¸ch trong s¹ch cña con ng­êi . Vî «ng gi¸o v× nghÌo ®ãi cïng quÊn mµ sinh ra Ých kû nhá nhen, tµn nhÉn, v« c¶m tr­íc nçi ®au cña ng­êi kh¸c .

 

 

§Ò sè 2

Ph©n tÝch c¸ch nh×n ng­êi n«ng d©n cña Nam Cao qua truyÖn ng¾n L·o H¹c.

H­íng dÉn:

 1. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm “NghÖ thuËt vÞ nh©n sinh”: C¸ch nh×n cña nhµ v¨n lµ c¸ch nh×n cña mét con ng­êi lu«n thÊu hiÓu , ®ång c¶m víi nçi ®au khæ cña ng­êi kh¸c . Nhµ v¨n lu«n thÊu hiÓu nçi khæ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇnh cña ng­êi n«ng d©n. Lµ ng­êi sèng gÇn gòi , g¾n bã víi ng­êi n«ng d©n Nam Cao ®· nh×n s©u h¬n vµo nçi ®au tinh thÇn cña nhµ v¨n.

 2. B»ng c¸i nh×n yªu th­¬ng tr©n träng, Nam Cao ®· nhËn ra vÎ ®Ñp t©m hån ®¸ng quý cña l·o H¹c trong cuéc sèng kh«ng ph¶i giµnh cho con ng­êi.

 a. Nhµ v¨n nhËn thÊy tõ th¼m s©u t©m hån l·o H¹c tÊm lßng nh©n hËu thËt ®¸ng quý

Nam Cao ®· nhËn ra t×nh c¶m th©n thiÕt m¸u thÞt cña con ng­êi dµnh cho con ng­êi

Nam Cao cßn ph¸t hiÖn ra nçi ©n hËn cao th­îng vµ ®øc tÝnh trung thùc cña L·o H¹c qua viÖc b¸n con chã

Nhµ v¨n cµn nhËn thÊy ë ng­êi cha cßm câi x¬ x¸c nh­ l·o H¹c t×nh yªu th­¬ng con s©u nÆng

b. Víi ph­¬ng chÊm cè t×m mµ hiÓu, Nam Cao ®· ph¸t hiÖn ra ®»ng sau vÎ ngoµi xÊu xÝ gµn dë cña L·o H¹c lµ lßng tù träng vµ nh©n c¸ch trong s¹ch cña l·o H¹c

Më réng: Cã thÓ so s¸nh c¸ch nh×n tr©n träng ®èi víi ng­êi n«ng d©n cña Nam Cao vµ c¸ch nh×n cã phÇn miÖt thÞ, khinh bØ ng­êi n«ng d©n cña Vò Träng Phông. Trong tiÓu thuyÕt Vì ®ª, Vò Träng Phông t¶ ng­êi n«ng d©n nh­ nh÷ng con ng­êi kh«ng cã ý thøc kh«ng c¶m xóc, coi hä nh­ nh÷ng bän ng­êi xÊu xa, ®Óu c¸ng. ThÊy ®­îc c¸i nh×n cña Nam Cao lµ c¸i nh×n tiÕn bé vµ nh©n ®¹o s©u s¾c.

3. Lµ c¸ch nh×n cã chiÒu sau trµn ®Çy l¹c quan tin t­ëng.

Nam Cao nh×n ng­êi n«ng d©n kh«ng ph¶i b»ng thø t×nh c¶m döng d­ng cña kÎ trªn h­íng xuèng d­íi, cµng kh«ng ph¶i lµ hêi hît phiÕn diÖn. Nam Cao lu«n ®µo s©u, t×m tßi kh¸m ph¸ nh÷ng Èn khuÊt trong t©m hån cña l·o H¹c , tõ ®ã ph¸t hiÖn ra nÐt ®Ñp ®¸ng quý : §ã lµ c¸i nh×n ®Çy l¹c quan tin t­ëng vµo phÈm h¹nh tèt ®Ñp cña ng­êi n«ng d©n. Tr­íc c¸ch m¹ng, kh«ng Ýt nh©n vËt cña Nam cao ®Òu bÞ hoµn c¶nh khuÊt phôc, lµm thay ®æi nh©n h×nh lÉn nh©n tÝnh. VËy mµ k× diÖu thay hoµn c¶nh kh¾c nghiÖt ®· kh«ng khiÕn mét l·o H¹c l­¬ng thiÖn thay ®æi ®­îc b¶n tÝnh tèt ®Ñp .....L·o ®· b¶o toµn nh©n c¸ch cao c¶ cña m×nh ®Ó t×m ®Õn c¸i chÕt : “Kh«ng cuéc ®êi ch­a h¼n ®· ®Êng buån.........” thÓ hiÖn niÒm tin cña nhµ v¨n  vµo nh©n c¸ch vµo sù tån t¹i kiªn c­êng vµo c¸i tèt .

 

                                     §Ò sè 3

§äc mçi t¸c phÈm v¨n ch­¬ng, sau mçi trang s¸ch, ta ®äc ®­îc c¶ nçi niÒm b¨n kho¨n tr¨n trë cña t¸c gi¶ vÒ sè phËn con ng­¬i. Dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt vÒ L·o H¹c, vµ C« bÐ b¸n diªm h·y lµm s¸ng tá nçi niÒm ®ã.

Huíng dÉn:

I. Nh÷ng b¨n kho¨n tr¨ trë cña Nam Cao vÒ sè phËn nh÷ng ng­êi n«ng d©n qua truyÖn ng¾n L·o H¹c:

Nh÷ng lo l¾ng, tr¨n trë cña Nam Cao thÓ hiÖn qua nh©n vËt L·o H¹c: L·o lµ ng­êi sèng l­¬ng thiÖn trông thùc, cã nh©n c¸ch ®¸ng quý nh­ng cuéc ®êi l¹i nghÌo khæ bÊt h¹nh . Sèng th× mái mßn c¬ cùc , chÕt th× ®au ®ín thª th¶m . §©y lµ nh÷ng b¨n kho¨n tr¨n trë cña Nam Cao ®­îc thÓ hiÖn qua nh÷ng triÕt lý chua ch¸t cña l·o H¹c vÒ kiÕp ng­êi “khiÕp......ch¼ng h¹n” vµ qua nh÷ng triÕt lý cña «ng gi¸o: “Cuéc dêi cø .................buån theo mét nghÜa kh¸c” . ¤i cuéc ®êi nµy h×nh nh­ kh«ng cßn chç ®øng cho nh÷ng con ng­êi trung thùc, l­¬ng thiÖn nh­ l·o H¹c. §ã lµ ®iÒu khiÕn Nam Cao v« cïng day døt.

Nh÷ng b¨n kho¨n tr¨n trë cña Nam Cao vÒ nh÷ng tÊn bi kÞch kh«ng cã lèi tho¸t cña tÇng líp thanh niªn n«ng th«n lóc bÊy giê, ®iÓn h×nh lµ anh con trai l·o H¹c. Cuéc sèng cïng quÉn, nghÌo ®ãi khiÕn anh kh«ng cã næi h¹nh phóc b×nh gÞ nh­ m×nh mong muèn ...bá ®i ®ån ®iÒn cao su víi suy nghÜ viÓn v«ng : “Cã b¹c tr¨m míi vÒ”.

II. Nh÷ng b¨n kho¨n tr¨n trë cña Nam Cao vÒ sè phËn ng­êi trÝ thøc trong x· héi ®­¬ng thêi

 ¤ng gi¸o lµ ng­êi cã nhiÒu ch÷ nghÜa, giµu ­íc m¬ kh¸t väng cao ®Ñp cã nh©n c¸ch ®¸ng quý song l¹i sèng trong c¶nh nghÌo dãi. Tõ Sµi Gßn trë vÒ quª h­¬ng, c¶ gia tµi cña «ng chØ cã mét va ly ®ùng toµn s¸ch cò ...«ng ®· b¸n dÇn nh÷ng quyÓn s¸ch mµ «ng vÉn n©n niu quý träng . §©y lµ nçi ®u khæ ®èi víi ng­¬i trÝ thøc bëi s¸ch lµ mét phÇn cña ®êi «ng . VËy mµ giê ®©y vÊn ®Ò miÕng c¬m manh ¸o ®· dËp t¾t nh÷ng ­íc väng trong s¸ng  ®Èy «ng vµo th¶m c¶nh “Sèng mßn ” kh«ng cã lèi tho¸t. Qua tÊn bi kÞch cña «ng gi¸o Nam Cao kh«ng khái day døt vÒ sè phËn ng­êi tri thøc trog x· héi ®­¬ng thêi. Hä mang trong m×nh ­íc m¬ hoµi b·o cao ®Ñp vµ kh¸y väng nghÒ nghiÖp .

 Tãm l¹i th«ng qua sè phËn ng­êi n«ng d©n, ng­êi trÝ thøc, Nam Cao muèn cÊt lªn tiÕng kiªu cøu ......

 

Buæi 6.

¤n luyÖn phÇn tËp lµm v¨n

 A/ §Ò bµi :

Em h·y viÕt bµi v¨n thuyÕt minh vÒ ®Æc ®iÓm v¨n thuyÕt minh, c¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh.

B/ §¸p ¸n vµ biÓu ®iÓm:

I. Ph­¬ng ph¸p : ThuyÕt minh( ThuyÕt minh vÒ ®Æc ®iÓm, c¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh)

- Sö dông ph­¬ng thøc chñ yÕu lµ thuyÕt minh, cã xen c¸c yÕu tè miªu t¶...

- Cã bè côc ba phÇn m¹ch l¹c, râ rµng.

- Lµm næi bËt ®­îc ®Æc ®iÓm cña v¨n thuyÕt minh, vµ c¸nh lµm bµi v¨n thuyÕt minh.

II. Néi dung : Häc sinh cÇn thuyÕt minh, lµm râ hai phÇn:

1. §Æc ®iÓm cña v¨n thuyÕt minh:

- V¨n thuyÕt minh lµ kiÓu v¨n b¶n th«ng dông trong mäi lÜnh vùc ®êi sèng nh»m cung

   cÊp tri thøc....

- V¨n thuyÕt minh sö dông hai ph­¬ng thøc tr×nh bµy chñ yÕu ®ã lµ: Giíi thiÖu vµ gi¶i

    thÝch

- Tri thøc trong v¨n thuyÕt minh thuéc c¶ lÜnh vùc tù nhiªn vµ x· héi. C¸c tri thøc nµy ®ßi hái tÝnh kh¸ch quan, x¸c thùc, h÷u Ých cho con ng­êi. Kh«ng do t­ duy suy luËn, hay c¶m tÝnh

 V¨n thuyÕt minh cÇn ®­îc tr×nh bµy chÝnh x¸c, chÆt chÏ, râ rµng, hÊp dÉn .

2. C¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh

a. CÇn t×m hiÓu kü ®èi t­îng thuyÕt minh, X¸c ®Þnh râ ph¹m vi tri thøc cña ®èi t­îng

              thuyÕt minh

b. X¸c ®Þnh bè côc cho bµi v¨n thuyÕt minh gåm ba phÇn:

 - Më bµi : Giíi thiÖu ®èi t­îng thuyÕt minh

 - Th©n bµi : Tr×nh bµy, giíi thiÖu chi tiÕt ®Æc ®iÓm cña ®èi t­îng thuyÕt minh .

 - KÕt bµi  : Bµy tá th¸i ®é víi ®èi t­îng thuyÕt minh

c. Sö dông kÕt hîp linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p thuyÕt minh:

 - Ph­¬ng ph¸p nªu ®Þnh nghÜa, gi¶i thÝch

 - Ph­¬ng ph¸p liÖt kª

 - Ph­¬ng ph¸pnªu vÝ dô

 - Ph­¬ng ph¸p dïng sè liÖu

 - Ph­¬ng ph¸p so s¸nh

 - Ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i, ph©n tÝch.

d. Sö dông chän läc ng«n ng÷ viÕt bµi v¨n hoµn chØnh

 

Buæi 7

 

              Cñng cè : Tõ t­îng h×nh, tõ t­îng thanh

 

A/ Môc tiªu:

        Gióp HS  kh¾c s©u kh¸i niÖm tõ t­îng h×nh, tõ t­îng thanh, biÕt nhËn diÖn ®óng tõ t­îng h×nh, tõ t­îng thanh, vËn dông chóng phï hîp vµo c¸c t×nh huèng giao tiÕp.

B/  Néi dung:

I/ KiÕn thøc c¬ b¶n:

1. Cho HS  nh¾c l¹i kh¸i niÖm tõ t­îng h×nh, tõ t­îng thanh.LÊy vÝ dô.
2. T¸c dông cña tõ t­îng h×nh, tõ t­îng thanh trong diÔn ®¹t.

II/ LuyÖn tËp:

Bµi 1:

T×m c¸c tõ t­îng thanh gîi t¶:

-               TiÕng n­íc ch¶y

-               TiÕng giã thæi

-               TiÕng c­êi nãi

-               TiÕng b­íc ch©n

Bµi 2:

        §äc mét bµi häc trong SGK To¸n, VËt lý hoÆc Sinh häc vµ cho biÕt trong c¸c bµi häc ®ã cã nhiÒu tõ t­îng h×nh vµ t­îng thanh kh«ng, t¹i sao?

( Kh«ng, v× chóng cã kh¶ n¨ng gîi h×nh ¶nh vµ ©m thanh, cã tÝnh biÓu c¶m nªn Ýt ®­îc dïng trong c¸c lo¹i v¨n b¶n ®ßi hái tÝnh trung hßa vÒ biÓu c¶m nh­ v¨n b¶n khoa häc, hµnh chÝnh…)

Bµi 3:

Trong c¸c tõ sau ®©y, tõ nµo lµ tõ t­îng h×nh,tõ nµo lµ tõ t­îng thanh: rÐo r¾t, dÒnh dµng,d×u dÆt, thËp thß, mÊp m«, sÇm sËp, ghËp ghÒnh, ®ê ®Én, ó í, rén rµng, th­ên th­ît, lä mä, l¹o x¹o, lô khô .

Bµi 4 ;

T×m c¸c tõ t­îng h×nh trong ®o¹n th¬ sau ®©y vµ cho biÕt gi¸ trÞ gîi c¶m cña c¸c tõ :

                       “ B¸c Hå ®ã, ung dung ch©m löa hót

                         Tr¸n mªnh m«ng, thanh th¶n mét vïng trêi

                         Kh«ng g× vui b»ng m¾t B¸c Hå c­êi

                         Quªn tuæi giµ, t­¬i m·i ®«i m­¬i !

                         Ng­ßi rùc rì mét mÆt trêi c¸ch m¹ng

                         Mµ ®Õ quèc lµ loµi d¬i hèt ho¶ng

                         §ªm tµn bay chËp cho¹ng d­íi ch©n Ng­êi.”

                                                                                  ( Tè H÷u)

( *c¸c tõ : ung dung, mªnh m«ng, thanh th¶n, rùc rì, hèt ho¶ng, chËp cho¹ng nµy ®Æt trong ng÷ c¶nh g¾n liÒn víi sù vËt, hµnh ®éng lµm cho sù vËt, hµnh ®éng trë nªn cô thÓ h¬n, t¸c ®éng vµo nhËn thøc cña con ng­êi m¹nh mÏ h¬n).

Bµi 5:

          ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n kho¶ng 5- 7 c©u t¶ c¶nh s©n tr­êng giê ra ch¬i trong ®ã cã sö dông 3 tõ t­îng h×nh, 3 tõ t­îng thanh.

 

 

 

Buæi 8           

              LuyÖn tËp tãm t¾t v¨n b¶n tù sù

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp häc sinh n¾m v÷ng h¬n kü n¨ng tãm t¾t v¨n b¶n tù sù th«ng qua viÖc luyÖn tËp tãm t¾t nh÷ng v¨n b¶n tù sù ®· häc.

-               RÌn kü n¨ng vËn dông .

B/ Néi dung:

I/ KiÕn thøc cÇn n¾m:

1/ Kh¸i niÖm:

-               Tãm t¾t VBTS lµ dïng lêi v¨n cña m×nh ®Ó tr×nh bµy mét c¸ch ng¾n gän néi dung cña v¨n b¶n ®ã.

2/ Víi nh÷ng v¨n b¶n cã cèt truyÖn, viÖc tãm t¾t th­êng thuËn lîi h¬n nh÷ng v¨n b¶n tù sù kh«ng cã c«t truyÖn.

3/ Do môc ®Ých vµ yªu cÇu kh¸c nhau nªn ng­êi ta cã thÓ tãm t¾t b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau vµ víi ®é dµi kh¸c nhau.

4/ Yªu cÇu:

-               §¸p øng ®óng môc ®Ých vµ yªu cÇu tãm t¾t.

-               Ph¶n ¸nh trung thµnh néi dung cña v¨n b¶n chÝnh, kh«ng thªm bít, kh«ng chªm xen ý kiÕn b×nh luËn cña ng­êi tãm t¾t…

-               Ph¶i cã tÝnh hoµn chØnh.

-               Ph¶i cã tÝnh c©n ®èi.

5/ Muèn tãm t¾t ®­îc v¨n b¶n tù sù, cÇn ®äc kÜ ®Ó hiÓu ®óng chñ ®Ò cña v¨n b¶n, x¸c ®Þnh néi dung chÝnh cÇn tãm t¾t, s¾p xÕp c¸c néi dung Êy theo mét tr×nh tù hîp lý, sau ®ã viÕt thµnh v¨n b¶n tãm t¾t.

II/ LuyÖn tËp:

Bµi 1

§äc kü ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d­íi:

         “H»ng n¨m cø vµo cuèi thu, l¸ ngoµi ®­êng rông nhiÒu vµ trªn kh«ng cã nh÷ng ®¸m m©y bµng b¹c, lßng t«i l¹i nao nøc nh÷ng kØ niÖm m¬n man cña buæi tùu tr­êng.

        T«i quªn thÕ nµo ®­îc nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng Êy n¶y në trong lßng t«i nh­ mÊy cµnh hoa t­¬i mØm c­êi gi÷a bÇu trêi quang ®·ng.”

        §o¹n v¨n trªn cã ph¶i lµ  b¶n tãm t¾t v¨n b¶n t«i ®i häc kh«ng? V× sao?

Bµi 2

      Cã b¹n ®· tãm t¾t v¨n b¶n “ Trong lßng mÑ” nh­ sau:

      “Ng­êi mÑ trë vÒ gÆp Hång. CËu bÐ ®­îc mÑ ®ãn lªn xe, ®­îc ngåi trong lßng mÑ. Ph¶i bÐ l¹i vµ l¨n vµo lßng mét ng­êi mÑ ®Ó bµn tay ng­êi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m vµ g·i r«m c¶ sèng l­ng cho míi thÊy ng­êi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng.”

a. B¶n tãm t¾t nµy ®· nªu ®­îc sù viÖc vµ nh©n vËt chÝnh ch­a?

b. CÇn ph¶i thªm nh÷ng sù viÖc vµ nh©n vËt chÝnh nµo n÷a ®Ó cã thÓ h×nh dung ®­îc néi dung c¬ b¶n cña ®o¹n trÝch Trong lßng mÑ?

c. H·y tãm t¾t ®o¹n trÝch Êy theo c¸ch cña em.

Bµi 3

H·y tãm t¾t ®o¹n trÝch Tøc n­íc vì bê.

( * GV tham kh¶o 2 b¶n tãm t¾t d­íi ®©y:

-               “ GÇn ®Õn ngµy giç ®Çu cña cha mµ mÑ Hång vÉn ch­a vÒ, ng­êi c« ®· gäi Hång ®Õn nãi chuyÖn. Lêi lÏ ng­êi c« rÊt ngät ngµo nh­ng kh«ng giÊu næi ý ®Þnh xóc xiÓm ®éc ¸c. Hång rÊt ®au lßng vµ c¨m giËn nh÷ng cæ tôc l¹c hËu ®· ®Çy ®äa mÑ m×nh.§Õn ngµy giç cha, mÑ Hång ®· trë vÒ. Võa tan häc, Hång ®­îc mÑ ®ãn lªn xe, «m vµo lßng. Hång mõng v× thÊy mÑ kh«ng ®Õn nçi cßm câi, x¬ x¸c nh­ ng­êi ta kÓ. CËu c¶m thÊy h¹nh phóc, ªm dÞu v« cïng khi ®­îc ë trong lßng mÑ.”

-               “ ChÞ DËu nÊu xong nåi ch¸o th× anh DËu còng võ tØnh l¹i. Ch¸o ®· h¬i nguéi.Anh DËu run rÈy võa ®Þnh hóp b¸t ch¸o th× cai lÖ Ëp ®Õn víi roi song, tay th­íc, d©y thõng. Chóng thóc Ðp nhµ anh DËu nép s­u. ChÞ DËu van nµi xin khÊt. Cai lÖ qu¸t m¾ng däa dì nhµ, ®¸nh chÞ DËu råi x«ng ®Õn trãi anh DËu. Kh«ng thÓ chÞu ®­îc, chi DËu vïng lªn ®¸nh l¹i tªn cai lÖ vµ ng­êi nhµ lý tr­ëng.”

 

Buæi

                  LuyÖn tËp tãm t¾t v¨n b¶n tù sù ( tiÕp)

 

LuyÖn tËp:

1. Tãm t¾t v¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª ( Ng÷ v¨n 7-  tËp 1)

(* C¸c sù viÖc chÝnh:

+ §ªm tr­íc ngµy chia tay, Thµnh vµ Thñy rÊt buån b·,  Thñy khãc nhiÒu.

+ S¸ng h«m sau, hai anh em ®i ra v­ên vµ nhí l¹i nh÷ng kû niÖm…

+ Thµnh dÉn Thñy ®Õn tr­êng chia tay c« gi¸o chñ nhiÖm vµ c¸c b¹n.

+ Hai anh em chia ®å ch¬i, nh­êng nhÞn  nhau 2 con bóp bª.

+ Cuéc chia tay  bÊt ngê vµ ®Çy n­íc m¾t.

2. Tãm t¾t v¨n b¶n “ L·o H¹c”

(* “L·o H¹c lµ mét n«ng d©n nghÌo. Gia tµi cña l·o chØ cã m¶nh v­ên. Vî l·o mÊt tõ l©u. Con trai l·o kh«ng ®ñ tiÒn c­íi vî ®· phÉn chÝ bá ®i ®ån ®iÒn cao su ®Ó l¹i cho l·o con chã Vµng lµm b¹n. ë quª nhµ, cuéc sèng ngµy cµng khã kh¨n. Laoc H¹c bÞ mét trËn èm khñng khiÕp, sau ®ã kh«ng kiÕm ra viÖc lµm, l·o ph¶i b¸n con Vµng dï rÊt ®au ®ín. TiÒn b¸n chã vµ sè tiÒn dµnh dôm ®­îc l©u nay, l·o göi «ng gi¸o nhê lo viÖc ma chay khi l·o n»m xuèng. L·o cßn nhê «ng gi¸o tr«ng nom vµ gi÷ hé m¶nh v­ên cho con trai  sau nµy. L·o quyÕt kh«ng ®ông ®Õn mét ®ång nµo trong sè tiÒn dµnh dôm ®ã nªn sèng lay l¾t b»ng rau cá cho qua ngµy.

Mét h«m, l·o xin Binh T­ Ýt b¶ chã nãi lµ ®Ó ®¸nh b¶ con chã l¹ hay sang v­ên nhµ m×nh. Mäi ng­êi, nhÊt lµ «ng gi¸o  ®Òu rÊt buån khi nghe chuyÖn nµy. ChØ ®Õn khi l·o H¹c chÕt mét c¸ch ®ét ngét vµ d÷ déi, «ng gi¸o míi hiÓu ra. C¶ lµng kh«ng ai hay v× sao l·o chÕt chØ trõ cã «ng gi¸o vµ Binh T­.”)

 

 

Buæi 10                           

              Cñng cè:  v¨n b¶n “C« bÐ b¸n diªm”

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp HS cñng cè l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ v¨n b¶n ®ång thêi nhí bÒn, nhí s©u h¬n nh÷ng nÐt tiªu biÓu vÒ néi dung, nghÖ thuËt cña t¸c phÈm th«ng qua viÖc tr¶ lêi c©u hái vµ lµm bµi tËp.

-               RÌn kü n¨ng ®äc, hiÓu, c¶m thô v¨n b¶n.

B/ Néi dung:

I/ KiÕn thøc cÇn nhí:

1. C¸c truyÖn kÓ cho trÎ em cña An-®ec-xen th­êng ®­îc biÕt ®Õn víi tªn gäi truyÖn cæ tÝch v× truyÖn «ng viÕt cho thiÕu nhi th­êng ph¶ng phÊt mµu s¾c cæ tÝch, tuy nhiªn ë ®ã nhiÒu khi yÕu tè hiÖn thùc l¹i xuÊt hiÖn rÊt ®Ëm nÐt.
2. Sù bÊt h¹nh cña em bÐ b¸n diªm vµ thÕ gi¬Ý méng t­ëng cña em -> tÊm lßng yªu th­¬ng  cña nhµ v¨n tr­íc mét sè phËn bÊt h¹nh.
3. NghÖ thuËt t­¬ng ph¶n ®Æc biÖt lµ sù ®an xen, chuyÓn hãa gi÷a méng vµ thùc, c¸ch kÓ chuyÖn gi¶n dÞ nh­ng truyÒn c¶m vµ ®Çy Ên t­îng ®èi víi ng­êi ®äc.

II/ LuyÖn t©p:

1.V× sao thÕ giíi méng t­ëng cña em bÐ b¸n diªm ®­îc b¾t ®Çu b»ng h×nh ¶nh lß s­ëi vµ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh ng­êi bµ nh©n tõ?

( *V× em ®ang ph¶i chÞu c¸i rÐt khñng khiÕp cña ®ªm giao thõa víi giã vµ tuyÕt l¹nh, h¬n n÷a ph¶i chÞu c¶ c¸i rÐt cña sù  thiÕu v¾ng t×nh th­¬ng – h×nh ¶nh bµ xuÊt hiÖn-> t« ®Ëm nh÷ng bÊt h¹nh cña em bÐ trong thÕ giíi hiÖn thùc).

2. H·y chØ ra sù chuyÓn hãa gi÷a méng vµ thùc trong truyÖn?

( *ThÕ giíi méng t­ëng cña em bÐ tr­íc tiªn ®­îc dÖt lªn tõ nh÷ng chÊt liÖu rÊt thùc: lß s­ëi, ngçng quay….®©y lµ nh÷ng c¶nh sinh ho¹t rÊt thùc ®ang bao quanh em, mäi ng­êi cã nh­ng em th× kh«ng -> c¸i thùc ®· thµnh méng t­ëng, chØ trong méng t­ëng, em míi t×m ®­îc c¸i thùc ®· mÊt; cßn ng­êi bµ ®· mÊt nh­ng víi em h×nh ¶nh bµ hiÖn lªn rÊt thùc…)

3, Theo em, kÕt thóc truyÖn cã ph¶i lµ kÕt thóc cã hËu kh«ng? V× sao?

( *Kh«ng, v× truyÖn cæ tÝch th­êng kÕt thóc cã hËu, nh©n vËt t×m ®­îc h¹nh phóc ngay trong hiÖn thùc cßn c« bÐ t×m thÊy h¹nh phóc trong méng tuëng vµ chÕt trong c« ®¬n, gi¸ l¹nh, trong mét thÕ giíi mµ ch¼ng ai biÕt vÒ nã -> nçi xãt xa lµm day døt ng­êi ®äc)

     4, GV ®äc thªm cho häc sinh nghe ®o¹n ®Çu cña truyÖn ®· bÞ l­îc bít trong TruyÖn cæ tÝch ANDECXEN.

III. Nh÷ng b¨n kho¨n cña An- ®Ðc xen vÒ sè phËn trÎ em nghÌo

 Mét c« bÐ nhá xinh, ngoan ngo·n ®¸ng ®­îc sèng ®Çy ®ñ l¹i ph¶i chÞu nhiÒu bÊt h¹nh tr¸i ngang.

 Tõ khi gia ®×nh tiªu t¸n, gia ®×nh em ph¶i sèng chui róc trong xã tèi t¨m. C« ph¶i bµn diªm ®Ó kiÕm sèng . Em bÞ bá ®ãi, rÐt ... ®Çu trÇn ch©n ®i ®Êt cø lang thang trong ®ªm tèi . RÐt buèt ®· khiÕn ®«i bµn tay em cøng ®ê ra, ch©n bÇm tÝm. Em thiÕu sù quan t©m t×nh th­¬ng cña gia ®×nh vµ x· héi.

 Bµ néi vµ mÑ c« nh÷ng ng­êi th­¬ng yªu em th× ®· lÇn l­ît ra ®i. Chç dùa tinh thÇn cuèi cïng cña em lµ ng­êi cha, nh­ng cha l¹i l¹nh lïng tµn nhÉn, khiÕn em lu«n sèng trong sî h·i kh«ng muèn vÒ nhµ.

 Ng­êi ®êi th× l¹nh lïng nhÉn t©m, v« c¶m tr­íc t×nh c¶nh cña em, kh«ng ai ®o¸i hoµi ®Õn lêi chµo cña c«...ng­êi ta cßn diÔu cît trªn nçi ®au cña em. Nhµ v¨n day døt tr­íc c¸i chÕt cña c« bÐ, nhµ v¨n ®· cæ tÝch sù ra ®i cña em trong thanh th¶n, m·n nguyÖn.

 

 

Buæi 11         

         Ph©n biÖt trî tõ, th¸n tõ, t×nh th¸i tõ

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp HS cñng cè l¹i kiÕn thøc vÒ trî tõ, th¸n tõ, t×nh th¸i tõ, ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a chóng th«ng qua viÖc luyÖn tËp ®Ó nh©n diÖn ®óng.

-               RÌn kü n¨ng vËn dông.

B/ Néi dung:

I/ KiÕn thøc cÇn nhí:

1. HS nh¾c l¹i kh¸i niÖm trî tõ, th¸n tõ, t×nh th¸i tõ.
2. L­u ý sù kh¸c biÖt:

-               Trî tõ chuyªn ®i kÌm víi mét sè tõ ng÷ trong c©u tøc lµ nªu ®Æc diÓm cña trî tõ lu«n lu«n ®øng tr­íc nh÷ng tõ ng÷ ®ã ( cè ®Þnh)-> cã s¾c th¸i t×nh c¶m cè ý nhÊn m¹nh cña ng­êi nãi.

-               Th¸n tõ lµ tõ lo¹i ®Æc biÖt chuyªn biÓu thÞ c¶m xóc trùc tiÕp do ng­êi nãi tù béc lé , kh«ng tham gia cÊu t¹o côm tõ, còng kh«ng kÕt hîp ®­îc víi côm tõ trong c©u > ®øng t¸ch rêi, biÖt lËp so víi  c¸c thµnh phÇn kh¸c trong cÊu t¹o c©u.

-               T×nh th¸i tõ  lµ nh÷ng tõ ®Æt thªm vµo c©u ®Ó biÓu thÞ môc ®Ých nãi trong c¸c kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n > ®øng cuèi c©u, kh«ng t¸ch khái cÊu t¹o c©u, kh«ng thÓ lµm thµnh mét c©u ®Æc biÖt nh­ th¸n tõ.

II/ LuyÖn tËp:

Bµi 1:

ChØ ra c¸c trî tõ trong c¸c c©u sau:

          a. C¶nh vËt chung quanh t«i ®Òu thay ®æi, v× chÝnh lßng t«i ®ang cã sù thay ®æi lín: h«m nay t«i ®i häc.

          b. MÊy cËu ®i tr­íc «m s¸ch vë nhiÒu l¹i kÌm c¶ bót th­íc n÷a.

          c. §ét nhiªn l·o b¶o t«i:

- Nµy! Th»ng ch¸u nhµ t«i, ®Õn mét n¨m nay, ch¼ng cã giÊy m¸ g× ®Êy, «ng gi¸o ¹!

( Nam Cao)

1. ChØ nghe tiÕng hãt lÝu lo mµ kh«ng thÊy bãng chim ®©u.
2. Ng­êi nhµ lý tr­ëng h×nh nh­ kh«ng d¸m hµnh h¹ mét ng­êi èm n¨ng, sî hoÆc x¶y ra sù g×, h¾n cø lãng ngãng ng¬ ng¸c, muãn nãi mµ kh«ng d¸m nãi.
3. T«i quªn c¶ mÑ t«i ®øng sau t«i. Nghe gäi ®Õn tªn, t«i tù nhiªn giËt m×nh vµ lóng tóng.
4. – Cã lÏ t«i b¸n con chã ®Êy, «ng gi¸o ¹!
5. T«i chØ èm cã mét trËn ®Êy th«i. Mét trËn ®óng hai th¸ng m­êi t¸m ngµy, «ng gi¸o ¹!

( * tõ g¹ch ch©n)

Bµi 2:

T×m c¸c th¸n tõ trong nh÷ng c©u sau ®©y:

1. V©ng! ¤ng gi¸o d¹y ph¶i!
2. V©ng, ch¸u còng ®· nghÜ nh­ cô.
3. Nµy, b¶o b¸c Êy cã trèn ®i ®©u th× trèn.
4. Nµy! Th»ng ch¸u nhµ t«i, ®Õn mét n¨m nay, ch¼ng cã giÊy m¸ g× ®Êy, «ng gi¸o ¹!

    - µ! Th× ra l·o ®ang nghÜ ®Õn th»ng con l·o.

e. Êy! Sù ®êi l¹i cø th­êng nh­ vËy ®Êy.

Bµi 3:

ChØ ra c¸c t×nh th¸i tõ ®­îc dïng trong c¸c c©u sau:

1. Mµy d¹i qu¸, cø vµo ®i, tao ch¹y cho tiÒn tµu. Vµo mµ b¾t mî mµy may v¸ s¾m söa cho vµ th¨m em bÐ chø.
2. Con nÝn ®i! Mî ®· vÒ víi c¸c con råi mµ.
3. B¸c trai ®· kh¸ råi chø?
4. Cai lÖ vÉn giäng hÇm hÌ:

- NÕu kh«ng cã tiÒn nép s­u cho «ng b©y giê, th× «ng sÏ dì c¶ nhµ mµy ®i, chöi m¾ng th«i µ!

                 Bµi 4:

      ViÕt ®o¹n héi tho¹i kho¶ng 10 dßng trong ®ã cã sö dông Ýt nhÊt 1 trî tõ, 1 th¸n tõ, 1 t×nh th¸i tõ.

 

Buæi 12

LuyÖn viÕt ®o¹n v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu  t¶, b.C¶m

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp häc sinh rÌn luyÖn kü n¨ng viÕt v¨n sù kÕt hîp víi miªu t¶, biÓu c¶m.

-               RÌn chÝnh t¶, c¸ch diÔn ®¹t, c¸ch tr×nh bµy ®o¹n v¨n.

 

B/ Néi dung:

Bµi 1

Cho ®o¹n v¨n sau:

        “ Kim ®ång hå nhÝch dÇn ®Õn con sè 12. MÆt trêi ®· ®øng bãng. C¸i n¾ng hÌ gay g¾t ®Õn khã chÞu, l¹i thªm tõmg ®ît giã Lµo qu¹t d÷ déi. Ngoµi v­ên, hµng chuèi d­êng nh­ còng ®ang rò xuèng. T«i nh×n ra ngâ, giê nµy mÑ vÉn ch­a vÒ. H«m nµo còng vËy, mÑ th­êng ®i lµm vÒ rÊt muén. C¬ quan th× xa, chiÕc xe ®¹p cò vµ c¸i d¸ng gÇy cña mÑ ph¶i chèng chäi víi n¾ng, víi giã Lµo, vÊt v¶ l¾m míi v­ît qua ®­îc c¶ qu·ng ®­êng dµi. NghÜ ®Õn ®ã, tù nhiªn t«i thÊy cay cay n¬i khãe m¾t, vµ trong lßng t«i chît thæn thøc: Lµm sao con cã thÓ chia sÎ nçi nhäc nh»n cña mÑ, mÑ ¬i!”

         §äc ®o¹n v¨n, §¹t cho ®ã lµ ph­¬ng thøc miªu t¶, Long cho ®ã lµ ph­¬ng thøc tù sù, Quang cho ®ã lµ ph­¬ng thøc biÓu c¶m. Khi nghe c¸c b¹n ph¸t biÓu, c« gi¸o nhËn xÐt: Ch­a cã ý kiÕn nµo ®óng.

        Theo em, v× sao c« gi¸o nhËn xÐt nh­ vËy? Ph¶i tr¶ lêi nh­ thÕ nµo cho ®óng?

Bµi 2

Cho ®o¹n v¨n tù sù sau:

     “ S¸ng nay, giã muµ ®«ng b¾c trµn vÒ. VËy mµ khi ®i häc, t«i l¹i quªn mang theo ¸o Êm. Bçng nhiªn, t«i nh×n thÊy mÑ xuÊt hiÖn víi chiÕc ¸o len trªn tay. MÑ xin phÐp c« gi¸o cho t«i ra ngoa× líp råi giôc t«i mÆc ¸o. §©y lµ c¸i ¸o mÑ ®· ®an tÆng t«i tõ mïa ®«ng n¨m ngo¸i. Kho¸c chiÕc ¸o vµo, t«i thÊy thËt Êm ¸p. T«i muèn nãi thµnh lêi: “ Con c¶m ¬n mÑ!”

       H·y bæ sung thªm ph­¬ng thøc miªu t¶ vµ biÓu c¶m ®Ó viÕt l¹i ®o¹n v¨n trªn cho sinh ®éng ( kh«ng thay ®æi ®Ò tµi ®o¹n v¨n).

Bµi 3:

       H·y chuyÓn nh÷ng c©u kÓ sau ®©y thµnh nh÷ng c©u kÓ cã ®an xen yÕu tè miªu t¶ hoÆc yÕu tè biÓu c¶m:

1. T«i nh×n theo c¸i bãng cña th»ng bÐ ®ang khuÊt dÇn phÝa cuèi con ®­êng.
2. T«i ng­íc nh×n lªn, thÊy hµng ph­îng vÜ ®· në hoa tù bao giê.
3. Nghe tiÕng hß cña c« l¸i ®ß trong bãng chiÒu tµ, lßng t«i chît buån vµ nhí quª.
4. C« bÐ lÆng lÏ dâi theo c¸nh chim nhá trªn bÇu trêi.

(* Mçi tr­êng hîp cã thÓ bæ sung 1-2 c©u).

Bµi 4:

        Cho ®o¹n v¨n tù sù sau:

       “ Mét buæi chiÒu, nh­ th­êng lÖ, t«i x¸ch cÇn c©u ra bê s«ng. Bçng nhiªn t«i nh×n thÊy mét cËu bÐ tr¹c tuæi m×nh ®· ngåi c©u ë ®ã tõ bao giê. T«i ®Þnh lªn tiÕng chµo lµm quennh­ng v× ng¹i nªn l¹i th«i. ThÕ lµ t«i lÆng lÏ lïi xa mét qu·ng, bu«ng c©u nh­ng thØnh tho¶ng vÉn liÕc m¾t nh×n trém cËu ta. Lãng ngãng thÕ nµo, t«i ®Ó tuét c¶ hép måi r¬i xuèng s«ng. Ng¸n ngÈm, t«i cuèn cÇn c©u, ®Þnh ra vÒ. Ch­a kÞp ®øng dËy, t«i ®· nh×n thÊy cËu bÐ ®øng sõng s÷ng ngay tr­íc mÆt. Trªn tay cËu ta lµ mét hép måi ®Çy. CËu ta l¼ng lÆng san nöa sè måi cho t«i. ThÕ lµ chóng t«i lµm quen víi nhau.”

        H·y thªm c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m ®Ó viÕt l¹i ®o¹n v¨n tù sù trªn sao cho sinh ®éng vµ hÊp dÉn h¬n.

( *Gîi ý:

-               Bæ sung yÕu tè miªu t¶;

+ Khung c¶nh thiªn nhiªn: n¾ng, giã, dßng s«ng, tiÕng c¸ ®íp måi…

+ H×nh ¶nh ng­êi b¹n míi: g­¬ng mÆt, n­íc da, mai tãc, trang phôc…

-               Bæ sung yÕu tè biÓu c¶m: th¸i ®é ng¹c nhiªn, sù tß mß vÒ cËu bÐ, sù bùc m×nh khi ®¸nh r¬i hép måi….)

Bµi tập về nhµà:

ViÕt mét ®o¹n v¨n kho¶ng 7 – 10 c©u kÓ l¹i mét buæi tèi thø bÈy ë gia ®×nh em ( Cã yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m)

Ngµy d¹y:

 

 

Buæi 14

                             Cñng cè v¨n b¶n “ChiÕc l¸ cuèi cïng”

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp HS cñng cè l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ v¨n b¶n ®ång thêi nhí bÒn, nhí s©u h¬n nh÷ng nÐt tiªu biÓu vÒ néi dung, nghÖ thuËt cña t¸c phÈm th«ng qua viÖc tr¶ lêi c©u hái vµ lµm bµi tËp.

-               RÌn kü n¨ng ®äc, hiÓu, c¶m thô v¨n b¶n.

B/ Néi dung:

I/ KiÕn thøc cÇn nhí:

1. TruyÖn ChiÕc l¸ cuèi cïng lµ cuéc chiÕn ®Êu ®Ó giµnh l¹i sù sèng cho Gi«n xi b»ng t×nh yªu th­¬ng cña Xiu vµ cô B¬men.
2. Quan niÖm nh©n v¨n cña O Henri vÒ mét kiÖt t¸c nghÖ thuËt qua h×nh ¶nh chiÕc l¸ cuèi cïng.
3. NghÖ thuËt: kÕt cÊu ®¶o ng­îc t×nh huèng hai lÇn, kÕt thóc truyÖn bÊt ngê vµ nhiÒu d­ vÞ.

II/ LuyÖn tËp:

1. Gi«n -xi ®· nãi khi ng¾m nh×n chiÕc l¸ mµ cô B¬-men vÏ: “ Muèn chÕt lµ mét téi”nh­ng cô B¬-men ®· ®¸nh ®æi sinh m¹ng cña m×nh ®Ó vÏ nªn chiÕc l¸ nµy. §iÒu t­ëng nh­ m©u thuÉn nµy ®· g©y cho em nh÷ng suy nghÜ g×?

(* HS cã thÓ cã nhiÒu lý gi¶i nh­ng nh×n chung cã thÓ tr¶ lêi b»ng gîi ý : Cô B¬-men lùa chän c¸i chÕt v× ng­êi kh¸c, c¸i chÕt Êy gieo mÇm cho sù sèng, nã håi sinh ý thøc sèng cho Gi«n- xi…..)

2. BÝ mËt vÒ chiÕc l¸ cuèi cïng chØ ®­îc tiÕt lé ë phÇn kÕt cña c©u chuyÖn. H·y chØ ra ý nghÜa nghÖ thuËt cña c¸ch kÕt thóc truyÖn nµy?

( - T¹o ra sù bÊt ngê cho ng­êi ®äc, khiÕn cho truyÖn trë nªn hÊp dÉn ®Õn nh÷ng dßng cuèi cïng.

-               Gióp ta chøng kiÕn sù lo l¾ng, quan t©m ®Õn xãt xa cña Xiu giµnh cho Gi«n- xi.

-               KhiÕn ta nghÜ tíi mét triÕt lý thËt ®Ñp vµ giµu tÝnh nh©n v¨n: cuéc sèng cßn Èn chøa bao ®iÒu ®Ñp ®Ï mµ chóng ta ch­a biÕt ®Õn ….)

3 .Chi tiÕt nµo trong truyÖn khiÕn em xóc ®éng nhÊt? V× sao?

4. §äc thªm cho HS nghe phÇn ®Çu cña truyÖn (®· bÞ l­îc bít) trong TuyÓn tËp truyÖn ng¾n OHenri.( hoÆc T­ liÖu V¨n 8)

 

 

Buæi 15

LuyÖn tËp lËp dµn ý bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶,bc¶m

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp HS cñng cè kü n¨ng lËp dµn ý cho bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶, biÓu c¶m.

-               RÌn kü n¨ng vËn dông.

B/ Néi dung:

1. KiÕn thøc cÇn ghi nhí:

-               LËp dµn ý cho bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶, biÓu c¶m tøc lµ lËp mét chuçi sù viÖc kÕ tiÕp nhau, cã më ®Çu, cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, cã ®Ønh ®iÓm vµ cã kÕt thóc.

-               Dµn ý cña bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m chñ yÕu vÉn lµ dµn ý mét bµi v¨n tù sù cã 3 phÇn: MB, TB, KB.

-               Khi kÓ vÒ sù viÖc vµ con ng­êi, cÇn kÕt hîp víi c¸c yÕu tè ë miªu t¶ vµ biÓu c¶m ®Ó c©u chuyÖn sinh ®éng vµ s©u s¾c h¬n. Song chó ý, yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m nªn sö dông trong bµi sao cho phï hîp.

II. LuyÖn tËp:

Bµi 1:

     Cho ®Ò v¨n sau: “H·y kÓ l¹i mét kû niÖm ®¸ng nhí cña em ®èi víi mét con vËt nu«i mµ em yªu thÝch”.

Mét b¹n HS ®· triÓn khai phÇn th©n bµi nh­ sau:

- ý 1: Gµ lai tre kh«ng ®­îc bè mÑ t«i ®Ó ý ®Õn ( xen yÕu tè biÓu c¶m)

- ý 2: LÝ do gµ lai tre xuÊt hiÖn ë nhµ t«i.( Miªu t¶ mµu l«ng cña gµ, d¸ng vÎ cña  gµ)

- ý 3: em bÐ ( em t«i) ®­îc ¨n bét quÊy víi lßng ®á trøng. C¶ nhµ khen gµ lai tre.( miªu t¶: mµu s¾c, h×nh ¶nh nh÷ng qu¶ trøng gµ, biÓu c¶m: qua lêi khen cña mäi ng­êi, c¶m xóc trµo d©ng trong t«i)

- ý 4: BÊt ngê ph¸t hiÖn gµ lai tre ®Î trøng, qua mét ngµy t×m gµ v× t­ëng gµ l¹c mÊt ( xen yÕu tè biÓu c¶m vµ miªu t¶)

1. Em cã t¸n thµnh c¸ch triÓn khai ®Ò bµi nh­ b¹n HS trªn ®©y kh«ng? V× sao?

( *s¾p xÕp ý lén xén > s¾p xÕp l¹i: 2- 1- 4- 3)

Bµi 2

       LËp dµn ý cho ®Ò v¨n: “H·y kÓ vÒ mét viÖc em ®· lµm khiÕn bè mÑ em rÊt vui lßng”.

 

                   Cñng cè v¨n b¶n “Hai c©y phong”

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp HS cñng cè l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ v¨n b¶n ®ång thêi nhí bÒn, nhí s©u h¬n nh÷ng nÐt tiªu biÓu vÒ néi dung, nghÖ thuËt cña t¸c phÈm th«ng qua viÖc tr¶ lêi c©u hái vµ lµm bµi tËp.

-               RÌn kü n¨ng ®äc, hiÓu, c¶m thô v¨n b¶n.

B/ Néi dung:

I/ KiÕn thøc c¬ b¶n:

1. §o¹n trÝch n»m ë phÇn më ®Çu cña t¸c phÈm- cã vai trß dÉn nhËp, t¹o kh«ng khÝ cho t¸c phÈm. §ång thêi, qua viÖc giíi thiÖu hai c©y phong do thÇy §uy-sen trång- t¸c gi¶ ®· khÐo lÐo gîi ra nh©n vËt chÝnh còng nh­ chñ ®Ò t¸c phÈm.
2. V¨n b¶n miªu t¶ vÎ ®Ñp rÊt sinh ®éng cña hai c©y phong tõ c¶m nhËn ®Çy rung ®éng vµ nghÖ sÜ cña ng­êi kÓ chuyÖn- ng­êi ®· ®Ó l¹i tuæi trÎ cña m×nh bªn gèc c©y phong.
3. NghÖ thuËt: c¸i nh×n héi häa, nghÖ thuËt nh©n hãa, nh÷ng liªn t­ëng t¸o b¹o vµ ®Çy chÊt th¬.

II/ LuyÖn tËp:

1. Ng­êi kÓ chuyÖn miªu t¶ hai c©y phong tõ thêi gian qu¸ khø hay hiÖn t¹i? ý nghÜa nghÖ thuËt cña c¸ch miªu t¶ nµy lµ g×?

(* Ng­êi kÓ chuyÖn miªu t¶ hai c©y phong tõ ®iÓm nh×n cña thêi gian hiÖn t¹i: nhiÒu n¨m ®· tr«i qua, cho ®Õn tËn ngµy nay…®ång thêi còng miªu t¶ tõ ®iÓm nh×n cña thêi gian qu¸ khø: thuë Êy, n¨m häc cuèi cïng, tr­íc khi b¾t ®Çu nghØ hÌ.Trong c¶m nhËn cña t«i, h×nh ¶nh hai c©y phong vÉn ®Ñp ®Ï nguyªn vÑn bÊt chÊp mäi thay ®æi, nã vÉn m·i thuéc vÒ mét thÕ giíi ®Ñp ®Ï, nã trë thµnh mét phÇn ®Ñp nhÊt trong cuéc ®êi  ng­êi häa sÜ.)

2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm g× cña hai c©y phong khiÕn ng­êi kÓ chuyÖn lu«n nhí vµ mong ­íc ®­îc trë vÒ bªn nã ®Ó l¾ng nghe tiÕng l¸ reo cho ®Õn khi say s­a ng©y ngÊt?

(* §©y lµ c©u hái më, ngay c¶ ng­êi kÓ chuyÖn còng c¶m thÊy kh«ng biÕt gi¶i thÝch ra sao, song vÒ c¬ b¶n, hai c©y phong hiÖn lªn qua hai vÎ ®Ñp chÝnh : chóng cã tiÕng nãi riªng vµ h¼n ph¶i cã mét t©m hån riªng, chan chøa nh÷ng lêi ca ªm dÞu ( DC: SGK); hai c©y phong trªn ®åi cao, khi bän trÎ trÌo lªn ®ã, mét thÕ giíi ®Ñp ®Ï v« ngÇn …-> hai c©y phong chÝnh lµ hiÖn th©n cho nh÷ng g× ®Ñp ®Ï nhÊt cña tuæi th¬: bÝ Èn, trµn ®Çy rung ®éng tinh tÕ, kh¸t khao…..)

3. Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em sau khi ®äc xong v¨n b¶n “Hai c©y phong.”

4. GV ®äc thªm cho HS nghe ®o¹n trÝch “ Ng­êi thÇy ®Çu tiªn” trong T­ liÖu V¨n 8.

 

 

                    ¤n tËp truyÖn kÝ ViÖt Nam

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp häc sinh kh¾c s©u kiÕn thøc vÒ nh÷ng t¸c phÈm truyÖn ký ®· häc: néi dung, ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt tiªu biÓu… ®Ó cã thÓ vËn dông tèt vµo bµi kiÓm tra viÕt.

-               RÌn kü n¨ng ®äc, hiÓu, c¶m thô v¨n b¶n.

B/ Néi dung:

I. KiÕn thøc c¬ b¶n:

- Bèn v¨n b¶n truyÖn kÝ hiÖn ®¹i VN häc ë líp 8 ®Òu thuéc giai ®o¹n 1900 – 1945, ®Òu cã néi dung hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c.

-  C¸c v¨n b¶n Trong lßng mÑ, Tøc n­íc vì bê, L·o H¹c,  ®Òu lÊy ®Ò tµi vÒ con ng­êi vµ cuéc sèng x· héi ®­¬ng thêi, ®Òu ®i s©u miªu t¶ sè phËn cùc khæ cña nh÷ng con ng­êi bÞ vïi dËp. §ã lµ c¸c t¸c phÈm ®­îc viÕt b»ng tÊm lßng ®ång c¶m s©u s¾c, b»ng th¸i ®é  tr©n träng, n©ng niu vÎ ®Ñp t©m hån, phÈm chÊt cao quý cña ng­êi lao ®éng.

- C¸c t¸c phÈm kh¸c nhau vÒ thÓ lo¹i, c¸ch thÓ hiÖn, mµu s¾c vµ sù kÕt hîp gi÷a tù sù víi tr÷ t×nh còng kh«ng hoµn toµn nh­ nhau.

II. LuyÖn tËp:

1. Ph©n tÝch tinh thÇn nh©n ®¹o cña ba v¨n b¶n ®· ®­îc häc: “ Trong lßng mÑ”, “Tøc n­íc vì bê”, “L·o H¹c”.

( *Cã thÓ ph©n tÝch qua nh÷ng mÆt c¬ b¶n:

-               DiÔn t¶ mét c¸ch ch©n thùc vµ c¶m ®éng nh÷ng nçi ®au, nh÷ng bÊt h¹nh cña con ng­êi.

-               Tè c¸o nh÷ng g× tµn ¸c, xÊu xa chµ ®¹p lªn quyÒn sèng, nh©n phÈm cña con ng­êi.

-               Tr©n träng vÎ ®Ñp nh©n phÈm, t©m hån phong phó cña con ng­êi trong c¸c t×nh thÕ nghiÖt ng·.

2. Tr×nh bµy sù kh¸c nhau vÒ mÆt thÓ lo¹i, ph­¬ng thøc biÓu ®¹t, néi dung chñ yÕu, ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña ba v¨n b¶n trªn.

 

3. ViÕt mét bµi v¨n ng¾n tr×nh bµy c¶m nghÜ, Ên t­îng cña em vÒ mét nh©n vËt hoÆc mét ®o¹n v¨n nµo ®ã trong ba v¨n b¶n trªn.

 

 

         Cñng cè nãi qu¸; nãi gi¶m, nãi tr¸nh

 

A/ Môc tiªu:

-               Gióp HS kh¾c s©u h¬n nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸, nãi gi¶m, nãi tr¸nh th«ng qua viÖc  lµm bµi tËp ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch hiÖu qu¶ diÔn ®¹t; biÕt vËn dông chóng phï hîp víi hoµn c¶nh giao tiÕp.

-               RÌn kü n¨ng vËn dông.

B/ Néi dung:

I.KiÕn thøc cÇn nhí:

* Nãi qu¸:

1.  Kh¸i niÖm (HS nh¾c l¹i).

2. Ph©n biÖt biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸ víi nãi kho¸c.

    - Gièng nhau: Nãi phãng ®¹i qui m«, tÝnh chÊt, møc ®é cña sù vËt, sù viÖc, hiÖn t­îng.

    - Kh¸c nhau:

      + Nãi kho¸c: lµm cho ng­êi nghe tin vµo n÷ng ®iÒu kh«ng cã thùc.

      + Nãi qu¸: nh»m nhÊn m¹nh, lµm næi bËt b¶n chÊt cña sù thËt gióp ng­êi nghe nhËn thøc sù thùc râ rµng h¬n; t¨ng søc biÓu c¶m.(cho HS lÊy vd ®Ó so s¸nh)

 3. Nh÷ng l­u ý khi sö dông nãi qu¸ trong giao tiÕp:

- CÇn thËn träng khi sö dông nãi qu¸, ®Æc biÖt khi giao tiÕp víi ng­êi trªn, ng­êi lín tuæi.

- BiÖn ph¸p nãi qu¸ th­êng ®­îc sö dông kÌm víi biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, Èn dô, ho¸n dô. VÝ dô: RÎ nh­ bÌo, nhanh nh­ c¾t…

II/ LuyÖn tËp:

Bµi1

       T×m biÖn ph¸p nãi qu¸ vµ cho biÕt hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña chóng trong c¸c vÝ dô sau ®©y:

a.       §éi trêi, ®¹p ®Êt ë ®êi

     Hä Tõ, tªn H¶i vèn ng­êi ViÖt §«ng.

      b. Chó t«i Êy µ, ®¹n b¾n vµo lç mòi chó hØ ra lµ chuyÖn th­êng!

      c. Søc «ng Êy cã thÓ v¸ trêi lÊp biÓn.

d.  Ng­êi say r­îu mµ ®i xe m¸y th× tÝnh m¹ng nh­ ngµn c©n treo sîi tãc.

e. TiÕng h¸t ¸t tiÕng bom.

Bµi 2:

     T×m c¸c thµnh ng÷ cã sö dông biÖn ph¸p nãi qu¸ ®Ó diÔn ®¹t c¸c ý sau ®©y råi ®Æt c©u víi thµnh ng÷ Êy:

1. Ch¾t läc, chän lÊy c¸i quÝ gi¸, tinh tóy trong nh÷ng c¸i t¹p chÊt kh¸c.
2. KhuÕch tr­¬ng, cæ ®éng, lµm ån µo.
3. Sî h·i, khiÕp ®¶m ®Õn møc mÆt t¸i mÐt.
4. Lu«n kÒ c¹nh bªn nhau hoÆc g¾n bã chÆt chÏ, kh¨ng khÝt víi nhau.
5. Gan d¹, dòng c¶m, kh«ng nao nóng tr­íc khã kh¨n hiÓm nguy.
6. Gièng hÖt nhau ®Õn møc t­ëng chõng nh­ cïng mét thÓ chÊt.

( * G¹n ®ôc kh¬i trong, §¸nh trèng khua chiªng, MÆt c¾t kh«ng cßn giät m¸u, Nh­ h×nh víi bãng, Gan vµng d¹ s¾t, Nh­ hai giät n­íc.)

Bµi 3:

T×m 5 thµnh ng÷ cã sö dông biÖn ph¸p nãi qu¸ vµ ®Æt c©u víi mçi thµnh ng÷ ®ã.

Bµi vÒ nhµ:

1. T×m hiÓu gi¸ trÞ biÓu hiÖn cña biÖn ph¸p nãi qu¸ trong c¸c c©u sau:

a.  G­¬m mµi ®¸, ®¸ nói còng ph¶i mßn

     Voi uèng n­íc, n­íc s«ng ph¶i c¹n

     §¸nh mét trËn, s¹ch kh«ng k×nh ng¹c

     §¸nh hai trËn, tan t¸c chim mu«ng.

                                               B×nh Ng« ®¹i c¸o – NguyÔn Tr·i

=> Tinh thÇn quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng cña nh©n d©n §¹i ViÖt (K/n Lam S¬n).

b.  Ta ®i tíi trªn ®­êng ta b­íc tiÕp

R¾n nh­ thÐp, v÷ng nh­ ®ång

§éi ngò ta trïng trïng ®iÖp ®iÖp.

                                          Ta ®i tíi – Tè H÷u

=> §éi qu©n ta hïng m¹nh, kÕt thµnh mét khèi v÷ng ch¾c, kh«ng g× lay chuyÓn ®­îc.

2. Gi¶i thÝch nghÜa cña c¸c biÖn ph¸p nãi qu¸ ®­îc sö dông trong nh÷ng c©u sau:

a. ChÝnh bän nµy còng ®ang ch¹y long tãc g¸y lªn v× chuyÖn dÇu mì ®Êy.

=> Ch¹y long tãc g¸y:  vÊt v¶, ®Õn chç nµy chç nä ®Ó lo toan c«ng viÖc.

b. Nã häc dèt cã chu«i (®u«i) thÕ th× cßn biÕt lµm g× mµ tr«ng mong cËy nhê.

=> Dèt cã chu«i:  qu¸ dèt vµ ®Ó lé c¸I dèt ra, kh«ng che næi.

c. Mét cËu ng­êi ®Þa ph­¬ng ®­îc giíi thiÖu lµ du kÝch nh­ng nom mÆt bóng ra s÷a.

=> MÆt bóng ra s÷a:  mÆt non choÑt, cßn trÎ m¨ng.

d. Th»ng bÐ cø nh­ con ong c¸i kiÕn, suèt ngµy ch¨m ch¾m vµo s¸ch vë.

=> Con ong c¸i kiÕn: siªng n¨ng, ch¨m chØ, cÇn mÉn, chÞu khã trong c«ng viÖc.

 

 

* Nãi gi¶m nãi tr¸nh (Nh· ng÷, uyÓn ng÷)

1. Kh¸i niÖm: Lµ biÖn ph¸p tu tõ dïng c¸ch diÔn ®¹t tÕ nhÞ, uyÓn chuyÓn, tr¸nh g©y c¶m gi¸c qu¸ ®au buån, ghª sî, nÆng nÒ; tr¸nh th« tôc, thiÕu lÞch sù.

   VD: Ch¸u bÐ ®· bít ®i ngoµi ch­a?

2. Mét sè c¸ch nãi gi¶m nãi tr¸nh th­êng gÆp.

  a. Sö dông c¸c tõ ®ång nghÜa H¸n viÖt

     - ChÕt: tõ trÇn, t¹ thÕ…

     - Ch«n: mai t¸ng, an t¸ng…

  b. Sö dông hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa th«ng qua c¸c h×nh thøc Èn dô, ho¸n dô.

   VD: B¸c ®· lªn ®­êng theo tæ tiªn.

  c. Phñ ®Þnh tõ tr¸i nghÜa.

   VD: XÊu: ch­a ®Ñp, ch­a tèt.

   d. Nãi trèng

   VD: ¤ng Êy chØ nay mai th«i.

      3. Nãi gi¶m nãi tr¸nh chñ yÕu ®­îc dïng trong lêi nãi hµng ngµy, VB chÝnh luËn, VB nghÖ thuËt...

   Bµi tËp:

     Bµi 1: T×m biÖn ph¸p nãi gi¶m nãi tr¸nh trong c¸c c©u sau vµ cho biÕt ý nghÜa cña nã.

a. ChØ ®Õn lóc th©n tµn lùc kiÖt, tr¶ x¸c cho ®êi, ThÞ KÝnh míi ®­îc minh oan vµ ®­îc trë vÒ câi PhËt.

b. ThÕ råi DÕ Cho¾t t¾t thë. T«i th­¬ng l¾m. Võa th­¬ng võa ¨n n¨n téi m×nh.

c. Bçng lße chíp ®á

Th«i råi, L­îm ¬i!

d. Tr­íc kia khi bµ ch­a vÒ víi Th­îng ®Õ chÝ nh©n, bµ ch¸u ta ®· tõng sung s­íng biÕt bao!

    Bµi 2: Cã thÓ thay tõ chÕt trong c¸c c©u sau b»ng c¸ch nãi nh­ ë bµi tËp 1 ®­îc kh«ng? V× sao?

a. Trong nh÷ng n¨m qua sè ng­êi m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm vµ chÕt v× c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm gi¶m dÇn.

-> VB khoa häc.

b. Sau trËn b·o, c©y cèi trong v­ên chÕt hÕt c¶.

-> §å vËt.

c. Qu©n triÒu ®×nh ®· ®èt rõng ®Ó giÕt chÕt ng­êi thñ lÜnh nghÜa qu©n ®ã, khëi nghÜa bÞ dËp t¾t.

-> GiÕt chÕt (®©m chÕt, b¾n chÕt…) cã tÝnh æn ®Þnh chÆt chÏ, thªm vµo ®ã, cóng cã kh¶ n¨ng kÕt hîp kh¸c víi tõ chÕt ®øng riªng.

    Bµi 3: §Æt 3 c©u nãi gi¶m nãi tr¸nh b»ng c¸ch phñ ®Þnh tõ tr¸i nghÜa.

   VD: Em nÊu ¨n ch­a ®­îc ngon l¾m.

    Bµi 4: Thay c¸c tõ ng÷ g¹ch ch©n b»ng c¸c tõ ng÷ ®ång nghÜa ®Ó thÓ hiÖn c¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh:

a. Anh cø chuÈn bÞ ®i, bµ cô cã thÓ chÕt trong nay mai th«i.

b. ¤ng Êy muèn anh ®i khái n¬i nµy.

c. Bè t«i lµm ng­êi g¸c cæng cho nhµ m¸y.

d. CËu Êy bÞ bÖnh ®iÕc tai, mï m¾t.

®. MÑ t«i  lµm nghÒ nÊu ¨n.

e. ¤ng gi¸m ®èc chØ cã mét ng­êi ®Çy tí.

( * ®i; l¸nh mÆt khái ®©y mét chót; b¶o vÖ; khiÕm thÝnh, khiÕm thÞ; cÊp d­ìng; ng­êi gióp viÖc).

Bµi vÒ nhµ. 

     Bµi 1: T×m biÖn ph¸p nãi gi¶m nãi tr¸nh trong c¸c tr­êng hîp sau.

a.        B¸c D­¬ng th«i ®· th«i råi

       N­íc m©y man m¸c, ngËm ngïi lßng ta.

                                                          (NguyÔn KhuyÕn)

- Th«i ®· th«i råi: Gi¶m nhÑ sù mÊt m¸t, trèng v¾ng kh«ng ph­¬ng bï ®¾p.

b.         KiÕp hång nhan cã mong manh

    Nöa chõng xu©n tho¾t g·y cµnh thiªn h­¬ng.

                                                           (NguyÔn Du)

- G·y cµnh thiªn h­¬ng: Cuéc ®êi, sè phËn nµng kiÒu bÞ vïi dËp, s¾c ®Ñp tµn phai, bÞ dµy vß.

     Bµi 2: T×m c¸c c©u cã vËn dông c¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh trong giao tiÕp mµ em th­êng gÆp.

( VD: ChÞ Lan d¹o nµy cã vÎ th­a ®i lµm.

          Tr«ng c« Êy cã vÎ kh«ng hiÒn l¾m.)

Bµi 3: ViÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n cã sö dông biÖn ph¸p nãi gi¶m nãi tr¸nh.

 

 

Gi¸ trÞ nh©n ®¹o trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc n­íc ngoµi

 

A. Môc tiªu cÇn ®¹t.  

    - N¾m ®­îc t­ t­ëng nh©n ®¹o cña c¸c t¸c gi¶ khi ph¶n ¸nh sè phËn bÊt h¹nh vµ nh÷ng vÎ ®Ñp t©m hån cña c¸c nh©n vËt qua c¸c t¸c phÈm “ C« bÐ b¸n diªm”; “ ChiÕc l¸ cuèi cïng”.

    - RÌn kü n¨ng ph©n tÝch v¨n häc.

B. Néi dung.

I. KÕn thøc c¬ b¶n.

1. C« bÐ b¸n diªm.

a. Khung c¶nh l¹nh gi¸ cña ®ªm giao thõa.

- Ngoµi trêi giã tuyÕt, m­a l¹nh >< C¸c ng«i nhµ Êm ¸p, sùc nøc mïi ngçng quay.

- C« bÐ nhí vÒ dÜ v·ng t­¬i ®Ñp, bµ néi hiÒn tõ nh©n hËu >< thùc t¹i: ®ãi, rÐt.

b. Nh÷ng ¸nh löa diªm vµ thÕ giíi ¶o méng.

- Que diªm thø nhÊt: H/a lß s­ëi Êm ¸p g¾n víi thùc t¹i ph¶i chèng chäi c¸i gi¸ rÐt kh¾c nghiÖt. C« bÐ vui thÝch khi ®­îc chøng kiÕn ¸nh s¸ng cña ngän löa, më ra 1 thÕ giíi ¶o t­ëng huy hoµng.

- Que diªm thø hai: Bµn ¨n vµ ngçng quay – bông ®ãi cån cµo -> chèng chäi víi c¸i ®ãi b»ng giÊc m¬.

- Que diªm thø ba: H/a c©y th«ng N«-en – kh¸t khao ®­îc vui ch¬i cña tuæi th¬ sím ph¶i chÞu thiÖt thßi v× hoµn c¶nh nghÌo khæ.

- Que diªm thø t­: Em bÐ ®­îc gÆp l¹i bµ néi ®· khuÊt. Thùc ra ®©y kh«ng cßn lµ ¶o méng mµ lµ sù thùc tr­íc phót em bÐ bÞ chÕt rÐt. Nh­ng tÊm lßng nhµ v¨n ®· dÓ em cã nh÷ngkho¶nh kh¾c h¹nh phóc ®­îc sèng trong t×nh th­¬ng.

- ¸nh s¸ng huy hoµng ®ãn em vÒ trêi cïng bµ chÝnh lµ lêi tiÔn ®­a ®Çy th­¬ng c¶m dµnh cho 1 em bÐ ngoan.

c. Buæi s¸ng ®Çu n¨m míi.

- Sù v« c¶m cña mäi ng­êi tr­íc c¸i chÕt cña em bÐ.

- T×nh c¶m cña nhµ v¨n ®­îc béc lé trùc tiÕp -> an ñi cho sè phËn bÊt h¹nh.

=> Bøc th«ng ®iÖp giµu t×nh ng­êi.

II. Bµi tËp:

1. V× sao thÕ giíi méng t­ëng cña em bÐ b¸n diªm ®­îc b¾t ®Çu b»ng h×nh ¶nh lß s­ëi vµ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh ng­êi bµ nh©n tõ?

     (V× em ®ang ph¶i chÞu c¸i rÐt khñng khiÕp cña ®ªm giao thõa víi giã vµ tuyÕt l¹nh, h¬n n÷a ph¶i chÞu c¶ c¸i rÐt cña sù  thiÕu v¾ng t×nh th­¬ng – h×nh ¶nh bµ xuÊt hiÖn -> t« ®Ëm nh÷ng bÊt h¹nh cña em bÐ trong thÕ giíi hiÖn thùc).

2. H·y chØ ra sù chuyÓn hãa gi÷a méng vµ thùc trong truyÖn?

     (ThÕ giíi méng t­ëng cña em bÐ tr­íc tiªn ®­îc dÖt lªn tõ nh÷ng chÊt liÖu rÊt thùc: lß s­ëi, ngçng quay….®©y lµ nh÷ng c¶nh sinh ho¹t rÊt thùc ®ang bao quanh em, mäi ng­êi cã nh­ng em th× kh«ng -> c¸i thùc ®· thµnh méng t­ëng, chØ trong méng t­ëng, em míi t×m ®­îc c¸i thùc ®· mÊt; cßn ng­êi bµ ®· mÊt nh­ng víi em h×nh ¶nh bµ hiÖn lªn rÊt thùc…).

3. Theo em, kÕt thóc truyÖn cã ph¶i lµ kÕt thóc cã hËu kh«ng? V× sao?

        (Kh«ng, v× truyÖn cæ tÝch th­êng kÕt thóc cã hËu, nh©n vËt t×m ®­îc h¹nh phóc ngay trong hiÖn thùc cßn c« bÐ t×m thÊy h¹nh phóc trong méng tuëng vµ chÕt trong c« ®¬n, gi¸ l¹nh, trong mét thÕ giíi mµ ch¼ng ai biÕt vÒ nã -> nçi xãt xa lµm day døt lßng ng­êi.

Bµi vÒ nhµ: TruyÖn “C« bÐ b¸n diªm” cña An-®Ðc-xen lµ mét c©u chuyÖn xóc ®éng, chan chøa t×nh c¶m nh©n ¸i. H·y ph©n tÝch truyÖn ®Ó lµm s¸ng râ.

  2. ChiÕc l¸ cuèi cïng.

a. Khung c¶nh mïa ®«ng vµ t×nh c¶nh tuyÖt väng cña Gi«n-xi:

- Nçi sî h·i ¸m ¶nh t©m tr¹ng Xiu vµ cô B¬-men trong ®ªm m­a giã.

- NiÒm tin k× quÆc cña Gi«n-xi khi phã th¸c cuéc ®êi vµo chiÕc l¸ th­êng xu©n.

b. T×nh huèng ®¶o ng­îc thø nhÊt:

- T©m tr¹ng ®au khæ vµ håi hép cña Xiu khi ph¶i më cöa cho Gi«n-xi. Sù bÊt ngê ngoµi dù kiÕn: chiÕc l¸ cuèi cïng vÉn cßn trªn t­êng -> hy väng trë l¹i.

- T©m tr¹ng chê ®îi hÐo h¾t cña Gi«n-xi -> tuyÖt väng, thiÕu niÒm tin vµo sù sèng. Thêi gian lµ nçi ¸m ¶nh cña Gi«n-xi.

- ChiÕc l¸ vÉn ë trªn t­êng: thøc tØnh ý chÝ sèng cña Gi«n-xi, gióp c« v­ît qua bÖnh tËt

-> Thiªn nhiªn thua chiÕc l¸, ®Þnh mÖnh thua ý chÝ con ng­êi.

c. T×nh huèng ®¶o ng­îc thø 2:

- T©m tr¹ng Xiu: tõ håi hép lo l¾ng ®Õn khi hiÓu râ sù thËt lµ sù hßa trén t×nh yªu th­¬ng vµ c¶m phôc tr­íc tÊm lßng cao c¶ cña cô b¬-men.

- Sù hi sinh tõ 1 hµnh ®éng lõa dèi cao c¶.

-> NghÖ thuËt cã thÓ thøc tØnh niÒm tin cña con ng­êi.

=> T¸c phÈm lµ sù kh¼ng ®Þnh cho ý nghÜa cao c¶ cña sù sèng. Lµ lêi ca ngîi vµ kÝnh träng tr­íc nh©n c¸ch cao ®Ñp cña ng­êi nghÖ sÜ d¸m hi sinh v× ®ång lo¹i.

Bµi tËp:

1. Gi«n -xi ®· nãi khi ng¾m nh×n chiÕc l¸ mµ cô B¬-men vÏ:   Muèn chÕt lµ mét téi” nh­ng cô B¬-men ®· ®¸nh ®æi sinh m¹ng cña m×nh ®Ó vÏ nªn chiÕc l¸ nµy. §iÒu t­ëng nh­ m©u thuÉn nµy ®· g©y cho em nh÷ng suy nghÜ g×?

       ( HS cã thÓ cã nhiÒu lý gi¶i nh­ng nh×n chung cã thÓ tr¶ lêi b»ng gîi ý: Cô B¬-men lùa chän c¸i chÕt v× ng­êi kh¸c, c¸i chÕt Êy gieo mÇm cho sù sèng, nã håi sinh ý thøc sèng cho Gi«n- xi…..).

2. BÝ mËt vÒ chiÕc l¸ cuèi cïng chØ ®­îc tiÕt lé ë phÇn kÕt cña c©u chuyÖn. H·y chØ ra ý nghÜa nghÖ thuËt cña c¸ch kÕt thóc truyÖn nµy?

( - T¹o ra sù bÊt ngê cho ng­êi ®äc, khiÕn cho truyÖn trë nªn hÊp dÉn ®Õn nh÷ng dßng cuèi cïng.

  - Gióp ta chøng kiÕn sù lo l¾ng, quan t©m ®Õn xãt xa cña Xiu giµnh cho Gi«n- xi.

  - KhiÕn ta nghÜ tíi mét triÕt lý thËt ®Ñp vµ giµu tÝnh nh©n v¨n: cuéc sèng cßn Èn chøa bao ®iÒu ®Ñp ®Ï mµ chóng ta ch­a biÕt ®Õn ….).

Bµi vÒ nhµ: Ph©n tÝch nghÖ thuËt m« t¶ t©m tr¹ng vµ dùng truyÖn ®¾c s¾c cña nhµ v¨n Mü O Hen-ry trong tp “ChiÕc l¸ cuèi cïng” ®Ó lµm râ bøc th«ng ®iÖp nghÖ thuËt c¶m ®éng cña «ng.

 

 

C©u ghÐp

A. Môc tiªu cÇn ®¹t.

- N¾m ®­îc ®Æc diÓm cña c©u ghÐp, mèi quan hÖ ý nghÜa c¸c vÕ c©u ghÐp.

- RÌn kü n¨ng ph©n tÝch cÊu t¹o c©u ghÐp vµ c¸ch sö dông c©u ghÐp cho ®óng vµ phï hîp.

B. Néi dung.

1.  Kh¸i niÖm: Cã tõ 2 côm C - V trë lªn, kh«ng bao chøa nhau.

- Mçi côm C-V cña c©u ghÐp cã d¹ng 1 c©u ®¬n vµ ®­îc gäi chung lµ 1 vÕ cña c©u ghÐp.

VD: Trêi m­a to, n­íc s«ng d©ng cao.

2. C¸ch nèi c¸c vÕ trong c©u ghÐp.

   a. Dïng nh÷ng tõ cã t¸c dông nèi.

- Nèi b»ng 1 qht.

VD: “T«i ®· nãi nh­ng anh Êy kh«ng chÞu nghe”.

- Nèi b»ng 1 cÆp qht.

VD: NÕu em kh«ng cè g¾ng th× em sÏ kh«ng qua ®­îc k× thi nµy.

- Nèi b»ng 1 cÆp phã tõ, hay ®¹i tõ th­êng ®i ®«i víi nhau (cÆp tõ h« øng).

VD: C«ng viÖc khã kh¨n bao nhiªu chóng ta cè g¾ng bÊy nhiªu. (®¹i tõ)

  b. Kh«ng dïng tõ nèi: Gi÷a c¸c vÕ c©u cÇn cã dÊu phÈy, dÊu chÊm phÈy hoÆc dÊu 2 chÊm.

VD: + Nã còng lµ th»ng kh¸, nã thÊy bè nãi thÕ th× th«i ngay.

        + Ta ®Õn bÖnh viÖn K sÏ thÊy râ: B¸c sÜ viÖn tr­ëng cho biÕt trªn 80% ung th­ vßm häng vµ ung th­ phæi lµ do thuèc l¸.

3. C¸c kiÓu quan hÖ trong c©u ghÐp.

- C¸c vÕ cña c©u ghÐp cã qh ý nghÜa víi nhau kh¸ chÆt chÏ. N÷ng qh th­êng gÆp: qh nguyªn nh©n, ®k (gt), t­¬ng ph¶n, t¨ng tiÕn, lùa chän, bæ sung, tiÕp nèi, ®ång thêi, gi¶i thÝch.

- Mçi cÆp qh th­êng ®­îc ®¸nh dÊu b»ng nh÷ng qht, cÆp qht hoÆc cÆp tõ h« øng nhÊt ®Þnh.

- Ph¶i dùa vµo v¨n c¶nh hoÆc hoµn c¶nh giao tiÕp ®Ó nhËn biÕt chÝnh x¸c qh ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u.

VD: T«i ®i chî, nã nÊu c¬m. -> Qh nguyªn nh©n, ®ång thêi, tiÕp nèi, t­¬ng ph¶n…

4. C¸c kiÓu c©u ghÐp.

  a. C©u ghÐp chÝnh phô: QHT - VP - QHT - VC hoÆc VC - QHT - VP.

  * Kh¸i niÖm: Gåm 2 vÕ: VC vµ VP, vÕ phô bæ sung ý nghÜa cho vÕ chÝnh, gi÷a 2 vÕ ®­îc nèi víi nhau b»ng qht. 

  * Ph©n lo¹i:

  - CGCP chØ qh nguyªn nh©n-kq.

VD: Bëi nã kh«ng nghe lêi thÇy c« gi¸o nªn nã hoch hµnh ch¼ng ra sao c¶!

  - CGCP chØ qh ®iÒu kiÖn (gt).

VD: HÔ cßn 1 tªn x©m trªn ®Êt n­íc ta th× ta cßn ph¶i tiÕp tôc chiÕn ®Êu quÐt s¹ch nã ®i!

  - CGCP chØ qh nh­îng bé - t¨ng tiÕn.

VD: Nã kh«ng nh÷ng th«ng minh mµ nã cßn ch¨m chØ n÷a.

  - CGCP chØ qh hµnh ®éng - môc ®Ých.

VD: Chóng ta ph¶i häc tËp tèt ®Ó cha mÑ vui lßng.

b. C©u ghÐp liªn hîp.

* Kh¸i niÖm: C¸c vÕ b×nh ®¼ng víi nhau vÒ mÆt ng÷ ph¸p, th­êng nèi víi nhau b»ng dÊu phÈy hoÆc b»ng c¸c qht liªn hîp.

* Ph©n lo¹i:

  - CG liªn hîp kh«ng dïng qht.

VD:             Ng­êi ta ®i cÊy lÊy c«ng

             T«i nay ®i cÊy cßn tr«ng nhiÒu bÒ.

- CG liªn hîp cã dïng qht.

+ ChØ qh bæ sung hoÆc qh ®ång thêi.

VD: C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ 1 bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh­ con nÝt.

+ ChØ qh tiÕp nèi.

VD: Hai ng­êi gi»ng co nhau, du ®Èy nhau råi ai nÊy ®Òu bu«ng gËy ra, ¸p vµo vËt nhau.

+ ChØ qh t­¬ng ph¶n.

VD: Con d­êng nµy t«i ®· quen ®i l¹i l¾m lÇn, nh­ng lÇn nµy tù nhiªn thÊy l¹.

• L­u ý: C©u ghÐp cã thÓ cã nhiÒu vÕ. MQH gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp cã thÓ cã nhiÒu tÇng bËc kh¸c nhau.

VD: (1) T«i nãi m·i (2) nh­ng nã kh«ng nghe t«i (3) nªn nã thi tr­ît.

  3 vÕ c©u vµ cã 2 lo¹i qh.

  + VÕ 1, 2: qh t­¬ng ph¶n.

  + VÕ 2, 3: qh nguyªn nh©n.

Bµi tËp:

1. C¸c c©u sau gåm mÊy côm C - V. Chóng cã ph¶i lµ c©u ghÐp kh«ng, v× sao?

a. Bµ ta 1 h«m ®i qua chî thÊy mÑ t«i ngåi cho con bó ë bªn ræ bãng ®Ìn.

      C                                                     V

-> C©u ®¬n.

b. Bµ ta th­¬ng t×nh toan gäi hái xem sao th× mÑ t«i véi quay ®i, lÊy nãn che.

       C                        V                                        C                        V

-> C©u ghÐp.

c. Råi chÞ ®ãn lÊy c¸i TØu vµ ngåi xuèng ®ã nh­ cã ý chê xem chång chÞ ¨n cã

            C                                                      V

ngon miÖng hay kh«ng.

-> C©u ®¬n.

2. Cã thÓ ®¶o trËt tù c¸c vÕ c©u trong c¸c c©u ghÐp sau kh«ng, v× sao?

 a. Ngµy mai, nÕu ai mang sÝnh lÔ ®Õn tr­íc th× ta sÏ g¶ con g¸i cho.

b. Bµ con ®Òu vui lßng gom gãp g¹o nu«i chó bÐ, v× ai còng mong chó giÕt giÆc, cøu n­íc.

-> Kh«ng thÓ ®¶o vÞ trÝ c¸c vÕ c©u trong nh÷ng c©u trªn. V× ý nghÜa cña c¸c vÕ sau chØ cã thÓ hiÓu ®­îc khi tr­íc nã ®· cã vÕ c©u nªu ý nghÜa lµm c¬ së ®Ó hiÓu ý nghÜa cña vÕ sau. Nõu c¸c vÕ sau chuyÓn lªn ®Çu c©u, ng­êi ®äc sÏ kh«ng hiÓu ®­îc nghÜa cña c¸c vÕ c©u ®ã.

3. ChØ râ mqh gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp:

  a. Ng­êi ta ®¸nh m×nh kh«ng sao, m×nh ®¸nh ng­êi ta th× m×nh ph¶i tï, ph¶i téi.

  -> Qh ®èi lËp vÒ ý nghÜa.

  b. KÕt côc, anh chµng “hÇu cËn «ng lÝ” yÕu h¬n chÞ chµng con män, h¾n bÞ chÞ nµy tóm tãc l¼ng cho 1 c¸i, ng· nhµo ra thÒm.

  -> Qh nguyªn nh©n - kÕt qu¶.

Bµi vÒ nhµ:

1. Cho ®o¹n v¨n:

“Víi khãi tõ ®iÕu thuèc m×nh hót, ng­êi hót ®· hót vµo h¬n 1ngh×n chÊt. PhÇn lín c¸c chÊt ®ã nh­ khÝ a-m«-ni-¾c, « xÝt c¸c-bon vµ h¾c Ýn ®Òu rÊt nguy hiÓm ®èi víi søc kháe. ChÊt ni-c«-tin trong thuèc l¸ cßn ®éc h¹i h¬n: ®ã lµ 1 thø ma tóy. NhiÒu ng­êi hót ®· quen tíi møc kh«ng thÓ nµo nhÞn næi. Bëi vËy, hä vÉn tiÕp tôc hót”.

a. Trong ®o¹n v¨n trªn c©u nµo lµ c©u ghÐp?

b. C¸c vÕ c©u trong c©u ghÐp ®ã cã qh g×?

=> C©u ghÐp: ChÊt ni-c«-tin trong thuèc l¸ cßn ®éc h¹i h¬n: ®ã lµ 1 thø ma tóy.

C¸c vÕ nèi víi nhau b»ng dÊu 2 chÊm. VÕ sau gi¶i thÝch cho vÕ tr­íc.

2. ViÕt ®o¹n v¨n ng¾n cã c©u ghÐp chØ qh ®k - gt, néi dung vÒ häc tËp.

 

 

Lßng yªu n­íc  qua bµi th¬  “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” vµ “§Ëp ®¸ ë C«n L«n”

A. Môc tiªu cÇn ®¹t.

- ThÊy ®­îc tinh thÇn yªu n­íc cña c¸c chiÕn sÜ c¸ch m¹ng ®Çu TK XX: Ung dung, hiªn ngang, bÊt khuÊt.

- RÌn kü n¨ng ph©n tÝch th¬.

B. Néi dung.

1. Hoµn c¶nh c¶m høng cña 2 tp.

- Nhµ tï ®Õ quèc, thùc d©n giam cÇm nh÷ng chiÕn sÜ ho¹t ®éng CM:

+ PBC bÞ giam ë Qu¶ng Ch©u (Q§ - TQ).

+ PCT  bÞ ®µy ra C«n §¶o.

- Trong hoµn c¶nh bÞ giam cÇm, nh÷ng nhµ yªu n­íc lu«n béc lé t©m hån qua th¬, nãi lªn chÝ h­íng, thÓ hiÖn t­ thÕ hiªn ngang kh«ng khuÊt phôc tr­íc c­êng quyÒn.

2. KhÝ ph¸ch ng­êi anh hïng.

- KhÝ ph¸ch hiªn ngang: lµm th¬ lµ lËp ng«n, lËp chÝ ®Ó th¸ch thøc mét c¸ch ng¹o nghÔ víi c¶nh tï:

“VÉn lµ hµo kiÖt vÉn phong l­u

Ch¹y mái ch©n th× h·y ë tï”.

                                            (Vµo nhµ ngôc Q§ c¶m t¸c)

“Lµm trai ®øng gi÷a ®Êt C«n L«n

                                        Lõng lÉy lµm cho lë nói non”

                                                                    (§Ëp ®¸ ë C«n L«n)

- Nhµ tï ®Õ quèc trë thµnh tr­êng häc rÌn luyÖn ý chÝ cña ng­êi CM:

“X¸ch bóa ®¸nh tan n¨m b¶y ®èng

Ra tay ®Ëp bÓ mÊy tr¨m hßn”

- ChÝ anh hïng dêi non lÊp bÓ, dï thÊt thÕ nh­ng vÉn kh«ng chÞu cói ®Çu, s½n sµng chÊp nhËn mäi hiÓm nguy v× viÖc lín:

“Bña tay «m chÆt bå kinh tÕ

Më c­êi tan cuéc o¸n thï”

                                               (Vµo nhµ ngôc Q§ c¶m t¸c)

“Th¸ng ngµy bao qu¶n th©n sµnh sái

M­a n¾ng cµng bÒn d¹ s¾t son”

                                                                    (§Ëp ®¸ ë C«n L«n)

=> VÎ ®Ñp cña tÊm lßng son s¾t, tinh thÇn l¹c quan cña ng­êi tï CM.

- T×nh c¶m lu«n h­íng vÒ ®Êt n­íc cao c¶ vµ ch©n thµnh. Nh÷ng bËn rén t©m t­ g¾n liÒn víi vËn n­íc v­ît ra khái sù lo toan sèng chÕt cña b¶n th©n:

“Th©n Êy h·y cßn, cßn sù nghiÖp

Bao nhiªu nguy hiÓm sî g× ®©u”

Hay:

“Nh÷ng kÎ v¸ trêi khi lì b­íc

Gian nan chi kÓ viÖc con con”

    ý th¬ béc lé tÇm vãc cao c¶, vÜ ®¹i cña t©m hån.

    Giäng th¬ hµo hïng, khÈu khÝ ngang tµng -> t­ thÕ hiªn ngang lÉm liÖt cña ng­êi anh hïng, t­ thÕ cao ®Ñp s¸nh víi trêi ®Êt.

Bµi tËp: H×nh ¶nh ng­êi anh hïng cøu n­íc hiªn ngang lÉm liÖt qua bµi th¬ “§Ëp ®¸ ë C«n L«n” (Phan Ch©u Trinh).

Bµi vÒ nhµ: Ph©n tÝch vµ ph¸t biÓu c¶m nhËn vÒ khÝ ph¸ch kiªn c­êng cña c¸c chÝ sÜ yªu n­íc ®Çu thÕ kØ XX qua 2 t¸c phÈm: “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” (PBC) vµ “§Ëp ®¸ ë C«n L«n” (PCT).

• Dµn ý:

a. MB: - S¬ l­îc vÒ v¨n th¬ yªu n­íc ®Çu thÕ kØ XX vµ 2 nhµ chÝ sÜ yªu n­íc PBC vµ PCT.

           - Giíi thiÖu 2 bµi th¬ cña 2 nhµ th¬, sù thÓ hiÖn khÝ ph¸ch vµ t©m hån cña nh÷ng ng­êi yªu n­íc.

b. Th©n bµi:

- Tæng: + Th¬ trong tï lµ 1 hiÖn t­îng ®Æc biÖt cña v¨n häc ViÖt Nam tõ ®Çu thÕ kØ XX -> tr­íc CMT8 – 1945. KÎ thï run sî tr­íc søc m¹nh cña c¸c pt®t y/n -> th¼ng tay ®µn ¸p, b¾t bí nh÷ng ng­êi chèng ®èi.

             + Tõ nhµ ngôc ®· vang lªn nh÷ng lêi th¬ bÊt khuÊt mang theo hµo khÝ cña 1 dt kh«ng chÞu cói ®Çu.

- Ph©n: + Phong th¸i ung dung, khÝ thÕ ng¹o nghÔ cña nh÷ng ng­êi cã chÝ dêi non lÊp bÓ, coi nhµ tï vµ nh÷ng trß hµnh h¹ cña kÎ thï ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng thö th¸ch kh«ng ®¸ng quan t©m.

            + H/a ng­êi chiÕn sÜ CM trong hoµn c¶nh, ®k kh¾c nghiÖt kh«ng hÒ run sî dï ph¶i ®øng tr­íc ranh giíi sù sèng - c¸i chÕt.

            + Tù tin vµo kh¶ n¨ng, v­ît lªn thö th¸ch lao tï, tinh thÇn l¹c quan.

            + Kh¸t väng tù do, ý chÝ chiÕn ®Êu bÒn bØ, kiªn c­êng.

- Hîp: + §¸nh gi¸ vÒ con ng­êi 2 nhµ yªu n­íc.

           + NghÖ thuËt th¬ míi mÎ, v­ît lªn khu«n khæ cña thi ca truyÒn thèng.

c. KÕt bµi: Bµi häc rót ra tõ nh©n c¸ch cña 2 nhµ CM tiÒn bèi.
 

 

¤n tËp c©u: Nghi vÊn, CÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt

A. Môc tiªu cÇn ®¹t.

- N¾m v÷ng ®Æc ®iÓm, chøc n¨ng c¸c c¸c lo¹i c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n, trÇn thuËt.

- RÌn kü n¨ng nhËn biÕt vµ sö dông c¸c kiÓu.

B. Néi dung.

 I. C©u nghi vÊn.

  1. Kh¸i niÖm: Lµ c©u cã h×nh thøc nghi vÊn, cã chøc n¨ng chÝnh lµ dïng ®Ó hái.

  2. C¸c h×nh thøc nghi vÊn th­êng gÆp.

   a. C©u nghi vÊn kh«ng lùa chän.

- C©u cã ®¹i tõ nghi vÊn: ai, g×, nµo, (t¹i) sao, ®©u, bao giê, bao nhiªu,…

VD: VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u ?

- C©u cã t×nh th¸i tõ nghi vÊn: µ, ­, h¶, chø,…

VD: U b¸n con thËt ®Êy ­ ?

   b. C©u nghi vÊn cã lùa chän: KiÓu c©u nµy khi hái ng­êi ta th­êng dïng qht: hay, hay lµ, hoÆc, hoÆc lµ; hoÆc dïng cÆp phã tõ: cã…kh«ng, ®·…ch­a.

VD: S¸ng nay ng­êi ta ®Êm u cã ®au l¾m kh«ng ?

  3. C¸c chøc n¨ng kh¸c cña c©u nghi vÊn: Trong nhiÒu tr­êng hîp, c©u nghi vÊn ®­îc dïng ®Ó cÇu khiÕn, k®, p®, ®e däa, biÓu lé t/c, c¶m xóc,…vµ kh«ng yªu cÇu ng­êi ®èi tho¹i tr¶ lêi. NÕu kh«ng dïng ®Ó hái th× trong 1 sè tr­êng hîp, c©u nghi vÊn cã thÓ kÕt thóc b»ng dÊu chÊm, chÊm than, chÊm löng tïy thuéc môc ®Ých nãi -> c©u nghi vÊn ®­îc dïng víi m® nãi gi¸n tiÕp.

   a. Dïng c©u nghi vÊn ®Ó diÔn ®¹t hµnh ®éng cÇu khiÕn.

VD: NÕu kh«ng cã tiÒn nép s­u cho «ng b©y giê, th× «ng sÏ dì c¶ nhµ mµy ®i, chöi m¾ng th«i µ !

   b. Dïng c©u nghi vÊn ®Ó diÔn ®¹t hµnh ®éng kh¼ng ®Þnh.

VD: Anh b¶o nh­ thÕ cã khæ kh«ng ?

   c. Phñ ®Þnh.

VD: Bµi khã thÕ nµy ai mµ lµm ®­îc ?

   d. §e däa.

VD: Mµy ®Þnh nãi cho cha mµy nghe ®Êy µ ?

   e. Béc lé t/c, c¶m xóc.

VD: H¾n ®Ó mÆc vî con khæ së ­? H¾n bá liÒu, h¾n ruång rÉy chóng, h¾n hi sinh nh­ ng­êi ta vÉn nãi ­ ?

- Trong 1 sè tr­êng hîp, c©u nghi vÊn cã thÓ kÕt thóc b»ng dÊu chÊm, chÊm than, chÊm löng.

 4. Chó ý: - C©u hái tu tõ lµ d¹ng c©u nghi vÊn ®­îc dïng víi m® nh»m nhÊn m¹nh vµo ®iÒu muèn nãi hoÆc thÓ hiÖn c¶m xóc.

                - Khi dïng c©u nghi vÊn kh«ng nh»m m® hái th× cÇn chó ý ®Õn hoµn c¶nh giao tiÕp vµ qh gi÷a ng­êi nãi víi ng­êi nghe.

II. C©u cÇu khiÕn.

1. Kh¸i niÖm: Lµ kiÓu c©u cã nh÷ng tõ cÇu khiÕn nh­  h·y, ®õng, chí, ®i, th«i, nµo,… hay ng÷ ®iÖu cÇu khiÕn, ®­îc dïng ®Ó ra lÖnh, yªu cÇu, ®Ò nghÞ, khuyªn b¶o,…

VD: §õng cho giã thæi n÷a !

 2. §Æc ®iÓm vµ chøc n¨ng

  a. §Æc ®iÓm:

- C©u ®­îc cÊu t¹o b»ng nh÷ng tõ ng÷ chØ mÖnh lÖnh nh­ h·y, ®õng, chí, ®i, th«i, nµo,…

+ H·y cã ý nghÜa kh¼ng ®Þnh.

VD: H·y lÊy g¹o lµm b¸nh mµ lÔ Tiªn v­¬ng.

+ §õng, chí cã ý nghÜa phñ ®Þnh.

VD: §õng uèng n­íc l· !

- C¸c tõ chØ mÖnh lÖnh nh­: ®i, th«i, nµo…ngoµi môc ®Ých thóc giôc cßn cã s¾c th¸i th©n mËt.

VD: §i th«i con.

+ Kh«ng ®­îc chØ ý th©n mËt.

VD: Kh«ng ®­îc trÌo t­êng ! (kh¸c víi: CÊm trÌo t­êng)

- Ngoµi ra cã khi cßn ®­îc thÓ hiÖn b»ng ng÷ ®iÖu, khi viÕt th­êng cã dÊu chÊm than.

VD:      TiÕn lªn ! ChiÕn sÜ, ®ång bµo.

       B¾c Nam sum häp xu©n nµo vui h¬n. (Hå ChÝ Minh)

  b. Chøc n¨ng: dïng ®Ó ra lÖnh, yªu cÇu, ®Ò nghÞ, khuyªn b¶o,…

VD: - Ra lÖnh: Xung phong !

        - Yªu cÇu: Xin ®õng ®æ r¸c !

        - §Ò nghÞ: §Ò nghÞ mäi ng­êi gi÷ trËt tù.

        - Khuyªn b¶o:   Ai ¬i chí bá ruéng hoang

                         Bao nhiªu tÊc ®Êt, tÊc vµng bÊy nhiªu.

3. Chó ý:

- Chñ ng÷ cña c©u khiÕn th­êng lµ chñ thÓ thùc hiÖn hµnh ®éng ®­îc cÇu khiÕn trong c©u (ng«i thø 2 hoÆc ng«i thø nhÊt sè nhiÒu).

- Cã tr­êng hîp c©u cÇu khiÕn ®­îc rót gän CN.

- C©u cÇu khiÕn biÓu hiÖn c¸c s¾c th¸i kh¸c nhau khi cã hoÆc kh«ng cã CN, khi sö dông c¸c tõ x­ng h« kh¸c nhau -> ng­êi nãi ph¶i hÕt søc chó ý.

Bµi tËp:

1. X¸c ®Þnh c©u nghi vÊn vµ h×nh thøc nghi vÊn trong c¸c ®o¹n sau:

  a. ThÊy l·o n»n n× m·i, t«i ®µnh nhËn vËy. Lóc l·o vÒ t«i cßn hái:

     - Cã ®ång nµo, cô nhÆt nh¹nh ®­a t«i c¶ th× cô lÊy g× mµ ¨n ?

                                                                     (Nam Cao – L·o H¹c)

  b. Bçng b¸c giµ nh×n ®ång hå nãi mét m×nh: - Thanh niªn b©y giê l¹ thËt! C¸c anh chÞ cø nh­ con b­ím. Mµ míi m­êi mét giê, ®· ®Õn giê “èp” ®©u ? T¹i sao anh ta kh«ng tiÔn m×nh ®Õn tËn xe nhØ ?

                                                                   (NguyÔn Thµnh Long – LÆng lÏ Sa Pa)

  c. C« hái lu«n, giäng vÉn ngät:

    - Sao l¹i kh«ng vµo ? Mî mµy ph¸t tµi l¾m, cã nh­ d¹o tr­íc ®©u !

                                                              (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu)

2. X¸c ®Þnh môc ®Ých nãi cña nh÷ng c©u nghi vÊn trong c¸c tr­êng hîp sau:

a. NÕu kh«ng b¸n con th× lÊy tiÒn ®©u nép s­u ? 

                                                            (Ng« TÊt Tè)

-> Phñ ®Þnh.

b. T«i c­êi dµi trong tiÕng nÊc hái c« t«i:

     - Sao c« biÕt mî con cã con ?

                                                   (Nguyªn Hång)

-> Hái.

c. ¤ng t­ëng mµy chÕt ®ªm qua, cßn sèng ®Êy µ ?

                                                              (Ng« TÊt Tè)

-> Kh¼ng ®Þnh.

d. B¸c ®· ®i råi sao, B¸c ¬i !

                                    (Tè H÷u)

-> Béc lé c¶m xóc buån th­¬ng.

3. H·y x¸c ®Þnh s¾c th¸i ý nghÜa trong c¸c c©u cÇu khiÕn sau ®©y:

 a. Hìi anh chÞ em nhµ n«ng tiÕn lªn !

-> Tha thiÕt.

b. Anh cø tr¶ lêi thÕ ®i !

-> Th©n h÷u.

c. §i ®i, con !

-> DÞu dµng.

d. Mµy ®i ®i !

-> G¾t gáng.

4. So s¸nh c¸c c©u sau ®©y:

- Chång t«i ®au èm, «ng kh«ng ®­îc phÐp hµnh h¹ ! (Ng« TÊt Tè) -> Kiªn quyÕt.

- Chång t«i ®au èm, «ng ®õng hµnh h¹ ! -> CÇu khÈn.

- Chång t«i ®au èm, xin «ng chí hµnh h¹ ! -> Van xin.

a. X¸c ®Þnh s¾c th¸i mÖnh lÖnh trong c¸c c©u trªn ?

b. C©u nµo cã t¸c dông nhÊt ? V× sao ?

  => C©u 1, v× ®©y lµ mÖnh lÖnh tõ tr¸i tim, tõ lÏ ph¶i -> chÞ DËu kiªn quyÕt hµnh ®éng ®Ó b¶o vÖ chång.

Bµi vÒ nhµ:

1. X¸c ®Þnh chøc n¨ng cña c©u nghi vÊn trong c¸c ®o¹n trÝch sau:

 a. Tho¾t tr«ng lên lît mµu da

     ¡n g× cao lín ®Éy ®µ lµm sao ?

                                      (NguyÔn Du)

-> Béc lé c¶m xóc.

b. Nghe nãi, vua vµ c¸c triÒu thÇn ®Òu bËt c­êi. Vua l¹i ph¸n:

   - Mµy muèn cã em th× ph¶i kiÕm vî kh¸c cho cha mµy, chø cha mµy lµ gièng ®ùc, lµm sao mµ ®Î ®­îc!

                                                                                         (Em bÐ th«ng minh)

-> Phñ ®Þnh, béc lé c¶m xóc.

c. Mô vî næi trËn l«i ®×nh t¸t vµo mÆt «ng l·o:

- Mµy c·i µ ? Mµy d¸m c·i mét bµ nhÊt phÈm phu nh©n µ ? §i ngay ra biÓn, nÕu kh«ng tao sÏ cho ng­êi l«i ®i.

                                                                          (¤ng l·o ®¸nh c¸ vµ con c¸ vµng)

-> §e däa.

2. C¸c c©u nghi vÊn sau ®©y biÓu thÞ nh÷ng môc ®Ých g× ?

a. B¸c ngåi ®îi ch¸u mét lóc cã ®­îc kh«ng ¹ ?

-> CÇu khiÕn.

b. CËu cã ®i ch¬i biÓn víi bän m×nh kh«ng?

-> Rñ rª.

c. CËu mµ m¸ch bè th× cã chÕt tí kh«ng ?

-> Béc lé c¶m xóc.

d. Sao mµ c¸c ch¸u ån thÕ ?

-> CÇu khiÕn.

e. Bµi v¨n nµy xem ra khã qu¸ cËu nhØ ?

-> Tr×nh bµy.

g. Sao u l¹i vÒ kh«ng thÕ ?

-> Hái.

3. Trong c¸c tr­êng hîp sau ®©y:

- §èt nÐn h­¬ng th¬m m¸t d¹ ng­êi

  H·y vÒ vui chót, mÑ T¬m ¬i !

                                         (Tè H÷u)

- H·y cßn nãng l¾m ®Êy nhÐ ! Em ®õng mã vµo mµ báng th× khèn.

                                                                                         (Ng« TÊt Tè)

a. C©u nµo lµ c©u cÇu khiÕn ?

  - H·y vÒ vui chót, mÑ T¬m ¬i !

  - Em ®õng mã vµo mµ báng th× khèn.

b. Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a tõ h·y trong 2 c©u ë c¸c ®o¹n trÝch trªn.

- H·y vÒ vui chót, mÑ T¬m ¬i ! -> tõ cã ý nghÜa cÇu khiÕn.

- H·y cßn nãng l¾m ®Êy nhÐ ! -> tõ mang ý nghÜa tån t¹i, ®ång nghÜa víi tõ ®ang.

III. C©u c¶m th¸n.

1. Kh¸i niÖm: Lµ c©u dïng ®Ó béc lé mét c¸ch râ rÖt nh÷ng c¶m xóc, t/c, th¸i ®é cña ng­êi nãi ®èi víi sù vËt, sù viÖc ®­îc nãi tíi.

VD: Thiªng liªng thay tiÕng gäi cña B¸c Hå ! (Tè H÷u)

2. §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng.

  a. §Æc ®iÓm: C©u c¶m th¸n ®­îc cÊu t¹o nhê nh÷ng tõ ng÷ c¶m th¸n nh­: «i, than «i, hìi ¬i, trêi ¬i, biÕt bao, biÕt chõng nµo…Khi viÕt c©u c¶m th¸n th­êng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm than.

- C©u c¶m th¸n ®­îc cÊu t¹o b»ng th¸n tõ.

VD: ¤i, buæi tr­a nay tuyÖt trÇn n¾ng ®Ñp ! (Tè H÷u)

+ Th¸n tõ ®øng t¸ch riªng

VD: ¤i ! Tr¨m hai m­¬i l¸ bµi ®en ®á, cã c¸i ma lùc g× mµ run rñi cho quan mª ®­îc nh­ thÕ ? (Ph¹m Duy Tèn)

+ Th¸n tõ kÕt hîp víi thùc tõ.

VD: MÖt ¬i lµ mÖt !

- C©u c¶m th¸n ®­îc cÊu t¹o b»ng tõ thay hoÆc tõ nhØ.

VD: + Th­¬ng thay còng mét kiÕp ng­êi (NguyÔn Du)

        + Bè mµy kh«n nhØ ! (NguyÔn C«ng Hoan)

- C¸c tõ l¹, thËt, qu¸, ghª, d­êng nµo, biÕt mÊy, biÕt bao…th­êng ®øng sau VN ®Ó t¹o c©u c¶m th¸n.

VD: + Con nµy gím thËt ! (Nguyªn Hång)

      + ThÕ th× tèt qu¸ ! (Nam Cao)

      + Mµ lßng träng nghÜa khinh tµi xiÕt bao ! (NguyÔn Du)

b. Chøc n¨ng chÝnh: BiÓu thÞ c¶m xóc trùc tiÕp cña ng­êi nãi.

VD: Hìi ¬i l·o H¹c ! Th× ra ®Õn lóc cïng l·o còng cã thÓ lµm liÒu nh­ ai hÕt…(Nam Cao)

IV. C©u trÇn thuËt.

1. Kh¸i niÖm: Lµ kiÓu c©u dïng ®Ó kÓ, x¸c nhËn, miªu t¶, th«ng b¸o, nhËn ®Þnh, tr×nh bµy…

VD: Xem kh¾p ®Êt ViÖt ta, chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa.

2. §Æc ®iÓm vµ chøc n¨ng.

  a. §Æc ®iÓm: C©u trÇn thuËt kh«ng cã dÊu hiÖu h×nh thøc cña nh÷ng kiÓu c©u kh¸c (kh«ng cã tõ nghi vÊn, cÇu khiÕn, tõ ng÷ c¶m th¸n); th­êng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm nh­ng khi dïng ®Ó yªu cÇu, ®Ò nghÞ hay béc lé t/c, c¶m xóc…nã cã thÓ kÕt thóc b»ng dÊu chÊm löng hoÆc chÊm than.

VD: - Con ®i ®©y. (c©u trÇn thuËt)

        - Con ®i ®i ! (c©u cÇu khiÕn)

        - Con ®i µ ? (c©u nghi vÊn )

        - ¤i, con ®i ! (c©u c¶m th¸n)

b. Chøc n¨ng.

- Tr×nh bµy: TrÉm muèn dùa vµo sù thuËn lîi cña ®Êt Êy ®Ó ®Þnh chç ë.

- T¶: G­¬ng mÆt mÑ t«i vÉn t­¬i s¸ng víi ®«i m¾t trong vµ n­íc da mÞn, lµm næi b¹t mµu hång cña 2 gß m¸.

- KÓ: MÑ t«i thøc theo.

- BiÓu lé t/c, c¶m xóc: CËu nµy kh¸ !

Bµi tËp:

1. C¸c c©u sau ®©y cã ph¶i lµ c©u c¶m th¸n kh«ng ? V× sao ?

a. Lan ¬i ! VÒ mµ ®i häc !

b. Th«i råi, L­îm ¬i ! (Tè H÷u)

-> a. §©y lµ 2 c©u, c©u sau cã ý nhÊn m¹nh nªn ®Æt dÊu chÊm than. C©u ®Çu (Lan ¬i !) cã h×nh thøc c¶m th¸n, nh­ng kh«ng ph¶i lµ c©u c¶m th¸n, v× môc ®Ých lµ gäi ®¸p.

     b. §©y lµ c©u c¶m th¸n, nh»m biÓu thÞ c¶m xóc.

2. ChØ ra sù kh¸c nhau ë 2 c©u sau:

a. BiÕt bao ng­êi lÝnh ®· x¶ th©n cho Tæ quèc ! => BiÕt bao: tõ chØ sè l­îng.

b. Vinh quang biÕt bao ng­êi lÝnh ®· x¶ th©n cho Tæ quèc ! => BiÕt bao: tõ chØ sù c¶m th¸n -> C©u c¶m th¸n.

 

 

vÎ ®Ñp cña bøc tranh lµng quª trong bµi th¬ “quª h­¬ng” - tÕ hanh

I. Vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm.

* T¸c gi¶: Tªn khai sinh lµ TrÇn TÕ Hanh, sinh 1921, quª ë 1 lµng chµi ven biÓn - Qu¶ng Ng·i.

- Lµ nhµ th¬ trong pt Th¬ míi - chÆng cuèi (40 - 45).

- Quª h­¬ng lµ c¶m høng lín trong suèt ®êi th¬ cña TH.

* T¸c phÈm: lµ s¸ng t¸c më ®Çu cho nguån c¶m høng vÒ quª h­¬ng.

+ Nhµ th¬ ®· viÕt “Quª h­¬ng” b»ng c¶ tÊm lßng yªu mÕn thiªn nhiªn th¬ méng vµ hïng tr¸ng cña quª h­¬ng, mÕn yªu nh÷ng con ng­êi lao ®éng trµn trÒ søc lùc; b»ng nh÷ng kØ niÖm s©u ®Ëm, nång nµn cña thêi niªn thiÕu.

+ Bµi th¬ ®­îc viÕt theo thÓ 8 ch÷, kÕt hîp c¶ 2 kiÓu gieo vÇn: liªn tiÕp vµ vÇn «m.

II. VÎ ®Ñp cña bøc tranh lµng quª.

1. VÎ ®Ñp cña chÝnh lµng quª t¸c gi¶.

- Lµng chµi B×nh S¬n - QN nh­ 1 cï lao næi gi÷a s«ng n­íc “bao v©y” bèn bÒ, ph¶i ®i thuyÒn nöa ngµy míi ra ®Õn biÓn.

- C¸c ch÷ “n­íc, biÓn, s«ng” -> h/a 1 ng«i lµng “vèn lµm nghÒ chµi l­íi” chØ g¾n víi s«ng n­íc, biÓn kh¬i.

- “C¸ch biÓn nöa ngµy s«ng”: t/g dïng phÐp ®o kho¶ng c¸ch cña ng­êi d©n chµi.

2. VÎ ®Ñp t­¬i s¸ng, kháe kho¾n cña cuéc sèng vµ con ng­êi lµng chµi.

- C¶nh ®oµn thuyÒn ra kh¬i ®¸nh c¸:

+ Buæi b×nh minh: trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång -> thiªn nhiªn trong s¸ng, th¬ méng.

+ KhÝ thÕ lao ®éng h¨ng h¸i: nh÷ng chµng trai “ph¨ng m¸i chÌo”, nh÷ng chiÕc thuyÒn “m¹nh mÏ v­ît tr­êng giang”.

-> ChiÕc thuyÒn - con tuÊn m· tung vã chinh phôc nh÷ng dÆm ®­êng thiªn lÝ lµ 1 liªn t­ëng ®Ñp vµ kh¸ ®éc ®¸o.

+ C¸nh buåm - m¶nh hån lµng -> so s¸nh ®éc ®¸o -> linh hån lµng chµi.

-> C¸nh buåm mang theo bao hi väng vµ lo toan cña ng­êi d©n chµi trong cuéc m­u sinh trªn s«ng n­íc.

=> H/a kháe kho¾n, ®Çy chÊt l·ng m¹n, bay bæng.

- C¶nh ®oµn thuyÒn trë vÒ bÕn:

+ C¶nh “D©n lµng tÊp nËp ®ãn ghe vÒ” trong bao nhiªu ©m thanh “ån µo trªn bÕn ®ç” -> t¶ thùc ®Õn tõng chi tiÕt, h/a => NiÒm sung s­íng cña t¸c gi¶.

+ “Nhê ¬n trêi biÓn lÆng c¸ ®Çy ghe” -> lêi c¶m t¹ ch©n thµnh cÊt lªn tõ niÒm tin hån nhiªn, chÊt ph¸c cña ng­êi lao ®éng.

+ “Nh÷ng con c¸ t­¬i ngon th©n b¹c tr¾ng” -> giµu søc miªu t¶ vµ gîi c¶m cao. =>NiÒm vui gi¶n dÞ mµ lín lao tr­íc thµnh qu¶ lao ®éng -> kh¸t väng vÒ 1 cs Êm no, h¹nh phóc.

+ H/a nh÷ng chµng trai:

“Lµn da ng¨m r¸m n¾ng”  -> t¶ thùc.                                   => gîi t¶ linh hån vµ

“C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m” ->l·ng m¹n, tinh tÕ.       tÇm vãc cña nh÷ng

                                                                                              ng­êi con biÓn c¶.

+ Nh÷ng con thuyÒn còng mang hån ng­êi vµ vÎ ®Ñp ng­êi: “im bÕn mái trë vÒ n»m. Nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá”.

-> NghÖ thuËt nh©n hãa, dïng tõ ®¾t “ nghe ".

=> MÖt mái nh­ng ®äng l¹i trong lßng ng­êi vÉn lµ c¶m gi¸c b×nh yªn, th­ th¸i nhÑ nhµng. Con thuyÒn v« tri bçng trë nªn cã hån. Kh«ng ph¶i lµ 1 ng­êi con v¹n chµi thiÕt tha g¾n bã víi quª h­¬ng th× kh«ng thÓ viÕt ®­îc nh÷ng c©u th¬ nh­ thÕ ! Vµ còng chØ cã thÓ viÕt ®­îc nh÷ng c©u th¬ nh­ thÕ khi nhµ th¬ biÕt ®Æt c¶ hån m×nh vµo ®èi t­îng, vµo ng­êi, vµo c¶nh ®Ó l¾ng nghe. Cã lÏ chÊt muèi mÆn mßi kia còng ®· thÊm s©u vµo lµn da thí thÞt, vµo t©m hån cña nhµ th¬ TH ®Ó thµnh niÒm ¸m ¶nh gîi b©ng khu©ng k× diÖu. C¸i tinh tÕ, tµi hoa cña TH lµ ë chç nghe thÊy c¶ nh÷ng ®iÒu kh«ng h×nh s¾c, kh«ng thanh ©m…

-> TÊt c¶ ®Òu mang ®Ëm h­¬ng vÞ cña biÓn kh¬i, t¹o nªn 1 vÎ ®Ñp riªng cho lµng chµi quª h­¬ng.

=> T/c trong s¸ng, thiÕt tha cña TH ®èi víi quª h­¬ng.

=> NÐt ®Ñp cña cs vµ con ng­êi ë mäi lµng chµi ViÖt Nam.

Bµi tËp: Ph©n tÝch c¶nh ng­êi d©n chµi ra kh¬i ®¸nh c¸.

Bµi vÒ nhµ: Nãi vÒ th¬ TH, NguyÔn V¨n Long cho r»ng: “Trong th¬ TH, c¶m xóc ch©n thùc th­êng ®­îc diÔn ®¹t b»ng lêi th¬ gi¶n dÞ, tù nhiªn, giµu h/a. TiÕng nãi nhá nhÑ, hiÒn hßa, b×nh dÞ nh­ng kh«ng kÐm phÇn thiÕt tha ®· gióp cho th¬ TH dÔ dµng ®Õn ®­îc víi ng­êi ®äc”.

     B»ng bµi th¬ “Quª h­¬ng”, h·y chøng minh nhËn ®Þnh trªn.