BỒI DƯỠNG THƯỜNG XUYÊN MODULE TH 15

BỒI DƯỠNG THƯỜNG XUYÊN

MODULE TH 15

Một số phương pháp dạy học tích cực ở Tiểu học

Nội dung 1

KHÁI NIỆM VÀ CÁC DẤU HIỆU ĐẶC TRƯNG CỦA DẠY HỌC TÍCH CỰC

Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm phương pháp dạy học

1. Khái niệm phương pháp dạy học

 Phương pháp dạy học (PPDH) là một lĩnh vực rất phức tạp và đa dạng. Có nhiều quan niệm khác nhau vể PPDH. Trong tài liệu này, PPDH được hiểu là cách thức, là con đường hoạt động chung giữa GV và HS, trong những diều kiện dạy học xác định, nhằm đạt tới mục đích dạy học.

2. Các bình diện của phương pháp dạy học

 Hiện nay, theo độ rộng của khái niệm, người ta có mô hình ba bình diện của PPDH:

- Bình diện vĩ mô là quan diểm về phương pháp dạy học.

Quan điểm dạy học (QĐDH) là những định hướng tổng thể cho các hành động phương pháp, trong đó có sự kết hợp giữa các nguyên tắt dạy học, những cơ sở lí thuyết của lí luận dạy học, những điều kiện dạy học và tổ chức cũng như những định hướng về vai trò của GV và HS trong quá trình dạy học.

 Quan điểm dạy học là những định hướng mang tính chiến lược, là cương lĩnh, là mô hình lí thuyết của PPDH.

 Ví dụ: Dạy học hướng vào những người học (hay dạy học lấy HS làm trung tâm), dạy học tích cực, dạy học phân hóa, dạy học tích hợp, dạy học tương tác,…

- Bình diện trung gian là PPDH cụ thể.

 Ở bình diện này, khái niệm PPDH dược hiểu với nghĩa hẹp, là những m6 hình hành động của GV và HS.

 Ví dụ: phương pháp đóng vai, thảo luận, nghiên cứu trường hợp điển hình, xử lí tình huống, trò chơi,…

- Bình diện vi mô là kỹ thuật dạy học.

 Kĩ thuật dạy học (KTDH) là những biện pháp, cách thức hành động của GV và HS trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và diều khiển quá trình dạy học.

 Ví dụ: Kĩ thuật chia nhóm, kĩ thuật giao nhiệm vụ, kĩ thuật đặt câu hỏi, kĩ thuật khăn trải bàn, kĩ thuật phòng tranh, kĩ thuật KWL, kĩ thuật mảnh ghép, kĩ thuật hỏi chuyên gia,…

 Các KTDH chưa phài là các PPDH độc lập mà là những thành phần của PPDH. Chẳng hạn, trong phương pháp thảo luận nhóm có các KTDH như: kĩ thuật chia nhóm, kĩ thuật khăn trải bàn, kĩ thuật phòng tranh, kĩ thuật bễ cá, kĩ thuật công đoạn,…

Tóm lại, QĐDH là khái niệm rộng, định hướng cho việc lựa chọn các PPDH cụ thể là khái niệm hẹp hơn, đưa ra mô hình hyanh2 động, KTDH là khái niệm nhỏ nhất thực hiện các tình huống hành động.

Một số lưu ý:

- Mỗi QĐDH có những PPDH cụ thể phù hợp với nó, mỗi PPDH cụ thể có KTDH đặc thù. Tuy nhiên, có những PPDH cụ thể phù hợp với nhiều QĐDH, cũng như có những KTDH được sử dụng trong nhiều PPDH khác nhau, ví dụ:

+ Phương pháp đóng vai, trò chơi, thảo luận nhóm vừa phù hợp với quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm, vừa phù hợp với quan điểm dạy học tích cực.

+ Kỹ thuật đặt câu hỏi được dùng cho cả phương pháp vấn đáp, phương pháp đàm thoại, phương pháp thảo luận nhóm,…

- Việc phân biệt giữa PPDH và KTDH chỉ mang tính tương đối, nhiều khi không rõ ràng. Ví dụ: Động não (brainstoming) có trường hợp được coi là phương pháp, có trường hợp lại được coi là một KTDH.

- Có những PPDH chung cho nhiều môn học ( ví dụ: Phương pháp thuyết trình, phương pháp vấn đáp,… ) nhưng cũng có những PPDH là đặc thù của môn học ( ví dụ: phương pháp quan sát là phương pháp đặc thù của các môn tự nhiên và xã hội, khoa học,…; phương pháp xử lý tình huống đóng vai là phương pháp đặc thù của môn Đạo đức,…).

- Có thể có nhiều tên gọi khác nhau cho một PPDH hoặc KTDH. Ví dụ: Thuyết trình còn được gọi là bằng các tên như thuyết giảng, diễn giảng, sơ đồ tư duy còn được gọi là bản đồ tư

duy, lược đồ tư duy,…

Hoạt động 2: Tìm hiểu khái niệm phương pháp dạy học tích cực

1) PPDH là cách thức, là con đường hoạt động chung giữa GV và HS, trong những điều kiện dạy học xác định, nhằm đạt tới mục đích dạy học.

2) PPDH là một thành tố của quá trình dạy học. PPDH phải chuyển tải nội dung dạy học đến người học, phải nhằm thực hiện mục tiêu dạy học. PPDH phải phù hợp với diều kiện dạy học cụ thể ( trình độ HS, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học,…) do vậy, nó rất linh hoạt, mềm dẻo, không cứng nhắc.

3)

1. PPDH tích cực là thuật ngữ dùng để chỉ những PPDH phát huy được tích cực, chủ động học tập của HS.

2. PPDH tích cực không phải là một PPDH cụ thể mà bao gôm nhiều phương pháp cụ thể phù hợp với QĐDH tích cực.

Chủ đề 2: Các dấu hiệu đặc trưng của dạy học tích cực

- Bốn dấu hiệu đặc trưng của dạy học tích cực:

+ Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của HS.

+ Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.

+ Tăng cường học cá thể phối hợp với học hợp tác.

+ Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.

Nội dung 2

MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC Ở TIỂU HỌC

Chủ đề 1: Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề

1. Tìm hiểu bản chất quy định thực hiện và điều kiện thực hiện có hiệu quả phương pháp đặt và giải quyết vấn đề.

1) Bản chất của phương pháp đặt và giải quyết vấn đề

     Là sự lãnh hội tri thức diễn ra thông qua việc xem xét, phân tích những vấn đề đang tồn tại và xác định cách thức nhằm giải quyết vấn đề.

   Phương pháp đặt và giải quyết vấn đề còn được gọi bằng nhiều tên gọi khác nhau: Phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, phương pháp giải quyết vấn đề,…

2) Quy trình thực hiện phương pháp đặt và giải quyết vấn đề

    Bước 1: Đặt vấn đề, xây dựng bài toán nhận thức:

   - Tạo tình huống có vấn đề

   - Phát triển và nhận dạng vấn đề nảy sinh

   - Phát biểu vấn đề cần giải quyết.

   Bước 2: Giải quyết vấn đề đặt ra:

   - Đề xuất các giả thuyết

   - Lập kế hoạch giải quyết vấn đề

   - Thực hiện kế hoạch

   Bước 3: Kết luận

   - Thảo luận kết quả và đánh giá

   - Khẳng định hay bác bỏ giả thuyết đã nêu

   - Phát biểu kết luận

   - Đề xuất vấn đề mới

3) Điều kiện thực hiện có hiệu quả phương pháp đặt và giải quyết vấn đề

   - HS phải nêu được điều chưa biết cần tìm hiểu, chỉ ra mối quan hệ giữa cái chưa biết và đã biết. Trong đó cái chưa biết là yếu tố trung tâm của tình huống có vấn đề, sẽ được khám phá trong giai đoạn giải quyết vấn đề.

   - Các tình huống có vấn đề phải kích thích hứng thú  nhận thức, tính tò mò, ham hiểu biết, thích khám phá của học sinh.

   - Các tình huống có vấn đề phải phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh. HS có thể tự phát hiện và giải quyết vấn đề.

   - Vấn đề đặt ra được phát biểu dưới dạng câu hỏi nêu vấn đề.

Chủ đề 2: Phương pháp hợp tác thao nhóm nhỏ

2: Tìm hiểu bản chất, quy trình thực hiện và điều kiện thực hiện có hiệu quả phương pháp thực hiện theo nhóm nhỏ

a) Bản chất của phương pháp hợp tác theo nhóm nhỏ:

    Phương pháp hợp tác theo nhóm nhỏ còn được gọi bằng nhiều tên khác nhau như: phương pháp làm việc theo nhóm, phương pháp hợp tác nhóm,… Bản chất của phương pháp này là tổ chức cho học sinh hoạt động theo từng nhóm nhỏ để HS thực hiện nhiện vụ nhất định trong một khoảng thời gian nhất định. Trong quá trình làm việc, có sự kết hợp giữa làm việc cá nhân và làm việc theo cặp, theo nhóm để cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác để thực hiện nhiệm vụ được giao.

       Năm yếu tố của hợp tác nhóm:

       - Có sự phụ thuộc lẫn nhau một cách tích cực: Kết quả của cả nhóm chỉ có được khi có sự hợp tác làm việc, chia sẻ của tất cả các thành viên trong nhóm.

       - Thể hiện trách nhiệm các nhân: Mỗi các nhân đều được phân công trách nhiệm

Thực hiện một phần của công việc và tích ực làm việc để đóng góp vào kết quả chung.

      - Khuyến khích sự tương tác: Trong quá trình làm việc, cần có sự trao đổi, chia sẻ giữa các thành viên trong nhóm để tạo thành ý kiến chung của nhóm.

      - Rèn luyện các kĩ năng XH: Tất cả các thành viên đều có cơ hội để rèn kĩ năng như lắng nghe tichq cực, đặt câu hỏi, đưa thông tin phản hồi tích cực, thuyết phục, ra quyết định.

     - Rèn kĩ năng đánh giá: HS cả nhóm thường xuyên cùng nhau rà soát đánh giá công việc đang làm để góp phần hoàn thiện các nhiệm vụ được giao và kết quả của nhóm.

b) Quy trình thực hiện hợp tác theo nhóm nhỏ:

Bước 1: Chọn nội dung và nhiệm vụ phù hợp:

GV cần phải lựa chọn nhiệm vụ tương đối khó, mà để giải quyết nó phải huy đông nhiều kinh nghiệm, ý kiến, công sức của nhiều học sinh. Những nội dung quá dễ không cần phải tổ chức hợp tác theo nhóm, chỉ mất thời gian không cần thiết.

Bước 2: Thiết kế kế hoạch bài học áp dụng phương pháp hợp tác theo  nhóm nhỏ

Bước 3: Tổ chức dạy học theo phương pháp hợp tác nhóm:

- GV nêu nhiệm vụ học tập hoặc vấn đề cần tìm hiểu và phương pháp học tập cho cả lớp.

- Phân công nhóm học tập và phân công vị trí việc làm cho cả nhóm: Tùy theo nhiệm vụ, quy mô nhóm có thể khác nhau, từ 2- 6 HS là tốt nhất. HS cần được ngồi đối diện với nhau để tạo ra sự tương tác trong quá trình học tập.

- Giao nhiệm vụ cho mỗi HS: Mỗi  nhóm có thể thực hiện một nhiệm vụ riêng biệt trong gói nhiệm vụ chung hoặc tất cả các nhóm đều được thực hiện cùng một nhiệm vụ. Cần quy định thời gian làm việc và sản phẩm cần đạt của mỗi nhóm.

- Hướng dẫn hoạt động của nhóm HS: Nhóm trưởng điều khiển hoạt động, HS làm việc cả nhân, theo cặp, chia sẻ kinh nghiệm, thảo luận và thống nha6at1 kết quả chung, thư kí ghi chép kết quả làm việc nhóm, phân công đại diện trình bày kết quả học tập trước lớp.

- GV quan sát, hỗ trợ các nhóm thảo luận giải quyết nhiệm vụ được giao.

- Tổ chức cho HS báo cáo kết quả và đánh giá kết quả; Đại diện từng nhóm trình bày  kết quả làm việc của nhóm. Các nhóm khác quan sát, lắng nghe, chất vấn, bình luận và bổ sung ý kiến.

  - Gv nhận xét và tổng kết.

c) Điều kiện để thực hiện có hiệu quả phương pháp hợp tác nhóm nhỏ

  - Phòng học có đủ không gian

  - Bàn ghế dễ di chuyển

  - Nhiệm vụ học tập đủ khó

  - Thời gian đủ để học sinh làm việc và trình bày kết quả.

  - HS cần được bồi dưỡng các kĩ năng điều khiển, tổ chức và các kĩ năng XH.

Chủ đề 3: Phương pháp đóng vai

3. Tìm hiểu bản chất, quy trình thực hiện có hiệu quả phương pháp đóng vai

1) Bản chất của phương pháp đóng vai

Đóng vai là PP tổ chức cho HS thực hành, “làm  thủ” một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định. Đây là PP nhằm giúp HS suy nghĩ sâu sắc vấn đề bằng cách tập trung vào một sự việc cụ thể mà các em vừa thực hiện được hoặc vừa quan sát.

2) Quy trình thực hiện PP đóng vai

Có thể tiến hành đóng vai theo các bước sau

Bước 1: Gv nêu chủ đề, chia nhóm và giao tình huống, nhiệm vụ đóng vai cho từng nhóm, Mỗi tình huống có thể phân công một hoặc nhiều nhóm cùng đóng vai. Gv cần quy định rõ thời gian chuẩn bị và thời gian chuẩn bị và thời gian đóng vai của mỗi nhóm.

Bước 2: Các nhóm thảo luận chuẩn bị đóng vai. Trong khi Hs thảo luận và chuẩn bị đóng vai. Gv nên đi đến từng nhóm lắng nghe và gợi ý, giúp đỡ HS khi Hs cần thiết.

Bước 3: Các nhóm lên đóng vai

Bước 4: Lớp thảo luận, nhận xét về cách ứng xử và cảm xúc của các vai diễn, về ý nghĩa và cách ứng xử.

Bước 5: Gv kết luận, định hướng cho HS  về cách ứng xử tích cực trong tình huống đã cho.

a)     Điều kiện để thực hiện có hiệu quả phương pháp đóng vai

- Tình huống đóng vai phải phù hợp với chủ đề bài học, phù hợp với lứa tuổi, trình độ Hs và điều kiện , hoàn cảnh lớp học.

  - Tình huống không nên quá dài và phức tạp, vượt quá thời gian cho phép.

  - Tình huống phải có nhiều cách giải quyết.

  - Tình huống cần để mở để HS tự tìm cách giải quyết, cách ứng xử phù hợp, không cho trước kịch bản, lời thoại.

  - Phải dành thời gian phù hợp cho Hs thảo luận và xây dựng kịch bản và chuẩn bị đóng vai.

  - Các vai diễn nên để HS xung phong hoặc tự phân công nau đảm nhận.

  - Nên khích lệ cả những học sinh nhút nhát cùng tham gia.

  - Nên có hóa trang và đạo cụ đơn giản để tăng tính hấp dẫn của trò chơi đóng vai.

  Chủ đề 4: Phương pháp trò chơi

4. Tìm hiểu bản chất quy trình thực hiện và điều kiện thực hiện có hiệu quả phương pháp trò chơi

1) Bản chất của phương pháp trò chơi:

Phương pháp trò chơi là PP tổ chức cho HS tìm hiểu một vấn đề hay luyện tập, thực hành vì thông qua trò chơi nào đó

2) Quy trình thực hiện PP trò chơi

Bước 1: GV hoặc Gv cùng HS lựa chọn trò chơi

Bước 2: Chuẩn bị các phương tiện , điều kiện để thực hiện trò chơi.

Bước 3: Phổ biến tên trò chơi, cách chơi và  luật chơi cho HS.

Bước 4: Tổ chức cho HS chơi thủ (nếu cần thiết)

Bước 5: HS tiến hành cách chơi

Bước 6: Tổ chức đánh giá sau trò chơi

Bước 7: Hướng dẫn HS thảo luận về ý nghĩa giáo dục của trò chơi.

3) Điều kiện thực hiện có hiệu quả phương pháp trò chơi

- Trò chơi phải dễ tổ chức và thực hiện, phải phù hợp với chủ đề bài học, với đặc điểm và trình độ học sinh tiểu học, với quỹ thời gian và hoàn cảnh, điều kiện thực tế của lớp học, đồng thời không gây nguy hiểm cho học sinh.

- Học sinh phải nắm được qui tắc chơi và phải tôn trọng luật chơi.

- Phải quy định rõ thời gian, địa điểm chơi.

- Phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, tạo điều kiện cho học sinh tham gia tổ chức, điều khiển tất cả các khâu từ chuẩn bị, tiến hành trò chơi và đánh giá sau khi chơi.

- Trò chơi phải được luân phiên, thay đổi một cách hợp lí để không gây nhàm chán cho học sinh.

Chủ đề 5: Phương pháp vấn đáp

5. Tìm hiểu bản chất, quy trình thực hiện và điều kiện thực hiện có hiệu quả phương pháp vấn đáp

1) Bản chất của phương pháp vấn đáp

 Phương pháp vấn đáp là phương pháp, trong đó GV đặt ra những câu hỏi để HS trả lời, hoặc có thể tranh luận với nhau và với cả GV, qua đó HS lĩnh hội được nội dung bài học.

 Căn cứ vào tính chất hoạt động nhận thức, người ta phân biệt 3 hình thức đàm thoại sau:

-         Đàm thoại tái hiện: GV đặt ra những câu hỏi chỉ yêu cầu HS nhớ lại kiến thức đã biết và trả lời dựa vào trí nhớ, không cần suy luận. Đó là hình thức được dùng khi cần đặt mối liên hệ giữa kiến thức đã học với kiến thức sắp học hoặc khi cần củng cố kiến thức vừa mới học.

-         Đàm thoại giải thích – minh họa: Nhằm mục đích làm sáng tỏ một vấn đề nào đó, GV lần lượt nêu ra những câu hỏi kèm theo những ví dụ minh họa để HS dễ hiểu, dễ nhớ. Hình thức này đặc biệt có hiệu quả khi có sự hỗ trợ của các phương tiện nghe nhìn.

-         Đàm thoại gợi mở (hay còn gọi là đàm thoại tìm tòi): GV dùng một hệ thống câu hỏi được sắp xếp hợp lí để dẫn dắt HS từng bước phát hiện ra bản chất của sự vật, tính quy luật của hiện tượng đang tìm hiểu, kích thích sự ham muốn hiểu biết.

Trong quá trình dạy học, GV có thể sử dụng cả ba hình thức, tuy nhiên cần khuyến khích GV sử dụng hình thức đàm thoại tìm tòi.

2) Quy trình thực hiện phương pháp vấn đáp

 Ở tiểu học, GV thường tổ chức hoạt động của HS trong phương pháp hỏi đáp theo các bước sau:

 Bước 1: GV đặt câu hỏi nhỏ, riêng rẽ.

 Bước 2: GV chỉ định từng HS trả lời hoặc để HS tự nguyện trả lời (mỗi HS trả lời một câu hỏi và trước mỗi câu hỏi nên để thời gian cho HS suy nghĩ tìm câu trả lời).

 Bước 3: GV tổng hợp ý kiến và nêu ra kết luận dựa trên những câu trả lời đúng của HS.

3) Điều kiện để thực hiện có hiệu quả phương pháp vấn đáp

- GV cần chuẩn bị thật tốt hệ thống câu hỏi. Các câu hỏi có liên quan chặt chẽ với nhau, câu hỏi trước là tiền đề cho câu hỏi sau, câu hỏi sau là sự kế tục và phát triển kết quả của câu hỏi trước. Mỗi câu hỏi là một cái “nút” của từng bộ phận mà HS cần lần lượt tháo gỡ thì mới tìm được kết quả cuối cùng.

- Để tăng thêm hiệu quả của việc sử dụng phương pháp hỏi – đáp, GV cần tổ chức đối thoại theo nhiều chiều: GV hỏi HS; HS hỏi HS và HS hỏi GV.

Nội dung 3

VẬN DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY

HỌC CÁC MÔN HỌC Ở TIỂU HỌC

Chủ đề 1: Vận dụng phương pháp đặt và giải quyết vấn đề

Toán

Tiết 111: Xăng-ti-mét khối. Đề-xi-mét khối

I. Mục tiêu

- Có biểu tượng về xăng-ti-mét khối và đề-xi-mét khối

- Biết tên gọi, kí hiệu, “độ lớn” của đơn vị đo thể tích: xăng-ti-mét khối, đề-xi-mét khối.

- Biết mối quan hệ giữa xăng-ti-mét khối và đề-xi-mét khối.

- Biết giải một số bài tập có liên quan đến xăng-ti-mét khối, đề-xi-mét khối.

II. Chuẩn bị

- Giáo viên: Bộ đồ dùng dạy học Toán lớp 5. Mô hình quan hệ giữa xăng-ti-mét khối như SGK.

- Học sinh: Dụng cụ học tập

III. Các hoạt động dạy học

 Chủ đề 2: Vận dụng phương pháp hợp tác theo nhóm nhỏ

Tập đọc

Tiết 46: Chú đi tuần

I. Mục tiêu

- HS đọc đúng, trôi chảy, lưu loát; biết đọc nhấn giọng từ ngữ cần thiết, ngắt nghỉ hơi đúng chỗ. Biết đọc diễn cảm bài thơ.

- Hiểu được sự hi sinh thầm lặng, bảo vệ cuộc sống bình yên của các chú đi tuần. ( Trả lời được các câu hỏi 1, 3; học thuộc lòng những câu thơ yêu thích.

- GD HS chăm ngoan, cố gắng học hành lớn lên xây dựng quê hương đất nước.

II. Chuẩn bị

- Tranh, ảnh minh hoạ bài đọc trong  SGK.

- HS đọc trước bài ở nhà,  SGK

III. Các hoạt động dạy học

Chủ đề 3: Vận dụng phương pháp đóng vai

Tập đọc

Tiết 5

 Lòng dân

I. Mục tiêu

- HS đọc đúng, trôi chảy, biết đọc nhấn giọng từ ngữ cần thiết, ngắt nghỉ hơi đúng chỗ. Đọc đúng văn bản kịch ngắt giọng, thay đổi giọng phù hợp với tính cách của từng nhân vật trong tình huống   kịch

- Hiểu: nội dung, ý nghĩa: Ca ngợi dì Năm dũng cảm, mưu trí lừa giặc, cứu cán bộ cách mạng. (Trả lời được các câu hỏi 1. 2, 3)

- HS biết thể hiện tình yêu thiên nhiên và tình yêu con người.

II. Chuẩn bị

- GV: Tranh minh hoạ bài đọc SGK, bảng phụ viết sẵn đoạn kịch.

- HS: vở, SGK.

III. Các hoạt động dạy học

Chủ đề 4: Vận dụng phương pháp trò chơi

Chính tả (Nghe- viết)

Tiết 20: Cánh cam lạc mẹ

I. Mục tiêu

- Nghe - viết đúng bài chính tả; không mắc quá 5 lỗi trong bài; viết đúng bài chính tả, trình bày đúng hình thức bài thơ.

- Làm được BT (2) a.

- Ngồi viết đúng tư thế, có thái độ học tập tốt.

II. Chuẩn bị

- GV: Bảng phụ.

- HS: Bảng con, vở viết chính tả.

III. Các hoạt động dạy học