nhà tan. Do vậy, Lê Thái Tổ đã nhớ tới bài học: cái gì đã mƣợn thì phải trả, phải
biết ơn ngƣời đã giúp mình dựng nên nghiệp lớn, phải trung tín, thủy chung.
Thế nhƣng, từ chi tiết vua Lê hoàn kiếm, nảy sinh điều khó hiểu là tại sao nơi
mƣợn và trả gƣơm thần không phải là một? Nơi mƣợn rõ là tại sông Lƣơng
(
một đoạn của sông Chu thuộc địa phận Thanh Hóa ngày nay), còn nơi trả
gƣơm lại là hồ Lục Thủy nằm giữa kinh thành Đông Đô?
Theo lý giải của một số sử gia, Lê Thái Tổ chọn địa điểm “mƣợn - trả gƣơm”
theo chu trình từ Tây sang Đông, hàm ý nghĩa triết học Mỹ học Á Đông.
Mƣợn gƣơm ở phƣơng Tây là nơi mặt trời lặn, ngụ ý, thời cuộc lúc đó đen tối,
bi thảm. Trả gƣơm ở phƣơng Đông, là nơi mặt trời mọc, thể hiện vận hội nƣớc
nhà hƣng thịnh, một rạng đông, một bình minh mới bắt đầu. Và thực tế, sau
cuộc chiến thắng giặc Minh, nƣớc Đại Việt đã ca khúc khải hoàn và mở nền thái
bình thịnh trị dài lâu trong lịch sử.
Đến hiện tại
Vua Lê Thái Tổ đã mất, gƣơm thần cũng không rõ ở đâu, nên chứng tích lịch sử
còn lại theo truyền thuyết là hồ Gƣơm và… có thể thêm cụ rùa vừa bị quây bắt
chữa bệnh ngày 3/4 vừa qua. Tuy nhiên, việc cụ rùa hiện tại có phải là hậu duệ
của rùa thần vẫn là điều tranh cãi, chƣa thể khẳng định sớm chiều.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi chép về sự xuất hiện của loài rùa rất sớm ở
Thăng Long. "Rùa có từ rất lâu đời ở Thăng long, điều đó không có gì phải
bàn. Nhƣng đi tìm dấu tích rùa có từ mấy trăm năm trƣớc là điều vô cùng khó,
nên cũng chƣa thể khẳng định cụ Rùa đang sống ở Hồ Gƣơm có phải là hậu duệ
của rùa trong truyền thuyết hay không", nhà nghiên cứu Bùi Thiết nhấn mạnh.
Trong khi đó, GS Hà Đình Đức, ngƣời đƣợc coi là bỏ nhiều công nhất để nghiên
cứu về rùa hồ Gƣơm, khẳng định có 4 cụ rùa. Cụ thể: trong hồ hiện nay còn
lại duy nhất một cụ - đang đƣợc chữa bệnh. Hai cụ bị chết, tiêu bản xác một cụ
đƣợc trƣng bày ở đền Ngọc Sơn, bộ xƣơng cụ kia hiện đang đƣợc trƣng bày tại
Bảo tàng Hà Nội. Một cụ nữa hiện không còn lƣu dấu tích vật chất nhƣng qua
lời kể của nhà văn Đào Quang Thép (lúc còn là Trƣởng ban biên tập Đài Phát
thanh và Truyền hình Hà Nội ở 47 Hàng Dầu), vào năm 1963, sau một đợt mƣa
lớn, nƣớc hồ Gƣơm tràn bờ, cụ rùa bò lên vƣờn hoa Chí Linh (nay là vƣờn hoa
Lý Thái Tổ), bị một nhóm tuần tra bắt gặp, đã tròng dây vào cổ, kéo về trụ sở,
sau đó làm thịt…
GS Lê Trần Bình, Viện Công nghệ Sinh học (ĐH Quốc gia Hà Nội) và các cộng
sự đã có một công trình nghiên cứu gần 10 năm về nguồn gốc rùa hồ Gƣơm,
cho rằng cụ rùa gắn liền với truyền thuyết hoàn kiếm cho rùa vàng đƣợc ghi
