Hoạt động của Giáo viên và học sinh

Kiến thức cơ bản

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK, tìm những biểu hiện suy yếu về kinh tế, chính trị, xã hội, của Nhật Bản từ đầu thế kỉ XIX đến trước 1868.

Hoạt động 1: Cả lớp

 GV: Sử dụng bản đồ thế giới, giới thiệu về vị trí Nhật Bản: một quần đảo ở Đông Bắc Á, trải dài theo hình cánh cung bao gồm các đảo lớn nhỏ trong đó có 4 đảo lớn. Honsu, Hokaiđo, Kyusu và Sikôku. Vào nữa dầu thế kỷ XIX, chế độ phong kiến Nhật Bản khủng hoảng suy yếu.

- GV giải thích chế độ Mạc phủ: Năm 1603 dòng họ Tôkưgaoa nắm chức vụ tướng quân thời kỳ này ở Nhật Bản gọi là chế độ Mạc phủ Tôkưgaoa lâm vào khủng hoảng suy yếu.

+ Kinh tế: Nền nông nghiệp vẫn dựa trên quan hệ sản xuất phong kiến lạc hậu, tô thuế nặng nề (chiếm khoảng 50% hoa lợi), tình trạng mất mùa đói kém thường xuyên xảy ra. Trong khi đó ở các thành thị, hải cảng, kinh tế hàng hóa phát triển, công trường thủ công xuất hiện ngày càng nhiều, mầm mống kinh tế tư bản phát triển nhanh chóng.

điều đó chứng tỏ quan hệ sản xuất phong kiến suy yếu lỗi thời.

1. Nhật Bản từ đầu thế kỉ XIX đến trước năm 1868

- Đầu thế kỉ XIX chế độ Mạc phủ ở Nhật Bản đứng đầu là Tướng quân (Sô- gun) làm vào khủng hoảng suy yếu.

Kinh tế

- Nông nghiệp lạc hậu, tô thuế nặng nề, mất mùa đói kém  thường xuyên.

- Công nghiệp: kinh tế hàng hóa phát triển, công trường thủ công xuất hiện ngày càng nhiều, kinh tế tư bản phát triển nhanh chóng.

+ Về xã hội-chính trị :Tầng lớp tư sản thương nghiệp và tư sản công nghiệp ngày càng giàu có, song họ lại không có quyền lực về chính trị, thường bị giai cấp thống trị phong kiến kìm hãm. Giai cấp tư sản vẫn còn non yếu không đủ sức xóa bỏ chế độ phong kiến. Nông dân và thị dân thì vẫn là đối tượng bị phong kiến bóc lột  mâu thuẫn giữa nông dân tư sản, thị dân với chế độ phong kiến.

Nhà vua được tôn vinh là Thiên Hoàng, có vị trí tối cao nhưng quyền hành thực tế thuộc về Tướng quân (dòng họ Tô-kư-ga-oa) đóng ở phủ chúa - Mạc phủ. Như vậy là chính trị nổi lên mâu thuẫn giữa Thiên Hoàng và thế lực Tướng quân.

Xã hội-Chính trị

-         Nổi lên mâu thuẫn giữa nông dân, tư sản thị dân với chế độ phong kiến lạc hậu.

-         giữa Thiên hoàng và Tướng quân.

- GV dẫn dắt: Giữa lúc Nhật Bản suy yếu các nước tư bản Âu – Mĩ tìm cách xâm nhập vào Nhật Bản.

- Giữa lúc Nhật Bản khủng hoảng suy yếu, các nước Tư bản Âu- Mĩ tìm cách xâm nhập.

- GV kết luận: Đi đầu trong quá trình xâm lược là Mĩ:  năm 1853 đô đốc Pe - ri đã đưa hạm đội Mĩ và dùng vũ lực quân sự buộc Mạc phủ phải mở hai cửa biển Si-mô-da và Ha-kô-đa-tê cho Mĩ vào  buôn bán. Các nước Anh, Pháp, Nga, Đức thấy vậy cũng đưa nhau ép Mạc phủ ký những Hiệp ước Bất bình đẳng. Nhật Bản đứng trước nguy cơ bị xâm lược. Trong bối cảnh đó Trung Quốc,Việt Nam... đã chọn con đường bảo thủ, đóng cửa còn Nhật Bản đã lựa chọn con đường nào? Bảo thủ hay cải cách?

+ Đi đầu là Mĩ dùng vũ lực buộc Nhật Bản “mở cửa” sau đó Anh, Pháp, Nga, Đức cũng ép Nhật ký các Hiệp ước bất bình đẳng.

+ Trước nguy cơ bị xâm lược Nhật Bản phải lựa chọn một trong hai con đường là: bảo thủ duy trì chế độ phong kiến lạc hậu, hoặc là cải cách.

- GV: Việc Mạc phủ ký với nước ngoài các Hiệp ướt bất bình đẳng càng làm cho các tầng lớp xã hội phản ứng mạnh mẽ, phong trào đấu tranh chống Sô-gun nổ ra sôi nổi vào những năm 60 của thế kỉ XIX đã làm sụp đổ chế độ Mạc phủ. Tháng 1/1868 chế độ Mạc Phủ sụp đổ. Thiên hoàng Minh Trị (Meiji) trở lại nằm quyền và thực hiện cải cách trên nhiều lĩnh vực của xã hội nhằm đưa đất  nước thoát khỏi tình trạng một đất nước phong kiến lạc hậu.

2. Cuộc Duy tân Minh Trị

 Tháng 01/1868 Xô-gun bị lật đổ. Thiên hoàng Minh Trị (Meiji) trở lại nắm quyền và thực hiện một loạt cải cách;

. Tháng 12/1866 Thiên hoàng Kô-mây qua đời. Mút-xu-hi-tô (15 tuổi) lên làm vua hiệu là Minh Trị, là một ông vua duy tân, ông chủ trương nắm lại quyền lực và tiến hành cải cách. Ngày 3/1/1868 Thiên hoàng Minh Trị thành lập chính phủ mới, chấm dứt thời kỳ thống  trị của dòng họ Tô-kư-ga-oa và thực hiện một cuộc cải cách.

+Về chính trị: Nhật hoàng tuyên bố thủ tiêu chế độ Mạc phủ lỗi thời lạc hậu, thành lập chính phủ mới, thực hiện thành lập chính phủ mới, thực hiện quyền bình đẳng giữa các công dân, ban bố quyền lợi tự do buôn bán đi lại

+ Về chính trị Nhật hoàng tuyên bố thủ tiêu chế độ Mạc phủ, lập chính phủ mới, thực hiện bình đẳng ban bố quyền tự do.

+ Về kinh tế: Thi hành các chính sách thống nhất tiền tệ, thị trường, xóa bỏ sự độc quyền ruộng đất của giai cấp phong kiến, tăng cường phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn, xây dựng cơ sở hạ tầng, đường xá, cầu cống, phục vụ giao thông liên lạc  xóa bỏ sự độc quyền ruộng đất của phong kiến, xây dựng nền kinh tế theo hướng tư bản chủ nghĩa.

+ Về kinh tế: xóa bỏ độc quyền ruộng đất của phong kiến thực hiện cải cách theo hướng tư bản chủ nghĩa.

+ Về quân sự: Quân đội được tổ chức và huấn luyện theo kiểu phương Tây, chế độ nghĩa vụ quân sự thay cho chế độ trưng binh. việc đóng tầu chiến được chú trọng phát triển, ngoài ra còn tiến hành sản xuất vũ khí, đạn được và mời chuyên gia quân sự nước ngoài...  mục tiêu xây dựng lực lượng quân đội mạnh, trang bị hiện đại giống quân đội phương Tây.

+ Về quân sự: được tổ chức huấn luyện theo kiểu phương Tây, chú trọng đóng tàu  chiến, sản xuất vũ khí đạn dược.

+ Về văn hóa – giáo dục: thi hành chính sách giáo dục bắt buộc, chú trọng nội dung khoa học, kỹ thuật trong chương trình giảng dạy, cữ những HS giỏi đi du học phương Tây.

+ Giáo dục: chú trọng nội dung khoa học- kỹ thuật. Cử HS giỏi đi du học phương Tây.

- GV kết luận:Mục đích của cải cách là nhằm đưa nước Nhật thoát khỏi tình trạng phong kiến lạc hậu, phát triển đất nước theo hướng tư bản chủ nghĩa, song người thực hiện cải cách lại là một ông vua phong kiến. Vì vậy, cải cách mang tính chất của một cuộc cách mạng tư sản, nó có ý nghĩa mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nhật.

Tính chất – ý nghĩa:

 Cải cách Minh Trị mang tính chất của một cuộc cách mạng tư sản, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nhật.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV hỏi: Em hãy nhắc lại những đặc điểm chung của chủ nghĩa đế quốc?

3. Nhật bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa

+ Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX, chủ nghĩa tư bản phát triển nhanh chóng ở Nhật. quá trình công nghiệp hóa đã kéo theo sự tập trung trong công nghiệp, thương nghiệp và ngân hàng. Nhiều công ty độc quyền xuất hiện như Mit-xưi, Mit-su-bi-si có khả năng chi phối lũng đoạn cả kinh tế lẫn chính trị ở Nhật Bản.

- Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX quá trình tập trung trong công nghiệp, thương nghiệp với ngân hành đã đưa đến sự ra đời những công ty độc quyền, Mít-xưi, Mit-su-bi-si chi phối đời sống kinh tế, chính trị Nhật Bản.

Gv có thể minh họa qua hình ảnh công ty Mit-xưi: “Anh có thể đi đến Nhật trên chiếc tàu thủy của hãng Mit-xưi, tàu chạy bằng than đá của Mit-xưi cập bến cảng của Mit-xưi, sau đó đi tàu điện của Mit-xưi đóng, đọc sách do Mit-xưi xuất bản dưới ánh sáng bóng điện do Mit-xưi chế tạo...”

+ Dựa vào tiềm lực kinh tế mạnh, Nhật Bản đã thực hiện chính sách bành trướng hiếu chiến không thua kém, nước phương Tây nào.

- Trong 30 năm cuối thế kỉ XIX Nhật đẩy mạnh chính sách bành trướng xâm lược.

 Năm 1874 Nhật xâm lược Đài Loan

+ Năm 1874 Nhật Bản xâm lược Đài Loan

 Năm 1894 – 1895 Nhật gây chiến với Trung Quốc để tranh giành TRiều Tiên, uy hiếp Bắc Kinh, chiếm cửa biển Lữ Thuận, nhà Thanh phải nhượng Đài Loan và Liêu Đông cho Nhật

+ Năm 1894-1895 chiến tranh với Trung Quốc

 Năm 1904-1905 Nhật gây chiến với Nga buộc Nga phải nhường cửa biển Lữ Thuận, đảo Xa-kha-lin, thừa nhận Nhậtchiếm đóng Triều Tiên

+ Năm 1904-1905 chiến tranh với Nga

+ Nhật cũng đã thi hành một chính sách đối nội rất phản động, bóc lột nặng nề nhân dân trong nước, nhất là giai cấp công nhân, công nhân Nhật phải làm việc từ 12 đến 14 giờ một ngày trong những điều kiện tồi tệ, tiền lương thấp. Sự bóc lột nặng nề của giới chủ đã dẫn đến nhiều cuộc đấu tranh của công nhân.

- Chính sách đối nội:

Nhật cũng đã thi hành một chính sách đối nội rất phản động, bóc lột nặng nề nhân dân trong nước, nhất là giai cấp công nhân,

- GV kết luận: Nhật Bản đã trở thành nước đế quốc

- Kết luận: Nhật Bản dã trở thành nước đế quốc

Sự kiện

Thời gian

1. Nhật Bản chiến tranh với Đài Loan

a. 1901

2. Nhật Bản chiến tranh với Trung Quốc

b. 1874

3. Nhật Bản chiến tranh với Nga

c. 1894-1895

4. Đảng xã hội dân chủ Nhật Bản thành lập

d. 1904-1905

Hoạt động của Giáo viên và học sinh

Kiến thức cơ bản

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

I. Tình hình Ấn Độ nửa sau thế kỉ XIX

 Đến đầu thế kỉ XVII nhân lúc phong kiến Ấn Độ suy yếu các nước phương Tây ra sức tranh giành Ấn Độ. 2 thế lực mạnh hơn cả là Anh Và Pháp ngay trên đất Ấn Độ (từ 1746-1763). Nhờ có ưu thế về kinh tế và hạm đội mạnh ở vùng biển. Anh đã loại các đối thủ để độc chiếm Ấn Độ và  đặt ách cai trị ở Ấn Độ vào giữa thế kỉ XVII.

- Qúa trình thực dân xâm lược Ấn Độ:

+ Từ đầu thế kỉ XVII chế độ phong kiến Ấn Độ suy yếu  các nước phương Tây chủ yếu Anh-Pháp đua nhau xâm lược.

+ Giữa thế kỉ XVII Anh hoàn thành xâm lược và đặt ách cai trị Ấn Độ.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- HS theo dõi SGK, trả lời

- GV kết luận và giảng bài, minh họa:

- Chính sách cai trị của thực dân Anh:

+ Về kinh tế: Thực dân Anh khai thác Ấn Độ một cách quy mô, ra sức vơ vét lương thực các nguồn nguyên liệu và bóc lột nhân công rẻ mạt để thu lợi nhuận. 

 GV minh họa: Ở nông thôn chính quyền thực dân tăng thuế, cưỡng đoạt ruộng đất, lập đồn điền. Người nông dân Ấn Độ phải chịu lĩnh canh với mức 60% hoa lợi. Trong 25 năm cuối thể kỉ XIX đã có 18 nạn đói liên tiếp làm cho 26 triệu người chết đói.

+ Về kinh tế: Thực dân Anh thực hiện chính sách vơ vét tài nguyên cùng kiệt và bóc lột nhân công rẻ mạt  nhằm biến Ấn Độ thành thị trường quan trọng của Anh

+ Về chính trị - xã hội: Ngày 1/1/1877 nữ hoàng Anh Vic-to-ri-a tuyên bố đồng thời là nữ hoàng Ấn Độ. Thực dân Anh đã thực hiện chính sách chia để trị, mua chuộc giai cấp thống trị bản xứ để làm tay sai

+ Về chính trị - xã hội:

Anh Thiết lập chế độ cai trị trực tiếp Ấn Độ với những thủ đoạn chủ yếu là : chia để trị, mua chuộc giai cấp thống trị, khơi sâu thù hằn dân tộc, tôn giáo, đẳng cấp trong xã hội.

+ Về văn hóa - giáo dục: Thực dân Anh thực hiện chính sách giáo dục ngu dân, khuyến khích những tập quán lạc hậu và cổ xưa...

+Về văn hóa-giáo dục:

Thi hành chính sách giáo dục ngu dân, khuyến khích tập quán lạc hậu và hủ tục cổ xưa.

- GV kết luận: nhân dân Ấn Độ bần cùng, đói khổ, thủ công nghiệp bị suy sụp, nền văn minh lâu đời bị phá hoại. Quyền dân tộc thiêng liêng của người Ấn Độ bị chà đạp. phong trào đấu tranh chống thực dân Anh, giải phóng dân tộc bùng nổ quyết liệt, tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa Xi-pay.

- Hậu quả

+ Kinh tế giảm sút, bần cùng

+ Đời sống nhân dân người dân cực khổ

* Hoạt động 1: cả lớp, cá nhân

II. Cuộc khởi nghĩa Xi-pay (1857-1859)

- GV : lính Xi-pay càng bị coi rẻ; tín ngưỡng dân tộc của họ bị xúc phạm nghiêm trọng: họ phải dùng răng để xé các loại giấy bọc đạn pháp tầm mỡ bò và mỡ lợn, trong khi linh Xi-pay theo đạo Hinđu (kiêng ăn thịt bò) và theo đại Hồi (kiêng ăn thịt lợn). Vì thề họ chống lệnh của thực dân Anh, nổi dạy khởi nghĩa. Tóm lại, do binh lính Xi-pay bị sỹ quan Anh đối xử tàn tệ nên họ bất mãn nổi dạy đấu tranh.

- Nguyên nhân của khởi nghĩa là do binh lính Xi-pay bị thực dân Anh đối xử tàn tệ, tinh thần dân tộc và tín ngưỡng bị xúc phạm  binh lính bất mãn nổi dậy đấu tranh

* Hoạt động 2: cả lớp, cá nhân

+ Thời gian, địa điểm bùng nổ khởi nghĩa

+ Sự phát triển , quy mô của khởi nghĩa

+ Lực lượng tham gia khởi nghĩa

+ Kết quả của khởi nghĩa

- HS theo dõi SGK và hướng dẫn của GV.

- GV gọi một HS tóm tắt diễn biến khởi nghĩa và bổ sung kết luận

- Diễn biến:

+ Rạng sáng ngày 10/5/1857 ở Mi-rút, khi thực dân Anh sắp áp giải 85 binh lính Xi-pay trái lênh, thì 3 trung đoàn Xi-pay nổi dậy khởi nghĩa, vây bắt bọn chỉ huy Anh.

+ Ngàu 10/5/1857 khởi nghĩa bùng nổ ở Mi-rút

+ Khởi nghĩa lan rộng khắp miền Bắc, miền Tây Ấn Độ kéo dài 2 năm.

+ Cuộc khởi nghĩa của binh lính được nông dân các vùng phụ cận ủng hộ. Cuộc khởi nghĩa nhanh chóng lan khắp miền Bắc và một phần miền Tây Ấn Độ. Nghĩa quân lập chính quyền một số thành phố lớn. Cuộc khởi nghĩa duy trì được khoảng 2 năm.

+ GV có thể dùng hình minh họa trong SGK giúp HS thấy được khí thế của khởi nghĩa, lực lượng tham gia khởi nghĩa.

+ Lực lượng tham gia là binh lính và nông dân

+ Khởi nghĩa chủ duy trì được 2 năm thì thất bại. Thực dân Anh  đã dốc toàn lực đàn áp khởi nghĩa rất dã man. Nhiều nghĩa quân bị trói vào nòng súng đại bác bắn cho tan xương nát thịt.

+ Kết quả: Khởi nghĩa bị đàn áp và thất bại.

-GV có thể giúp HS tự tìm hiểu nguyên nhân thất bại của khởi nghĩa: đây là một cuộc nổi dậy tự phát, chưa có đường lối lãnh đạo, lại gặp phải sự đàn áp tàn bạo thuẫn nội bộ nghĩa quân, phương thức tác chiến chỉ là cố thủ, phòng ngự, chưa chủ động tấn công tiêu diệt quân địch...

- GV tiếp tục đặt câu hỏi: Cuộc khởi nghĩa  Xi-Pay tuy thất bại nhưng vẫn còn ý nghĩa  lịch sử to lớn. Em hãy rút ra ý nghĩa lịch sử của cuộc khởi nghĩa này?

- HS suy nghĩ trả lời.

- GV bổ sung chốt ý: Khởi nghĩa thể hiện lòng yêu nước, tinh thần anh dũng bất khuất, ý thức vươn tới độc lập dân tộc và căm thù thực dân của nhân dân Ấn Độ

- Ý nghĩa lịch sử: Thể hiện lòng yêu nước, tinh thần đấu tranh bất khuất, ý thức vươn tới độc lập của nhân dân Ấn Độ.

*Hoạt động1: Cả lớp, cá nhân

- GV thuyết trình: Sau khởi nghĩa Xi-pay thực dân Anh tăng cường thống trị bóc lột Ấn Độ. Giai cấp tư sản Ấn Độ ra đời và phát triển khá nhanhSự trưởng thành của giai cấp này đặt ra yêu cầu đòi hỏi thành lập những tổ chức chính Đảng riêng, đầu tiên là Đảng Quốc đại.

III. Đảng Quốc đại và phong trào dân tộc (1885-1908)

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK về sự thành lập và hoạt động của Đảng Quốc đại

- Sự thành lập Đảng Quốc đại

+ Năm 1885 giai cấp tư sản Ấn Độ thành lập Đảng Quốc đại

- GV cung cấp thêm thông tin: . Trong 20 năm đầu Đảng chủ trương đấu tranh hòa bình, ôn hòa để đòi thực dân tiến hành cải cách và phản đối phương pháp đấu tranh bằng bạo động. Giai cấp tư sản Ấn Độ yêu cầu thực dân Anh mở rộng các điều kiện cho họ tham gia các hội đồng tự trị, thực hiện một số cải cách về giáo dục, xã hội. Tuy nhiên  thực dân Anh vẫn tìm cách hạn chế hoạt động của Đảng Quốc đại.

+ Trong 20 năm Đảng chủ trương đấu tranh ôn hòa.

- GV yêu cầu HS theo dõi đoạn chữ nhỏ trong SGK giới thiệu về Ti - lắc để thấy được thái độ đấu tranh cương quyết và vai trò của Ti-lắc.

- GV Bổ sung, kết luận: Thái độ cương quyết và những hoạt động cách mạng tích cực của Ti-lắc đã đáp ứng được nguyện vọng đấu tranh của quần chúng. Vì vậy phong trào cách mạng dâng lên mạnh mẽ, điều này nằm ngoài ý muốn của thực dân Anh.

+ Do thái độ thỏa hiệp của những người cầm đầu và chính quyền sách 2 mặt của chính quyền Anh, nội bộ Đảng Quốc đại bị phân hóa thành 2 phái: ôn hòa và phái cực đoan (kiên quyết chống Anh do Ti-lắc đứng đầu)

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- HS tìm hiểu về phong trào dân tộc ở Ấn Độ 1905-1908. Nhằm hạn chế phong trào đấu tranh của nhân dân Ấn Độ, chính quyền Anh đã tăng cường chính sách chia để trị, ban hành đạo luật chi cắt Ben-gan- một vùng đất trù phú, giàu khoáng sản có nền kinh tế rất phát triển. Thực dân Anh đã chia Ben-gan làm 2 tỉnh: Miền Đông theo đạo Hồi, miền Tây theo đạo Ấn. Điều đó thổi bùng lên phong trào đấu tranh chống thực dân Anh, đặc biệt là ở Bom-bay và Can-cút-ta. GV dùng lược đồ phong trào cách mạng ở Ấn Độ để trình bày diễn biến phong trào đấu tranh chống đạo luật chia cắt Ben-gan 1905 và cuộc tổng bãi công ở Bom-bay năm 1908.

+ Phong trào đấu tranh chống đạo luật chia cắt Ben-gan 1905.

+ Đỉnh cao của phong trào là cuộc tổng bãi công ở Bom-bay 1908.

+ Tháng 7/1908 thực dân Anh bắt Ti - Lắc, kết án 6 năm tù  công nhân Bom-bay đã tổng bãi công kéo dài 6 ngày để ủng hộ Ti- lắc.

- GV bổ sung kết luận, kết hợp với trình bày diễn biến như trong SGK: Cuộc bãi công ở Bom-bay 1908 là cuộc đấu tranh vì Ti-lắc và cao hơn hết vì độc lập của Ấn Độ, trở thành đỉnh cao của phong trào giải phóng dân tộc ở Ấn Độ đầu thế kỉ XX. Ti-lắc bị đày đi Mianma và mất ở Bom-bay ngày 01/8/1920, nhưng hình ảnh của ông vẫn mãi trong lòng nhân dân Ấn Độ. J.Nêbru thủ tướng đầu tiên của nước cộng hòa Ấn Độ đã kính tặng Ti-lắc danh hiệu “Người cha của cách mạng Ấn Độ”

- Cao trào cách mạng 1905-1908 mang đậm ý thức dân tộc đánh dấu sự thức tỉnh của nhân dân Ấn Độ.

Sự kiện

Thời gian

1. Nữ hoàng Anh tuyên bố và nữ hoàng Ấn Độ

a. Tháng 7/1905

2. Khởi nghĩa Xi-pay bùng nổ 

b. Tháng 11/1877

3. Đảng Quốc đại thành lập 

c. Tháng 5/1857

4. Chính quyền Anh ban hành đạo luật chia đôi xứ Ben-gan 

d. Cuối năm 1885

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

I.Trung Quốc bị các đế quốc xâm lược

- GV nhận xét, bổ sung: rộng thứ 4 thế giới. Đông dân nhất thế giới, có lịch sử văn hóa lâu đời. Thời cổ đại là một trong những trung tâm  văn minh lớn, thời trung đại là một nước phong kiến hùng mạnh đã tững xâm lược thống trị nhiều nơi (trong đó có Việt Nam) nhưng cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX Trung Quốc đã trở thành một nước nửa phong kiến, nửa thuộc địa. Để hiệu tại sao Trung Quốc bị xâm lược chúng ta cùng tìm hiểu nguyên nhân.

+ Thế kỉ XVIII đầu XIX các nước tư bản phương Tây tăng cường xâm lược thị trường thuộc địa, chúng hướng mục tiêu vào những nước phong kiến lạc hậu, khủng hoảng.

+ Thế kỉ XVIII đầu XIX các nước tư bản phương Tây tăng cường xâm chiếm thị trường thế giới.

+ Trung Quốc là một thị trường lớn, béo bở, lúc này triều đại Mãn Thanh đã trở nên bảo thủ, phản động khiến Trung Quốc lâm vào tình trạng khủng hoảng suy yếu  Trung Quốc đã trở thành đối tượng xâm lược của nhiều đế quốc.

+ Trung Quốc là một thị trường lớn, béo bở, chế độ đang suy yếu  trở thành đối tượng xâm lược của nhiều đế quốc.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV thuyết trình: Trung Quốc đã tiếp xúc với các cường quốc phương Tây từ rất sớm (thế kỉ XVI) , song chính sách buôn bán của thương nhân phương Tây thường theo lối cướp biển, họ mang hàng hóa cướp được từ Ấn Độ, Inđônêxia, Châu Phi đến Trung Quốc đổi lấy chè, tơ lụa, đồ sứ.. Việc buôn bán không mang lại nhiều  lợi lộc nên nhà Thanh đã đóng các cửa biển.

- Quá trình đế quốc xâm lược Trung Quốc

- GV nhận xét và khẳng định: Từ thế kỉ XVIII cách mạng công nghiệp được tiến hành, yêu cầu mở rộng thị trường của các nước Âu, Mĩ càng mạnh mẽ, do vậy các nước phương Tây dùng mọi thủ đoạn, tìm cách quyết tâm ép Trung Quốc mở cửa.

+ Thế kỉ XVIII các đế quốc dùng mọi thủ đoạn, tìm cách ép chính quyền Mãn Thanh phải mở cửa, cắt đất.

- GV trình bày: đi đầu trong quá trình xâm lược Trung Quốc là thực dân Anh. Chúng đã đưa thuốc phiện nhập lậu vào Trung Quốc, số người Trung Quốc dùng bạc trắng để mua thuốc phiện do đó bạc trắng tuồn ra nước ngoài nhiều. Vua Đạo Quang đã lệnh cho Lâm Tắc Từ làm khâm sai đại thần chủ trì việc cấm thuốc phiện. Lâm Tắc Từ tìm, thu được ở Quảng Đông hơn 20 vạn thùng thuốc phiện (khoảng hơn 237 vạn kg). Ông đem toàn bộ số thuốc phiện thu được thiêu hủy ở biển Hồ Môn, 22 ngày đêm mới cháy hết. Lấy cớ này thực dân Anh đã tiến hành cuộc chiến tranh xâm lược Trung Quốc, chiến tranh thuốc phiện bùng nổ 1840-1842, nhà Thanh thất bại phải ký điều ước Nam Kinh chấp nhận các điều khoản theo yêu cầu của thực dân Anh.

+ Đi đầu là thực dân Anh chúng  đã buộc nhà Thanh phải ký Hiệp ước Nam Kinh Năm 1842, chấp nhận các điều khoản thiệt thòi.

- GV nhận xét bổ sung: Trung Quốc phải mở 5 cửa biển cho thương nhân Anh buôn bán là Quảng Châu, Phúc Châu, Ninh Ba, Hạ Môn, Thượng Hải. Trung Quốc phải cắt Hồng Kông cho Anh, bồi thường chiến phí 21 triệu bảng Anh, Anh được hưởng quyền lãnh sự tài phán ở Trung Quốc, tức quyền xét xử tội phạm người Anh trên đất Trung Quốc. Đây là Hiệp ước bất bình đẳng đầu tiên mà Trung Quốc phải ký với nước ngoài. Hiệp ước này mở đầu cho quá trình biến Trung Quốc từ một nước độc lập trở thành một nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến (chế độ một nước độc lập về chính trị, nhưng trên thực tế chịu ảnh hưởng chi phối về kinh tế - chính trị của một hay nhiều nước đế quốc, không bị đặt dưới quyền thống trị trực tiếp của thực dân song chủ quyền dân tộc bị vi phạm, phải phụ thuộc nhiều vào đế quốc)

- GV tiếp tục trình bày: Đi sau thực dân Anh các nước Đức, Nga, Pháp, Nhật Bản đua nhau nhảy vào xâu xé Trung Quốc.

-GV kết hợp sử dụng bản đồ Trung Quốc chỉ những vùng lãnh thổ bị đế quốc xâm chiếm.

+ Anh chiếm châu thổ sông Dương Tử.

+ Đức chiếm Sơn Đông

+ Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông

+ Nga, Nhật Bản chiếm vùng Đông Bắc ...  Trung Quốc bị nhiều đế quốc xâu xé.

- Đi sâu Anh, các nước khác đua nhau xâu xé Trung Quốc: Đức chiếm Sơn Đông, Anh chiếm châu thổ sông Dương Tử, Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông, Nga - Nhật Bản chiếm vùng Đông Bắc.

* Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân

- GV bổ sung, chốt ý: Chính sách thực dân đã làm cho mâu thuẫn xã hội lên cao, trong đó 2 mâu thuẫn nổi cộm nhất là:

 Nhân dân Trung Quốc > < đế quốc

   Nông dân > < phong kiến

Mâu thuẫn đó đặt ra cho cách mạng Trung Quốc 2 nhiệm vụ: chống phong kiến và chống đế quốc.

- Hậu quả: Xã hội Trung Quốc nổi lên 2 mâu thuẫn cơ bản: nhân dân Trung Quốc với đế quốc, nông dân với phong kiến  phong trào đấu tranh chống phong kiến , đế quốc

* Hoạt động 1 : Nhóm

- GV yêu cầu HS cả lớp lập bảng thống kê phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu XX theo mẫu.

II. Phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.

- GV tiếp tục chia lớp thành 4 nhóm và phân công:

Nhóm 1:Thống kê về khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc

Nhóm 2: Thống kê về phong trào Duy Tân 1898

Nhóm 3: Thống kê về phong trào Nghĩa Hòa đoàn

Nhóm 4: Đọc và rút ra  nguyên nhân thất bại của các phong trào đấu tranh chống phong kiến, đế quốc.

+Về cuộc vận động Duy Tân, GV bổ sung: Sau chiến tranh Trung - Nhật (1894-1895) phong trào đấu tranh chống đế quốc phong kiến lên cao, một số người trong giai cấp thống trị Trung Quốc chủ trương cải cách chính trị, thay thế chế độ quân chủ chuyên chế bằng chế độ quân chủ lập hiến như Minh trị ở Nhật Bản. Đại biểu là Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu...

 Khang Hữu Vi (1858-1927) xuất thân từ một gia đình quan lại Quảng Đông. Ông sớm tiếp thu nền văn minh phương Tây và có xu hướng cải cách. Năm 1888, lần đầu tiên ông dâng bài tấu lên vua Quang Tự và được chấp nhận, sau khi phong trào thất bại ông phải trốn sang Anh.

 Lương Khải Siêu (1873-1929): 11 tuổi đỗ tú tài, 16 tuổi đỗ cử nhân, ông tiếp thu tư tưởng và chủ trương cải cách của Khang Hữu Vi.

 GV giải thích tại sao cuộc cải cách của 2 ông chỉ kéo dài 103 ngày thì thất bại: thực lực của giai cấp tư sản còn yếu trong khi thế lực phong kiến mạnh, đất nước lại bị đế quốc nô dịch. Về chủ quan, những người khởi xướng không dựa vào quần chúng, hoạt động thiếu triệt để và kiên quyết.

+ Về Nghĩa Hòa đoàn: Trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào, Từ Hi Thái hậu đã lợi dụng phong trào để cho nghĩa quân tấn công các đại sứ quán của người ngoài ở Bắc Kinh và tuyên chiến với các đế quốc. Bà cho rằng nếu Nghĩa Hòa đoàn thất bại thì đó là cách mượn tay đế quốc để dập tắt phong trào của nông dân. Đế quốc đã thành lập Liên quân 8 nước tiến đánh Bắc Kinh, ngày 14/8/1900 Bắc Kinh thất thủ. Liên quân đã tàn sát, cướp bóc cực kì tàn bạo tại Thiên Tân và Bắc Kinh. Hoảng sợ, triều định Thanh quay sang thỏa hiệp với đế quốc, chống lại Nghĩa Hòa đoàn.

* Hoạt động 2: cả lớp, cá nhân

- GV treo bảng thống kê chuẩn bị sẵn ở nhà làm thông tin phản hồi, hướng dẫn HS so sánh phần tự tóm tắt của mình với bảng thông tin phản hồi để chỉnh sửa.

- HS theo dõi chỉnh sửa phần mình đã làm và làm tiếp vào vở

Nội dung

khởi nghĩa Thái bình Thiên Quốc

Phong trào Duy Tân

Phong trào Nghĩa Hòa đoàn

Diễn biến chính

Bùng nổ ngày 1/1/1851 tại kim Điền (Quảng Tây)  lan rộng khắp cả nước  bị phong kiến đàn áp  năm 1864 thất bại

Năm 1898 diễn ra cuộc vận động Duy Tân, tiến hành cải cách cứu vãn tình thế

Năm 1899 bùng nổ ở Sơn Đông lan sang Trực Lệ, Sơn Tây, tấn cong sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh, bị liên quân 8 nước đế quốc tấn công  thất bại

Lãnh đạo

Hồng Tú Toàn

Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu

Lực lượng

Nông dân

Quan lại, sỹ phu tiến bộ, vua Quang Tự

Nông dân

Tính chất - ý thức

Là cuộc khởi nghĩa nông dân vĩ đại chống phong kiến làm lung lay triều đình phong kiến Mãn Thanh

Cải cách dân chủ, tư sản, khởi xướng khuynh hướng dân chủ tư sản ở Trung Quốc

Phong trào yêu nước chống đế quốc. Giáng một đòn mạnh vào đế quốc.

* Hoạt động 3:

- GV : Em rút ra nhận xét gì về các cuộc đấu tranh chống phong kiến, đế quốc ở Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX?

- GV bổ sung kết luận: Cuộc đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu  XX  diễn ra sôi nổi nhưng đều thất bại. Nguyên nhân thất bại là do:

+ chưa có tổ chức chính Đảng lãnh đạo

+ Sự bảo thủ , hèn nhát của triều đình phong kiến

+ Do phong kiến và đế quốc cấu kết đàn áp.

- Nguyên nhân thất bại

+ Chưa có tổ chức lãnh đạo

+ Do sự bảo thủ, hèn nhát của triều đình phong kiến.

+ Do phong kiến và đế quốc cấu kết đàn áp

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

III. Tôn Trung Sơn và cách mạng Tân Hợi 1911

- GV dẫn dắt: Sang đầu thế kỉ XX một cuộc cách mạng thực sự đã bùng nổ và thắng lợi ở Trung Quốc đó là cuộc cách mạng Tân Hợi 1911 mà lãnh đạo là Tôn Trung Sơn và tổ chức đồng minh hội, vì vậy trước hết chúng ta tìm hiểu về Tôn Trung Sơn và tổ chức Đồng Minh Hội

* Tôn Trung Sơn và Đồng minh hội

+ Tôn Trung Sơn (1866-1925) xuất thân trong một gia đình nông dân, tên là Văn, tự Dật Tiên. 13 tuổi được anh cho đi học ở Hô-nô-lu-lu (ha - Oai). Ông đã đi nhiều nước trên thế giới. Nhật, Mĩ, Châu Âu... cả Hà Nội (Việt Nam) vì vậy ông có điều kiện tiếp xúc với tư tưởng dân chủ Âu - Mĩ một cách có hệ thống. Ông nhìn thấy rõ sự thối nát của mình quyền Thanh, sớm nảy nở tư tưởng cách mạng lật đổ chế độ phong kiến, xây dựng một xã hội mới.

- Tôn Trung Sơn là một trí thức có tư tưởng cách mạng theo khuynh hướng dân chủ tư sản

+ Vai trò của Tôn Trung Sơn với cách mạng: Đầu thế kỉ XX giai cấp tư sản Trung Quốc đã tập hợp lực lượng nhằm nắm lấy vai trò lãnh đạo cách mạng. Đầu năm 1905, phong trào đấu tranh chống đế quốc, phong kiến của nhân dân Trung Quốc đã lan rộng khắp các tỉnh. Hoa kiều ở nước ngoài cũng hưởng ứng phong trào. Trước tình hình đó, Tôn Trung Sơn từ Châu âu về Nhật Bản, hội bàn với những người đứng đầu các tổ chức cách mạng trong nước để thống nhất lực lượng thành một chính Đảng. Tháng 8/1905, tại Tô-ki-ô ông đã thành lập Trung Quốc đồng minh hội - chính Đảng của giai  cấp tư sản Trung Quốc

- Tháng 8/1905 Tôn Trung Sơn tập hợp giai cấp tư sản Trung Quốc thành lập Đồng minh hội- chính Đảng của giai cấp tư sản Trung Quốc.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV bổ sung, kết luận: Cương lĩnh chính trị của đồng minh hội dựa trên học thuyết Tam dân của Tôn Trung Sơn: “ Dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc”. Mục tiêu của hội là đánh đổ Mãn Thanh khôi phục Trung Hoa, thành lập dân quốc, bình quân địa quyền.

- Cuơng lĩnh chính trị: theo chủ nghĩa Tam Dân của Tôn Trung Sơn

- Mục tiêu: Đánh đổ Mãn Thanh thành lập dân quốc, bình quân địa quyền

- Dưới sự lãnh đạo của Đồng minh hội, phong trào cách mạng Trung Quốc phát triển theo con đường dân chủ tư sản. Tôn Trung Sơn và nhiều nhà hoạt động cách mạng đã tích cực chuẩn bị mọi mặt cho một cuộc khởi nghĩa vũ trang.

* Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân

- Nêu nguyên nhân dẫn đến cách mạng Tân Hợi

* Cách mạng Tân Hợi

- GV nhận xét, bổ sung: nguyên nhân sâu xa của cách mạng là do mâu thuẫn giữa nhân dân Trung Quốc với đế quốc - phong kiến. Ngòi nổ trực tiếp của cuộc cách mạng là do Chính quyền Mãn Thanh ra sắc lậnh “Quốc hữu hóa đường sắt”, thực chất là trao quyền kinh doanh đường sắt cho các nước đế quốc, bán rẻ quyền lợi dân tộc. Sự kiện này gây nên một làn sóng căm phẫn trong quần chúgn nhân dân và trong tầng lớp tư sản, phong trào “giữ đường” châm ngòi cho một cuộc cách mạng.

- Nguyên nhân :

+ Nhân dân Trung Quốc mâu thuẫn với đế quốc phong kiến

+ Ngòi nổ của cách mạng là do nhà Thanh trao quyền kiểm soát đường sắt cho đế quốc  phong trào “giữ đường” bùng nổ, nhân cơ hội đó đồng minh hội phát động đấu tranh.

- Gv: Đồng minh hội đã phát động khởi nghĩa ở Vũ Xương ngày 10/10/1911, phong trào cách mạng thắng lợi và nhanh chóng lan rộng. Cuối năm 1911 nhiều tỉnh miền Nam và miền Trung đã hưởng ứng cách mạng. Quân cách mạng tiến đến Nam Kinh rồi Bắc Kinh, Hoàng đế Mãn Thanh tuyên bố thoái ibj, ngày 19/12/1911 Quốc dân đại hội họp ở Nam Kinh, bàu Tôn Trung Sơn làm đại Tổng thống đứng đầu chính phủ lâm thời, thông qua hiến pháp

+ Khởi nghĩa bùng nổ ở Vũ Xương 10/10/1911 lan rộng khắp miền Nam, miền Trung.

+ Ngày 19/12/1911 Tôn Trung Sơn làm Đại Tổng thống lâm thời, tuyên bố thành lập chính phủ lâm thời Trung Hoa dân quốc.

 Trước thắng lợi của cách mạng, tư sản hoảng sợ thương lượng với nhà Thanh, bọn đế quốc cũng can thiệp vào nội tình Trung Quốc. Một mặt chúng giúp đỡ Viên Thế Khải lên làm Tổng thống, mặt khác dùng áp lực quân sự, ngoại giao đối với chính phủ cách mạng của Tôn Trung Sơn. Kết quả Tôn Trung Sơn phải từ chức Tổng thống, trao lại quyền cho Viên Thế Khải.

+ Trước thắng lợi của cách mạng, tư sản thương lượng với nhà Thanh, đế quốc can thiệp.

+ Kết quả: Vua Thanh thoái vị, Tôn Trung Sơn từ chức, Viên Thế Khải làm Tổng thống.

* Hoạt động 4: Cả lớp, cá nhân

- GV kết luận:

- Tính chất - ý nghĩa

+ Cách mạng mang tính chất cụôc cách mạng tư sản không triệt để.

+ cuộc cách mạng tư sản không trịêt để.

- Lật đổ chế độ phong kiến mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

- Ảnh hưởng đến phong trào cách mạng ở Châu Á. 

+ Lật đổ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển, ảnh hưởng đến Châu Á.

Sự kiện

Thời gian

1. Chiến tranh thuốc phiện bắt đầu bùng nổ

a. Tháng 12/1911

2. Hiệp ước Nam Kinh kí kết

b. Tháng 6/1840

3. Khởi nghĩa Thái bình Thiên quốc bùng nổ

c. Tháng 8/1842

4. Điều ước Tân Sử được kí kết

d. Tháng 1/1851

5. Tôn Trung Sơn được bầu làm Tổng Thống

3. Năm 1901

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

I. Quá trình xâm lược của chủ nghĩa thực dân vào các nước Đông Nam Á

+ Đông Nam Á là một khu vực khá rộng, diện tích khoảng 4 triệu km2, gồm 11 nước: Việt Nam, Lào, Cam-pu-chia, Thái Lan, Mianma, Malaixia, Xinggapo, Inđonêxia, Phi-lip-pin, Bru-nay, Đông Timo  với nhiều sự khác biệt về diện tích, dân số, mức sống, là một khu vực giàu tài nguyên.

+ Thế kỉ XVIII - XIX các quốc gia phong kiến Đông Nam Á đã ở vào giai đoạn suy yếu. Từ nửa sau thế kỉ XIX các nước Đông Nam Á lần lượt rơi vào ách thống trị của chủ nghĩa thực dân.

- GV nhận xét, kết luận:

+ Sau cách mạng công nghiệp, nền kinh tế tư bản phát triển mạnh, các nước tư bản cần thị trường và thuộc địa, vì vậy đẩy mạnh xâm lược, tranh giành thuộc  địa.

+ Đông Nam Á là một khu vực rộng lớn, đông dân, giàu tài nguyên, có vị trí chiến lược quan trọng, chế độ phong kiến đang suy yếu , trở thành đối tượng xâm lược  của thực dân Âu - Mĩ

-Nguyên nhân : Các nước tư bản cần thị trường đẩy mạnh xâm lược thuộc địa.

- Đông Nam Á là một khu vụa rộng lớn, có vị trí chiến lược quan trọng. Từ giữa thế kỉ XIX chế độ phong kiến lâm vào khủng hoảng triền miên thực dân phương Tây mở rộng, hoàn thành việc xâm lược Đông Nam Á.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- Quá trình thực dân xâm lược Đông Nam Á

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK lập bảng thống kê về quá trình xâm lược của chủ nghĩa thực dân ở Đông Nam Á theo mẫu.

Tên các nước Đông Nam Á

Thực dân

Xâm lược

Thời gian hoàn thành xâm lược

In-đô-nê-xi-a

Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hà Lan

- Giữa XIX Hà Lan hoàn thành xâm chiếm và lập ách thống trị

Phi-lip-pin

Tây Ban Nha, Mĩ

Giữa thế kỉ XVI Tây Ban Nha thống trị

- Năm 1898 Mĩ chiến tranh với Tây Ban Nha, hất cẳng TâyBan Nha khỏi Philip-pin.

- Năm 1899-1902 Mĩ chiến tranh với Philíppin, biến quần đảo, này thành thuộc điạ của Mĩ.

Miến Điện

Anh

- Năm 1885 Anh thôn tính Miến Điện

Ma-lai-xi-a 

Anh

Đầu thế kỉ XIX Mã - lai trở thành thuộc địa của Anh

Việt Nam Lào ,Cam-pu-chia

Pháp

- Cuối thế kỉ XIX, Pháp hoàn thành xâm lược 3 nước Đông Dương

Xiêm(Thái Lan)

Anh - Pháp tranh chấp

Xiêm vẫn giữ được độc lập

* Hoạt động 1: Cá nhân

- GV đàm thoại với HS một số nét về đất nước Inđônêxia

II. Phong trào chống thực dân Hà Lan của nhân dân Inđônêxia

+ Inđônêxia là một quần đảo rộng ớn với 13.600 đảo lớn nhỏ, trong đó có 2 đảo lớn nhất là đảo Giava và Sumtatơra. Hình dáng Inđônêxia giống như “một chuỗi ngọc vấn vào đường xích đạo”

+ Inđônêxia còn là một nước có lịch sử lâu đời. Tại Giava, các nhà khảo cổ học đã phát hiện ra hóa thạch của người Pi-tê-can-tơ-rốp có niên đại cách đây 2 triệu năm

- Chính sách thống trị thực dân Hà Lan đã làm bùng nổ nhiều cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.

 Inđônêxia sớm bị nhòm ngó xâm lược. Đầu tiên là Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha rồi đến Hà Lan. Giữa thế kỉ XIX Hà Lan đã hoàn thành xâm lược đặt ách thống trị Inđônêxia. Chính sách thống trị của thực dân Hà Lan làm bùng nổ nhiều cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK. Lập niên biểu thống kê các cuộc đấu tranh của nhân dân Inđônêxia chống thực dân Hà Lan trong thế kỉ XIX theo mẫu.

- HS theo dõi SGK lập bảng thống kê

- GV mở rộng, nói về cuộc khởi nghĩa A - chê do hoàng tử Di-pô-nê-gô-rô  vương quốc Yogyacata lãnh đạo. Người Hà Lan quyết định làm con đường qua lãnh địa của ông mà không  được sự đồng ý của ông. Hơn nữa ông bị buộc phải dời phần mộ của gia đình khỏi vùng đất này, ông vô cùng căm giận nên đã phát động khởi nghĩa chống Hà Lan, cuộc khởi nghĩa được đông đảo nhân dân từ khắp mọi miền trên đảo Giava và các đảo khác đi theo, cuộc khởi nghĩa trở thành cuộc nổi dậy lớn nhất của người Inđônêxia hồi đầu XIX.

 Cuộc khởi nghĩa nông dân do Sa-min lãnh đạo năm 1890, ông đã vận động nhân dân chủ yếu là nông dân chống lại những thứ thuế vô lý của bọn thực dân. Ông chủ trương xây dựng một đất nước mà mọi người đều có việc làm và được hưởng hạnh phúc. Tư tưởng của Sa-min mang tính chất không tưởng, thể hiện chủ nghĩa bình quân, song nó cũng góp phần tổ chức động viên quần chúng đứng lên đấu tranh chống áp bức bóc lột, bất công.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV : Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX  xã hội Inđônêxia có nhiều biến đổi, việc đầu tư của tư bản nước ngòai ngày càng mạnh mẽ, tạo nên sự phân hóa xã hội sâu sắc, giai cấp công nhân và tư sản ra đời và trưởng thành về ý thức dân tộc. Vì vậy phong trào yêu nước mang màu sắc mới theo khuynh hướng dân chủ tư sản .

- Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, xã hội Inđônêxia phân hóa sâu sắc, giai cấp công nhân và tư sản ra  đời   phong trào yêu nước mang màu sắc mới, với sự tham gia của công nhân và tư sản.

* Hoạt động 1: cả lớp

III. Phong trào chống thực dân ở Philíppin

- GV giới thiệu về Philíppin: là một quốc gia  hải đảo, được ví như một “dải lửa” trên biển vì sự hoạt động của nhiều núi lửa. Trước thể kỉ XVI, Philíppin dường như tách biệt với thế giới  bên ngoài. Năm 1521, đòan thám hiểm của Magienlăng là những người Phương Tây đầu tiên có mặt trên quần đảo này. Năm 1571 Tây Ban Nha dùng sức mạnh quân sự đánh chiếm toàn bộ Philíppin và xây dựng thành phố Manila. 3 thế kỉ rưỡi, quần đảo Philíppin nằm dưới sự thống trị của Tây Ban Nha. nhân dân bị bóc lột tàn tệ, họ phải cầy cấy không công cho bọn địa chủ Tây Ban Nha, chịu thuế khóa nặng nề, người Tây Ban Nha đã khai thức đồn điền, hầm mỏ, nông sản phục cụ chính quốc. Viên toàn quyền người Tây Ban Nha đứng đầu bộ máy hành chính. Việc cai trị ở tỉnh nằm trong tay các tổng đốc người Tây Ban Nha, hầu hết cư dân Philíppin theo đạo Thiên chúa do người Tây Ban Nha truyền đến. Chỉ có một số người ở phía Nam (đảo Min-đa-nao) theo đạo hồi, họ bị phan biệt đối xử tồi tệ. Chính sách khai thác bóc lột triệt để của thực dân Tây Ban Nha làm cho mâu thuẫn giữa nhân dân Philíppin với thực dân Tây Ban Nha ngày càng trở nên gay gắt. Đó chính là nguyên nhân dẫn đến phong trào đấu tranh của Philíppin.

- Nguyên nhân

- Thực dân Tây Ban Nha đặt acïh thống trị  trên 300 năm ở Philíppin, khai thác bóc lột triệt để tài nguyên và sức lao động  mâu thuẫn giữa nhân dân Philíppin  và thực dân Tây Ban Nha ngày càng gay gắt  phong trào đấu tranh bùng nổ.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK : phong trào đấu tranh của nhân dân Philíppin

- GV  khái quát:

+ Năm 1872, nhân dân Ca-vi-tô nổi lên khởi nghĩa, hô vang khẩu hiệu “Đả đảo bọn Tây Ban Nha” tấn công vào các đồn trú, làm chủ thành phố Ca-vi-tô trong 3 ngày. Cuối cùng cuộc khởi nghĩa đã thất bại, do nổ ra một cách tự phát.

: Phong trào đấu tranh

- Năm 1872 có khởi nghĩa ở Ca-vi-tô, nghĩa quân làm chủ ca-vi-tô được 3 ngày thì thất bại.

+ Vào những năm 90 của thế kỉ XIX, ở Philíppin xuất hiện 2 xu hướng chính trong phong trào giải phóng dân tộc để thấy sự khác nhau giữa 2 xu hướng.

- Vào những năm 90 của thế kỉ XIX, ở Philíppin xuất hiện 2 xu hướng chính trong phong trào giải phóng dân tộc.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV yêu cầu HS đọc SGK lập bảng thống kê về 2 xu hướng cách mạng này.

Xu hướng

Nội dung

Xu hướng cải cách

Xu hướng bạo động

- Lãnh đạo

-Lực lượng tham gia

-Hình thức đấu tranh 

- Kết quả - ý nghĩa

Nội dung

Xu hướng cải cách

Xu hướng bạo động

- Lãnh đạo

       - Hô-xê-Ri-dan

          -Bô-ni-pha-xi-ô

- Lực lượng tham gia

- “Liên minh Philíppin”, bao gồm trí thức yêu nước, địa chủ, tư sản tiến bộ, một số hộ nghèo

- “Liên hiệp những người con yêu quý của nhân dân” tập hợp chủ yếu là nông dân, dân nghèo thành thị

- Hình thức đấu tranh

- Đấu tranh ôn hòa

- Khởi nghĩa, vũ trang tiêu biểu là  cuộc khởi nghĩa tháng 8/1896

- Chủ trương đấu tranh

- Tuyên truyền, khơi dậy ý thức dân tộc, đòi quyền bình đẳng với người Tây Ban Nha.

- Đấu tranh lật đổ ách thống trị của Tây Ban Nha, xây dựng quốc gia độc lập.

- Kết quả - ý nghĩa

- Tuy thất bại nhưng Liên minh đã thức tỉnh, tinh thần dân tộc, chuẩn bị tư tưởng cho cao, tráo cách mạng sau này

- Khởi nghĩa tháng 8/1896 đã  giải phóng nhiều vùng, thành lập được chính quyền nhân dân, tiến tới thành lập nền cộng hòa.

+ Hô-xê-Ri-đan là nhà thơ, nhà chính trị, bác học và thầy thuốc nổi tiếng. Mẹ ông là tri thức yêu nước, nhiều lần bị chính quyền thực dân giam giữ. Điều đó đã sớm ảnh hưởng đến tư tưởng tình cảm của ông. Trong thời gian du học ở Tây Ban Nha, ông đã viết hai  tác phẩm nổi tiếng là “ Đừng động vào tôi” và “Kẻ phản bội” lên án tội ác của bọn thực dân và nêu lên tình cảm cực khổ của người dân Philíppin, khích lệ lòng yêu nước. Liên minh Philíppin do ông thành lập chủ trương đấu tranh ôn hòa, nhưng  vì không có chỗ dựa trong quần chúng nên đã sớm chấm dứt hoạt động sau 5 tháng ra đời. Tuy nhiên  những hoạt động của Liên minh đã thức tỉnh tinh thần độc lập của người Philíppin. Hô-xê-Ri-dan bị bắt giam. Năm 1896 bị xử tử, ông trở thành người anh hùng dân tộc của nhân dân Philíppin. Tại nơi ông bị hành hình ngày nay đã xây dựng quảng trường Hô-xê-Ri-dan  (ở Thủ đô Manila).

+ Bô-ni-pha-xi-ô xuất thân tư tầng lớp nghèo khổ, sớm phải lao động để kiếm sống, gần gũi với quần chúng lao động nên được gọi là “người bình đẳng vĩ đại”. Ông chủ trương đấu tranh bạo lực để lật đổ ách  thống trị của thực dân , xây dựng một quốc gia độc lập, bình đẳng, bênh vực người nghèo. lời kêu gọi của ông “Hạnh  phúc và vinh quang là chết cho sự nghiệp cứu nước, trở thành lời tuyên thệ của “Liên hiệp những người con yêu quý của nhân dân”. Cuộc khởi nghĩa do ông lãnh đạo đã giải phóng được nhiều vùng thiết lập được chính quyền nhân dân do Katipunan lãnh đạo, chia ruộng đất, cho nhân dân. Song quan điểm dựa vào nhân dân, chăm lo cho quyền lợi của nhân dân của Bô-ni-pha-xi-ô bị những phần tử lớp trên của Liên minh, điển hình là Aghinandô chống đối, tìm cách lật đổ Bô-ni-pha-xi-ô. Cuối cùng Bô-ni-pha-xi-ô bị sát hại, Katipunan tan rã”.

* Hoạt động 3: Cả lớp,  cá nhân

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu âm mưu thủ đoạn của Mĩ đối với Philíppin (SGK)

- HS tự tìm hiểu, trả lời

- GV bổ sung, kết luận: Mĩ âm mưu bành trướng sang bờ Tây Thái Bình Dương, tháng 4.1898 Mĩ đã gây chiến với Tây Ban Nha, lấy danh nghĩa ủng hộ cuộc đấu tranh của nhân dân Philíppin. Sau khi hất cẳng được Tây Ban Nha, năm 1898 Mĩ đã đổ bộ chiếm Manila và nhiều nơi trên quần đảo. Nhân dân Philíppin chuyển mục tiêu đấu tranh vào đế quốc Mĩ song lực lượng không cân sức, đến năm 1902 thì bị dập tắt. Từ đây Philíppin trở thành thuộc địa của Mĩ

- Phong trào đấu tranh chống Mĩ.

+ Năm 1898 Mĩ gây chiến với Tây Ban Nha hất cẳng Tây Ban Nha và chiếm Philíppin.

+ Nhân dân Philíppin anh dũng chống Mĩ đến  năm 1902 thất bại. Philíppin trở thành thuộc địa của Mĩ.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

IV. Phong trào đấu tranh chống Pháp của nhân dân Campuchia

- GV nhận xét, bổ  sung: Campuchia là quốc gia láng giềng của Việt Nam. So với các nước trong khu vực, Campuchia là một nước nghèo, kinh tế phát triển, song Campuchia là một nước có lịch sử văn hóa lâu đời. từ thế kỉ V đã thành lập nước, là quốc gia Phật giáo với 95% dân số theo Phật giáo đã từng có giai đoạn huy hoàng như thời kỳ Ăng -co, thời kỳ này Campuchia trở thành một đế quốc mạnh và ham chiến trận nhất ở khu vực Đông Nam Á, để lại những công trình kiến trúc có giá trị - kỳ quan thế giới. dân tộc đa số là người Khơ me, mọi công dân Campuchia đều mang quốc tịch Khơ -me, dân số Cam-pu-chia trên 13,4 triệu người.

* Hoạt động 2: Cả lớp

- GV khái quát: Giữa thế kỉ XIX chế độ phong kiến ở Cam-pu-chia suy yếu. Trong khi đó, những quốc gia láng giềng như Thái Lan lại đang mạnh vì vậy Cam-pu-chia phải thần  phục Thái Lan. Trong quá trình xâm lược Việt Nam thực dân Pháp đã từng bước xâm chiếm Cam-pu-chia và Lào. Năm 1863 Pháp gây áp lực buộc vua Nô-rô-đôm phải chấp nhận quyền bảo hộ của Pháp. Sau khi gạt ảnh hưởng của Xiêm đối với triều đình Phnôm Pênh, Pháp buộc vua Nô-rô-đôm phải ký hiệp ước 1884 biến Cam-pu-chia thành thuộc địa của Pháp. Ách thống trị của thực dân Pháp đã gây nên nỗi bất bình trong hoàng tộc và các tầng lớp nhân dân. Nhiều cuộc khởi nghĩa chống thực dân Pháp đã diễn ra sôi nổi trong cả nước. 

Bối cảnh Cam-pu-chia giữa thế kỉ XIX

- Trước khi bị Pháp xâm lược triều đình phong kiến Nô-rô-đôm suy yếu phải thần phục Thái Lan.

- Năm 1863 Cam-pu-chia chấp nhận sự bảo hộ của Pháp  năm 1884 Pháp gạt Xiêm, biến Cam-pu-chia thành thuộc địa của Pháp.

- Ách thống trị của Pháp làm cho nhân dân Cam-pu-chia bất bình vùng dậy đấu tranh.

* Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK: Phong trào đấu tranh chống Pháp của nhân dân Cam-pu-chia, lập bảng thống kê theo mẫu.

* Phong trào đấu tranh chống Pháp của nhân dân Cam-pu-chia

Tên

phong trào

Thời gian

Địa bàn

hoạt động

Kết quả

Tên phong trào

khởi nghĩa

Thời gian

Địa bàn hoạt động

Kết quả

- Khởi nghĩa Si-vô-tha

1861-1892

- Tấn công U-đong và Phnôm Pênh

- Thất bại

- Khởi nghĩa A-cha Xoa

1863-1866

- Các tỉnh giáp biên giới Việt Nam nhân dân

Châu đốc (Hà Tiên) ủng hộ A-cha-xoa chống Pháp

- Thất bại

- Khởi nghĩa Pu-côm-bô

1866-1867

- Lập căn cứ ở Tây Ninh (Việt Nam) sau đó tấn công về Cam-pu-chia kiểm soát Pa-man tấn công U-đong

- Thất bại

* Hoạt động 4: Cả lớp, cá nhân

- GV nhận xét, bổ sung: Cuối thế kỉ XIX phong trào đấu tranh của nhân dân Cam-pu-chia nổ ra liên tục, có cuộc khởi nghĩa kéo dài tới 30 năm. Các cuộc đấu tranh thu hút được đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia, bao gồm cả hoàng thân quốc thích bất bình với thái độ nhu nhược của nhà vua như Si-vô-tha, đến các nhà sư như Pu-côm-bô, chứng tỏ nỗi bất bình cao độ của nhân dân Cam-pu-chia với thực dân Pháp. Trong cuộc đấu tranh của nhân dân Cam-pu-chia có sự ủng hộ của nhân dân Việt Nam, đặc biệt là trong cuộc khởi nghĩa của Pu-côm-bô được coi là biểu tượng về liên minh chiến đấu của nhân dân hai nước Việt Nam - Cam-pu-chia trong cuộc đấu tranh chống thực dân Pháp.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV: Em biết gì về nước Lào?

- HS dựa vào kiến thức đã học ở lớp 10 và kiến thức xã hội của mình để trả lời.

V. Phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp của nhân dân Lào đầu XX.

Nhiều dấu vết của thời kỳ nguyên thủy được tìm thấy  trên đất nước Lào. Đặc biệt ở Lào còn tồn tại nền văn hóa cự thạch (đá lớn) tiêu biểu là những chum đá rất lớn ở Xiêng khoảng (cánh đồng Chum - Xiêng Khoảng), hiện này còn khoảng 630 chum đá lớn có niên đại ở vào khoảng cuối thời kỳ đá, mở đầu thời kỳ đồ đồng, minh chứng cho cội nguồn dân tộc và văn hóa bản địa của Lào. 

+ Cư dân Lào: gồm 2 bộ phận chủ yếu là Lào Thơng và Lào Lùm. Thời cổ cư dân sống trong các Mường cổ. Năm 1353 Pha Ngừm đã chinh phục các Mường cổ, thống nhất các bộ lạc, lên ngôi vua lập nên vương quốc Lan Xang (Triệu Voi), xây dựng kinh đô đầu tiên ở Mường Xoa (Luông Pha - Băng ngày nay)

 Từ giữa thế kỉ XIX, Lào, Cam-pu-chia, Việt Nam có cùng một hoàn cảnh lịch sử   chúng ta cùng tìm hiểu: Bối cảnh Lào giữa thế kỉ XIX.

* Bối cảnh lịch sử:

-  Giữa thế kỉ XIX chế độ phong kiến suy yếu Lào phải thuần phục Thái Lan

- GV: Năm 1865 Pháp thăm dò khả năng xâm nhập Lào và gây sức ép buộc triều đình Luông Pha -băng phải công nhận nền thống trị của Pháp. Giữa thế kỉ XIX chế độ phong kiến suy yếu, Lào lệ thuộc Xiêm, Pháp tiến hành đàm phán và gạt được Xiêm, năm 1893 Lào thực sự trở thành thuộc địa của Pháp. Như vậy, bối cảnh lịch sử ở Lào cũng giống như Cam-pu-chia chỉ khác là Lào bị thực dân Pháp  xâm lược muộn hơn.

- Năm  1893 bị thực dân Pháp xâm lược trở thành thuộc địa của Pháp

* Hoạt động 2: Cả lớp

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK tự lập bảng thống kê phong trào đấu tranh chống Pháp của nhân dân Lào đầu thế kỉ XX theo mẫu  như phần Cam-pu-chia

Tên khởi nghĩa

Thời gian

Địa bàn hoạt động

Kết quả

Khởi nghĩa Pha-ca-đuốc

1901-1903

- Xa-va-na-khet, Đường 9, Biên giới Việt - Lào

- Thất bại

Khởi nghĩa  Ong Kẹo và Com-ma-đam

1901-1937

- Cao nguyên Bô-lô-ven

- Thất bại

Khởi nghĩa Châu Pa-chay

1918-1922

- Bắc Lào, Tây Bắc Việt Nam

- Thất bại

- GV mở rộng giảng về cuộc khởi nghĩa Ong Kẹo (cuộc khởi nghĩa tiêu biểu kéo dài tới 37 năm)

. Sự chiếm đóng và cai trị của thực dân Pháp đã làm người dân rơi vào cảnh đói khổ, năm 1902 có nơi trong vùng dân bị chết đói đến một nữa  Ong Kẹo lãnh đạo nhân dân nổi dậy.

+ Ong Kẹo: tên thường gọi là My hay là Nai My. Khi cuộc khởi nghãi bùng nổ, nhân dân tôn kính gọi Ông là Ong Kẹo (có nghĩa là Viên Ngọc), quê ở Cha - bản, huyện Tha teng, tỉnh Xaravẳn. Bạn chiến đấu của ông còn có nhiều người, nổi bậc nhất là Com-ma-đam. Ong Kẹo hy sinh ngày 13/10/1907 sau đó Com-ma-đam trở thành lãnh tụ thứ 2 của cuộc khởi nghĩa.

+ Com-ma-đam: Là lãnh tụ tài năng, am hiểu về quân sự và chính trị, có đầu óc tổ chức, năm 13 tuổi ông bị thực dân Pháp, bắt giam tại nhà Lao Mường May. Chính ở trong tù ông đã học đọc, học viết. Ra tù ông  đi thẳng tới Khu căn cứ của Ong Kẹo, gia nhập nghĩa quân và trở thành lãnh tụ số 2 của khởi nghĩa. Khi Ong Kẹo đi đàm phám với Phen-Le, Com-ma-đam được cử lãnh đạo phong trào.

*Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân

* Nhận xét

- GV: Em hãy nhận xét chung về phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp của nhân dân Lào -Campuchia?

- HS dựa vào 2 phần đã học để trả lời.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận:

- Phong trào đấu tranh của nhân dân Lào, và Cam-pu-chia cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX diễn ra liên tục, sôi nổi nhưng còn mang tính tự phát.

+ Phong trào đấu tranh ở Cam-pu-chia, Lào cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX diễn ra liên tục sôi nổi, hình thức đấu tranh chủ yếu là khởi nghĩa vũ trang.

- Hình thức đấu tranh chủ yếu là khởi nghĩa vũ trang.

- Lãnh đạo là các sĩ phu yêu nước và nông dân

+ Mục tiêu chống Pháp, giành độc lập vì vậy phong trào mang tính chất của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc song còn ở giai đoạn tự phát

- Kết quả: Các cuộc đấu tranh đều thất bại do tự phát thiếu đường lối đúng đắn, thiếu tổ chức vững vàng.

+ Do sĩ phu hoặc nông dân lãnh đạo

+ Kết quả phong trào thất bại do: tự phát, thiếu tổ chức vững vàng, thiếu đường lối đấu tranh đúng đắn.

- Thể hiện tinh thần yêu nước và tinh thần đoàn kết của nhân dân 3 nước Đông Dương.

+ Ý nghĩa: Thể hiện tinh thần yêu nước và đoàn kết của nhân dân 3 nước Đông Dương trong cuộc đấu tranh chống Pháp.

Trong khu vực Đông Nam Á, Thái Lan là nước duy nhất thoát khỏi thân phận thuộc địa,  để hiểu được tại sao trong bối cảnh chung của châu Á, Thái Lan không bị xâm lược mà vẫn giữ được độc lập. Chúng ta cùng tìm hiểu về Xiêm giữa thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX.

* Hoạt động 1:

- GV đàm thoại với HS đôi nét về Thái Lan

VI. Xiêm (Thái Lan) giữa thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX

+ Tên “Xiêm” được phát hiện lần đầu tiên trong những văn bia của người Chăm Pa đầu thế kỉ XI đến giữa thế kỉ XII. Có ý kiến cho rằng: Theo tiến Pali và tiếng Sanxcrit thì “Xiêm” có nghĩa là nâu, hung hung màu sẫm. Chỉ người Thái có nước da thẫm mầu, mặc dù chưa có kết luận nhưng trong một thời gian dài, đất nước này mang tên “Vương quốc Xiêm”. Từ 1939 được đổi thành “Vương quốc Thái Lan” (đất của người Thái)

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu bối cảnh lịch sử Thái Lan từ giữa thế kỉ XVIII đến giữa XIX trong SGK và trình bày tóm tắt trước lớp.

* Bối cảnh lịch sử

+ Năm 1752 triều đại Ra-ma được thiết lập ở Thái Lan. Triều đại này cũng theo đuổi chính sách đóng cửa, ngăn chặn thương nhân và giáo sĩ phương Tây vào Xiêm

- Năm 1752 triều đại Ra-ma được thiết lập, theo đuổi chính sách đóng cửa.

+ Trước sự đe doạ xâm lược của phương Tây, Ra-ma IV Mông-kút lên ngôi từ năm 1851-1868 đã chủ trương mở cửa buôn bán với bên ngoài, dùng thế lực các nước tư bản kiềm chế lẫn nhau để bảo vệ độc lập của đất nước. Ông nghiên cứu và tiếp thu nền văn minh phương Tây, học tiếng Anh, tiếng Latinh, học khiêu vũ. Ông nhận thức rằng chính sách đóng cửa với người phương Tây không phải là biện pháp phòng thủ có hiệu quả nên đã chủ trương mở cửa giao lưu với thế giới, mặc dù trước mắt phải chịu nhiều thiệt thòi. Ông đã mời một cô giáo người Anh tên là Anna dạy học cho các hoàng tử tiếp cận với văn minh phương Tây, nhờ sự sáng suốt, thức tỉnh đó của ông mà hoàng tử Chu-la-long-con trở thành một con người tài ba, uyên bác có tư tưởng tiến bộ.

- Giữa thế kỉ XIX đứng trước sự đe doạ xâm lược của phương Tây, Ra-ma IV (Mông-kút ở ngôi từ 1851-1868) đã thực hiện mở cửa buôn bán với nước ngoài.

+ Năm 1868 sau khi lên ngôi Chu-la-long-con đã thực hiện một cuộc cải cách tiếp nối chính sách cải cách của cha.

- Ra-ma V (Chu-la-long-con ở ngôi từ 1868 - 1910) đã thực hiện nhiều chính sách cải cách.

* Hoạt động 2: Nhóm, cá nhân

+ Nội dung học tập: Những chính sách cải cách của Ra-ma V ở Xiêm.

- Chính sách cải cách kinh tế:

* Nội dung cải cách

  + Nông nghiệp

  + Công thương nghiệp

- Chính sách cải cách chính trị.

- Chính sách  xã hội

- Chính sách  đối ngoại

- Tính chất của cải cách.

+ Kinh tế: Trong nông nghiệp giảm nhẹ thuế ruộng, xóa bỏ cho nông dân nghĩa vụ lao dịch 3 tháng trên các công trường của nhà nước. Trong công thương nghiệp khuyến khích tư nhân bỏ vốn kinh doanh, xây dựng  nhà máy xay xát lúa gạo, nhà máy cưa, mở hiệu buôn và ngân hàng. Những biện pháp đó có tác dụng tích cực đối với sản xuất : Nâng cao năng suất lúa, tăng nhanh lượng gạo xuất khẩu. Lượng gạo xuất khẩu năm 1885 là 225 nghìn tấn đến 1900 là 500 nghìn tấn. Năm 1890 ở Băng Cốc có 25 nhà máy xay xát, bốn nhà máy cưa. Đường xe điện được xây dựng sớm nhất Đông Nam Á.

- Kinh tế:

+ Nông nghiệp: để tăng nhânh lượng gạo xuất khẩu nhà nước giảm nhẹ thuế ruộng, xóa bỏ chế độ lao dịch.

+ Công thương nghiệp:

 Khuyến khích tư nhân bỏ vốn kinh doanh, xây dựng nhà máy, mở hiệu buôn, ngân hàng

+ Chính trị: Ông cải cách hành chính theo khuôn mẫu phương Tây. Với chính sách cải cách hành chính vua vẫn là người có quyền lực tối cao, song cạnh có hội đồng nhà nước đóng vai trò là cơ quan tư vấn, khởi thảo pháp luật, hoạt động như một nghị viện. Bộ máy hành pháp của triều đình được thay bằng hội đồng chính phủ. Gồm 12 bộ trưởng, do các hoàng thân du học ở phương Tây về đảm nhiệm. Tư bản nước ngoài được phép đầu tư kinh doanh ở Xiêm.

- Chính trị:

+ Cải cách theo khuôn mẫu Phương Tây

+ Đứng đầu nhà nước vẫn là vua.

+ Giúp việc có hội đồng nhà nước (nghị viện)

+ Chính phủ có 12 bộ trưởng

+ Quân đội, tòa án, trường học được cải cách theo khuôn mẫu phương Tây.

- Quân đội, tòa án, trường học được cải cách theo khuôn mẫu phương Tây.

+ Về xã hôị: Xóa bỏ hoàn toàn chế độ nô lệ vì nợ, giải phóng số đông người lao động được tự do làm ăn sinh sống.

- Về xã hội: xóa bỏ chế độ nô lệ vì nợ  giải phóng người lao động.

+ Về đối ngoại: đặc biệt quan tâm đến hoạt động ngoại giao. Thực hiện chính sách ngoại giao mềm dẻo, người Xiêm đã lợi dụng vị trí nước “đệm”giữa 2 thế lực Anh và Pháp. Cắt nhượng một số vùng đất phụ thuộc (vốn là lãnh thổ của Cam-pu-chia, Lào, Mã Lai) để giữ chủ quyền đất nước.

- Đối ngoại:

+ Thực hiện chính sách ngoại giao mềm dẻo: “ngoại giao cây tre”

+ Lợi dụng vị trí nước đệm

+ Lợi dụng mâu thuẫn giữa Anh-Pháp,lựa chiều có lợi để giữ chủ quyền đất nước.

- GVmở rộng: Xiêm nằm giữa các vùng thuộc địa của Anh và Pháp. Phía Đông là Đông Dương thuộc địa của Pháp, phía Tây là Mianma thuộc địa  giữa 2 thế lực Anh và Pháp. Lợi dụng vị trí nước đệm và mâu thuẫn giữa 2 thế lực anh và Pháp, người Xiêm đã thực hiện được một chính sách ngoại giao khôn khéo, mềm dẻo cho nên không lệ thuộc hẳn vào nước nào, mà vẫn tồn tại với tư cách một Vương quốc độc lập.

+ Tính chất: Cải cách đã giúp Thái Lan phát triển theo hướng tư bản chủ nghĩa và giữ được chủ quyền độc lập. Vì vậy, cải cách mang tính chất một cuộc cách mạng tư sản không triệt để.

- Tính chất: cải cách mang tính chất cách mạng tư sản không triệt để.

Sự kiện

Thời gian

1. Khởi nghĩa Hoàng thân Si-vô-tha 

a. 1866 - 1867

2. Khởi nghĩa A-cha Xoa 

b. 1861 - 1892

3. Khởi nghĩa Pu-côm-bô

c. 1863 - 1866

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

I. Châu Phi

 GV  dùng lược đồ châu Phi cuối thể kỉ XIX đầu XX giới thiệu đôi nét về châu Phi

- Từ giữa thế kỉ XIX đến trước những năm 79 mới có 10,8% đất đai châu Phi bị chiếm, đặc biệt vào những năm 70, 80 của thế kỉ XIX, sau khi hoàn thành kênh đào Xuy-ê, các nước tư bản phương Tây đua nhau xâu xé châu Phi.

* Các Đế quốc xâm lược phân chia châu Phi:

- Từ giữa thế kỉ XIX thực dân châu Âu bắt đầu xâm lược châu Phi .

- GV bổ sung về kênh đào Xuy-ê: Nằm ở vùng Tây Bắc Ai Cập, nối liền biển đỏ với Điạ Trung Hải. Kênh này do Công ty kênh Xuy-ê của Pháp - Ai Cập (Pháp chiếm 52% cổ phần, Ai Cập chiếm 44%) xây dựng, bắt đầu từ tháng 4/1859 và hoàn thành vào năm 1869. Kênh có giá trị kinh tế, quân sự cao, đường thủy đi từ châu Âu sang châu Á qua kênh Xuy-ê là gần nhất, giảm được 50% quãng đường. Trong chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ II kênh Xuy-ê có vị trí chiến lược đặc biệt.

- Những năm 70-80 của thế kỉ XIX các nước tư bản phương Tây đua nhau xâu xé châu Phi.

* Họat động 2: Cả lớp, cá nhân

+ Anh chiếm: Nam Phi - Ai Cập, Đông Xu-đăng, một phần Đông Phi, Kênia, Xômali, Gam-bi-a

+ Pháp chiếm: Tây Phi, Miền xích đạo  châu Phi, Ma-đa-gat-xca, một phần Xô-ma-li, An-giê-ri, Tuy-ni-di, Xa-ha-ra.

+ Đức chiếm: Camơrun, Tôgô, Tây Nam Phi, Taclaria

+ Bỉ làm chủ cả vùng Công-gô rộng lớn

+ Anh chiếm: Nam Phi, Ai Cập, Đông Xu-đăng, một phần Đông Phi, Kênia, Xômali, Gam-bi-a.

+ Pháp chiếm: Tây Phi, miềm xích đạo châu Phi,

+ Bồ Đào Nha dành được Môdambích, Ănggôla, một phần Ghinê

- Đức: Camôrun, Tôgô, Tây Nam Phi, Tadania,

+ GV cung cấp số liệu về diện tích đất mà các thực dân chiếm được ở châu Phi: Anh 35%, Pháp 30%, Italia 8%, Đức 7,5%, Bỉ 7,5%, Bồ Đào Nha 6,5% các nước khác 5,5% diện tích châu Phi.

- Bỉ: Công gô

- Bồ Đào Nha: Mo Dam Bích, Ănggôla, và một phần Ghinê

+ Châu Phi chủ yếu là cai trị hà khắc của chủ nghĩa thực dân đã làm bùng nổ ngọn lửa đấu tranh giành độc lập của nhân dân châu Phi.

 Đầu thế kỉ XX việc phân chia thụôc địa giữa các đế quốc ở châu Phi căn bản đã hoàn thành.

* Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân

 GV yêu cầu HS theo dõi SGK lập bảng niên biểu diễn biến phong trào đấu tranh của châu Phi

* Các cuộc đấu tranh tiêu biểu của nhân dân châu Phi

Thời gian

Phong trào đấu tranh

Kết quả

1830-1874

- Cuộc đấu tranh của Áp-đen Ca-đê ở Angiêri thu hút đông đảo lực lượng tham gia

- Pháp mất nhiều thập niên mới chinh phục được nước này.

1879-1882

- Ở Ai Cập Atmet Arabi lãnh đạo phong trào “Ai Cập trẻ”

- Năm 1882 các đế quốc mới ngăn chặn được phong trào

1882-1898

- Mu-ha-met Aït-mét đã lãnh đạo nhân dân Xu-Đăng chống thực dân Anh

- Năm 1898 phong trào bị đàn áp đẫm máu  thất bại

1889

- Nhân dân Ê-ti-ô-pi-a tiến hành kháng chiến chống thực dân Italia.

- Ngày 01/3/1896 Italia thất bại, Êtiôpia giữ được độc lập cùng với Libêria là những nước châu Phi giữ được độc lập ở cuối XIX đến XX.

+ Kết quả: phong trào đấu tranh chống thực dân của nhân dân châu Phi đều thất bại (trừ Êtiôpia).

- Kết quả: Phong trào chống thực dân của nhân dân châu Phi hầu hết thất bại

+ Nguyên nhân thất bại là do: Chênh lệch lực lượng, trình độ tổ chức thấp, bị thực dân đàn áp.

- Do chênh lệch lực lượng, trình độ tổ chức thấp, bị thực dân đàn áp.

- Ý nghĩa: Thể hiện tinh thần yêu nước, tạo tiền đề cho giai đoạn sau - đầu thế kỉ XX.

- Ý nghĩa: Thể hiện tinh thần yêu nước tạo tiền đề cho giai đoạn đầu thế kỉ XX.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

II. Khu vực Mĩ La-tinh

- GV đàm thoại với HS đôi nét về khu vực Mĩ La-tinh

+ Mĩ La-tinh: là một phần lãnh thổ rộng lớn của châu Mĩ. Gồm một phần Bắc Mĩ, toàn bộ Trung Mĩ, Nam Mĩ và những quần đảo ở vùng biển Ca-ri-bê. Sở dĩ gọi đây là khu vực Mĩ La-tinh vì cư dân ở đây nói tiếng Tây Ban Nha hay Bồ Đào Nha (ngữ hệ La -tinh)

- Mĩ La-tinh bao gồm toàn bộ vìng Trung và Nam châu Mĩ và quần đảo của vùng Ca-ri-bê

+Trước khi xâm lược, Mĩ La-tinh là một khu vực có lịch sử văn hóa lâu đời, giàu tài nguyên. Cư dân bản địa ở đây là người Inđian, chủ nhân của nhiều văn hóa cổ nổi tiếng, văn hóa May-a, văn hóa In-ca, văn hóa A-dơ-tếch. Các nền văn hóa này để lại dấu vết của những thành phố, các công trình kiến trúc đồ sộ, nền nông nghiệp phát triển với các loại ngũ cốc, đặc biệt là ngô và nhiều loại cây lương thực, công nghiệp khác.

- Trước khi xâm lược Mĩ La-tinh là khu vực có lịch sử văn hóa lâu đời, giàu tài nguyên

+ Từ thế kỉ XV, sau cuộc phát triển địa lý của Côlômbô, thực dân Châu Âu chủ yếu là Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha đã xâm lược Mĩ La-tinh. Đến thế kỉ XIX đa số các nước Mĩ La-tinh đều là thuộc địa của Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha

- GV: Sau khi xâm lược Mĩ La-tinh, chủ nghĩa thực dân đã thiết lập ở đây chế độ thống trị phản động, gây ra nhiều tội ác dã man, tàn khốc.

* Chế độ thực dân ở Mĩ La-tinh

- GV minh họa: Các nước thực dân đã thành lập các đồn điền, khai thác hầm mỏ, thẳng tay đàn áp sự phản kháng của các bộ lạc người da đỏ, nhiều người da đỏ bị bắt làm nô lệ. Hơn một nữa thế kỉ sau, cư dân da đỏ bị giảm hơn 90% ở Mêxicô (từ 25 triệu xuống còn 1,5 triệu) ở pêru con số người da đỏ bị giảm lên tới 95%. Người ta ước tính rằng từ năm 1495 đến năm 1503 hơn 3 triệu người bị biến mất khỏi các đảo: bị tàn sát trong chiến tranh, bị đưa đi làm nô lệ hay bị kiệt sức trong các hầm mỏ và các lao dịch khác. Các nước thực dân châu Âu đã tiến hành việc buôn bán nô lệ đưa từ châu Phi sang châu  Mĩ.

- Đầu thế kỉ XIX, đa số các nước Mĩ La-tinh đều là thuộc địa của Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha.

- Chủ nghĩa thực dân đã thiết lập chế độ thống trị phản động, dã man, tàn khốc

+ Tàn sát dồn đuổi cư dân bản địa, chiếm đất đai lập đồn điền

+ Đưa người Châu Phi sang để khai thác tài nguyên

- Vàng, bạc là khát khao lớn nhất của thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, họ tự thú nhận “ người Tây Ban Nha chúng tôi đau bệnh tim mà vàng là thuốc chữa duy nhất”, cho đến cuối thế kỉ XVI gần 80% số kim loại quý cướp được trên thế giới thuộc về nước Tây Ban Nha. Ngoài vàng và bạc, người ta còn chở từ châu Mĩ về Tây Ban Nha đường, ca cao, gỗ, đá quý, ngọc trai, cánh kiến, thuốc lá, bông...

 Cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc diễn ra quyết liệt.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV dùng bảng niên biểu lập sẵn cho GV tự làm để HS so sánh đối chiếu

PT đấu tranh giành độc lập

Thời gian

Tên nước

Kết quả

(Cuối XVIII)

- Ở Haiti bùng nổ cuộc đấu tranh (1791)

- Năm 1803 giành thắng lợi Haiti trở thành nước cộng hòa da đen đầu tiên ở Nam Mĩ. Cổ vũ phong trào đấu tranh ở Mĩ La-tinh.

20 năm đầu thế kỉ XX

- Phong trào đấu tranh nổ ra sôi nổ quyết liệt các quốc gia độc lập ở Mĩ La-tinh lần lượt hình thành

- Các quốc gia độc lập ra đời

+ Mê hi cô : 1821

+ Áchentina : 1816

+ Urugoay: 1828

+ Paragoay: 1811

+ Braxin: 1822

+ Pê-ru: 1821

+ Colômbia: 1830

+ Ecuađo: 1830

+ Một số nước Mĩ La-tinh chưa giành độc lập như Cu Ba,Guyana, Púuctricô quần đảo Ăngti.

- GV: Sau khi giành độc lập từ nay Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, tình hình Mĩ La-tinh như thế nào?

* Tình hình Mĩ La-tinh sau khi giành độc lập và chính sách bành trướng của Mĩ

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy được tình hình Mĩ La-tinh sau khi giành độc lập và thấy được âm mưu thủ đoạn của Mĩ với khu vực này.

- Sau khi giành độc lập các nước Mĩ La-tinh, có bước tiến bộ về kinh tế xã hội.

+ Âm mưu của Mĩ là gạt bỏ thực dân châu Âu thay vào đó là sự thống trị của Mĩ, biến Mĩ La-tinh thành “sân sau” của Mĩ.

- Mĩ: âm mưu biến Mĩ La-tinh thành “sân sau” để thiết lập nền thống trị độc quỳên của Mĩ ở Mĩ La-tinh.

+ Để thực hiện được âm mưu của mình, Mĩ đã đưa ra thủ đoạn tuyên truyền học thuyết: “Châu Mĩ của người châu Mĩ” (1823), thành lập “Liên minh dân tộc các nước cộng hòa châu Mĩ” dưới sự chỉ huy của Oa-sinh-tơn, hất cẳng Tây Ban Nha (người châu Âu) khởi châu Mĩ. Đầu thế kỉ XX, dùng chính sách “Cái gậy lớn” và “Ngoại giao đô la” để khống chế khu vực này.

- Thủ đoạn thực hiện

+ Đưa ra học thuyết “Châu Mĩ của người châu Mĩ” thành lập tổ chức “Liên Mĩ”.

+ Gây chiến và hất cẳng Tây Ban Nha khỏi Mĩ La-tinh.

+ Thực dân chính sách cái gậy lớn và ngoại giao đôla để khống chế Mĩ La-tinh.

 Mĩ La-tinh trở thành thuộc địa kiểu mới của Mĩ

Sự kiện

Thời gian

1. Anh, Pháp cạnh tranh xâm lược Ai Cập

a. Tháng 3/1896

2. Tổ chức Ai Cập trẻ thành lập

b. Năm 1882

3. Nhân dân Xudăng chống Anh

c. Năm 1879

4. Quân đội Italia thất bại ở  Ađtua ( Xudăng)

d. Năm 1882

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

*  Hoạt động 1 : Cả lớp

-  GV treo bản đồ “Chủ nghĩa tư bản” (thế kỉ XVI - 1914). Giới thiệu bản đồ : bao gồm 2 nội dung chính.

I. Quan hệ quốc tế cuối thế kỷ XIX đầu thế kỉ XX. Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh

+ Phần biểu đồ thể hiện sự phát triển của các nước tư bản chủ nghĩa chủ yếu qua các giai đoạn tự do cạnh tranh và đế quốc chủ nghĩa.

- GV hướng dẫn HS quan sát lược đồ và hỏi : Căn cứ vào lược đồ, và những kiến thức đã học em hãy rút ra những đặc điểm mang tính quy luật của chủ nghĩa tư bản.

+ Chủ nghĩa tư bản phát triển theo quy luật không đều. Điều đã làm thay đổi sâu sắc so sánh lực lượng giữa các nước đế quốc. Những đế quốc già như Anh, Pháp phát triển chậm lại tụt xuống vị trí thứ 3 thứ 4 thế giới. Còn những nước tư bản trẻ như Đức, Mĩ đã vươn lên vị trí số 1, số 2 thế giới.

+ Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc cũng không đồng đều. Những đế quốc già chậm phát triển như Anh, Pháp có nhiều thuộc địa.

 Những đế quốc trẻ như Đức, Mĩ phát triển mạnh, nhu cầu thuộc địa lớn nhưng lại có ít thuộc địa.

- Chủ nghĩa tư bản phát triển theo quy luật không đều làm thay đổi sâu sắc so sánh lực lượng giữa các đế quốc ở cuối XIX đầu XX.

- Sự phân chia thuộc địa giữa các đế quốc cũng không đều. Đế quốc già (Anh, Pháp) nhiều thuộc địa. Đế quốc trẻ (Đức, Mĩ) ít thuộc địa.

- GV nhận xét, kết luận : Sự phân chia thuộc địa không đồng đều tất yếu là nảy sinh mâu thuẫn giữa những nước đế quốc trẻ ít thuộc địa với các đế quốc già nhiều thuộc địa, mâu thuẫn tập trung chủ yếu ở châu Âu, ngày càng gay gắt. Mâu thuẫn này cuối cùng được giải quyết bằng những cuộc chiến tranh tranh giành thuộc địa.

 Mâu thuẫn giữa các đế quốc về vấn đề thuộc địa nảy sinh và ngày càng gay gắt.

* Hoạt động 2 : Cá nhân

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK những cuộc chiến tranh giành thuộc địa đầu tiên giữa các đế quốc, sau đó nêu nhận xét.

- GV nhận xét, kết luận : Cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX. Nhiều cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra.

- Các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra ở nhiều nơi.

+ Chiến tranh Trung - Nhật (1894 - 1895). Nhật thôn tính được Triều Tiên, Mãn Châu, Đài Loan, Bành Hồ.

+ Chiến tranh Trung - Nhật (1894 - 1895).

+ Chiến tranh Mĩ - Tây Ban Nha (1898) Mĩ chiếm được của Tây Ban Nha : Philippin, Cu Ba, Ha Oai, Púectôricô.

+ Chiến tranh Mĩ - Tây Ban Nha (1989).

+ Chiến tranh Anh - Bô ơ (1899 - 1902), Anh chiếm vùng đất Nam Phi.

+ Chiến tranh Anh - Bô ơ (1899 - 1902).

+ Chiến tranh Nga - Nhật (1904 - 1905), Nhật gạt Nga để khẳng định quyền thống trị Triều Tiên, Mãn Châu và một số đảo Nam Xa-kha-lin. Đây là những cuộc chiến cục bộ giữa các đế quốc. Nó chứng tỏ rằng nhu cầu thị trường đối với các đế quốc là nhu cầu không thể thiếu, vì vậy mà mâu thuẫn về thuộc địa là khó có thể điều hòa, chiến tranh giữa các đế quốc về thuộc địa là khó tránh khỏi. Người ta thường ví những cuộc chiến tranh cục bộ này như “khúc dạo đầu của bản hòa tấu đẫm máu, đó là Chiến tranh thế giới thứ nhất”.

* Hoạt động 3 : Cả lớp

- GV trình bày : Trong cuộc đua giành giật thuộc địa, Đức có thái độ hung hãn nhất vì Đức có tiềm lực kinh tế, quân sự nhưng lại ít thuộc địa. Thái độ đó đã làm quan hệ giữa các đế quốc ở châu Âu trở lên căng thẳng. Nhất là quan hệ giữa Anh và Đức, đại diện cho hai khối đế quốc đối lập ở châu Âu.

- Trong cuộc chạy đua giành giật thuộc địa, Đức là kẻ hiếu chiến nhất. Đức đã cùng Áo - Hung, Italia thành lập “phe liên minh”1882 chuẩn bịchiến tranh chia lại thế giới

 Để đối phó với âm mưu của Đức, Anh cũng chuẩn bị kế hoạch chiến tranh. Anh, Pháp, Nga tuy có tranh chấp về thuộc địa nhưng phải nhân nhượng lẫn nhau ký những bản Hiệp ước tay đôi. Pháp - Nga (1890), Anh - Pháp (1904), Anh - Nga (1907), hình thành phe Hiệp ước.

- Để đối phó Anh đã ký với Nga và Pháp những Hiệp ước tay đôi hình thành phe Hiệp ước (đầu thế kỉ XX).

- GV kết luận : Đầu thế kỉ XX ở châu Âu đã hình thành 2 khối quân sự đối đầu nhau, âm mưu xâm lược, cướp đoạt lãnh thổ và thuộc địa của nhau, điên cuồng chạy đua vũ trang, chuẩn bị cho chiến tranh, một cuộc chiến tranh đế quốc nhằm phân chia thị trường thế giới không thể tránh khỏi.

- Cả 2 khối quân sự đối đầu điên cuồng chạy đua vũ trang, chuẩn bị chiến tranh chia lại thế giới  chiến tranh đế quốc không thể tránh khỏi.

- GV đặt câu hỏi : Qua tìm hiểu mối quan hệ quốc tế thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, em hãy rút ra đặc điểm nổi bật trong quan hệ quốc tế cuối thế kỉ XIX đầu thế kỷ XX là gì ? Nguyên nhân sâu xa của chiến tranh.

+ Đặc điểm nổi bật trong quan hệ quốc tế cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX là : quan hệ căng thẳng giữa các đế quốc ở châu Âu mà trước tiên là quan hệ giữa Anh và Đức về vấn đề thị trường thuộc địa.

+ Chính những mâu thuẫn này (mà trước tiên là giữa đế quốc Anh với đế quốc Đức) là nguyên nhân cơ bản dẫn đến chiến tranh.

- GV bổ sung, kết luận : Nguyên cớ trực tiếp của Chiến tranh thế giới thứ nhất là sự kiện thái tử kế vị ngôi vua Áo - Hung bị một người Xéc-bi ám sát tại Bô-xni-a. Áo-Hung thuộc phe liên minh còn Xéc-bi là một nước được phe Hiệp ước ủng hộ. Vì vậy nhân cơ hội này Đức gây ra chiến tranh.

- Nguyên cớ trực tiếp của chiến tranh là do một phần tử Xéc-bi ám sát hoàng thân kế vị ngôi vua Áo - Hung.

 GV có thể cung cấp thêm : Đến năm 1914, sự chuẩn bị chiến tranh của 2 phe đế quốc cơ bản đã xong. Ngày 28.6.1914, Áo - Hung tổ chức tập trận ở Bô-xni-a. Thái tử Áo là Phơ-ran-xo Phéc-đi-nan đến thủ đô Bô-xni-a là Xa-ra-e-vô để tham quan cuộc tập trận thì bị một phần tử người Xéc-bi ám sát. Nhân cơ hội đó Đức hùng hổ bắt Áo phải tuyên chiến với Xéc-bi. Thế là chiến tranh đã được châm ngòi.

* Hoạt động 1 : Cả lớp, cá nhân

II. Diễn biến chiến tranh

- GV : Lúc đầu chỉ có 5 cường quốc châu Âu tham chiến : Anh, Pháp, Nga, Đức, Áo - Hung. Dần dần 33 nước trên thế giới và nhiều thuộc địa của các đế quốc bị lôi kéo chiến trường chính là châu Âu. Chiến tranh chia làm 2 giai đoạn 1914 - 1916 và 1917 - 1918,

- GV : Yêu cầu HS theo dõi SGK lập bảng niên biểu diễn biến chiến tranh theo mẫu.

1.Giai đoạn thứ nhất của chiến tranh (1914 - 1916)

Thời gian

Chiến sự

Kết quả

 HS theo dõi SGK tự lập bảng vào vở.

- Sau sự kiện thái tử Áo bị ám sát một tháng.

 28.7.1914 : Áo - Hung tuyên chiến với Xécbi

 01.8.1914 : Đức tuyên chiến với Nga

 03.8.1914 : Đức tuyên chiến với Pháp

 04.8.1914 : Anh tuyên chiến với Đức

  Chiến tranh thế giới bùng nổ diễn ra trên 2 mặt trận Đông Âu và Tây Âu :

Thời gian

Chiến sự

Kết quả

1914

- Ở phía Tây : ngay đêm 3.8 Đức tràn vào Bỉ, đánh sang Pháp.

- Cùng lúc ở phía Đông; Nga tấn công Đông Phổ.

- Đức chiếm được Bỉ, một phần nước Pháp uy hiếp thủ đô Pa-ri.

- Cứu nguy cho Pa-ri.

1915

- Đức, Áo - Hung dồn toàn lực tấn công Nga.

- Hai bên ở vào thế cầm cự trên một Mặt trận dài 1200 km.

1916

- Đức chuyển mục tiêu về phía Tây tấn công pháo đài Véc-doong.

- Đức không hạ được Véc-đoong, 2 bên thiệt hại nặng.

- GV dừng lại cung cấp cho HS đôi nét về trận Véc-đoong : Véc-đoong là một thành phố xung yếu ở phía Đông Pari, Pháp bố trí công sự phòng thủ ở đây rất kiên cố với 11 sự đoàn với 600 cỗ pháo. Về phía Đức ý đồ của tổng tư lệnh quân đội Đức tướng Phan Ken Nhen, chọn Véc-đoong làm điểm quyết chiến chiến lược, thu hút phần lớn quân đội Pháp vào đây để tiêu diệt, buộc Pháp phải cầu hòa. Vì vậy Đức huy động vào đây một lực lượng lớn : 50 sư đoàn, 1200 cỗ pháo, 170 máy bay. Véc-đoong trở thành chiến dịch mang tính chất quyết định của quân Pháp chống cự lại quân Đức trong Chiến tranh thế giới thứ nhất. Chiến dịch Véc-đoong diễn ra vô cùng quyết liệt từ ngày 2.12.1916. Để chống cự được với quân Đức, nước Pháp đã phải sử dụng con đường quốc lộ từ phía Nam nước Pháp lên Véc-đoong “Con đường thiêng liêng” để vận chuyển quân đội, vũ khí, thuốc men, lương thực từ hậu phương ra tuyền tuyến. Từ ngày 27/2/1916 trở đi cứ mỗi tuần một đoàn xe tải gồm 3900 chiếc vận chuyển được 190.000 lính, 25.000 tấn đạn dược và các quân trang, đường thiêng liêng” để vận chuyển quân đội, vũ khí, thuốc men, lương thực từ hậu phương ra tuyền tuyến. Từ ngày 27/2/1916 trở đi cứ mỗi tuần một đoàn xe tải gồm 3900 chiếc vận chuyển được 190.000 lính, 25.000 tấn đạn dược và các quân trang, Trận Véc-đoong là trận địa tiêu hao nhiều người và vũ khí của cả hai bên tham chiến. Khu vực Véc-đoong bị thiêu trụi tan hoang, mất sinh khí, biến thành địa ngục. Số đạn đổ ra ở đây ước tính đến 1.350.000 tấn. Số thương vong cả 2 phía lên đến 70 vạn người. Trong lịch sử trận Véc-đoong được gọi là “mồ chôn người” của Chiến tranh thế giới thứ nhất. (Trong lịch sử Việt Nam, trận Điện Biên Phủ được coi là Véc-đoong của Việt Nam).

* Hoạt động 2:

- GV đặt câu hỏi: Em có nhận xét gì về giai đoạn một của chiến tranh? (Về cục diện chiến trường, về mức độ chiến tranh).

+ Mĩ chưa tham gia chiến tranh.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV tiếp tục yêu cầu HS lập bảng niên tóm tắt diễn biến chính giai đoạn II của chiến tranh như mẫu bảng giai đoạn I.

2. Giai đoạn thứ 2 (1917 - 1918)

Thời gian

Chiến sự

Kết quả

2/1917

- Cách mạng dân chủ tư sản ở Nga thành công.

- Chính phủ tư sản lâm thời ở Nga vẫn tiếp tục chiến tranh.

2/4/1917

- Mĩ tuyên chiến với Đức, tham gia vào chiến tranh cùng phe Hiệp ước.

- Có lợi hơn cho phe Hiệp ước.

- Trong năm 1917 chiến sự diễn ra trên cả 2 Mặt trận Đông và Tây Âu.

- Hai bên ở vào thế cầm cự.

11/1917

- Cách mạng tháng 10 Nga thành công

- Chính phủ Xô viết thành lập

3/3/1918

- Chính phủ Xô viết ký với Đức Hiệp ước Bơ-rét Li-tốp

- Nga rút khỏi chiến tranh

Đầu 1918

- Đức tiếp tục tấn công Pháp

- Một lần nữa Pa-ri bị uy hiếp

7/1918

- Mĩ đổ bộ vào châu Âu, chớp thời cơ Anh - Pháp phản công.

- Đồng minh của Đức đầu hàng: Bungari 29/9, Thổ Nhĩ Kỳ 30/10, Áo - Hung 2/11

9/11/1918

- Cách mạng Đức bùng nổ

- Nền quân chủ bị lật đổ

1/11/1918

- Chính phủ Đức đầu hàng

- Chiến tranh kết thúc

* Hoạt động 2:

- HS theo dõi bảng niên biểu, đồng thời nghe GV trình bày tóm tắt diễn biến.

* Hoạt động 1: Cả lớp

- GV:

III. Hậu quả của cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất

+ Trình bày về hậu quả của chiến tranh: 33 nước cùng 1500 triệu dân bị lôi cuốn vào vòng khói lửa của chiến tranh: 10 triệu người chết, 20 triệu người bị thương, tiêu tốn 85 tỉ đô la...

+ Các nước châu Âu trở thành con nợ của Mĩ, riêng Mĩ  được hưởng lợi trong chiến tranh nhờ bán vũ khí, đất nước không bị bom đạn tàn phá, thu nhập quốc dân tăng gấp đôi, vốn đầu tư tăng bốn lần. Nước Nhật chiếm lại một số đảo của Đức, nâng cao địa vị ở vùng Đông Nam Á và Thái Bình Dương.

+ Cách mạng tháng Mười Nga thành công và sự ra đời của nhà nước Xô viết đánh dấu bước chuyển lớn trong cụ diện chính trị thế giới. Đây là hệ quả ngoài ý muốn của các nước đế quốc khi tham chiến.

* Hậu quả của chiến tranh

-  Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc với sự thất bại của phe liên minh, gây nên thiệt hại nặng nề về người và của.

+ 10 triệu người chết.

+ 20 triệu người bị thương.

+ Tiêu tốn 85 tỉ đô la.

- Cách mạng tháng Mười Nga thành công đánh dấu bước chuyển lớn trong cục diện thế giới.

* Hoạt động 2:

* Tính chất:

- GV nêu câu hỏi: Qua nguyên nhân, diễn biến, kết cục của chiến tranh, em hãy rút ra tính chất cảu Chiến tranh thế giới thứ nhất?

 Gợi ý: Chiến tranh thế giới thứ nhất là cuộc chiến giữa các đế quốc nhằm tranh giành, phân chia thuộc địa, gây nên những thảm họa khủng khiếp cho nhân loại, em hãy rút ra tính chất của chiến tranh.

-  Chiến tranh thế giới thứ nhất là cuộc chiến tranh đế quốc phi nghĩa.

Sự kiện

Thời gian

1. Áo - Hung tuyên chiến với Xéc-bi

a. Tháng 11/1918

2. Đức tuyên chiến với Nga

b. Ngày 28/7/1914

3. Anh tuyên chiến với Đức

c. Ngày 1/8/1914

4. Mĩ tuyên chiến với Đức

d. Ngày 3/8/1914

5. Đức kí hiệp định đầu hàng không điều kiện

e. Ngày 2/4/1918

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

*  Hoạt động 1 : Cá nhân

- GV hỏi và dẫn dắt, gợi ý vào nội dung chính: Tại sao đầu thời cận đại nền văn hóa thế giới, nhất là ở châu Âu có điều kiện phát triển?

 Gợi ý: Kinh tế phát triển, mối quan hệ xã hội thay đổi, đó chính là hiện thực để có nhiều thành tựu về văn học nghệ thuật giai đoạn này.

I. Sự phát triển của nền văn hóa mới trong buổi đầu thời cận đại đến giữa thế kỉ XIX

- Kinh tế các nước có điều kiện phát triển sau các cuộc cách mạng tư sản và cách mạng công nghiệp.

- Trong xã hội tồn tại những mối quan hệ cũ, mới chồng chéo phức tạp, đây là hiện thức sống động để các nhà văn, thơ, kịch có điều kiện sáng tác.

-  Thành trì của chế độ phong kiến lung lay rệu rã.

* Hoạt động 2: Nhóm

- GV chia HS theo tổ hoặc nhóm, chuẩn bị bài sưu tầm ở nhà từ trước đó một tuần để bài học này.

 GV tổ chức cho HS thảo luận với câu hỏi: Hãy cho biết những thành tựu về mặt tư tưởng, văn hóa đến thế kỉ XIX?

 HS thảo luận nhóm,

- Xuất hiện những nhà tư tưởng tiến bộ, những nhà văn, thơ, nhà viết kịch nổi tiếng.

- Trào lưu Triết học Aïnh sáng thế kỉ XVII - XVIII ở Pháp với những con người tiêu biểu như Mông-te-xki-ơ (1689 - 1755), Vôn-te (1694 - 1778), G.G. Rút-tô (1712 - 1778), nhóm Bách khoa toàn thư.

- Thành tựu về văn hóa:

+ La Phông-ten với các truyện ngụ ngôn có tính giáo dục mọi lứa tuổi, VD: Gà trống và Cáo

+ An-đéc-xen: Con vịt xấu xí, Cô bé bán diêm...

+ Ban-dắc: Nhà văn hiện thực Pháp đã phản ánh đầy đủ hiện thực nước Pháp đầu thế kỉ XIX qua các tác phẩm của mình.

+ Pu-skin (Nga) với bài thơ: Tôi yêu em,...

+ Tào Tuyết Cần (1716 - 1763) của Trung Quốc với tác phẩm Hồng lâu mộng phản ánh các mối quan hệ trong gia đình, xã hội Trung Quốc thời phong kiến.

+ Lê Quý Đôn - nhà bác học của Việt Nam thế kỉ XVIII với những tác phẩm tiêu biểu như Kiến văn tiểu lục; Phủ biên tạp lục,...

-  Châu Âu: ở Pháp có Pi-e Cooc-nây (1606 - 1684) là đại diện xuất sắc của nền bi kịch cổ điển Pháp; La Phông-ten (1621 - 1695) là nhà thơ ngụ ngôn Pháp; Mô-li-e (1622 - 1673) là người mở đầu cho nền hài kịch cổ điển
Pháp... Ban-dắc (Pháp 1799 - 1850), An-đéc-xen (Đan Mạch, 1805 - 1875), Pu-skin (Nga, 1799 - 1837).

- Châu Á: Tào Tuyết Cần (1716 - 1763) của Trung Quốc; Nhật Bản có nhà thơ, nhà soạn kịch xuất sắc Chi-ka-mát-xư Môn-đa-ê-môn (1653 - 1725); ở Việt Nam thế kỉ XVIII có nhà bác học Lê Quý Đôn (1726 - 1784),...

+ Phản ánh hiện thực xã hội ở các nước trên thế giới thời kỳ cận đại.

+ Hình thành quan điểm, tư tưởng của con người tư sản, tấn công vào thành trì của chế độ phong kiến, góp phần vào thắng lợi của chủ nghĩa tư bản.

* Hoạt động 1: Cá nhân

 GV đặt câu hỏi cho cả lớp: Qua phần trình bày của bạn, các em có nhận xét gì về điều kiện lịch sử giai đoạn giữa thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX với thời kỳ đầu cận đại? Điều kiện đó có tác dụng gì đối với các nhà văn, nhà nghệ thuật?

+ Phản ánh hiện thức xã hội ở các nước trên thế giới thời kỳ cận đại.

+ Hình thành quan điểm, tư tưởng của con người tư sản, tấn công vào thành trì của chế độ phong kiến, góp phân vào thắng lợi của chủ nghĩa tư bản.

II. Thành tựu của văn học, nghệ thuật từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX

1. Điều kiện lịch sử

- Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi toàn thế giới và bước sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc.

- Giai cấp tư sản nắm quyền thống trị, mở rộng và xâm lược thuộc địa thì đời sống nhân dân lao động bị áp bức ngày càng khốn khổ. 

* Hoạt động 2: Cá nhân

- Chủ nghĩa tư bản được xác lập trên phạm vi toàn thế giới và bước sang giai đoạn chủ nghĩa đế quốc.

- Giai cấp tư sản nắm quyền thống trị, mở rộng và xâm lược thuộc địa thì đời sống nhân dân lao động bị áp bức ngày càng khốn khổ.

- HS trình bày một vài tác phẩm văn học tiêu biểu đại diện cho các khía cạnh khác nhau:

 Ví dụ: tác phẩm Những người khốn khổ của Víchto Huy-gô phản ánh hiện thực đời sống nhân dân trong xã hội Pháp khi Pháp trở thành đế quốc...

- Tác phẩm Thuốc của Lỗ Tấn phản ánh xã hội Trung Quốc trong bối cảnh bị các nước đế quốc xâu xé...

- Nghệ thuật: cung điện Véc xai được hoàn thành vào năm 1708; Bảo tàng Anh; Viện bảo tàng Ec-mi-ta-giơ; Bảo tàng Lu-vrơ (Pa-ri - Pháp), là bảo tàng bằng hiện vật lớn nhất thế giới (GV cho HS xem ảnh, giới thiệu về quá trình xây dựng và một số hiện vật trong các bảo tàng lớn - Phần này có thể cho HS xem phần mềm ENCARTA 2007)

- Họa sĩ: Van Gốc (Hà Lan) với tác phẩm Hoa hướng dương.

- Vích to Huy-gô (1802 - 1885):
Những người khốn khổ

- Lép Tôn-xtôi (1828 - 1910): Chiến tranh và hòa bình

- Mác-Tuên (1935 - 1910): Những cuộc phiêu lưu của Hác-ki-bê-ri (1884)

- Lỗ Tấn (1881 - 1936): A.Q. Chính chuyện; Nhật kí người điên, Thuốc,...

- Hô-xê Mác-ti (1823 - 1893): nhà thơ nổi tiếng của Cu ba.

- Nghệ thuật: cung điện Véc xai được hoàn thành vào năm 1708; Bảo tàng Anh; Viện bảo tàng Ec-mi-ta-giơ; Bảo tàng Lu-vrơ (Pa-ri-Pháp), là bảo tàng bằng hiện vật lớn nhất thế giới.

- Họa sĩ: Van Gốc (Hà Lan) với tác phẩm Hoa hướng dương, Phu-gita (Nhật Bản), Pi-cát-xô (Tây Ban Nha)...

- Phu-gi-ta (Nhật Bản)

- Đạt được nhiều thành tựu rực rỡ hơn, phản ánh hiện thực cuộc sống ở cả  các nước tư bản và các nước thuộc địa, phản ánh cuộc đấu tranh giai cấp trong xã hội, mong ước một xã hội tốt đẹp hơn,...

* Tác dụng:

- Phản ánh hiện thực xã hội, mong ước xây dựng một xã hội mới tốt đẹp hơn.

 Hoạt động 1: Cá nhân

 Cho HS đọc SGK, xem ảnh của các nhà tư tưởng tiến bộ: Xanh Xi-mông, Phu-ri-ê, Ô-oen và trả lời câu hỏi: Tư tưởng chính của các ông là gì? Nó có thể trở thành hiện thực trong bối cảnh xã hội bấy giờ không?

- Mong muốn xây dựng một xã hội không có chế độ tư hữu, không có áp bức bóc lột, nhân dân làm chủ các phương tiện sản xuất của mình

  Hoạt động 2: Cá nhân

 Cho HS tự đọc SGK và nhận xét
về tư tưởng của các nhà triết học
nổi tiếng người Đức: Hê-ghen;
Phoi-ơ-bách,... Các nhà kinh tế - chính trị Anh như Adam Xmit (1723 - 1790) và Ri-các-đo (1772 - 1823).

 Chưa thấy được mối quan hệ giữa người với người đằng sau sự trao đổi hàng hóa.

 Hoạt động 3: Nhóm    

GV cho HS làm việc theo nhóm, đọc SGK và thảo luận, điền vào phiếu học tập, trả lời các vấn đề sau:   

 Hoàn cảnh dẫn đến sự ra đời của Chủ nghĩa xã hội khoa học?

- Nội dung cơ bản                                                                                          

III. Trào lưu tư tưởng tiến bộ và sự ra đời của CNXH khoa học

* Chủ nghĩa xã hội không tưởng

- Những nhà tư tưởng tiến bộ Xnh Xi-mông, Phu-ri-ê, Ô-oen: mong muốn xây dựng một xã hội không có chế độ tư hữu, không có áp nức bóc lột, nhân dân làm chủ các phương tiện sản xuất của mình  Không tưởng vì họ không thực hiện được kế hoạch của mình trong điều kiện chủ nghĩa tư bản vẫn được duy trì và phát triển

.Triết học Đức và kinh tế chính trị học Anh:

 Hê-ghen (1770 - 1831) và Phoi-ơ-bách (1804 - 1872) là những nhà triết học nổi tiếng người Đức. Hê-ghen là nhà duy tâm khách quan còn Phoi-ơ-bách là nhà duy vật siêu hình...

 Khoa Kinh tế - chính trị cổ điển phát sinh ở Anh với các đại biểu như AđamXmít (1723 - 1790) và Ri-các-đô (1772 - 1823)  mở đầu “lí luận về giá trị lao động” nhưng chỉ mới nhìn thấy mối quan hệ giữa vật và vật chứ chưa thấy mối quan hệ giữa người với người.

Chủ nghĩa xã hội khoa học

Hoàn cảnh:

- Sự áp bức bóc lột của giai cấp tư sản giai đoạn chủ nghĩa đế quốc

- Phong trào công nhân phát triển

- C.Mác và Ph. Ăngghen thành lập, được Lê-nin phát triển

- Điểm khác với các học thuyết trước đây?

- Vai trò của Chủ nghĩa xã hội khoa học?

- Từ những nội dung trên GV có thể cụ thể thành bài tập trắc nghiệm cho HS làm.

 Ngoài ra cho HS xem ảnh của C.Mác, Ph.Ăngghen, Lê-nin và giới thiệu qua về công lao của các ông đối với việc cho ra đời và hoàn chỉnh dần Chủ nghĩa xã hội khoa học.

- GV cho HS đọc định luật Bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, Học thuyết tế bào, định luật tiến hóa của các giống loài,...

 Nội dung: Kế thừa, phát triển có chọn lọc những thành tựu của khoa học xã hội và tự nhiên mà loài người đã đạt được, chủ yếu từ thế kỉ XIX (định luật bảo toàn và chuyển hóa năng lượng, học thuyết tế bào, định luật tiến hóa của các giống loài, các trào lưu triết học cổ điển Đức, học thuyết kinh tế Anh và Lý luận về chủ nghĩa xã hội Pháp).

- Học thuyết gồm bà bộ phận chính: Triết học, kinh tế - chính trị học và chủ nghĩa xã hội khoa học (Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử kết hợp chặt chẽ với nhau).

- Điểm khác: Xây dựng học thuyết của mình trên quan điểm, lập trường giai cấp công nhân, thực tiễn đấu tranh của phong trào cách mạng vô sản thế giới  hình thành hệ thống lý luận vừa mới khoa học vừa cách mạng.

 Vai trò :

- Chủ nghĩa Mác - Lê-nin là đỉnh cao của trí tuệ loài người, là cương lĩnh cách mạng cho cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa tư bản, xây dựng xã hội cộng sản và mở ra kỷ nguyên mới cho sự phát triển của khoa học (tự nhiên và xã hội, nhân văn).

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

 GV hướng dẫn HS xác định cụ thể những sự kiện lịch sử cơ bản của thời cận đại.

* Hoạt động 1:

I. Những kiến thức cơ bản

- Sự thắng lợi của cách mạng tư sản và sự phát triển của chủ nghĩa tư bản

Yêu cầu HS làm việc theo nhóm trả lời các câu hỏi và điền vào bảng tổng kết:

- Nhóm 1. Hãy nêu nguyên nhân bùng nổ, động lực, lãnh đạo, hình thức, diễn biến, kết quả, ý nghĩa lịch sử, hạn chế của các cuộc Cách mạng tư sản thế kỉ XVI - XIX?

- Sự phát triển của phong trào công nhân quốc tế.

- Sự xâm lược của chủ nghĩa tư bản và phong trào đấu tranh của các dân tộc chống chủ nghĩa thực dân.

- Lập bảng về thắng lợi của cách mạng tư sản và sự xác lập chủ nghĩa tư bản

- Nhóm 2. Hãy nêu những đặc điểm chung và đắc điểm riêng của các cuộc Cách mạng tư sản từ thế kỉ XVI - XIX?

- Nhóm 3. Khái niệm cách mạng tư sản (phân biệt với cách mạng xã hội chủ nghĩa về nguyên nhân, mục địch, lực lượng tham gia, lực lượng lãnh đạo, kết quả, ý nghĩa).

- Các nhóm lên trình bày, GV chốt lại: Nguyên nhân sâu xa và nguyên nhân trực tiếp?

+ Nguyên nhân sâu xa làm bùng nổ cách mạng tư sản: trong lòng chế độ phong kiến đã hình thành và phát triển một lực lượng sản xuất mới và tiến bộ - sản xuất tư bản chủ nghĩa. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tư bản chủ nghĩa với quan hệ phong kiến ngày càng sâu sắc,

- Nguyên nhân sâu xa: Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tư sản chủ nghĩa với quan hệ phong kiến ngày càng sâu sắc

- Nguyên nhân trực tiếp dẫn tới sự bùng nổ của mỗi cuộc cách mạng tư sản rất khác nhau.

- Nguyên nhân trực tiếp dẫn tới sự bùng nổ của mỗi cuộc cách mạng tư sản... (Có nhiều nguyên nhân khác nhau tùy thuộc vào mỗi nước)

- Về hình thức, diễn biến của các cuộc cách mạng tư sản không giống nhau.

- Lãnh đạo cách mạng: Chủ yếu là tư sản hoặc quí tộc tư sản hóa. VD...

- GV hướng dẫn HS nhắc lại hình thức các cuộc cách mạng tư sản đã học: Chiến tranh giải phóng dân tộc; Nội chiến; Chiến tranh cách mạng bảo vệ Tổ quốc; Sự thống nhất đất nước (từ trên xuống; từ dưới lên); cuộc Minh Trị duy tân; Cải cách nông nô ở Nga,...)

- Hình thức diễn biến của các cuộc cách mạng tư sản cũng không giống nhau (có thể là nội chiến, có thể là chiến tranh giải phóng dân tộc, có thể là cải cách hoặc thống nhất đất nước,...).

- Kết quả, tính chất, ý nghĩa của các cuộc cách mạng tư sản. GV hướng dẫn HS thấy rõ kết quả chung của các cuộc cách mạng tư sản đã học, được diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau và kết quả riêng của mỗi cuộc cách mạng. Từ đó, HS có thể giải thích, vì sao cách mạng Pháp cuối thế kỉ XVIII là cuộc cách mạng tư sản triệt để nhất, song vẫn có những hạn chế.

- Các nhóm khác tiếp tục trình bày,  GV nhận xét và chốt lại các ý cơ bản.

- Kết quả: xóa bỏ chế độ phong kiến ở những mức độ nhất định, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

- Hạn chế:

+ Hạn chế chung: chưa mang lại quyền lợi cho nhân dân lao động, sự bóc lột của giai cấp tư sản với giai cấp vô sản ngày càng tăng...

+ Hạn chế riêng: tùy vào mỗi cuộc cách mạng. Chỉ có cách mạng Pháp thời kỳ chuyên chính Giacôbanh đã đạt đến đỉnh cao của cách mạng nên cuộc cách mạng này còn có tình triệt để nhưng vẫn còn hạn chế).

 So sánh cách mạng tư sản và cách mạng xã hội chủ nghĩa

* Hoạt động 1:

II. Nhận thức đúng những vấn đề chủ yếu

- GV hướng dẫn HS trả lời các câu hỏi: Vì sao sau cách mạng tư sản, giai cấp tư sản lại tiến hành cách mạng công nghiệp? Vì sao cách mạng công nghiệp lại diễn ra sớm nhất ở Anh?

 - Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở các nước lớn Âu - Mĩ vào những năm 1850 - 1870, sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX và việc các nước tư bản Âu - Mĩ chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, GV tập trung vào vấn đề:

a. Về cách mạng công nghiệp ở Anh và quá trình công nghiệp hóa ở châu Âu vào thế kỉ XIX.

- Cách mạng công nghiệp khởi đầu ở nước Anh vì chủ nghĩa tư bản sau cách mạng tư sản có điều kiện phát triển.

- Hệ quả của cách mạng công nghiệp:

+ Sự phát minh máy móc, đẩy mạnh sản xuất làm cơ sở cho việc giữ vững, phát triển chủ nghĩa tư bản

+ Sự phân chia xã hội thành hai giai cấp cơ bản đối lập nhau - giai cấp tư sản và giai cấp vô sản.

+ Sự phát triển kinh tế của các nước Anh, Pháp trong những năm 1850 - 1860 thể hiện ở những sự kiện nào?

+ Vì sao vào những thập niên cuối của thế kỉ XIX, các nước Mĩ, Đức phát triển vượt Anh, Pháp?

b. Sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở các nước lớn Âu - Mĩ vào những năm 1850 - 1870, sự tiến bộ của khoa học - kỹ thuật vào cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX và việc các nước tư bản Âu - Mĩ chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

+ Những thành tựu về khoa học - kỹ thuật? Ví dụ?

+ Tình hình và đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc ở các nước Anh, Đức, Pháp, Mĩ và Nhật?

+ Những đặc điểm chủ yếu của chủ nghĩa đế quốc?

+ Sự phát triển kinh tế của các nước tư bản Âu - Mĩ chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

+ Sự phát triển kinh tế của các nước Anh, Pháp trong những năm 1850 - 1860 thể hiện ở sự kiện chuyển lên giai đoạn đế quốc chủ nghĩa.

+ Những thập niên cuối của thế kỉ XIX, các nước Mĩ, Đức phát triển vượt Anh, do đã ứng dụng những thành tưu khoa học kỹ thuật vào sản xuất.

+ Những thành tựu về khoa học - kỹ thuật.

+ Tình hình và đặc điểm của chủ nghĩa đế quốc ở các nước Anh, Đức, Pháp, Mĩ và Nhật.

+ Những đặc điểm chủ yếu của chủ nghĩa đế quốc.

 Hoạt động 3:

 GV hướng dẫn HS nắm các vấn đề sau:

- Những mâu thuẫn cơ bản của chế độ tư bản chủ nghĩa?

c. Những mâu thuẫn cơ bản của chế độ tư bản chủ nghĩa. Phong trào công nhân và chống thực dân xâm lược.

- Những mâu thuẫn cơ bản trong xã hội tư bản chủ nghĩa là:

- Vì sao chế độ tư bản chứa đựng nhiều mâu thuẫn? (xã hội tư bản là một bước tiến so với chế độ phong kiến nhưng thực chất chỉ là thay hình thức bóc lột này bằng một hình thức bóc lột khác...)

+ Mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản với giai cấp vô sản.

+ Mâu thuẫn giữa các tập đoàn tư bản

+ Mâu thuẫn giữa giàu - nghèo...

 Hoạt động 4: Phong trào công nhân thế giới

- GV hỏi cả lớp: Sứ mệnh lịch sử của giai cấp vô sản là gì?

- Chủ nghĩa xã hội khoa học ra đời trong điều kiện lịch sử như thế nào?

 Nêu một số nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lê-nin (qua tuyên ngôn của Đảng Cộng sản ...)

- Lập niên biểu về phong trào công nhân thế giới từ đầu thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.

* Phong trào công nhân thế giới

Phong trào công nhân thế giới

Thời gian

Nơi diễn ra

Mục đích

Kết quả

Ý nghĩa

* Hoạt động 5: Phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân

d. Phong trào đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân.

- Vì sao các nước tư bản phương Tây tiến hành xâm lược các nước phương Đông? (do yêu cầu phát triển của chủ nghĩa tư bản...)

- Chế độ thống trị của chủ nghĩa tư bản được thiết lập ở các nước thuộc địa và phụ thuộc như thế nào? (nêu những nét lớn về mặt kinh tế, chính trị, xã hội...)

- Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc của các nước Á, Phi, Mĩ La-tinh mang những đặc điểm chung như thế nào?

- Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở Trung Quốc? Ấn Độ? Đông Nam Á? (giai cấp lãnh đạo, kết quả, ý nghĩa?).

- Do yêu cầu phát triển của chủ nghĩa tư bản...

- Những nét lớn về mặt kinh tế, chính trị, xã hội...

- Trên cơ sở hiểu biết đã học, trình bày về tình hình đấu tranh của nhân dân các nước thuộc địa và phụ thuộc, thái độ của giai cấp thống trị phong kiến ở các nước bị xâm lược, đô hộ; cuộc đấu tranh anh dũng của nhân dân chống chủ nghĩa thực dân,...

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

*  Hoạt động 1 : Cả lớp, cá nhân

-  GV sử dụng bản đồ đế quốc Nga 1914 để HS quan sát thấy được vị trí của đế quốc Nga với lãnh thổ chiếm 1/6 diện tích đất đai thế giới.

I. Cách mạng tháng Mười Nga 1917

1. Nước Nga trước cách mạng.

+ Về chính trị: Đầu thế kỉ XX (sau cách mạng 1905 - 1907) Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế, mọi quyền lực trong nước nằm trong tay Nga hoàng Nicôlai II (một chế độ chính trị lạc hậu nhất châu Âu, kìm hãm sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở Nga). So sánh chế độ chính trị ở Nga với chế độ chế độ cộng hòa ở các nước châu Âu khác. Nga hoàng còn thực hiện những chính sách bảo thủ, phản động, đẩy nước Nga vào cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất gây nên những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế, xã hội cho đất nước.

- Về chính trị: Đầu thế kỉ XX Nga vẫn là một nước quân chủ chuyên chế, đứng đầu là Nga hoàng.

+ Nga hoàng đã đẩy nhân dân Nga vào cuộc chiến tranh đế quốc, gây nên hậu quả kinh tế xã hội nghiêm trọng.

+ Về kinh tế: Nga chỉ là nước tư bản chủ nghĩa phát triển muộn, ngày càng lạc hậu và lệ thuộc vào phương Tây, lại bị chiến tranh tàn phá làm cho nền kinh tế suy sụp. Sau 3 năm theo đuổi chiến tranh, đầu năm 1917 nền kinh tế quốc dân hoàn toàn kiệt quệ, sản xuất công nghiệp và nông nghiệp đình đốn, nạn đói trầm trọng.

- Về kinh tế: lạc hậu, kiệt quệ vì chiến tranh, nạn đói xảy ra ở nhiều nơi, công nghiệp, nông nghiệp đình đốn.

+ Về xã hội: GV minh họa bằng bức ảnh “Những người nông dân Nga đầu thế kỉ XX” và giúp HS thấy được: phương tiện canh tác lạc hậu ở Nga lúc bấy giờ, phần lớn lao động ngoài đồng đều là phụ nữ, đàn ông phải ra trận. Ở bức tranh “Những người lính Nga ngoài Mặt trận tháng 1/1917”: cảnh tượng bãi xác binh lính Nga, chứng tỏ ngoài mặt trận quân đội Nga đã thua trận. Tính đến năm 1917 có tới 1,5 triệu người chết và 4 triệu người bị thương. Điều đó khiến nhân dân Nga càng came ghét chế độ Nga hoàng. Tình trạng lạc hậu, suy sụp về kinh tế và chính sách bảo thủ, phản động của Nga hoàng đã đè nặng lên các tầng lớp nhân dân Nga khiến cho cuộc sống của họ vô cùng cực khổ.

- Về xã hội:

+ Đời sống của nông dân, công nhân, các dân tộc trong đế quốc Nga vô cùng cực khổ.

+ Phong trào phản đối chiến tranh đòi lật đổ Nga hoàng diễn ra khớp nơi.

* Hoạt động 2: Cả lớp

 GV tiểu kết: Như vậy, năm 1917 nước Nga đã tiến sát tới một cuộc cách mạng nhằm lật đổ chế độ Nga hoàng. Cách mạng diễn ra như thế nào, kết quả ra sao, chúng ta cùng tìm hiểu phần 2.

* Hoạt động 1:

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK diễn biến cuộc Cách mạng tháng 2/1917:

- HS theo dõi SGK theo yêu cầu của GV:Tóm tắt diễn biến cuộc cách mạng về nguyên nhân bùng nổ, hình thức, lực lượng tham gia và kết quả cách mạng.

2. Từ Cách mạng tháng Hai đến Cách mạng tháng Mười

* Cách mạng dân chủ tư sản tháng 2/1917:

- GV bổ sung, kết luận.

+ Ngày 23/2/1917 cách mạng bùng nổ bằng cuộc biểu tình của 9 vạn nữ công nhân
Pê-tơ-rô-gơ-rát và lan rộng khắp thành phố, đến ngày 27/2/1917 phong trào nhanh chóng chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang. Chiếm các công sở, bắt giam các tướng tá, Bộ trưởng của Nga hoàng.

+ Lãnh đạo: Đảng Bôn-sêvích lãnh đạo công nhân chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang.

- Ngày 23/2/1917 cách mạng bùng nổ bằng cuộc biểu
tình của 9 vạn nữ công nhân
Pê-tơ-rô-gơ-rát.

- Phong trào nhanh chóng chuyển từ tổng bãi công chính trị sang khởi nghĩa vũ trang.

- Lãnh đạo là Đảng Bôn-sê-vích

+ Lực lượng tham gia: công nhân, binh lính, nông dân (66.000 binh lính giác ngộ, đứng về phe cách mạng).

- Lực lượng tham gia là công nhân, binh lính, nông dân.

* Kết quả: Nga hoàng Nicôlai II thoái vị, chế độ quân chủ chuyên chế sụp đổ. Chỉ trong vòng 8 ngày, quần chúng nhân dân đã vùng dậy lật đổ chế độ cũ, bầu ra các Xô viết đại biểu công nhân, nông dân và binh lính. Giai cấp tư sản thành lập Chính phủ lâm thời. Nga trở thành nước Cộng hòa.

- Kết quả:

+ Chế độ quân chủ chuyên chế Nga hoàng bị lật đổ.

 GV giúp HS hiểu về các “Xô viết”: Trong quá trình cách mạng tháng 2/1917 chống chế độ Nga hoàng, công nhân và binh lính đã thành lập các ủy ban đại biểu, gọi là các Xô viết. Ngày 27/2/1917 đại biểu các Xô viết họp và bầu ra Xô viết thủ đô gọi là: “Xô viết đại biểu công nhân và binh lính Pê-tơ-rô-gơ-rát”.

+ Xô viết đại biểu công nhân và binh lính được thành lập (tháng 3/1917 toàn nước Nga có 555 Xô viết)

+ Cùng thời gian giai cấp tư sản cũng thành lập Chính phủ lâm thời.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV hỏi: Căn cứ vào diễn biến, kết quả của Cách mạng tháng 2/1917, em hãy cho biết tính chất của cách mạng.

- GV nhận xét, bổ sung kết luận: Cách mạng tháng 2/1917 ở Nga mang tính chất của cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới (GV so sánh Cách mạng tháng 2/1917 ở Nga với những cuộc cách mạng tư sản cận đại để HS thấy được điểm mới của Cách mạng tháng 2/1917).

- Tính chất: Cách mạng tháng 2/1917 ở Nga là cuộc cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới.

* Hoạt động 1:

- GV thuyết trình: Sau cách mạng tháng Hai, ở Nga có 2 chính quyền song song tồn tại. Sau đó GV gọi một HS nhắc lại hai chính quyền được thành lập sau Cách mạng tháng Hai là những chính quyền nào.

- HS nhắc lại kiến thức ở phần trước:

+ Chính phủ lâm thời của giai cấp tư sản.

* Cách mạng tháng Mười Nga 1917

- Sau Cách mạng tháng Hai, Nga tồn tại 2 chính quyền song song:

+ Chính phủ lâm thời (tư sản)

+ Xô viết đại biểu của công nhân, binh lính.

+ Xô viết đại biểu (vô sản)

- GV nêu câu hỏi: Cục diện chính trị này có thể kéo dài được không? Cục diện chính trị này không thể kéo dài vì hai chính quyền đại diện cho hai giai cấp đối lập trong xã hội không thể cùng song song tồn tại.

 GV có thể mở rộng: Hia chính quyền song song tồn tại là tình hình độc đáo của nước Nga sau Cách mạng tháng 2/1917, 2 chính quyền này đại diện cho lợi ích của các giai cấp đối kháng tư sản - công nhân và các tầng lớp nhân dân lao động. Ngày 27/2/1917 đại biểu các Xô viết đã họp và thành lập Xô viết Pêtơrôgrát, đảm nhận chức năng một chính quyền. Tuy nhiên, lúc này chiếm đa số trong Xô viết là những người Men-sê-vích và xã hội cách mạng. Những người này đã ủng hộ giai cấp tư sản thành lập Chính phủ lâm thời do Huân tước Lơvốp làm Thủ tướng. Trước tình hình đó Lê-nin đã thông qua Đảng Bôn-sê-vích đề ra bản Luận cương tháng 4 chỉ ra mục tiêu đường lối tiếp theo của cách mạng Nga là chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa.

 Cục diện không thể kéo dài.

- Trước tình hình đó Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích đã xác định đường lối tiếp theo của cách mạng Nga là chuyển từ cách mạng dân chủ tư sản sang cách mạng xã hội chủ nghĩa (lật đổ chính quyền tư sản lâm thời).

 Trước hết Đảng Bôn-sê-vích chủ trương đấu tranh hòa bình để tập hợp lực lượng. Tháng 7/1917 cuộc biểu tình hòa bình của công nhân, binh lính, thủy thủ Pêtơrôgrát bị đàn áp đẫm máu (400 người bị chết và bị thương). Phong trào cách mạng bị khủng bố mạnh mẽ, khả năng đấu tranh hòa bình không còn, Đại hội lần thứ VI của Đảng Bôn-sê-vích Nga từ ngày 26/7  3/8 đã xác định khẩu hiệu chính trị mới là” “Lật đổ nền chuyên chính của giai cấp tư sản bằng con đường khởi nghĩa vũ trang”. Đến đầu tháng 10/1917, không khí cách mạng đã bao trùm hết nước Nga. Trước tình hình đó, Lê-nin bí mật từ Phân Lan trở về nước trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

- Đầu tháng 10/1917 không khí cách mạng bao trùm cả nước. Lê-nin đã về nước trực tiếp lãnh đạo khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền.

* Hoạt động 2:

- HS tự tóm tắt diễn biến khởi nghĩa vào vở.

- Diễn biến khởi nghĩa

- GV bổ sung: đêm 24/10/1917 khởi nghĩa bắt đầu, các đơn vị cận vệ đỏ đã chiếm được những vị trí then chốt của thủ đô và bao vây cung điện Mùa Đông, nơi ẩn náu cuối cùng của Chính phủ tư sản. Đêm 25/10 (7/11) quân khởi nghĩa đã tấn công cung điện Mùa Đông: Vào lúc 09h40’ đêm 25/10 đại bác của các đơn vị cận vệ đã bắt đầu nã đạn vào cung điện Mùa Đông. Đến 1h50’ sáng 26/10, cánh cửa gian phòng, nơi các Bộ trưởng ẩn nấp đã bị lật tung. Người chỉ huy đội cận vệ đỏ An-tô-nốp Ốp-sen-kô dõng dạc tuyên bố “Nhân danh ủy ban quân sự cách mạng Xô viết Pêtơrôgrát, tôi tuyên bố Chính phủ tư sản lâm thời đã bị lật đổ”.

+ Đêm 24/10/1917 bắt đầu khởi nghĩa.

+ Đêm 25/10 tấn công cung điện Mùa Đông, bắt giữ các bộ trưởng của Chính phủ tư sản.

 Khởi nghĩa Pêtơrôgrát giành thắng lợi.

 Sau Pêtơrôgrát là tháng lợi ở Mátxcơva, đầu 1918 cách mạng giành được thắng lợi hoàn toàn trên đất nước Nga rộng lớn. Cách mạng tháng Mười giành thắng lợi, chính quyền đã thuộc về tay nhân dân.

+ Ngày 3/11/1918 chính quyền Xô viết giành thắng lợi trên khắp nước Nga rộng lớn.

* Hoạt động 3: Cá nhân

- GV kết luận: Cách mạng tháng Mười Nga có mục đích khác hẳn các cuộc cách mạng tư sản đầu cận đại, nó lật đổi Chính phủ tư sản, giành chính quyền về tay nhân dân, vì vậy nó mang tính chất cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa (cách mạng vô sản)..

- Tính chất: Cách mạng tháng Mười mang tính chất của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa

* Hoạt động 1: Cá nhân

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy sự thành lập chính quyền Xô viết.

- HS theo dõi SGK: Ngay trong đêm 25/10 (7/11/1917 lịch Nga cũ) Đại hội Xô viết toàn Nga lần thứ hai khai mạc ở Điện Xmônưi đã thành lập chính quyền Xô viết do Lê-nin đứng đầu.

 GV mở rộng: Điện Xmônưi là một Tu viện, một trường dòng nổi tiếng cho các nữ quý tộc được chính Nữ hoàng bảo trợ, trong cách mạng, Xmônưi là đại bản doanh của Ủy ban Trung ương Xô viết toàn Nga và của Xô viết Pêtơrôgrát. Lê-nin đã trực tiếp chỉ đạo cách mạng tại đây.

II. Các cuộc đấu tranh xây dựng và bảo vệ chính quyền Xô viết

1. Xây dựng chính quyền Xô viết

- Đêm 25/10/1917 chính quyền Xô viết được thành lập do Lê-nin đứng đầu.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- Chính sách của chính quyền:

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK về những chính sách của chính quyền Xô viết với câu hỏi: Chính quyền Xô viết đã làm được những việc gì và đem lại lợi ích cho ai?

+ Chính quyền Xô viết thông qua sắc lệnh hòa bình và sắc lệnh ruộng đất. Trong đó sắc lệnh hòa bình lên án cuộc chiến tranh đế quốc chủ nghĩa là “một tội ác lớn đối với nhân loại” và đề nghị các nước tham chiến đàm phán để ký kết hòa ước. Sắc lệnh ruộng đất nhằm giải quyết ruộng đất cho nông dân, thủ tiêu không bồi thường ruộng đất của địa chủ,..., quốc hữu hóa ruộng đất.

+ Thủ tiêu bộ máy Nhà nước cũ, xây dựng bộ máy Nhà nước mới của người lao động.

+ Thủ tiêu những tàn tích của chế độ phong kiến, xóa bỏ sự phân biệt đẳng cấp, những đặc quyền của Giáo hội, thực hiện nam, nữ binh quyền, các dân tộc bình đẳng và có quyền tự quyết.

+ Đập tan bộ máy Nhà nước cũ, xây dựng bộ máy Nhà nước mới.

+ Thủ tiêu những tàn tích của chế độ phong kiến đem lại các quyền tự do, dân chủ cho nhân dân.

+ Xây dựng Hồng quân (quân đội cách mạng) để bảo vệ chính quyền Xô viết.

+ Thành lập hồng quân để bảo vệ chính quyền cách mạng.

+ Quốc hữu hóa các nhà máy xí nghiệp của giai cấp tư sản, thành lập Hội đồng kinh tế quốc dân tối cao để xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa.

+ Quốc hữu hóa các nhà máy xí nghiệp của giai cấp tư sản, xây dựng nền kinh tế xã hội chủ nghĩa.

- Những việc làm của chính quyền Xô viết đã đem lại lợi ích và bảo vệ lợi ích cho nhân dân lao động, thể hiện tính ưu việt tiến bộ của một chính quyền mới, chính quyền của dân, do dân, vì dân,  khác hẳn và đối lập với những chính quyền cũ của giai cấp phong kiến, tư sản ở nước Nga cũng như các nước khác ở châu Âu. Sự ra đời của Nhà nước Xô viết khiến các đế quốc lo lắng. Chúng tìm mọi cách cấu kết với bọn phản động trong nước phá hoại chính quyền mới này.

* Hoạt động 1: Cả lớp

2. Bảo vệ chính quyền Xô viết

- GV trình bày: Cuối năm 1918 quân đội 14 nước đế quốc cấu kết với các lực lượng phản cách mạng trong nước mở cuộc tấn công nhằm tiêu diệt nước Nga Xô viết.

- Để chống thù trong giặc ngoài đầu 1919 chính quyền Xô viết đã thực hiện chính sách “Cộng sản thời chiến”.

-  Cuối năm 1918 quân đội 14 nước đế quốc cấu kết với bọn phản trong nước tấn công tiêu diệt nước Nga.

- Đầu năm 1919 chính quyền Xô viết đã thực hiện chính sách cộng sản thời chiến.

* Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân

- GV kết luận:

- Nội dung của chính sách:

+ Nhà nước kiểm soát toàn bộ nên công nghiệp: quốc hữu hóa đại công nghiệp và công nghiệp vừa và nhỏ nhằm tích lũy hàng tiêu dùng tiếp tế cho quân đội.

+ Nhà nước kiểm soát toàn bộ nền công nghiệp.

+ Trưng thu lượng thực thừa của nông dân theo nguyên tắc “Không thu một chút gì của nông dân nghèo, thu của trung nông với mức độ phải, thu nhiều của phú nông”. Nhà nước độc quyền lúa mì. Năm 1920 chế độ này được áp dụng với cả khoai tây, rau đậu và nhiều nông phẩm khác.

+ Trưng thu lượng thực thừa của nông dân.

+ Thi hành chế độ cưỡng bức lao động đối với toàn dân từ 16 tuổi đến 50 tuổi theo nguyên tắc “Ai không làm thì không ăn”.

+ Thi hành chế độ cưỡng bức lao động.

+ Ban hành lệnh tổng động viên kêu gọi thanh niên nhập ngũ bảo vệ chính quyền. GV minh họa bằng bức áp phích năm 1920 “Bạn đã ghi tên tình nguyện chưa”, năm 1918 Hồng quân có nửa triệu người, đến tháng 9/1919 có 3,5 triệu, cuối năm 1920 là 5 triệu 3000 người.

- GV hỏi: Chính sách cộng sản thời chiến có tác dụng, ý nghĩa gì?

- GV nhận xét: Nga đã huy động được tối đa sức người, sức của phục vụ đất nước. Phát huy cao độ sức mạnh tổng hợp của cả dân tộc vào cuộc đấu tranh chống thù trong giặc ngoài. Bằng sức mạnh đó cuối 1920 Hồng quân Liên Xô đã đánh tan 14 nước đế quốc can thiệp, bảo vệ vững chắc Nhà nước Xô viết non trẻ. Chứng tỏ chính sách này rất phù hợp với tình hình nước Nga sau cách mạng.

- Chính sách đã động viên tối đa nguồn của cải nhân lực của đất nước, tạo nên sức mạnh tổng hợp, đến cuối năm 1920 Nga đẩy lùi sự can thiệp của các nước đế quốc, bảo vệ chính quyền non trẻ.

* Hoạt động 1: Cá nhân

- GV yêu cầu một HS nhắc lại kết quả của Cách mạng tháng Mười Nga. Kết quả đó có ý nghĩa gì với nước Nga và với thế giới.

- HS suy nghĩ trả lời.

- Với nước Nga.

- GV giúp HS thấy rõ ý nghĩa quốc tế của Cách mạng tháng Mười: nó là cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa đầu tiên trên thế giới. Có ý nghĩa mở đầu và mở đường, đáp ứng đòi hỏi cấp bách của cuộc đấu tranh giải phóng người lao động và các dân tộc bị áp bức trên thế giới. Cách mạng tháng Mười  không những thức tỉnh, cổ vũ ý chí đấu tranh mà còn có ý nghĩa mở đầu và mở đường cho cuộc đấu tranh giải phóng loài người khỏi bị áp bức bóc lột.

+ Đập tan ách áp bức, bóc lột của phong kiến, tư sản, giải phóng công nhân và nhân dân lao động.

+ Đưa công nhân và nông dân lên nắm chính quyền, xây dựng chủ nghĩa xã hội.

- Với thế giới:

+ Làm thay đổi cục diện thế giới.

+ Cổ vũ và để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho cách mạng thế giới.

 Sự kiện

Thời gian

1. Cách mạng dân chủ tư sản bùng nổ ở Nga

a. Đầu năm 1918

2. Lê-nin về nước trực tiếp chỉ đạo cách mạng

b. Tháng 2/1917

3. Quân khởi nghĩa chiếm cung điện Mùa Đông

c. Ngày 7/10/1917

4. Cách mạng giành thắng lợi trên toàn nước Nga

d. Ngày 25/10/1917

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK về tình hình nước Nga sau chiến tranh ( 1921).

- HS theo dõi SGK, tự tóm tắt tình hình kinh tế, chính trị, xã hội ở nga vào vở.

I. Chính sách kinh tế mới và công cuộc khôi phục kinhtế(1921- 1925)

1. Chính sách kinh tế mới

* Hoàn cảnh lịch sử:

+ Sau 7 năm chiến tranh (1920) sản xuất công nghiệp giảm 7 lần so với 1913 (còn 1/7 so với trước chiến tranh).

- Sau 7 năm chiến tranh liên miên, nền kinh tế quốc dân bị tàn phá nghiêm trọng.

+ Sản xuất nông nghiệp giảm một nửa so với trước chiến tranh (còn 1/2).

+ Lợi dụng tình hình kinh tế sa sút và một bộ phận nhân dân có thái độ bất bình với những chính sách của Nhà nước, bọn phản động nổi dậy chống phá chính quyền, có nơi chúng đã chiếm được chính quyền cấp huyện.

- Tình hình chính trị không ổn định. Các lực lượng phản cách mạng điên cuồng chống phá gây bạo loạn ở nhiều nơi.

+ Chính sách cộng sản thời chiến không còn phù hợp trong thời bình vì đối lập với lợi ích của người nông dân, gây trở ngại đối với sự phát triển kỹ thuật của đất nước. Nước Nga Xô viết sau nội chiến khủng hoảng trầm trọng. Trước tình hình đó, 3/1921 Đảng Bôn-sê-vích quyết định thực hiện chính sách mới do Lê-nin đề xướng.

-  Chính sách cộng sản thời chiến đã lạc hậu kìm hãm nền kinh tế, khiên nhân dân bất bình.

 Nước Nga Xô viết lâm vào khủng hoảng.

- Tháng 3/1921 Đảng Bôn-sê-vích quyết định thực hiện chính sách mới do Lê-nin đề xướng.

* Nội dung:

* Hoạt động 2: Cả lớp

+ Trong nông nghiệp: Thi hành chế độ thuế lương thực. Thuế lương thực nộp bằng hiện vật.

- Trong nông nghiệp ban hành thuế nông nghiệp.

+ Trong công nghiệp: Nhà nước tập trung khôi phục công nghiệp nặng, tư nhân hóa những xí nghiệp vừa và nhỏ dưới sự kiểm soát của nhà nước, khuyến khích tư bản nước ngoài đầu tư vào Nga, nhà nước nắm các ngành kinh tế chủ chốt: công nghiệp, giao thông vận tải, ngân hàng, ngoại thương.

- Trong công nghiệp: Nhà nước khôi phục công nghiệp nặng, tư nhân hóa những xí nghiệp dưới 20 công nhân. Khuyến khích nước ngoài đầu tư vào nước Nga.

+ Thương nghiệp và tiền tệ, cho phép tư nhân tự do buôn bán, trao đổi, mở các chợ, khôi phục, đẩy mạnh mối liên hệ giữa thành thị và nông thôn. 1924 nhà nước phát hành đồng rúp mới.

 Chính sách cộng sản thời chiến do nhà nước nắm độc quyền quản lý nền kinh tế quốc dân. Còn chính sách kinh tế mới thực chất là chuyển nền kinh tế do nhà nước độc quyền, sang nền kinh tế nhiều thành phần do nn kiểm soát, khôi phục lại nền kinh tế hàng hóa.

 Thực chất là chuyển nền kinh tế do nhà nước độc quyền sang nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần do nhà nước kiểm soát.

* Hoạt động 3: Cả lớp

- HS theo dõi bảng thống kê và phát biểu nhận xét của mình.

* Tác dụng - ý nghĩa

- Từ 1921 - 1923 sản lượng nhiều ngành kinh tế ở Nga tăng nhanh, chứng tỏ chính sách kinh tế mới có tác dụng thúc đẩy kinh tế quốc dân chuyển biến , giúp Liên Xô khôi phục được kinh tế.

+ Chính sách kinh tế mới là sự chuyển đổi kịp thời, đầy sáng tạo của Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích.

- Thúc đẩy kinh tế quốc dân chuyển biến rõ rệt, giúp nhân dân Xô viết vượt qua khó khăn, hoàn thành khôi phục kinh tế.

- Là bài học đối với công cuộc xây dựng của một số nước xã hội chủ nghĩa.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

2. Liên bang Xô viết thành lập

- GV yêu cầu HS theo dõi sự thành, mở rộng Liên bang Xô viết.

- HS theo dõi SGK tự tóm tắt vào vở.

- GV hỏi: Tại sao thành lập Liên bang?

Việc thành lập liên bang có ý nghĩa gì?

+ HS theo dõi SGK suy nghĩ và trả lời.

- Tháng 12/1922 Đại hội Xô viết toàn Nga đã tuyên bố thành lập Liên Bang cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô)

- Gồm 4 nước cộng hòa, đến năm 1940 có thêm 11 nước.

* Hoạt động 1: Nhóm

- GV dẫn dắt: ở Liên Xô nhiệm vụ mở đầu cho công cuộc xây dựng CNXH là thực hiện công nghiệp hóa XHCN.

II. Công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô (1925 - 1941)

11. Những kế hoạch 5 năm đầu tiên và thành tựu

- CN hóa xã hội chủ nghĩa là gì?

- Tại sao Liên Xô phải thực hiện công nghiệp hóa?

- Mục đích của công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô

- Biện pháp thực hiện

- Kết quả đạt được.

+ Công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa: Công nghiệp hóa là quá trình xây dựng một nền sản xuất cơ khí hóa trong ngành kinh tế quốc dân, trước hết là trong ngành công nghiệp

* Trong công nghiệp: thực hiện công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.

+ Sau công cuộc khôi phục kinh tế, Liên Xô vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu. Nông nghiệp chiếm 2/3 tổng thu nhập quốc dân, nằm trong vòng vây thù địch và sự cấm vận của các nước tư bản. Nhân dân Liên Xô phải xây dựng được một nền kinh tế độc lập, tự chủ, không phụ thuộc vào nước ngoài. Do vậy công nghiệp hóa là nhiệm vụ mở đầu cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

- Sau công cuộc khôi phục kinh tế Liên Xô vẫn là một nước nông nghiệp lạc hậu. Kinh tế bị bao vây, kỹ thuật, thiết bị lệ thuộc nước ngoài  Đảng Cộng sản đề ra nhiệm vụ công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa.

+ Mục tiêu: Đưa Liên Xô trở thành một nước công nghiệp có những ngành công nghiệp chủ chốt.

- Mục đích: Đưa Liên Xô trở thành một nước công nghiệp có những ngành công nghiệp chủ chốt.

+ Biện pháp thực hiện: Liên Xô chủ trương ưu tiên phát triển công nghiệp nặng, chế tạo máy móc và nông cụ, công nghiệp năng lượng (điện, than, mỏ...), công nghiệp khai khoáng, công nghiệp quốc phòng.

- Biện pháp:

+ Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng.

+ Có mục tiêu cụ thể cho từng kế hoạch dài hạn (1928 - 1932) và (1933 - 1937).

+ Kết quả: GV cho HS theo dõi khai thác bảng thống kê, sản lượng một số ngành công nghiệp của Liên Xô 1929 - 1939 để thấy được kết quả của công nghiệp chiếm 77,4% tổng sản phẩm quốc dân.

- Kết quả: Năm 1937 sản lượng công nghiệp chiếm 77,4% tổng sản phẩm quốc dân.

* Hoạt động 2: Cả lớp

- Tập thể nông nghiệp là một hình thức cải tạo sản xuất chủ yếu trước đây nhằm tổ chức nông dân cá thể theo con đường xã hội chủ nghĩa. Đưa nông dân cá thể vào làm ăn tập thể trong các tổ đổi công, tổ hợp sản xuất, hợp tác xã nông nghiệp, nông trang tập thể. Ở Liên Xô đã thực hiện nhiệm vụ của công việc này là thể hóa, cơ giới hóa nông nghiệp, thành tựu khoa học - kỹ thuật tiên tiến vào nông nghiệp. Vận dụng kế hoạch hợp tác của Lê-nin, đưa đất nước tiến lên xã hội chủ nghĩa.

+ Trong nông nghiệp: Ưu tiên tập thể hóa nông nghiệp, đưa 93% số nông hộ với 90% diện tích đất canh tác vào nền nông nghiệp tập thể hóa.

- Văn hóa - giáo dục: Thanh toán nạn mù chữ, phát triển mạng lưới giáo dục phổ thông, phổ cập tiểu học trong cả nước, phổ cập trung học cơ sở thành phố.

* Xã hội: Cơ cấu giai cấp thay đổi xã hội chỉ còn 2 giai cấp lao động là công nhân, nông dân và trí thức xã hội.

* Hoạt động 3: Cả lớp

- Từ năm 1937, Liên Xô thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ ba, nhưng công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội bị gián đoạn bởi cuộc chiến tranh xâm lược của phát xít Đức tháng 6/1941.

- Từ năm 1937 Liên Xô tiếp tục thực hiện kế hoạch 5 năm lần ba, sang tháng 6/1941 Đức tấn công Liên Xô, công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội bị gián đoạn.

* Hoạt động 1:

2. Quan hệ ngoại giao của Liên Xô

+ Chính quyền Xô viết đã từng bước xác lập quan hệ ngoại giao với một số nước châu Á (thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Mông Cổ, Trung Quốc) và châu Âu (Extônia, Lít-va, Lát-vi-a, Phần Lan, Ba Lan).

- Liên Xô đã từng bước xác lập quan hệ ngoại giao với một số nước láng giềng châu Á, châu Âu.

+ Từng bước phá vỡ chính sách bao vây cô lập về kinh tế và ngoại giao của các nước đế quốc. Bằng những biện pháp đấu tranh kiên quyết và mềm dẻo, chỉ trong vòng 4 năm (1922 - 1925) Liên Xô đã được các cường quốc tư bản: Đức, Anh, Italia, Pháp, Nhật, lần lượt công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với 20 nước. Năm 1933, Mĩ công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với Liên Xô.

chỉ trong vòng 4 năm (1922 - 1925) Liên Xô đã được các cường quốc tư bản: Đức, Anh, Italia, Pháp, Nhật, lần lượt công nhận và thiết lập quan hệ ngoại giao với 20 nước

+ Năm 1933 đặt quan hệ ngoại giao với Mĩ.

Sự kiện

Thời gian

1. Đảng Bôn-sê-vích quyết định thực hiện chính sách kinh tế mời.

a. Năm 1928 - 1932

2. Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô viết (Liên Xô) thành lập.

b. Tháng 3/1921

3. Lê-nin qua đời.

c. Tháng 12/1922

4. Liên Xô thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất.

d. Ngày 21/1/1924

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV gợi cho HS nhớ lại kiến thức đã học về cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất (1914 - 1918) đặc biệt là kết cục của chiến tranh

1. Thiết lập trật tự thế giới mới theo hệ thống hòa ước Vec-xai-Oa-sinh-tơn

- Sau đó GV thông báo: Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc, các nước tư bản đã tổ chức Hội nghị hòa bình ở Vec-xai (1919- 1920) và Oa-sinh-tơn (1921 - 1922) để ký kết hòa ước và các Hiệp ước phân chia quyền lợi. Một trật tự thế giới mới được thiết lập thông qua các văn kiện Vec-xai -Oa-sinh -tơn nên thường gọi là hệ thống Vec-xai -Oa-sinh -tơn.

- Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc, các nước tư bản đã tổ chức Hội nghị hòa bình ở Vec-xai (1919- 1920) và Oa-sinh-tơn (1921 - 1922) để phân chia quyền lợi. Một trật tự thế giới được thiết lập mang tên hệ thống hòa ước Vec-xai - Oasinhtơn.

- GV: Với hòa ước Vec-xai -Oa-sinh -tơn, Đức mất 1/8 đất đai, gần 1/2 dân số, 1/3 mỏ sắt, gần 1/3 mỏ than, 2/5 sản lượng gang, gần 1/3 sản lượng thép và gần 1/7 diện tích trồng trọt. Đế quốc Áo - Hungari bị tách ra thành 2 nước nhỏ khác nhau là Áo và Hungari với diện tích nhỏ hơn trước rất nhiều. Trên đất đai Áo - Hungari cũ, những nước mới được thành lập và Tiệp khắc và Nam Tư. Một số đất đai khác thì cắt thêm cho Rumani và Italia. Ba Lan cũng được thành lập với các vùng thuộc Áo, Đức, Nga...

- Hệ thống này mang lại nhiều lợi lộc cho nước thắng trận, xác lập sự nô dịch, áp đặt với các nước bại trận, gây nên mâu thuẫn sâu sắc giữa các nước đế quốc

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV dẫn: Trong điều kiện trật tự thế giới mới được thiết lập gây nên mâu thuẫn sâu sắc giữa các đế quốc như vậy thì bản thân sự phát triển của các nước tư bản cũng thúc đẩy các mâu thuẫn đó ngày càng lên cao. Trước tiên là trong giai đoạn 1918 - 1923.

2. Cao trào cm 1918 - 1922 ở các nước tư bản. Quốc tế Cộng sản

_ HS theo dõi SGK, suy nghĩ, trả lời

- GV củng cố, giải thích: Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, các nước châu Âu kể cả nước thắng trận và bại trận đều suy sụp về kinh tế. Pháp tuy thắng trận nhưng bị tổn thất nặng nề: 1,4 triệu người chết, 10 tỉnh công nghiệp phát triển lại bị tàn phá, tổng số thiệt hại về vật chất lên tới 20 tỷ frăng.. Đức bại trận với 1,7 triệu người chết, mất toàn bộ thuộc địa, phải cắt 1/8 lãnh thổ của mình cho các nước thắng trận... đời sống công nhân và nhân dân lao động ở những nước này vô cùng khổ cực. Được thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 soi đường và cổ vũ, họ đã vùng dạy đấu tranh.

- Trong những năm 1918 - 1923,các nước tư bản lâm vào khủng hoảng kinh tế (do hậu quả của chiến tranh). Cao trào cách mạng bùng nổ.

- GV củng cố và chốt ý: Trong cao trào cách mạng (1918- 1923) các Đảng Cộng sản đã được thành lập ở nhiều nước như Đức, Áo, Hungari, Ba Lan, Phần Lan. Sự phát triển của phong trào cách mạng ở châu âu nói riêng cũng như thế giới nói chung đòi hỏi phải có một tổ chức quốc tế để lãnh đạo đường lối đúng đắn. Với những hoạt động tích cực của Lê-nin và Đảng Bôn-sê-vích Nga, tổ chức Quốc tế Cộng sản đã được thành lập ngày 2/3/1919 tại Matxcơva.

- Hệ quả; Nhiều Đảng Cộng sản ra đời ở các nước đòi hỏi phải có một tổ chức quốc tế lãnh đạo. Với vai trò tích cực của Lê-nin ngày 2/3/1919 Quốc tế Cộng sản được thành lập

- GV thông báo: Trong thời gian tồn tại từ năm 1919 - 1934, Quốc tế Cộng sản đã tiến hành 7 lần đại hội, đề ra đường lối cách mạng đúng đắn cho từng thời kỳ phát triển của cách mạng thế giới. Tại đại hội lần II (1920), Quốc tế Cộng sản đã thông qua “Luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa” do Lê-nin khởi thảo. Tại đại hội VII (1935) Quốc tế Cộng sản đã chỉ rõ nguy cơ của chủ nghĩa phát xít và kêu gọi các Đảng Cộng sản tích cực đấu tranh thành lập các Mặt trận thống nhất công nhân nhằm mục tiêu chống phát xít, chống chiến tranh.

- Từ 1919 - 1943, Quốc tế Cộng sản tiến hành 7 lần đại hội, vạch ra đường lối đúng đắn kịp thời cho từng thời kỳ phát triển của cách mạng thế giới.

- GV chốt: Quốc tế Cộng sản là một tổ chức cách mạng của giai cấp vô sản và các dân tộc bị áp bức trên tòan thế giới. Quốc tế Cộng sản đã có công lao to lớn trong việc thống nhất và phát triển phong trào cách mạng thế giới.

- Vai trò của Quốc tế Cộng sản có công lao to lớn trong việc thống nhất à phát triểnphát triển phong trào cách mạng thế giới.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV thông báo: Trong những năm 1929 - 1933 thế giới tư bản diễn ra 1 cuộc đại khủng hoảng kinh tế. Đây là 1 cuộc “khủng hoảng thừa” kéo dài nhất, tàn phá nặng nề nhất và gây nên những hậu quả chính trị, xã hội tai hại nhất trong lịch sử chủ nghĩa tư bản.

3. Cuộc khủng hoảng kinh tế 1923 - 1933 và hậu quả của nó.

- GV yêu cầu HS theo dõi SGK và hỏi: nguyên nhân nào dẫn tới khủng hoảng kinh tế 1929 - 1933?

- HS đọc sách, trả lời. GV nhận xét và bổ sung: trong những năm 1924- 1929 các nước tư bản bước vào thế kì ổn định về chính trị và tăng trưởng nhanh về  kinh tế. Tháng 10/1929, cuộc khủng hoảng bùng nổ ở Mĩ sau đó lan ra các nước tư bản chủ nghĩa và kéo dài đến năm 1933.

- Nguyên nhân : trong những năm 1924- 1929, các nước tư bản ổn định trưởng cao về kinh tế,nhưng do sản xuất ồ ạt, chạy đua theo lợi nhuận dẫn đến tình trạng hàng hóa ế thừa, cùng vượt quá xa cầu, tháng 10/1929 khủng hoảng kinh tế bùng nổ ở Mĩ rồi lan ra toàn bộ thế giới tư bản.

- GV bổ sung phân tích và chốt ý.

- Hậu quả

+ Cuộc khủng hoảng lần này trước hết đã tàn phá nặng nề kinh tế ở các nước tư bản chủ nghĩa. Ví dụ, ở Mĩ cơ 13 vạn công ty bị phá sản, 10.000 ngân hàng phải đóng cửa, sản lượng thép sụt 76%, ô tô 80% thu nhập nông nghiệp năm 1932 chỉ bằng 1/2 năm 1929. Để giữ giá hàng hóa bọn chủ tư bản đã phá hủy các phương tiện sản xuất và hàng hóa tiêu dùng ở Mĩ. Năm 1931, người ta đã phá hủy những lò cao có thể sản xuất ra 1 triệu tấn thép trong 1 năm, đánh đắm 124 tàu biển (trọng tải khoảng 1 triệu tấn); ở Braxin 1933 có 22 triệu bao cà phê bị liệng xuống biển.

+ Về kinh tế: Tàn phá nặng nề nền kinh tế các nước tư bản, đẩy hàng trăm triệu người (công nhân, nông dân và gia đình họ) vào tình trạng đói khổ.

+ Cuộc khủng hoảng này còn gây ra hậu quả nghiêm trọng về chính trị, xã hội. Hàng chục triệu công  nhân thất nghiệp, nông dân mất ruộng đất, sống trong cảnh nghèo đó, túng quẫn. Những cuộc đấu tranh, biểu tình, tuần hành của những người thất nghiệp diễn ra khắp cả nước. Theo thống kê không đầy đủ, trong thời gian từ năm 1928 đến cuối năm 1933, số người tham gia bãi công ở các nước tư bản chủ nghĩa đã lên tới 17 triệu, con số ngày bãi công là 267 triệu

+ Về chính trị - xã hội: bất ổn định. Những cuộc đấu tranh, biểu tình diễn ra liên tục khắp cả nước, lôi kéo hàng triệu người tham gia.

1. Các nước Đức, Italia, Nhật Bản... không có hoặc có ít thuộc địa, thiếu vốn nguyên liệu và thị trường nên đi theo con đường chủ nghĩa phát xít để đối nội, đàn áp được phong trào cách mạng đối ngoại, tiến hành chiến tranh phân chia lại thế giới.

2. Các nước Mĩ, Anh, Pháp..vì có thuộc địa, vốn và thị trường có thể thoát ra khỏi khủng hoảng bằng những chính sách cải cách kinh tế - xã hội một cách ôn hòa. Cho nên chủ trương tiếp tục duy trì nền dân chủ đại nghị, duy trì nguyên trạng hệ thống Vec-xai -Oa-sinh -tơn.

 Quan hệ giữa các cường quốc tư bản do đó ngày càng chuyển biến phức tạp và dần dần hình thành 2 khối đế quốc đối lập. Một bên là Mĩ, Anh, Pháp và một bên là Đức, Italia, Nhật Bản. Cuộc chạy đua vũ trang ráo riết giữa 2 khối đế quốc này đã báo hiệu nguy cơ của một cuộc chiến tranh thế giới mới.

+ Về quan hệ quốc tế: Làm hình thành hai khối đế quốc đối lập. Một bên là Mĩ, Anh, Pháp và một bên là Đức, Italia, Nhật Bản ráo riết chạy đua vũ trang, báo hiệu nguy cơ của một cuộc chiến tranh thế giới mới.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV: Vì sao lại diễn ra phong trào mặt trận nhân dân chống phát xít và nguy cơ chiến tranh (1929 - 1939) ?

4. Phong trào Mặt trận nhân dân chống phát xít và nguy cơ chiến tranh.

- HS xâu chuỗi lại các sự kiện đã học ở các phần trên và trả lời. GV củng cố và chốt ý. Trước thảm họa của chủ nghĩa phát xít và cuộc chiến tranh Thiết bị mới mà bọn phát xít đang cố tình gây ra, dưới sự chỉ đạo của Quốc tế Cộng sản (đại hội VII) phong trào đấu tranh thành lập Mặt trận nhân dân chống phát xít và chiến tranh đã lan rộng ở nhiều nước tư bản.

- Nguyên nhân: Trước thảm họa của chủ nghĩa phát xít và nguy cơ chiến tranh thế giới, dưới sự chỉ đạo của Quốc tế Cộng sản phong trào đấu tranh thành lập Mặt trận nhân dân chống phát xít và chiến tranh đã lan rộng ở nhiều nước tư bản như Pháp, Italia, Tiệp Khắc, Hi Lạp, Tây Ban Nha. ..

- Sau đó, GV yêu cầu HS đọc SGK về diễn biến phong trào ở Pháp và Tây Ban Nha rồi yêu cầu các em rút ra kết luận về kết quả của phong trào.

- Kết quả: Phong trào giành được thắng lợi điển hình ở Pháp, nhưng ở nhiều nơi đã thất bại như Tây Ban Nha.

Sự kiện

Thời gian

1. Quốc tế Cộng sản được thành lập

a. Tháng 2/1936

2. Cuộc khủng hoảng kinh tế nổ ra ở Mĩ

b. Tháng 3/1929

3. Thắng lợi của Mặt trận nhân dân Pháp

c. Tháng 10/ 1929

4. Mặt trận nhân dân Tây Ban Nha thắng lợi trong tổng tuyển cử

d. Từ năm 1936 - 1939

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV hỏi: Hoàn cảnh lịch sử nào làm bùng nổ cao trào cách mạng 1918 - 1923 ở nước Đức?

1. Nước Đức và cao trào cách mạng 1918 - 1923.

* Hoàn cảnh lịch sử:

 (GV đưa ra câu hỏi gợi mở: Cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất đã gây hậu quả tới nước Đức như thế nào? Việc chính phủ Đức phải ký kết hòa ước Vec-xai với các nước thắng trận đã gây tác động to lớn gì đối với nước Đức?)

- Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất, Đức là nước bại trận bị chiến tranh tàn phá nghiêm trọng

- Tháng 6/1919 hòa ước Véc-xai được ký kết. Nước Đức phải chịu những điều kiện hết sức nặng nề, trở nên kiệt quệ và rối loạn chưa từng thấy.

- GV gọi 1 HS trả lời, các HS khác bổ sung, sau đó GV phân tích: Nước Đức sau Chiến tranh thế giới thứ nhất rất căng thẳng. Trước hết, Đức là nước bại trận, hoàn toàn suy sụp về kinh tế, chính trị và quân sự. Đặc biệt, tháng 6/ 1919, chính phủ Đức phải ký kết hòa ước Véc-xai với các nước thắng trận và phải chịu những điều khoản nặng nề.

 Do vậy, cao trào cách mạng bùng nổ.

- Tiếp đó, GV đưa ra câu hỏi: Cao trào cách mạng 1928 - 1923 diễn ra ở Đức như thế nào? Thu được kết quả gì?

* Diễn biến

- Từ tháng 10/ 1923 phong trào tạm lắng

- HS đọc sách, trả lời. GV nhận xét và chốt ý: Diễn ra cuộc cách mạng dân chủ tư sản tháng 11/1918 đã lập đổ chế độ quân chủ chuyên chế, thiết lập chế độ cộng hòa tư sản (Cộng hòa Vaima). Từ 1919 - 1923 phong trào cách mạng tiếp tục dâng cao dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng Cộng sản Đức. Từ 10/1923 cao trào cách mạng tạm lắng đo sự đàn áp của chính quyền tư sản.

* Hoạt động 1: Cá nhân

- Gv đưa ra câu hỏi:  Tình hình nước Đức trong những năm 1924 - 1929 như thế nào(về kinh tế, chính trị, xã hội)

2. Những năm ổn định tạm thời (1924 - 1929)

- GV bổ sung và chốt ý: Từ cuối năm 1923 tình hình kinh tế, chính trị, xã hội Đức dần dần ổn định.

- Từ cuối năm 1923, tình hình kinh tế, chính trị Đức dần dần ổn định.

+ Chính trị: Tình hình chính trị của Đức được củng cố cả về đối nội và đối ngoại. Về đối nội, chế độ cộng hòa Vaima được củng cố, quyền lực của giới tư bản độc quyền được tăng cường. Chính phủ tư sản thi hành chính sách đàn áp phong trào đấu tranh của công nhân, công khai tuyên truyền tư tưởng phục thù cho nước Đức.

+ Chính Trị:

- Đối nội: Chế độ cộng hòa Vaima được củng cố, tăng cường đàn áp phong trào công nhân, truyền bá tư tưởng phục thù.

- Đối ngoại: Vị trí quốc tế của Đức được phục hồi (tham gia Hội Quốc liên) 

  Về đối ngoại, vị trí quốc tế của Đức dần dần được phục hồi. Đức tham gia Hội Quốc liên, ký kế một số Hiệp ước với các nước tư bản châu Âu và Liên Xô.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV thông báo: Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới cuối năm 1929 đã giáng đòn nặng nề vào nền kinh tế Đức. Năm 1932, sản xuất công nghiệp giảm 47% so với những năm trước khủng hoảng. Hàng nghìn nhà máy, xí nghiệp phải đóng cửa. Hơn 5 triệu người bị thất nghiệp. Chính trị - xã hội khủng hoảng trầm trọng.

II. Nước Đức trong những năm 1929 - 1939

1. Khủng hoảng kinh tế và quá trình Đảng Quốc xã lên cầm quyền.

- Cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới cuối năm 1929 đã giáng đòn nặng nề làm kinh tế - chính trị - xã hội Đức khủng hoảng trầm trọng

- HS thảo luận, cử đại diện trả lời. GV nhận xét, củng cố và chốt ý: Trong bối cảnh kinh tế, chính trị, xã hội khủng hoảng trầm trọng, giai cấp tư sản cầm quyền không đủ sức mạnh để duy trì chế độ cộng hòa tư sản, đưa đất nước vượt qua khủng hoảng. Trong bối cảnh ấy, các thế lực phản động, hiếu chiến tập hợp trong Đảng công nhân quốc gia xã hội (Đảng Quốc xã) ngày càng mở rộng ảnh hưởng trong quần chúng, đứng đầu là Hit-le. Chúng chủ trương phát xít hóa bộ máy nhà nước, thiết lập chế độ độc tài khủng bố công khai.

- Để đối phó lại khủng hoảng, giai cấp tư sản cầm quyền quyết định đưa Hit-le thủ lĩnh Đảng Quốc xã Đức lên nắm chính quyền. Đảng Cộng sản Đức kiên quyết đấu tranh song không ngăn cản được quá trình ấy.

 Ngày 30/1/1933, Tổng thống Hin-đen-bua lập chính phủ mới, mở ra một thời kỳ đen tối trong lịch sử nước Đức.

- Ngày 30/1/1933, Hit-le lên làm Thủ tướng. Chủ nghĩa phát xít thắng thế ở Đức.

* Hoạt động 1: Theo nhóm

- GV hỏi: Chính phủ Hit-le đã thực hiện chính sách kinh tế, chính trị và đối ngoại như thế nào trong những năm 1933 - 1939?

 GV chia lớp thành 3 nhóm:

 Nhóm 1: Những chính sách về chính trị

 Nhóm 2: Những chính sách về kinh tế

 Nhóm 3: Những chính sách về đối ngoại

2. Nước Đức trong thời kỳ Hit-le cầm quyền (1933 - 1939)

- Trong thời kỳ cầm quyền (1933 - 1939) Hit-le đã thực hiện các chính sách tối phản động về chính trị, xã hội, đối ngoại.

- GV gọi đại diện các nhóm trình bày và bổ sung cho nhau, sau đó GV nhận xét và chốt ý.

- Chính trị:

+ Nhóm 1: Về chính trị, chính phủ Hit-le ráo riết thiết lập nền chuyên chính độc tài, công khai khủng bố các Đảng phái dân chủ tiến bộm, trước hết là Đảng phái dân chủ tiến bộ, trước hết là Đảng Cộng sản Đức. Tháng 2/1933, chính quyền phát xít Đức dựng lên “vụ đốt cháy nhà Quốc hội” để lấy cớ khủng bố, tàn sát những người cộng sản. Năm 1934 Tổng thống Hin-đen-bua qua đời. Hit-le tuyên bố hủy bỏ hoàn toàn nền cộng hòa Vaima, thay  vào đó là nền “Chuyên chế độc tài khủng bố công khai” mà Hit-le là thủ lĩnh tối cao và tuyệt đối.

+ Công khai khủng bố của Đảng phái dân chủ tiến bộ, đặt Đảng Cộng sản ra ngoài vòng pháp luật.

+ Thủ tiêu nền cộng hòa Viama, thiết lập nền chuyên chính độc tài do Hit-le làm thủ lĩnh tối cao và tuyệt đối.

+ Nhóm 2: Về kinh tế, Chính quyền phát xít tiến hành tổ chức nền kinh tế theo hướng tập trung, mệnh lệch, phục vụ nhu cầu quân sự. Các ngành công nghiệp quân sự được phục hòi và hoạt động khẩn trương.

- Kinh tế: tổ chức nền kinh tế theo hướng tập trung mệnh lệch, phục vụ nhu cầu quân sự.

+ Nhóm 3: Về đối ngoại, chính quyền Hit-le tăng cường các hoạt động chuẩn bị chiến tranh. Tháng 10/1933, nước Đức tuyên bố rút  khỏi Hội Quốc liên để được tự do hành động. Năm 1935, Hit-le ban hành tổng động viên quân dịch, xây dựng 36 sư đoàn thường trực. Đến năm 1938, nước Đức đã trở thành một trại lính không lồ, đủ sức tiến hành các kế hoạch gây chiến tranh xâm lược.

- Đối ngoại:

+Nước Đức tuyên bố rút khỏi Hội Quốc liên để được tự do hành động.

+ Ra lệnh tổng động viên quân dịch, xây dựng nước Đức trở thành một trại lính khổng lồ.

- Ngày 26/11/1936, phát xít Đức ký với Nhật Bản “Hiệp ước chống Quốc tế Cộng sản”. Sau đó phát xít Italia tham gia Hiệp ước này, làm hình thành khối phát xít Đức - Italia - Nhật Bản nhằm tiến tới phát động cuộc chiến tranh để phân chia lại thế giới.

+ Ký với Nhật Bản “ Hiệp ước chống Quốc tế Cộng sản” hình thành khối phát xít Đức - Italia - Nhật Bản.

 Mục tiêu: Nhằm tiến tới phát động cuộc chiến tranh để phân chia lại thế giới.

Sự kiện

Thời gian

1.Cộng hòa Vai-ma được thành lập

a. Tháng 4/1919

2. Nước cộng hòa Xô viết Ba-vi-e thành lập

b. Mùa hè năm 1919

3. Hit-le làm Thủ tướng

c. Năm 1934

4. Hit-le làm Quốc trưởng

d. Tháng 01/1933

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cơ bản

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV dùng lược đồ thế giới sau Chiến tranh thế giới thứ nhất giới thiệu vị trí của Mĩ: nằm ở vùng Bắc châu Mĩ, được đại dương bao bọc. Đây là một trong những nguyên nhân để Chiến tranh thế giới thứ nhất không lan tới nước Mĩ. Trong giai đoạn đầu của chiến tranh, Mĩ giữ thái độ trung lập, buôn bán vũ khí cho cả hai bên tham chiến và thu nhiều lợi nhuận. Trong khi đó các nước châu Âu bị chiến tranh tàn phá nặng nề.

I. Nước Mĩ trong những năm 1918 - 1929

1. Tình  hình kinh tế

- Sau Chiến tranh thế giới thứ nhất Mĩ có những lợi thế.

-HS tham chiến từ tháng 1/1917 và là nước thắng trận, đóng vai trò quan trọng trong chiến thắng của đồng minh nên Mĩ trở thành trọng tài  trong các cuộc đàm phán dẫn đến hòa ước với Vécxai  giành được nhiều quyền lợi

+ Mĩ là nước thắng trận

+ Mĩ trở thành chủ nợ của châu Âu. Châu Âu nợ Mĩ trên 20 tỉ đôla. Năm 1919 hàng hóa Mĩ xuất sang châu Âu lên tới gần 8 tỉ đô la, vốn đầu tư dài hạn của Mĩ ra nước ngoài đạt 6,4 tỉ đô la. Mĩ cũng trở thành nước có dự trữ vàng lớn nhất thế giới (chiếm khoảng 1/3 số vàng của thế giới)

+ Mĩ trở thành chủ nợ của châu Âu

+ Trong chiến tranh Mĩ thu lợi nhuận lợi nhờ buôn bán vũ khí và hàng hóa.

+ Thu lợi nhuận lớn nhờ buôn bán về vũ khí, hàng hóa.

+ Cũng với những lợi thế đó, Mĩ chú trọng áp dụng những thành tựu của khoa học - kỹ thuật, sử dụng phương pháp quản lý tiên tiến, mở rộng quy mô và chuyên môn hóa sản xuất đã góp phần đưa nền kinh tế Mĩ tăng trưởng hết sức nhanh chóng.

+ Mĩ chú trọng ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất

 Tất cả những lợi thế và những cơ hội vàng đó đưa nền kinh tế Mĩ bước vào thời kỳ phồn vinh trong thập niên 20 của thế kỉ XX.

 Những cơ hội vàng đó đã đưa nước Mĩ bước vào thời kỳ phồn vinh trong suốt thập niên 20 của thế kỉ XX.

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

+ Từ  năm 1923 - 1929 kinh tế Mĩ đạt mức tăng trưởng cao. Trong vòng 6 năm sản lượng công nghiệp tăng 69% năm 1929 Mĩ chiếm 48% sản lượng công nghiệp thế giới. Vượt qua sản lượng công nghiệp của 5 cường quốc, công nghiệp Anh, Pháp, Đức, Italia, Nhật Bản cộng lại

- Biểu hiện

+ Năm 1923 - 1923 sản lượng công nghiệp tăng 69%, năm 1929 sản lượng công nghiệp Mĩ chiếm 48% sản lượng công nghiệp thế giới.

+ Mĩ đứng đầu thế giới về các ngành công nghiệp sản xuất ô tô, thép, dầu lửa, đặc biệt là ô tô. Năm 1919 Mĩ có trên 7 triệu ô tô, đến năm 1924 là 24 triệu chiếc. Mĩ sản xuất 57% máy móc, 49% gang, 51% thép và 70% dầu hỏa của thế giới.

+ Đứng đầu thế giới về sản xuất ô tô, thép, dầu hỏa  Ông vua ô tô của thế giới.

+ Về tài chính: Từ chỗ phải vay nợ của châu Âu 6 tỉ đô la trước chiến tranh, Mĩ đã trở thành chủ nợ của thế giới (riêng Anh và Pháp nợ Mĩ 10 tỉ đô la). Năm 1929 Mĩ nắm trong tay 60% số vàng dự trữ của thế giới...

+ Năm 1929 nắm trong tay 60% dự trữ vàng của thế giới  Chủ nợ thế giới.

+ Kinh tế Mĩ tăng trưởng ở mức độ cao.

+ Thực lực kinh tế của Mĩ rất mạnh hơn nhiều so với các nước tư bản chủ nghĩa châu Âu.