Hoạt động của thầy và trò

Nội dung kiến thức

Đặt vấn đề:

- Thế giới sống bao gồm những cấp độ nào? Đặc tính chung của tất cả các cấp độ tổ chức sống là gì?

- Cho sơ đồ sau:

MT                                               MT

Hãy điền thông tin thích hợp vào dấu "? "

Nh­ vậy cây xanh tồn tại phải th­ờng xuyên trao đổi chất với môi tr­ờng, sự trao đổi chất đó diễn ra nh­ thế nào? chúng ta cùng nghiên cứu nội dung: sự hấp thụ n­ớc và muối khoáng ở rễ.

* Hoạt động 1.

Giáo viên: Cho học sinh quan sát hình 1.1 và 1.2.

I. RỄ LÀ CƠ QUAN  HẤP THỤ N­ỚC:

1. Hình thái của hệ rễ

Hình 1.1.

2. Rễ cây phát triển nhanh bề mặt hấp thụ

- Rễ đâm sâu, lan rộng và sinh tr­ởng liên tục hình thành nên số l­ợng khổng lồ các lông hút làm tăng diện tích bề mặt tiếp xúc với đất giúp cây hấp thụ đ­ợc nhiều n­ớc và mối khoáng.

- Tế bào lông hút có thành tế bào mỏng, không thấm cutin, có áp suất thẩm thấu lớn.

Giáo viên: Dựa vào hình 1.1 hãy mô tả cấu tạo bên ngoài của hệ rễ?

Học sinh: Rễ chính, rễ bên, lông hút, miền sinh tr­ởng kéo dài, đỉnh sinh tr­ởng. Đặc biệt là miền lông hút phát triển

Giáo viên: Dựa vào hình 1.2 hãy tìm ra mối liên hệ giữa nguồn n­ớc ở trong đất và sự phát triển của hệ rễ?

Học sinh: Rễ cây phát triển h­ớng tới nguồn n­ớc.

* Hoạt động 2.

Giáo viên:Cho học sinh nghiên cứu mục 2, kết hợp quan sát hình 1.1

? Bộ rễ thực vật trên cạn phát triển thích nghi với chức năng hấp thụ n­ớc và muối khoáng nh­ thế nào?

  ? Tế bào lông hút có cấu tạo phù hợp với chức năng hút n­ớc và khoáng nh­ thế nào?

?Môi tr­ờng ảnh h­ởng đến sự tồn tại và  phát triển của lông hút nh­ thế nào?

Học sinh: Trong môi tr­ờng quá ­u tr­ơng, quá axit hay thiếu ôxi thì lông hút sẽ biến mất.

* Hoạt động 3.

- Giáo viên : Cho học sinh dự đoán sự biến đổi của tế bào TV khi cho vào 3 cốc đựng 3 dung dịch có nồng độ ­u tr­ơng, nh­ợc tr­ơng, đẳng tr­ơng? Từ đó cho biết n­ớc đ­ợc hấp thụ từ đất vào tế bào lông hút theo cơ chế nào? Giải thích?

- Học sinh nêu đ­ợc:

+ Trong môi tr­ờng ­u tr­ơng tế bào co lại (co nguyên sinh)

+ Trong môi tr­ờng nh­ợc tr­ơng tế bào tr­ơng n­ớc.

+ Trong môi tr­ờng đẳng tr­ơng tế bào không thay đổi kích th­ớc.

+ N­ớc đ­ợc hấp thụ từ đất vào tế bào lông hút luôn theo cơ chế thụ động

II . CƠ CHẾ HẤP THỤ N­ỚC VÀ MUỐI KHOÁNG Ở RỄ CÂY.

1. Hấp thụ n­ớc và các ion khoáng từ đất vào tế bào lông hút.

Hình 1.3

. a.Hấp thụ n­ớc

- N­ớc đ­ợc hấp thụ liên tục từ đất vào tế bào lông hút luôn theo cơ chế thẩm thấu: đi từ môi tr­ờng nh­ợc tr­ơng vào dung dịch ­u tr­ơng của các tế bào rễ cây nhờ sự chênh lệch áp suất thẩm thấu (hay chênh lệch thế n­ớc)

      b. Hấp thụ muối khoáng

- Các ion khoáng xâm nhập vào tế bào rễ cây một cách chọn lọc theo hai cơ chế :

-      Thụ động: Cơ chế khuếch tán từ nơi nồng độ cao đến nồng độ thấp.

-      Chủ động: Di chuyển ng­ợc chiều gradien nồng độ và cần năng l­ợng.

2. Dòng n­ớc và các ion khoáng đi từ lông hút vào mạch gỗ của rễ.

     - Gồm 2 con đ­ờng:

+ Con đ­ờng gian bào: Từ lông hút  khoảng gian bào các TB vỏ  Đai caspari Trung trụ  Mạch gỗ.

+ Con đ­ờng tế bào: Từ lông hút  các tế bào vỏ  Đai caspari Trung trụ   mạch gỗ.

III. ẢNH H­ỞNG CỦA  MÔI TR­ỜNG ĐỐI VỚI  QUÁ TRÌNH HẤP THU N­ỚC VÀ MUỐI KHOÁNG Ở RỄ CÂY

- Các yếu tố ảnh h­ởng đến quá trình hấp thụ n­ớc và các ion khoáng là : Nhiệt độ, ánh sáng, ôxy, pH., đặc điểm lý hoá của đất.....

    - Hệ rễ cây ảnh h­ởng đến môi tr­ờng: Rễ tiết các chất làm thay đổi tính chất lý hoá của đất.

nh­ trên.

- Dịch của tế bào lông hút  là dịch ­u tr­ơng do : dịch tế bào chứa các chất hoà tan và áp suất thẩm thấu cao trong dịch tế bào chủ yếu do quá trình thoát hơi n­ớc tạo nên.

? Các ion khoáng đ­ợc hấp thụ vào tế bào lông hút nh­ thế nào?

- Học sinh: Các ion khoáng đ­ợc hấp thụ vào tế bào lông hút theo 2 con đ­ờng thụ động và chủ động.

? Hấp thụ chủ động khác thụ động ở điểm nào?

- Học sinh nêu đ­ợc hấp thụ thụ động cần có sự chênh lệch nồng độ, còn chủ động ng­ợc dốc nồng độ và cần năng l­ợng.

* Hoạt động 4.

Giáo viên: cho học sinh quan sát hình 1.3 sách giáo khoa yêu cầu học sinh: ghi tên các con đ­ờng vận chuyển n­ớc và ion khoáng vào vị trí có dấu "?" trong sơ đồ?

Học sinh chỉ ra đ­ợc hai con đ­ờng vận chuyển là: qua gian bào và các tế bào.

? Vì sao n­ớc từ lông hút vào mạch gỗ của rễ theo một chiều?

Học sinh nêu đ­ợc: Sự chênh lệch áp suất thẩm thấu của tế bào theo h­ớng tăng dần từ ngoài vào.

* Hoạt động 5.

- Giáo viên cho học sinh đọc mục III.

? Hãy cho biết môi tr­ờng có ảnh h­ởng đến quá trình hấp thụ n­ớc và muối khoáng của rễ cây nh­ thế nào? Cho ví dụ?

Học sinh nêu đ­ợc các yếu tố ảnh h­ởng: Nhiệt độ, ôxy, pH …

- Giáo viên : cho học sinh thảo luận về ảnh h­ởng của rễ cây đến môi tr­ờng, ý nghĩa của vấn đề này trong thực tiễn.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung kiến thức

  - Sau khi học sinh trả lời đ­ợc bài cũ, giáo viên đặt vấn đề:

    Vậy con đ­ờng vận chuyển của n­ớc và các ion khoáng từ trung trụ rễ đến lá và các cơ quan khác của cây nh­ thế nào?

Giáo viên giới thiệu trong cây có hai dòng vận chuyển:

+ Dòng mạch gỗ (còn gọi là dòng nhựa nguyên hay dòng đi lên)

+ Dòng mạch rây (còn gọi là dòng nhựa luyện hay dòng đi xuống)

* Hoạt động 1.

I. DÒNG MẠCH GỖ

1. Cấu tạo của mạch gỗ

- Giáo viên cho học sinh quan sát hình 2.1.

? Hãy mô tả con đ­ờng vận chuyển của dòng mạch gỗ trong cây?

- Học sinh : Dòng mạch gỗ từ rễ qua thân lên lá, qua các tế bào nhu mô cuối cùng qua khí khổng ra ngoài.

* Hoạt động 2.

  Giáo viên cho học sinh quan sát hình 2.2.

? Hãy cho biết quản bào và mạch gỗ khác nhau ở điểm nào? Bằng cách  điền vào phiếu số 1:

Phiếu học tập số 1

Học sinh thảo luận, hoàn thành PHT .?Hãy nêu thành phần của Dịch mạch gỗ ?

Học sinh đọc sách giáo khoa nêu đ­ợc các thành phần của dịch.

* Hoạt động 3.

Giáo viên cho học sinh quan sát hình 2.3 và 2.4

? Hãy cho biết n­ớc và các ion khoáng đ­ợc vận chuyển trong mạch gỗ nhờ những động lực nào?

Học sinh nêu đ­ợc:3 động lực

-Áp suât rễ tạo động lực đầu d­ói

 -Thoát hơi n­ớc là động lục đầu trên

- Lực liên kết giữa các phân tử n­ớc và với mạch gỗ

Học sinh cũng giải thích đ­ợc mạch gỗ có cấu tạo thích nghi với quá trình vận chuyển n­ớc, muối khoáng từ rễ lên lá.

* Hoạt động 4.

   Giáo viên : Cho học sinh quan sát hình 2.2 và hình 2.5, đọc mục II

Hình 2.1.

   Mạch gỗ gồm các tế bào chết  (quản bào và mạch ống) nối kế tiếp nhau tạo thành con đ­ờng vận chuyển n­ớc và các ion khoáng từ rễ lên lá.

        Nội dung: Phiếu học tập

Thành phần của dịch mạch gỗ

- Thành phần  chủ yếu gồm: n­ớc, các ion khoáng, ngoài ra còn có các chất hữu cơ .

3. Động lực đẩy dòng mạch gỗ

- Động lực gồm :

+ Áp suất rễ (động lực đầu d­ới) tạo ra sức đẩy n­ớc từ d­ới lên

+ Lực hút do thoát hơi n­ớc ở lá (động lực đầu trên) hút n­ớc từ d­ới lên.

+ Lực liên kết giữa các phân tử n­ớc với nhau và với vách mạch gỗ tạo thành một dòng vận chuyển liên tục từ rễ lên lá.

II. DÒNG MẠCH RÂY

1.Cấu tạo của mạch rây

? Mô tả cấu tạo của mạch rây?

? Thành phần dịch của mạch rây?

? Động lực vận chuyển?

?Từ đó nêu điểm khác nhau giữa dòng mạch gỗ và dòng mạch rây? Bằng cách điền vào  PHT số 2:

               Phiếu học tập số 2

SO SÁNH MẠCH GỖ VÀ MẠCH   RÂY

Học sinh thảo luận, hoàn thành phiếu học tập số 2:

Giáo viên cho 1 học sinh trình bày các em khác theo dõi, bổ sung hoàn chỉnh.

Hình 2.5: Cấu tạo của mạch rây

2. Thành phần của dịch mạch rây

- Thành phần gồm: đ­ờng saccarôzơ, các axit amin, vitamin, hoocmon thực vật …

3. Động lực của dòng mạch rây

- Động lực của dòng mạch rây là sự chênh lệch áp suất thẩm thấu giữa cơ quan cho (lá) và cơ quan nhận (mô).

Tiêu chí so sánh

Quản bào

Mạch ống

Đ­ờng kính

Nhỏ

Lớn

Chiều dài

Dài

Ngắn

Cách nối

Đầu của tế bào này nối với tế bào kia, hơi vát

Tiêu chí so sánh

Mạch gỗ

Mạch rây

Cấu tạo

- Là những tế bào chết

-Thành tế bào có chứa licnhin

- Các tế bào nối với nhau thành những ống dài từ rễ lên lá

- Là những tế bào sống, gồm ống hình rây và tế bào kèm

- Các ống rây nối đầu với nhau thành ống dài đi từ lá xuống rễ

Thành phần dịch

- N­ớc, muối khoáng đ­ợc hấp thụ ở rễ và các chất hữu cơ đ­ợc tổng hợp ở rễ

- Là các sản phẩm đồng hoá ở lá:

+ Saccarôzơ, axit amin …

+ một số ion khoáng đ­ợc sử dụng lại

Động lực

- Là sự phối hợp của ba lực:

+ áp suất rễ

+ Lực hút do thoát hơi n­ớc ở lá

+ Lực liên kết giữa các phân tử n­ớc với nhau và với vách tế bào mạch gỗ.

- Là sự chệnh lệch áp suất thẩm thấu giữa cơ quan cho (lá) và cơ quan nhận (rễ)

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung kiến thức

* Hoạt động 1.

Cho học sinh đọc mụcI.1.

? N­ớc có vai trò gì trong cây?

* Hoạt động 2.

- Giáo viên cho học sinh quan sát thí nghiệm (TN) đã chuẩn bị sẵn về hiện t­ợng thoát hơi n­ớc ở thực vật.

? Thế nào là thoát hơI n­ớc? thoát hơi n­ớc có vai trò gì  đối với thực vật?

- Học sinh: Đó là hiện t­ợng mất n­ớc qua bề mặt lá và các bộ phận khác của cây tiếp xúc với không khí  và nêu đ­ợc vai trò của thoát hơi n­ớc

* Hoạt động 3.

- Giáo viên: Cho học sinh đọc số liệu ở bảng 3.1, quan sát hình 3.1 đến 3.3

? Em có nhận xét gì về tốc độ thoát hơi n­ớc ở mặt trên và mặt d­ới của lá của cây? giải thích ?

?Số liệu về số l­ợng khí khổng và tốc độ thoát hơi n­ớc ở mặt trên và mặt d­ói của lá cây đoạn  nói lên điều gì ?

? Từ đó cho biết có mấy con đ­ờng thoát hơi n­ớc?

- Học sinh nêu đ­ợc:

I. VAI TRÒ CỦA THOÁT HƠI N­ỚC

1. L­ợng n­ớc cây sử dụng và vai trò của nó trong cây

- Khoảng 2% l­ợng n­ớc cây hấp thụ đ­ợc sử dụng để tạo vật chất hữu cơ; bảo vệ cây khỏi h­ hại bởi nhiệt độ không khí; tạo môi tr­ờng trong...

 2. Vai trò của thoát hơi n­ớc đối với đời sống của cây

+Tạo lực hút đầu trên.

+ Hạ nhiệt độ của lá cây vào những ngày nắng nóng

+ Khí khổng mở cho CO2 vào cung cấp cho quá trình quang hợp.

II. THOÁT HƠI N­ỚC QUA LÁ

1. Cấu  1. Cấu tạo của lá thích nghi với chức năng thoát hơi n­ớc

          Hình 3.1

- Thoát hơi n­ớc chủ yếu qua khí khổng phân bố ở mặt d­ới của lá.

- Con đ­ờng thoát hơi n­ớc: 

+ Sự thoát hơi n­ớc ở  mặt d­ới  cao hơn mặt trên của lá.

+ Mặt trên lá cây đoạn không có khí khổng vẫn có sự thoát hơi n­ớc.

+ Có hai con đ­ờng thoát hơi n­ớc là: Qua tầng cutin và qua khí khổng

* Hoạt động 4.

- Giáo viên: cho học sinh đọc mục II.2, quan sát hình 3.4

? Hãy giải thích cơ chế đóng mở của khí khổng?

- Học sinh giải thích, sau đó giáo viên bổ sung

* Hoạt động 5.

- Giáo viên cho học sinh nghiên cứu mục III.

? Quá trình thoát hơi n­ớc của cây chịu ảnh h­ởng của những nhân tố nào?

- Học sinh nêu đ­ợc các yếu tố:

N­ớc, ánh sáng, nhiệt độ....

+ Tầng cutin (không đáng kể)

+ Khí khổng.

2. Cơ chế điều tiết sự thoát hơi n­ớc qua cutin và qua khí khổng

- Sự đóng mở khí khổng phụ thuộc vào hàm l­ợng n­ớc trong tế bào khí khổng.

+ Khi no n­ớc khí khổng mở .

+ Khi mất n­ớc khí khổng đóng.

III. CÁC TÁC NHÂN ẢNH H­ỞNG ĐẾN QUÁ TRÌNH THOÁT HƠI N­ỚC

- Các nhân tố ảnh h­ởng: 

+ N­ớc

+ Ánh sáng

+ Nhiệt độ, gió và các ion khoáng.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung kiến thức

* Hoạt động 1.

Giáo viên cho học sinh quan sát hình 4.1

? Hãy mô tả thí nghiệm, nêu nhận xét, giải thích?

- Học sinh mô tả đ­ợc cách tiến hành thí nghiệm.

I. NGUYÊN TỐ DINH D­ỠNG THIẾT YẾU Ở TRONG CÂY

- Các nguyên tố dinh d­ỡng khoáng thiết yếu ở trong cây gồm các nguyên tố đại l­ợng (C, H, O, N, P, K, S, Ca, Mg) và các nguyên tố vi l­ợng (Fe, Mn, B, Cl, Zn, Cu, Mo).

- Nêu đ­ợc nhận xét: thiếu kali cây sinh tr­ởng kém, không ra hoa.

- Vì kali là nguyên tố dinh d­ỡng thiết yếu.

? Nguyên tố dinh d­ỡng thiết yếu là gì?

Học sinh thảo luận hoàn thành câu trả lời , GV bổ sung, hoàn chỉnh

* Hoạt động 2.

? Dựa vào mô tả của hình 4.2 và hình 5.2, hãy giải thích vì sao thiếu Mg lá có vệt màu đỏ? …, thiếu N lá có màu vàng nhạt?

Học sinh giải thích đ­ợc vì chúng tham gia vào thành phần của diệp lục

Nghiên cứu mục II để hoàn thành PHT,

               Phiếu học tập

          * Hoạt động 3.

Giáo viên cho học sinh nghiên cứu bảng 4.2

       ? Các nguyên tố khoáng có vai trò gì trong cơ thể thể thực vật

        Học sinh sau khi thảo luận trả lời, GV bổ sung hoàn chỉnh

       * Hoạt động 4.

Giáo viên cho học sinh đọc mục III, phân tích đồ thị 4.3.

? Vì sao nói đất là nguồn cung cấp chủ yếu các chất dinh d­ỡng khoáng?

- Học sinh nêu đ­ợc trong đất có chứa nhiều loại muối khoáng ở dạng không tan và hoà tan.

- Cây hấp thu: dạng hoà tan

Giáo viên cho học sinh phân tích sơ đồ 4.3

- Học sinh  phân tích đ­ợc:

- Nguyên tố dinh d­ỡng thiết yếu là nguyên tố mà thiếu nó cây không thể hoàn thành chu trình sống;

+ Không thể thiếu hoặc thay thế bằng nguyên tố khác.

+ Trực tiếp tham gia vào trao đổi chất của cơ thể.

II. VAI TRÒ CỦA CÁC NGUYÊN TỐ DINH D­ỠNG TRONG CƠ THỂ THỰC VẬT

1. Dấu hiệu thiếu các nguyên tố dinh d­ỡng

Học sinh học theo phiéu.

 2. Vai trò của các nguyên tố khoáng

- Vai trò:

+ Tham gia cấu tạo chất sống

+ Điều tiết quá trình trao đổi chất.

III. NGUỒN CUNG CẤP CÁC NGUYÊN TỐ KHOÁNG CHO CÂY.

1. Đất là nguồn cung cấp chủ yếu các chất  khoáng cho cây.

- Trong đất các nguyên tố khoáng tồn tại ở 2 dạng:

+ Không tan

+ Hoà tan,

+ Cây chỉ hấp thu các muối khoáng ở dạng hoà tan.

2. Phân bón cho cây trồng

- Bón phân không hợp lí với liều l­ợng cao quá mức cần thiết sẽ :

+ Gây độc cho cây

+ Ô nhiễm nông sản