giáo án bài ngữ cảnh và khái quát VHVN từ TKXX đến CMT8 năm 1945

Các yếu tố của ngữ cảnh có mối quan hệ với nhau như thế nào?

HS trao đổi, đại diện cặp trả lời, bạn khác bổ sung. GV nhận xét, bổ sung.

* Chốt kiến thức: Các khái niệm ngữ cảnh, các yếu tố của ngữ cảnh cần được hình thành thông qua sự tìm hiểu và phân tích các ngữ liệu thực tế, qua thực tiễn giao tiếp ngôn ngữ; thông qua ngữ liệu hình thành kiến thức

2. Bối cảnh ngoài ngôn ngữ

- Bối cảnh giao tiếp rộng ( còn gọi là bối cảnh văn hóa): Bối cảnh xã hội, lịch sử, địa lý, phong tục tập quán, chính trị...ở bên ngoài ngôn ngữ.

- Bối cảnh giao tiếp hẹp ( còn gọi là bối cảnh tình huống): Đó là thời gian, địa điểm cụ thể, tình huống cụ thể.

- Hiện thực được nói tới( gồm hiện thực bên ngoài và hiện thực bên trong của các nhân vật giao tiếp): Gồm các sự kiện, biến cố, sự việc, hoạt động...diễn ra trong thực tế và các trạng thái, tâm trạng, tình cảm của con người.

3. Văn cảnh

- Bao gốm tất cả các yếu tố ngôn ngữ cùng có mặt trong văn bản, đi trước hoặc sau một yếu tố ngôn ngữ nào đó. Văn cảnh có ở dạng ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói.

Hoạt động 2:  Vai trò của ngữ cảnh.

- Thời gian: 7 phút

- Mục tiêu: HS nắm được vai trò của ngữ cảnh

- Phương pháp: Hỏi – đáp, giảng giải.

GV yêu cầu HS đọc mục III SGK và trả lời câu hỏi:

Ngữ cảnh có vai trò như thế nào đối với việc sản sinh và lĩnh hội văn bản?

Vd: Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ

Mặt trời chân lí chói qua tim

Hồn tôi là một vườn hoa lá.

Rất đậm hương và rộn tiếng chim

Đầu thế kỉ XX phong trào cách mạng đang diễn ra sôi nổi . Tố Hữu đang trong tâm trạng “Bâng khuâng đứng giữa đôi dòng nước.Biết chọn một dòng hay để nước trôi” thì bắt gặp được lí tưởng của Đảng nhà thơ đã viết bài thơ.

Chúng ta có thể thấy được tâm trạng vui say, sôi nổi yêu đời của Tố Hữu

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét bổ sung.

* Chốt kiến thức: Ghi nhớ SGK

III. Vai trò của ngữ cảnh

- Đối với người nói (viết ): Ngữ cảnh là cơ sở của việc dùng từ, đặt câu, kết hợp từ ngữ...

- Đối với người nghe( đọc ): Ngữ cảnh là căn cứ để lĩnh hội từ ngữ, câu văn, hiểu được nội dung, ý nghĩa. mục đích...của lời nói.

Ghi nhớ.- SGK.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt

Hoạt động 1 Đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945

-         Thời gian: 58 phút

-         Mục tiêu: HS nắm được đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945.

-         Phương pháp: Hỏi – đáp, giảng giải.

Tiết 33:

GV: Nêu đặc điểm cơ bản của VHVN từ XX- CM8/45?

HS dựa vào các mục lớn SGK trả lời

GV: Em hiểu thế nào là hiện đại hóa?

HS trả lời cá nhân, HS khác bổ sung, GV nhận xét.

I. Đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ XX đến cách mạng tháng Tám năm 1945.

1. Văn học đổi mới theo hướng hiện đại hóa.

- Khái niệm hiện đại hoá: được hiểu là quá trình làm cho văn học thoát ra khỏi hệ thống thi pháp VHTĐ và đổi mới theo hình thức của văn học phương Tây, có thể hội nhập với nền văn học trên thế giới.

GV: Nội dung hiện đại hóa văn học diễn ra trên phương diện nào?

HS trả lời cá nhân, HS khác bổ sung, GV nhận xét.

GV hướng dẫn HS dựa vào SGK trả lời lần lượt các câu hỏi.

GV: Quá trình hiện đại hoá của VHVN thời kì này diễn ra qua mấy giai đoạn? Nội dung của mỗi giai đoạn? Những thành tựu đạt được? Các tác giả tiêu biểu?

HS trả lời cá nhân, HS khác bổ sung, GV nhận xét.

GV: Vì sao GĐ 3 VHVN mới thực sự trở thành hiện đại?

HS dựa vào nội dung SGK phần này để làm rõ.

GV: VHVN từ đầu thế kỉ XX đến CM/8.1945 phân hoá ra sao? Kể tên một số tác giả, tác phẩm tiêu biểu thuộc các bộ phận, các xu hướng văn học?

HS trả lời cá nhân, HS khác bổ sung, GV nhận xét.

TIẾT 34:

- Nội dung hiện đại hóa văn học diễn ra trên mọi mặt, ở nhiều phương diện:

+ Thay đổi quan niệm về văn học; văn chương chở đạo  văn chương là một hoạt động nghệ thuật, đi tìm và sáng tạo cái đẹp, nhận thức và khám cuộc sống.

+ Chủ thể sáng tạo: Từ nhà nho  nhà văn nghệ sĩ mang tính chuyên nghiệp

+ Công chúng văn học:Tầng lớp nho sĩ->tầng lớp thị dân.

+ Xây dựng nền văn xuôi TiếngViệt: Hiện đại hóa thể loại văn học; Xuất hiện nhiều thể loại mới; Phóng sự, Kịch, phê bình.

 Vì vậy hiện đại hóa VH là một đòi hỏi tất yếu, khách quan của VH dân tộc trong thời đại mới.

- Quá trình hiện đại hóa diễn ra qua 3 giai đoạn.

a/ Giai đoạn 1: Từ đầu thế kỉ XX đến khoảng năm 1920.

b/ Giai đoạn 2: Từ 1920 đến 1930.

c/ Giai đoạn 3: Từ 1930 đến 1945.

2. Văn học hình thành hai bộ phận và phân hóa thành nhiều xu hướng, vừa đấu tranh với nhau, vừa bổ sung cho nhau để cùng phát triển.

2.1. Bộ phận VH công khai là văn học hợp pháp tồn tại trong vòng luật pháp của của chính quyền thực dân phong kiến. Phân hóa thành nhiều xu hướng:  

+ Xu hướng văn học lãng mạn

   *Nội dung: Thể hiện cái tôi trữ tình đầy cảm xúc, những khát vọng và ước mơ.

   *Đề tài: Thiên nhiên, tình yêu và tôn giáo

   *Thể loại: Thơ và văn xuôi trữ tình.

+ Xu hướng văn học hiện thực

    *Nội dung: Phản ánh hiện thực thông qua những hình tượng điển hình

    *Đề tài: Những vấn đề xã hội

    *Thể loại: Tiểu thuyết, truyện ngắn, phóng sự.

GV: VH VN thời kì này phát triển với tốc độ như thế nào?

HS : VH phát triển cả về số lượng và chất lượng.

GV: Kể tên những tên tuổi đáng tự hào?

HS : Liệt kê

GV: Vì sao có tốc độ phát triển ấy?

HS : Nêu nguyên nhân phát triển.

* Chốt kiến thức: Văn học được đổi mới theo hướng hiện đại hoá, Văn học hình thành hai bộ phận và phân hóa thành nhiều xu hướng, vừa đấu tranh với nhau, vừa bổ sung cho nhau để cùng phát triển. Văn học phát triển với tốc độ hết sức nhanh chóng.

2.2. Bộ phận VH không công khai là văn học cách mạng, phải lưu hành bí mật

- Nội dung:

          *Đấu tranh chống thực dân và tay sai

          *Thể hiện nguyện vọng của dân tộc là độc lập tự do.

         *Biểu lộ nhiệt tình vì đất  nước.

- Nghệ thuật:

        *Hình tượng trung tâm là người chiến sĩ

        *Chủ yếu là văn vần.

 Hai bộ phận văn học trên có sự khác nhau về quan điểm nghệ thuật và khuynh hướng thẩm mĩ.

3. Văn học phát triển với tốc độ hết sức nhanh chóng.

- VH phát triển cả về số lượng và chất lượng

- Nguyên nhân:

   + Sức sống văn hoá mãnh liệt mà hạt nhân là lòng yêu nước và tinh thần dân tộc, biện hiện rõ nhất là sự trưởng thành và phát triển của tiếng Việt và văn chương Việt.

   + Ngoài ra phải kể đến sự thức tỉnh ý thức cá nhân của tầng lớp trí thức Tây học.

   + Còn một lí do rất thiết thực: Lúc này văn chương trở thành một thứ hàng hoá và viết văn là một nghề có thể kiếm sống.

Hoạt động 2 : Thành tựu chủ yếu của VHVN từ đầu thế kỉ XX đến CM/8.1945.

-         Thời gian: 20 phút

-         Mục tiêu: HS nắm được thành tựu chủ yếu của VHVN từ đầu thế kỉ XX đến CM/8.1945

-         Phương pháp: Hỏi – đáp, giảng giải.

GV: Những truyền thống tư tưởng lớn của lịch sử VH VN là gì? VH thời kì này có đóng góp gì mới về tư tưởng?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét, bổ sung :

Truyền thống yêu nước mang nội dung dân chủ: Đất nước phải gắn với nhân dân

  Truyền thống nhân đạo mang nội dung mới: Đối tượng của VH là những con người bình thường trong xã hội; nhân đạo còn gắn với ý thức cá nhân của tác giả

II.Thành tựu chủ yếu của VHVN từ đầu thế kỉ XX đến CM/8.1945.

1. Về nội dung, tư tưởng:

vẫn tiếp tục phát huy những truyền thống tư tưởng lớn của văn học dân tộc và đóng góp thêm về tinh thần dân chủ. Lòng yêu nước gắn với yêu quê hương, trân trọng truyền thống văn hóa dân tộc, ca ngợi cảnh đẹp quê hương đất nước, lòng yêu nước gắn với tinh thần quốc tế vô sản. Chủ nghĩa nhân đạo gắn với sự thức tỉnh ý thức cá nhân của người cầm bút.

  Nhân tố mới: Phát huy trên tinh thần dân chủ.

    Chủ nghĩa anh hùng với quan niệm nhân dân là anh hùng gắn với lí tưởng cộng sản và chủ nghĩa quốc tế XHCN

  GV  hướng dẫn HS tìm và phân tích một số dẫn chứng trong các tác phẩm đã học.

GV : Giai đoạn này bao gồm những thể loại và ngôn ngữ văn học nào ?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét. 

* Chốt kiến thức :

Đây là thời kì văn học có vị trí rất quan trọng đối với lịch sử phát triển của văn học Việt Nam.Ở thời kì này, văn học đã có bước phát triển nhảy vọt về mọi mặt, tạo tiền đề cho sự phát triển của văn học thời kì sau. 

2. Về thể loại và ngôn ngữ văn học:

Cá thể loại văn xuôi phát triển mạnh, nhất là tiểu thuyết và truyện ngắn. Các thể loại mới như phóng sự, bút kí, tùy bút, kịch nói đều đạt được thành tựu. Thơ ca phải thoát khỏi những quy tắc chặt chẽ của thơ ca trung đại để thể hiện tinh thần dân chủ của thời đại mới với cái tôi cá nhân đầy cảm xúc.

TIẾT 35 :

Hoạt động 3 :  Lập bảng so sánh thành tựu Cổ điển và thành tựu Hiện đại.

-         Thời gian: 40 phút

-         Mục tiêu: HS nắm thấy được điểm giống nhau và khác nhau giữa thành tựu cổ điển và thành tựu hiện đại. Giữa thơ trung đại và thơ hiện đại

Phương pháp: làm việc nhóm.

GV chia lớp làm 8 nhóm, hoạt động bằng cách trả lời những câu hỏi gợi ý giáo viên đưa ra. Làm việc nhóm trong vòng 10 phút trên bảng phụ sau đó GV gọi đại diện nhóm lên trình bày và thuyết trình sản phẩm của nhóm mình, nhóm khác theo dõi và nhận xét, bổ sung.

Phân chia công việc :

+ Nhóm 1+2 : Các thể loại VH mới xuất hiện ở thời kì này là gì?

III. Lập bảng so sánh thành tựu Cổ điển và thành tựu Hiện đại.

   + Nhóm  3+4+5:  Tiểu thuyết hiện đại khác truyện thơ Nôm thời trung đại như thế nào? Nêu dẫn chứng và phân tích dẫn chứng cụ thể

   + Nhóm 6+7+8: Thơ hiện đại khác thơ thời trung đại như thế nào? Nêu dẫn chứng và phân tích dẫn chứng cụ thể

Đại diện nhóm thuyết trình.

GV tæng kÕt, thèng nhÊt lêi gi¶i chung, nhÊn m¹nh kiÕn thøc vµ kü n¨ng chñ yÕu.

Gọi 1 đến 3 học sinh đọc phần ghi nhớ .

* Chốt kiên thức : Kế thừa tinh hoa của truyền thống văn học trước đó. Mở ra một thời kì VH mới: Thời kì VH hiện đại.

- Lí luận phê bình

- Ngôn ngữ, cách thể hiện, diễn đạt, trình bày.

+ Dần thoát li chữ Hán, chữ Nôm, lối diễn đạt công thức, ước lệ, tượng trưng, điển cố, qui phạm nghiêm ngặt của VHTĐ.

 Kế thừa tinh hoa của truyền thống văn học trước đó.

- Mở ra một thời kì VH mới: Thời kì VH hiện đại.

IV. Tổng kết :  Giáo viên chốt lại bài học.

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung cần đạt

Hoạt động 1:  Ôn lại kiến thức về thao tác lập luận phân tích

-         Thời gian: 5 phút

-         Mục tiêu: Giúp học sinh nhớ lại kiến thức về thao tác lập luận phân tích.

-         Phương pháp: Hỏi – đáp.

GV yêu cầu HS nhắc lại kiến thức cũ:

Lập luận là gì? Phân tích là gì? Thế nào là lập luận phân tích?

HS trả lời, HS khác bổ sung, GV nhận xét.

* Chốt kiến thức: Lập luận phân tích là chia nhỏ các đối tượng thành các yếu tố bộ phận để xem xét rồi tổng hợp nhằm phát hiện ra bản chất của đối tượng.

1) Lập luận:

    Là đưa ra các lí lẽ và dẫn chứng nhằm hướng người đọc (người nghe) đi đến một kết luận mà người viết ( người nói) cho là đúng đắn. Muốn lập luận, người viết phải có kết luận, luận cứ và phải biết cách luận chứng.

2) Phân tích:

   Phân tích là sự phân chia đối tượng thành những bộ phận những khía cạnh để xem xét đánh giá lần lượt.

3) Lập luận phân tích:

   Là chia nhỏ các đối tượng thành các yếu tố bộ phận để xem xét rồi tổng hợp nhằm phát hiện ra bản chất của đối tượng.

Hoạt động 2: Thực hành thao tác lập luận phân tích.

-         Thời gian: 30 phút

-         Mục tiêu: Giúp học sinh nắm vững thao tác lập luận phân tích.

-         Phương pháp: Hỏi – đáp.

GV: Phân tích dựa trên quan hệ nội bộ của đối tượng được thể hiện như thế nào khi phân tích một tác phẩm thơ, truyện?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét.

GV: Chẳng hạn phân tích truyện Chí Phèo, ta cần phân tích những vấn đề nào? Minh họa bằng những ví dụ?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét.

GV:Phân tích  một nhân vật cần làm rõ những phương diện nào của nhân vật?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét.

GV: Đối với tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố và tác phẩm Chí Phèo của Nam Cao, em sẽ phân tích những vấn đề nào? Cho ví dụ minh họa?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét.

GV: Theo em có nên tách rời giữa phân tích nhân vật và phân tích  vấn đề trong truyện riêng biệt không? Vì sao?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét.

GV: Chỉ ra các giai đoạn cơ bản trong cuộc đời nhân vật Chí Phèo?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét.

GV: Phân tích đối tượng theo quan hệ nhiều chiều, chúng ta cần xem xét đối tượng ở các phương diện nào?

HS trả lời cá nhân, GV nhận xét.

GV: Phân tích sự phát triển trong tích cách của nhân vật chị Dậu khi người nhà Lí trưởng xông đến định trói anh Dậu lần nữa.

4) Cách lập luận phân tích:

a) Phân tích dựa trên mối quan hệ giữa các bộ phận, các phương diện tạo nên đối tượng (Quan hệ nội bộ của đối tượng).

  - Phân tích thơ: Có thể chia ra  thành từng phần theo bố cục, theo khổ hay theo dòng thơ.Chẳng hạn, bài Thu điếu, có thể chia thành hai phần: 4 câu đầu là cảnh thu; bốn câu cuối là tình thu,…

- Phân tích truyện : Có thể chia ra từng nhân vật hay từng vấn đề. Phân tích nhân vật lại có thể chia theo tính cách, nội tâm, ngoại hình, hay theo các đặc điểm của tính cách, của số phận.

   * Ví dụ phân tích  truyện Chí Phèo theo nhân vật:

    + Chí Phèo: Là nhân vật điển hình cho những người nông dân lương thiện, hiền lành bị lưu manh hóa do sự áp bức, bóc lột của bọn cường hào ác bá. Chí là nạn nhân của bá Kiến, là sản phẩm của chế độ xã hội thực dân phong kiến.

   + Bá Kiến: Là nhân vật điển hình cho bọn cường hào, ác bá, là công cụ bóc lột của chế độ thực dân phong kiến, là thủ phạm đẩy người nông dân vào con đường lưu manh hóa.

  + Bà cô thị Nở: Là nhân vật đại diện cho những thành kiến cổ hủ, lạc hậu trong xã hội phong kiến.

*Phân tích truyện theo vấn đề:

   + Phân tích giá trị hiện thực trong tác phẩm Chí Phèo.

   + Phân tích giá trị nhân đạo và giá trị tố cáo trong tác phẩm.

* Phân tích theo tích cách, nội tâm, ngoại hình nhân vật.

  + Tích cách của Chí Phèo trước khi đi tù là hiền lành, lương thiện, là tính cách của một người nông dân sợ sệt, nhút nhát, cam chịu.

  + Tính cách của Chí Phèo sau khi ra tù là hung dữ,  thú tính, là tính cách của một kẻ lưu manh, một con quỷ dữ của làng  Vũ Đại.

  + Khi gặp thị Nở, Chí lại trở nên hiền hòa, khao khát quay về lương thiện.

  + Cùng với sự thay đổi về nội tâm,  tích cách, ngoại hình nhân vật cũng có sự thay đổi: Khi là anh canh điền, thì Chí có ngoại hình khỏe mạnh, lành lặn; khi là một kẻ lưu manh thì ngoại hình cũng thay đổi hẳn: Đầu trọc lốc, răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà lại rất cơng cơng, trông gớm chết,…