Thôøi löôïng

Hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân

Hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh

Kieán thöùc

I. NHẬT BẢN TỪ NỬA ĐẦU THẾ KỈ XIX ĐẾN TRƯỚC NĂM 1868

15’

* Hoạt động 1: Thảo luận nhóm

- GV sử dụng bản đồ thế giới thiệu vị trí Nhật Bản: là một quốc gia đảo ở phía Đông Bắc châu Á.

- Nhóm 1: Hãy nêu tình hình kinh tế Nhật Bản vào nửa đầu thế kỉ XIX ?

- Nhóm 2: Hãy nêu tình hình xã hội Nhật Bản vào nửa đầu thế kỉ XIX ?

- Nhóm 3: Hãy nêu tình hình chính trị Nhật Bản vào nửa đầu thế kỉ XIX ?

- Nhóm 4: Em có nhận xét gì về chế độ phong kiến Nhật Bản giữa thế kỉ XIX ? Các nước tư bản phương Tây đã có hành động như thế nào đối với Nhật Bản XIX ? Đối phó tình hình nói trên, chính quyền Nhật Bản đã có sự lựa chọn như thế nào ?

-Nhóm 1 cử đại diện trả lời:

Về kinh tế

  + Nông nghiệp phong kiến lạc hậu, địa chủ bóc lột nặng nề, mất mùa, đói kém liên tiếp

  + Công nghiệp: kinh tế hàng hóa phát triển, công trường thủ công xuất hiện, mầm móng kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển nhanh chóng.

- Nhóm 2: Cử đại diện trả lời:

  + Về xã hội

Tầng lớp  tư sản công thương nghiệp hình thành và giàu có, song không có quyền lực chính trị. Giai cấp tư sản còn yếu không đủ sức xóa bỏ chế độ phong kiến; nông dân, thị dân bị bóc lột nặng nề.

- Nhóm 3: Cử đại diện trả lời:

  + Về chính trị: giữa thế kỉ XIX, Nhật Bản vẫn là quốc gia phong kiến. Thiên hoàng có vị trí tối cao nhưng quyền hành thực tế thuộc về Tướng quân.

- Nhóm 4: Cử đại diện trả lời:

  + Chế độ phong kiến Nhật Bản giữa thế kỉ XIX ở vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng.

  + Giữa lúc đó các nước tư  bản phương Tây dùng áp lực quân sự đòi chính phủ Nhật Bản “mở cửa”.

  + Nhật Bản phải lựa chọn:

1- Tiếp tục con đường trì trệ.

2- Cải cách, đưa Nhật Bản phát triển theo con đường của các nước tư bản phương Tây.

-> Nhật Bản chọn cải cách,  đưa Nhật Bản phát triển theo con đường của các nước tư bản phương Tây.

- Về kinh tế

  + Nông nghiệp lạc hậu, tô thuế nặng nề, mất mùa, đói kém thường xuyên.

  + Công nghiệp: kinh tế hàng hóa phát triển, công trường thủ công xuất hiện, kinh tế tư bản chủ nghĩa phát triển nhanh chóng.

- Về xã hội

  + Tư sản công - thương nghiệp hình thành và giàu có, song không có quyền lực chính trị.

  + Nông dân, thị dân bị bóc lột nặng nề.

-> Mâu thuẫn giữa tư sản, thị dân, nông dân với chế độ phong kiến ngày càng gay gắt.

- Về chính trị: nổi lên mâu thuẫn giữa Thiên hoàng và Tướng quân (Mạc phủ).

-> Giữa lúc Nhật Bản khủng hoảng, suy yếu, các nước tư bản phương Tây dùng áp lực quân sự đòi chính phủ Nhật Bản “mở cửa”.

-> Nhật Bản phải lựa chọn một trong hai con đường là bảo thủ duy trì chế độ phong kiến hoặc là duy tân, đưa Nhật Bản phát triển theo con đường của các nước tư bản phương Tây.

II. CUỘC DUY TÂN MINH TRỊ

15’

- GV kể vài nét về Thiên hoàng Minh Trị và hướng dẫn hs quan sát hình 1 Tr.5 - SGK: Thiên hoàng Minh Trị tên Mút-su-hi-tô, lên ngôi (11-1867) khi mới 15 tuổi, là người thông minh, dũng cảm, chăm lo việc nước, có tư tưởng duy tân. Tháng 1-1868, ra lệnh truất quyền Sô-gun xóa bỏ chế độ Mạc phủ, thành lập chính phủ mới, lấy hiệu Minh Trị, thực hiện cải cách.

* Hoạt động 1: Cả lớp

- Giáo viên cho hs đọc SGK và nêu các câu hỏi cho các em suy nghĩ:

+ Hãy nêu nội dung cải cách về chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa - giáo dục và phân tích ý nghĩa  của nó ?                (HS TB)

- GV đặt vấn đề: Căn cứ vào nội dung em hãy rút ra tính chất, ý nghĩa của cuộc cải cách Minh Trị ?

                           (HS Khá)

- GV gợi mở cho HS trả lời.

- GV đặt vấn đề: So với yêu cầu đặt ra, cuộc cải cách Minh Trị còn những hạn chế nào ?         (HS Khá- G)

- HS dựa vào SGK để trả lời được các ý:

+ HS1:

    Về chính trị: thủ tiêu chế độ Mạc phủ, thành lập chính phủ mới, thực hiện quyền bình đẳng giữa các công dân...

  + HS2:

    Về kinh tế: thống nhất tiền tệ; thống nhất thị trường; xóa bỏ độc quyền ruộng đất của phong kiến; tăng cường phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn; xây dựng cơ sở hạ tầng...

  + HS3:

    Về quân sự: tổ chức quân đội và huấn luyện kiểu phương Tây; chế độ nghĩa vụ quân sự; phát triển công nghiệp đóng tàu chiến, sản xuất vũ khí, đạn dược, mời chuyên gia quân sự nước ngoài...

  + HS 4:

Về văn hóa - giáo dục: giáo dục bắt buộc, chú trọng giảng day nội dung KH-KT; cử học sinh giỏi đi du học. 

- HS trả lời:

  + Mục đích của cải cách là nhằm đưa nước Nhật thoát khỏi tình trạng phong kiến lạc hậu, phát triển đất nước theo hướng tư bản chủ nghĩa. Vì vậy  cải cách mang tính chất là cuộc cách mạng tư sản, nó có ý nghĩa mở đường cho CNTB phát triển ở Nhật.

- HS giải đáp theo nội dung sau:

-Thế lực phong kiến còn mạnh trong đời sống kinh tế, chính trị.

- Vai trò quần chúng bị phai mờ, nông dân chưa được chia ruộng đất; các tầng lớp nhân dân lao động khác bị áp bức, bóc lột nặng nề.

* Nội dung 

  + Về chính trị: thủ tiêu chế độ Mạc phủ, thành lập chính phủ mới, thực hiện quyền bình đẳng giữa các công dân.

  +Về kinh tế: thống nhất tiền tệ, thị trường; xóa bỏ độc quyền ruộng đất của phong kiến; tăng cường phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa ở nông thôn; xây dựng cơ sở hạ tầng...

  +Về quân sự: Quân đội tổ chức và huấn luyện kiểu phương Tây; chú trọng đóng tàu chiến, sản xuất vũ khí, đạn dược.

  +Về văn hóa - giáo dục: giáo dục bắt buộc, chú trọng giảng dạy nội dung KH-KT; cử học sinh giỏi đi du học. 

* Tính chất, ý nghĩa: Cuộc cải cách Minh Trị mang tính chất là cuộc CMTS, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển.

III. NHẬT BẢN CHUYỂN SANG GIAI ĐOẠN CHỦ NGHĨA ĐẾ QUỐC

8’

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV nêu câu hỏi:

+ Hãy nhắc lại những đặc điểm chung của CNĐQ ?

                      (HS Yếu, TB)

  + Nêu sự chuyển biến của Nhật Bản sau cải cách Minh Trị ?       (HS TB)

- GV kết luận: Nhật Bản trở thành nước ĐQ.

- HS trả lời:

  + Hình thành các tổ chức đq

  + TB ngân hàng kết hợp với TB công nghiệp tạo thành TB tài chính.

  + Xuất khẩu tư bản.

  + Đẩy mạnh xâm lược và tranh giành thuộc địa.

  + Mâu thuẫn vốn có của CNTB càng trở nên sâu sắc.

- HS dựa vào SGK để trả lời.

  + Công nghiệp (nhất là công nghiệp nặng), đường sắt, ngoại thương, hàng hải có những chuyển biến quan trọng. Công nghiệp hóa dẫn đến sự tập trung trong công nghiệp, thương nghiệp và ngân hàng. Nhiều công ty độc quyền xuất hiện.

  + Nhờ sức mạnh kinh tế, quân sự và chính trị, giới cầm quyền Nhật Bản đã thi hành chiến tranh xâm lược và bành trướng.

  + Giai cấp thống trị Nhật bóc lột nhân dân lao động thậm tệ: công nhân làm việc mỗi ngày từ 12 đến 14 giờ, điều kiện tồi tệ, lương rất thấp dẫn tới nhiều cuộc đấu tranh của công nhân.

-> Chứng tỏ nước Nhật đã bắt đầu chuyển sang một giai đoạn phát triển mới - giai đoạn ĐQCN.

- 30 năm cuối thế kỉ XIX, quá trình tập trung trong công nghiệp, thương nghiệp với ngân hàng đã đưa đến sự ra đời các công ty độc quyền, chi phối đời sống KT-CT ở Nhật Bản.

- Nhật Bản tiến hành chiến tranh xâm lược và bành trướng:

+ 1874, Nhật xâm lược Đài Loan.

+ 1894-1895, chiến tranh với Trung Quốc.

+ 1904-1905, chiến tranh với Nga.

- Chính sách đối nội: giai cấp thống trị Nhật bóc lột nhân dân lao động thậm tệ, dẫn tới nhiều cuộc đấu tranh của công nhân.

CỦNG CỐ, DẶN DÒ

3’

1. Củng cố

- Nhật Bản là nước phong kiến, song đã kịp thời thực hiện những cải cách nên không chỉ thoát khỏi số phận thụôc địa mà còn trở thành nước tư bản chủ nghĩa và tiến lên chủ nghĩa đế quốc.

- Cuộc đấu tranh của các tầng lớp  nhân dân lao động, đặc biệt là công nhân ngày một lên cao. Sự phát triển của phong trào công nhân dẫn đến sự ra đời các tổ chức của công nhân, đặc biệt là chính đảng.

2. Dặn dò

- Làm bài tập SGK.

- Đọc trước bài 2: Ấn Độ.

  + Thực dân Anh xâm lược và thống trị Ấn Độ như thế nào, hậu quả chính sách thống trị của chúng ?

  + Nhân dân Ấn Độ đã đấu tranh như thế nào ? Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc cải cách Ấn Độ do ai lãnh đạo ?

3. Bài tập:

-  Tại sao trong cùng thời gian đó mà Trung Quốc cải cách thất bại, ở Việt Nam không diễn ra cải cách ?

Thôøi löôïng

Hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân

Hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh

Kieán thöùc

I. TÌNH HÌNH KINH TẾ - XÃ HỘI ẤN ĐỘ NỬA SAU THẾ KỈ XIX

6’

- GV giới thiệu: Từ thế kỉ XVI, các nước phương Tây đã dòm ngó và từng bước xâm nhập vào thị trường Ấn Độ. Giữa thế kỉ XIX, thực dân Anh hoàn thành xâm lược và đặt ách cai trị ở Ấn Độ.

* Hoạt động 1: Cả lớp

- GV cho HS đọc dòng chữ nhỏ trong SGK và nêu câu hỏi: Em có suy nghĩ gì về tình hình Ấn Độ cuối thế kỉ  XIX ?              (HS TB)

- GV nhận xét, kết luận.

- GV nêu câu hỏi: Hậu quả của chính sách thống trị của thực dân Anh ?  (HS Khá).

- GV có thể kết luận: sau hơn hai thế kỉ, thực dân Anh đã hoàn thành giai đoạn xâm lược Ấn Độ, biến Ấn Độ thành thuộc địa để vơ vét bóc lột và tiêu thụ hàng hóa.

-> Phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân chống thực dân Anh, giải phóng dân tộc tất yếu phải nổ ra một cách quyết liệt.

Hoạt động 1: Cá nhân

- HS trả lời:

  + Thực dân Anh biến Ấn Độ thành thuộc địa để vơ vét bóc lột và tiêu thụ hàng hóa, gây những nạn đói trầm trọng.

  + Thi hành chính sách chính trị thâm độc như lợi dụng sự khác biệt đẳng cấp, tôn giáo và sự tồn tại của nhiều vương quốc để áp dụng chính sách chia để trị.

  + Về văn hóa-giáo dục,  chúng thi hành chính sách ngu dân, khuyến khích những tập quán lạc hậu và hủ tục thời cổ xưa ...

-  HS trả lời:

  + Thực dân Anh biến Ấn Độ thành thuộc địa để vơ vét bóc lột và tiêu thụ hàng hóa, gây những nạn đói trầm trọng.

  + Thi hành chính sách chính trị thâm độc như lợi dụng sự khác biệt đẳng cấp, tôn giáo và sự tồn tại của nhiều vương quốc để áp dụng chính sách chia để trị.

  + Về văn hóa-giáo dục, chúng thi hành chính sách ngu dân, khuyến khích những tập quán lạc hậu và hủ tục thời cổ xưa...

- HS trả lời:

  + Tình trạng bần cùng và chết đói của quần chúng nhân dân Ấn Độ.

  + Thủ công nghiệp bị suy sụp.

  + Nền văn minh lâu đời bị huỷ hoại.

  + Sự xâm lược và thống trị của thực dân Anh đã chà đạp lên quyền dân tộc thiêng liêng của nhân dân Ấn Độ.

-> Phong trào đấu tranh của các tầng lớp nhân dân chống thực dân Anh, giải phóng dân tộc tất yếu phải nổ ra một cách quyết liệt.

-  Đến giữa thế kỉ XIX, thực dân Anh đã hoàn thành xâm lược Ấn Độ và đặt ách cai trị.

- Chính sách cai trị

  + Về kinh tế: thực dân Anh biến Ấn Độ thành thuộc địa để vơ vét bóc lột và tiêu thụ hàng hóa.

  + Về chính trị: với chính sách chia để trị.

  + Về văn hóa-giáo dục: tiến hành chính sách ngu dân, khuyến khích những tập quán lạc hậu, hủ tục...

* Hậu quả:

  + Kinh tế giảm sút, nhân dân bị bần cùng và chết đói.

  + Nền văn minh lâu đời bị phá hủy.

-> Phong trào đấu tranh chống thực dân Anh để giải phóng dân tộc.

2. CUỘC KHỞI NGHĨA XI-PAY (1857-1859)

15’

- GV kết hợp dùng lược đồ trình bày những nét chính của cuộc khởi nghĩa.

- GV nêu câu hỏi: Nguyên nhân của cuộc khởi nghĩa Xi-pay ?     (HS yếu, TB)

- GV nêu yêu cầu: HS đọc SGK và trả lời được:

  +Thời gian, địa điểm bùng nổ cuộc khởi nghĩa.

  +Sự phát triển, qui mô của cuộc khởi nghĩa.

  + Lực lượng.

  + Kết quả.

- GV gọi HS tóm tắt và bổ sung thêm. 

- GV mô tả sự tàn bạo của thực dân Anh trong việc đàn áp nghĩa quân: nhiều nghĩa quân bị chúng trói vào họng đại bác, rồi bắn cho tan xương nát thịt.

- GV nêu câu hỏi: Tuy bị thất bại, cuộc khởi nghĩa Xi-pay có ý nghĩa gì ? (HS TB)

- GV có thể giúp HS tự tìm hiểu Nguyên nhân thất bại của cuộc khởi nghĩa?                       (HS khá )

- GV cho HS thấy được: cùng với sự xâm lược và thống trị của Anh, giai cấp tư sản Ấn Độ ra đời và phát triển khá mạnh. Đây là giai cấp tư sản dân tộc có mặt sớm nhất châu Á trên vũ đài chính trị. Thực dân Anh lo sợ phong trào công - nông rộng lớn nên tìm cách lôi kéo giai cấp tư sản Ấn Độ, cho phép giai cấp này được thành lập một chính đảng.

- Hoạt động 1: Cá nhân.

- HS dựa vào SGK để trả lời:

  + Nguyên nhân sâu xa: là do sự xâm lược và ách thống trị tàn ác của thực dân Anh ở đất nước Ấn Độ.

+ Nguyên nhân trực tiếp: ngòi nổ của cuộc khởi nghĩa là sự bất mãn của binh lính Ấn Độ-gọi là Xi-pay trong quân đội Anh. (Những binh lính người Ấn Độ bị sĩ quan người Anh đối xử tàn tệ. Tinh thần dân tộc và tín ngưỡng họ bị xúc phạm khi họ bắn đạn pháo phải dùng răng cắn vào giấy tẩm mỡ bò, mỡ lợn).

- 1 HS trả lời.

- HS khác bổ sung.

  + 10-5-1857, một đơn vị Xi-pay đóng ở Mi-rút, (cách Đê-li 70 km, về phía Bắc) nổi dậy khởi nghĩa.

  + Nghĩa quân được sự ủng hộ của đông đảo quần chúng nông dân, thợ thủ công, đã tiến về Đê-li.

  + Cuộc khởi nghĩa đã mở rộng vùng giải phóng ra toàn miền Bắc, miền Trung Ấn Độ.

  + Thực dân Anh bị đánh bất ngờ và tổn thất nặng nề phải tạm thời đình chỉ việc xâm lược các nước khác, tập trung quân về Ấn Độ và đưa thêm nhiều viện binh từ Anh sang, tìm mọi cách đàn áp.

  + 1859, cuộc khởi nghĩa bị thất bại.

- HS trả lời được các ý sau:

  + Mặc dù bị đàn áp khốc liệt, cuộc khởi nghĩa Xi-pay tiêu biểu cho tinh thần bất khuất của nhân dân Ấn Độ.

  + Mở đầu cho phong trào giải phóng dân tộc rộng lớn sau này.

- HS có thể rút ra được:

  + Nổ ra tự phát.

  + Chưa có đường lối lãnh đạo.

  + Sự đàn áp dã man của thực dân Anh.

  + Phương thức tác chiến cố thủ, phòng ngự, chưa chủ động tấn công địch...

- Nguyên nhân:

   + Sâu xa: sự xâm lược và ách thống trị tàn ác của thực dân Anh ở đất nước Ấn Độ.

  +Trực tiếp: sự bất mãn của binh lính An Độ-gọi là Xi-pay trong quân đội Anh.

-Diễn biến:

  + 10-05-1857, lính Xi-pay nổi dậy khởi nghĩa ở Mi-rút. Nghĩa quân được đông đảo quần chúng nông dân, thợ thủ công ủng hộ.

  + Cuộc khởi nghĩa đã mở rộng khắp miền Bắc và miền Trung Ấn Độ, kéo dài 2 năm.

  + Lực lượng tham gia khởi nghĩa là binh lính và nông dân.

  + Kết quả: cuộc khởi nghĩa bị đàn áp và thất bại.

- Ý nghĩa:

  + Cuộc khởi nghĩa tiêu biểu cho tinh thần bất khuất của nhân dâní Ấn Độ.

  + Mở đầu cho phong trào giải phóng dân tộc rộng lớn sau này.

3. ĐẢNG QUỐC ĐẠI VÀ PHONG TRÀO DÂN TỘC (1885 - 1908)

17’

- Hoạt động 1: Cá nhân.

- GV nêu câu hỏi: Em hãy nêu sự thành lập và đường lối của Đảng Quốc đại trong 20 năm đầu (1885-1905) ?  (HS yếu, TB)

- GV phân tích thêm:

  + Đường lối ôn hòa, chống lại mọi hình thức đấu tranh bạo lực, muốn dựa vào Anh để đem lại tiến bộ và văn minh cho Ấn Độ không triệt để, không kiên quyết sử dụng bạo lực quần chúng chống lại bạo lực của thực dân Anh. Nhưng đã nêu được khát khao dân tộc, đã lôi kéo được đông đảo nhân dân Ấn Độ.

  + Trong Đảng Quốc đại xuất hiện phái Ti-lắc với đường lối cấp tiến, lôi kéo đông đảo quần chúng nhân dân đi theo. Tuy vậy cũng còn hạn chế, chưa gắn liền cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc với cuộc đấu tranh chống phong kiến.

- GV bổ sung, kết luận: Thái độ cương quyết và những hoạt động CM tích cực của Tilắc đã đáp ứng được nguyện vọng đấu tranh của nhân dân -> Vì vậy, phong trào CM dâng lên mạnh mẽ.

- GV dùng lược đồ để tường thuật về phong trào đấu tranh chống đạo luật chia cắt Bengan (1905) và cuộc tổng bãi công ở Bom-bay.

- GV nêu câu hỏi: Tính chất - ý nghĩa của cao trào đấu tranh 1905-1908 ?                     (HS yếu)

- GV bổ sung và kết luận: Cuộc đau tranh của công nhân Bom-bay (1908) là đỉnh cao nhất của phong trào giải phóng dân tộc ở AĐ trong những năm đầu thế kỉ XX.

- HS dựa vào SGK trình bày:

  +1885, Đảng Quốc đại được thành lập. 

  + Trong 20 năm đầu (1885-1905), những người lãnh tụ của Đảng Quốc đại đi theo đường lối ôn hòa, chống lại mọi hình thức đấu tranh bạo lực, muốn dựa vào Anh để đem lại tiến bộ và văn minh cho Ấn Độ.

  + Trong quá trình đấu tranh, nội bộ Đảng Quốc đại đã có sự phân hóa. Một bộ phận theo đường lối cấp tiến, đại biểu là Ti-lắc, phản đối đường lối ôn hòa, đòi lật đổ ách thống trị thực dân.

- HS cần nắm được: 6-1908, bọn thực dân bắt Ti-lắc và kết án 6 năm tù. Ông đã dũng cảm dùng toà án làm diễn đàn để tố cáo và lên án chủ nghĩa thực dân. Tin tức về vụ án Ti-lắc -> bùng lên một đợt đấu tranh mới trong cả nước. Những cuộc mít tinh và biểu tình diễn ra ở khắp nơi công nhân Bom-bay đã nổi dậy tổng bãi công.

  +23-07-1909, công nhân Bom-bay với khẩu hiệu “Hãy trả lời mỗi năm tù của Ti-lắc bằng một ngày tổng bãi công”, tiến hành tổng bãi công với 10 vạn người tham gia.

  + Mặc dù bị khủng bố dữ dội, song cuộc tổng bãi công đã kéo dài 6 ngày như dự tính ban đầu.

- HS trả lời các ý sau:

  + Là cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc giành độc lập.

  +Thể hiện tinh thần đấu tranh bất khuất của nhân dân Ấn Độ.

  + Đánh dấu sự thức tỉnh của nhân dân Ấn Độ.

a. Đảng Quốc đại

- Giai cấp tư sản Ấn Độ ra đời và phát triển khá nhanh. 1885, tư sản Ấn Độ thành lập Đảng Quốc đại.

- Trong thời gian 1885-1905, Đảng Quốc đại theo đường lối ôn hòa, chống hình thức đấu tranh bạo lực, dựa vào Anh để yêu cầu một số cải cách (?)

- Trong quá trình đấu tranh, nội bộ Đảng Quốc đại đã có sự phân hóa thành 2 phái: ôn hòa và phái cực đoan ( kiên quyết chống thực dân Anh).

b. Phong trào đấu tranh

- Phong trào đấu tranh chống đạo luật chia cắt Bengan (1905).

- Đỉnh cao là cuộc tổng bãi công ở Bombay (1908) kéo dài sáu ngày.

*Tính chất: Là cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc giành độc lập.

* Ý nghĩa:

  - Thể hiện tinh thần đấu tranh bất khuất của nhân dân Ấn Độ.

  - Đánh dấu sự thức tỉnh của nhân dân Ấn Độ, hòa chung vào trào lưu dân tộc của nhiều nước châu Á những năm đầu thế kỉ XX.

CỦNG CỐ, DẶN DÒ

4’

1. Củng cố

- Thực dân Anh xâm lược và tiến hành chính sách thống trị rất tàn ác, gây nhiều hậu quả cho nhân dân Ấn Độ, trước hết là kìm hãm sự phát triển của đất nước và gây ra nạn đói khủng khiếp.

- Cuối thế kỉ XIX đầu XX, phong trào đấu tranh ở Ấn Độ phát triển mạnh, ý thức độc lập dân tộc ngày càng thể hiện rõ nét, nhất là trong cao trào CM 1905 - 1908, chứng tỏ sự trưởng thành của CM Ấn Độ. Mặc dù thất bại nhưng là sự chuẩn bị cho cuộc đấu tranh về sau.

2. Dặn dò

- Học bài cũ, đọc bài mới, sưu tầm tư liệu hình ảnh về Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX.

- Trả lời các câu hỏi cuối bài.

- Bài tập: So sánh phong trào cách mạng 1905 - 1908 với cuộc khới nghĩa Xi-pay ? ( lực lượng tham gia, lãnh đạo, đường lối, mục tiêu, kết quả)  (tham khảo BT trắc nghiệm và tự luận của Phan Ngọc Liên, tr. 182)

Sự kiện

Lãnh đạo

Lực lượng tham gia

Mục tiêu

Hình thức đấu tranh

Kết quả

Khởi nghĩa Xipay

Những nhân vật tiến bộ trong giaic ấp phong kiến

Binh lính Xipay và quần chúng nhân dân

Chống thực dân Anh giành độc lập

khởi nghĩa vũ trang

thất bại

Cao trào 1905-1908

Giai cấp tư sản

Quần chúng nhân dân (Nông dân, công nhân, công chức...)

Giành độc lập dân tộc

Mít tinh, biểu tình, bãi công

Thực dân Anh thu hồi đạo luật chia cắt Bengan

Thôøi löôïng

Hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân

Hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh

Kieán thöùc

1. TRUNG QUỐC BỊ CÁC NƯỚC ĐẾ QUỐC XÂM LƯỢC

10’

* Hoạt động 1: Cả lớp, cá nhân

- GV nêu câu hỏi: bằng kiến thức đã học về một số nước châu Á liên hệ với Trung Quốc, em hãy nêu lên một số nguyên nhân Trung Quốc bị xâm lược ?  (HS TB, Khá)

- GV gọi HS trả lời, nhận xét, bổ sung rút ra nguyên nhân.

* Hoạt động 2: (Cả lớp, cá nhân)

- GV thuyết trình: Trung Quốc đã tiếp xúc với các cường quốc phương Tây từ rất sớm (thế kỉ XVI), song chính sách buôn bán của thương nhân phương Tây không mang lại nhiều lợi lộc nên nhà Thanh đã đóng cửa biển. 1757, chỉ còn mở một cửa biển Quảng Châu với nhiều quy chế khắt khe. Về sau nhà Thanh đã thực hiện chính sách “bế quan tỏa cảng” không buôn bán với các nước phương Tây.

- GV đặt vấn đề: Vậy các nước phương Tây dùng thủ đoạn gì để xâm lược, len chân vào thị trường Trung Quốc ? Làm thế nào để bắt Trung Quốc phải mở cửa ?

                   (HS TB, Khá)

- GV nhận xét và khẳng định lại.

- GV yêu cầu HS đọc SGK để thấy được quá trình các đế quốc xâm lược Trung Quốc.

- GV yêu cầu HS chú ý các nội dung: Nước nào đi đầu trong quá trình xâm lược ? Những nước nào đã tham gia xâu xé Trung Quốc ? (HS Yếu, TB)

- GV trình bày thêm: đi đầu trong quá trình xâm lược Trung Quốc là thực dân Anh. Lấy cớ triều đình Mãn Thanh tịch thu và đốt thuốc phiện, thực dân Anh đã tiến hành xâm lược Trung Quốc, chiến tranh thuốc phiện bùng nổ 1840-1842, nhà Thanh thất bại phải kí Hiệp ước Nam Kinh chấp nhận các điều khoản theo yêu cầu của thực dân Anh.

- GV yêu cầu HS đọc nội dung Hiệp ước Nam Kinh trong SGK, rút ra nhận xét.

- GV bổ sung: Trung Quốc bồi thường chiến 21 triệu bảng Anh, phải cắt Hồng Kông cho Anh, phải mở 5 cửa biển là Quảng Châu, Phúc Châu, Ninh Ba, Hạ Môn, Thượng Hải. Anh được hưởng quyền lãnh sự tài phán ở Trung Quốc (tức quyền xét xử tội phạm Anh tại Trung Quốc). Đây là hiệp ước bất bình đẳng đầu tiên mà Trung Quốc phải ký với nước ngoài. Hiệp ước này mở đầu cho quá trình biến Trung Quốc từ một nước phong kiến độc lập trở thành một nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến.

- GV giải thích khái niệm nửa thuộc địa, nửa phong kiến: là chế độ một nước độc lập về chính trị, nhưng trên thực tế chịu ảnh hưởng, chi phối về kinh tế-chính trị của một hay nhiều nước đế quốc, không bị đặt dưới quyền thống trị trực tiếp của thực dân song chủ quyền dân tộc bị vi phạm, phải phụ thuộc nhiều vào đế quốc).

- GV yêu cầu HS tiếp tục trả lời: Những nước nào đã tham gia xâu xé Trung Quốc ?              (HS TB)

 - GV kết họp sử dụng bản đồ Trung Quốc chỉ những vùng lãnh thổ bị đế quốc xâm chiếm.

  + Anh chiếm châu thổ sông Dương Tử.

  + Đức chiếm Sơn Đông.

  +Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông.

  + Nga, Nhật Bản chiếm vùng Đông Bắc...

-> Trung Quốc bị nhiều đế quốc xâu xé.

- GV hướng dẫn HS quan sát bức tranh “Các nước đế quốc xâu xé Trung Quốc” trong SGK và nêu câu hỏi: Bức tranh nói lên điều gì ? Tại sao tác giả lại ví Trung Quốc như cái bánh khổng lồ bị cắt như vậy ?       (HS khá,giỏi)

- GV bổ sung thêm Trung Quốc được ví như chiếc bánh ngọt khổng lồ, cầm nỉa đứng xung quanh là Nhật hoàng, Nga hoàng, Thủ tướng Anh, Thủ tướng Pháp, Thủ tướng Đức, Tổng thống Mĩ, nét mặt người nào cũng đăm chiêu, chắc hẳn đang nghĩ cách len chân vào thị trường Trung Quốc “cắt một miếng bánh béo bở”.

- GV có thể giải thích thêm: sở dĩ không một nước tư bản nào một mình xâm chiếm và thống trị Trung Quốc là vì mặc dù Trung Quốc đã rất suy yếu, nội bộ bị chia rẽ, nhưng dẫu sao mảnh đất này vẫn là “một miếng mồi quá to mà không một cái mõm dài nào của chủ nghĩa thực dân nuốt trôi ngay được cho nên người ta phải cắt vụn nó ra, cách này chậm hơn nhưng khôn hơn”-Hồ Chí Minh.

- GV hỏi: Trở thành nước nửa thuộc địa, nửa phong kiến, xã hội Trung Quốc nổi lên mâu thuẫn cơ bản nào ? Chính sách thực dân đã đưa đến hậu quả xã hội như thế  nào ?      (HS Khá)

- GV bổ sung, chốt ý:

Mâu thuẫn đó đặt ra cho cách mạng Trung Quốc 2 nhiệm vụ: chống phong kiến và chống đế quốc. Hai nhiệm vụ này được thực hiện như thế nào ở cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, chúng ta cùng tìm hiểu phần 2.

- HS nhớ lại kiến thức cũ, suy nghĩ, liên hệ với thực tiễn TQ, kết hợp SGK để tìm ra câu trả lời.

  + Thế kỉ XVIII đầu XIX các nước tư bản phương Tây tăng cường xâm lược thị trường thuộc địa, chúng hướng mục tiêu vào những nước phong kiến lạc hậu, khủng hoảng.

  + Trung Quốc là một thị trường lớn, béo bở, chế độ phong kiến lạc hậu khủng hoảng -> đối tượng xâm lược của các nước đq.

- HS suy nghĩ tìm câu trả lời:

  + Từ thế kỉ XVIII, Cách mạng công nghiệp được tiến hành, yêu cầu mở rộng thị trường của các nước đế quốc Âu-Mĩ càng mạnh mẽ -> nên các nước đã dùng mọi thủ đoạn, tìm cách ép TQ phải mở cửa.

- Gọi 1 HS đọc SGK, các em khác theo dõi SGK và suy nghĩ để trả lời:

  + Đi đầu trong quá trình xâm lược Trung Quốc là thực dân Anh.

- HS đọc nội dung Hiệp ước Nam Kinh trong SGK, rút ra nhận xét.

  + Đây là hiệp ước bất bình đẳng đầu tiên mà Trung Quốc phải ký với nước ngoài.

- HS tiếp tục trả lời:

  + Các nước xâu xé Trung Quốc là Anh, Đức, Pháp, Nga, Nhật.

- 1 HS quan sát hình 6-Tr13 SGK rút ra nhận xét.

  + Trung Quốc được ví như chiếc bánh ngọt khổng lồ mà không một đế quốc nào nuốt nổi, nên phải giành giật, tranh chấp, chia sẻ.

- HS suy nghĩ, trả lời:

Những mâu thuẫn đó là:

  + Nhân dân Trung Quốc >< đế quốc.

  + Nông dân >< phong kiến.

a. Nguyên nhân

- Thế kỉ XVIII đầu XIX, các nước tư bản phương Tây tăng cường xâm chiếm thị trường thế giới

- Trung Quốc là một thị trường lớn, béo bở, lúc này triều đại Mãn Thanh lạc hậu, khủng hoảng nên trở thành đối tượng xâm lược của nhiều đế quốc.

b. Quá trình đế quốc xâm lược Trung Quốc

- Thế kỉ XVIII, các nước đế quốc dùng mọi thủ đoạn, tìm cách ép chính quyền Mãn Thanh phải mở cửa, cắt đất.

- Đi đầu là thực dân Anh buộc nhà Thanh phải kí Hiệp ước Nam Kinh (1842) chấp nhận các điều khoản thiệt thòi.

- Đi sau Anh là Đức, Pháp, Nga, Nhật (?)

- Hậu quả: xã hội Trung Quốc nổi lên 2 mâu thuẫn cơ bản:

  + Nhân dân Trung Quốc >< đế quốc.

  + Nông dân >< phong kiến.

-> phong trào đấu tranh chống đế quốc, phong kiến.

2- PHONG TRÀO ĐẤU TRANH CỦA NHÂN DÂN TRUNG QUỐC TỪ GIỮA THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX

10’

* Hoạt động 1: Nhóm

- GV yêu cầu HS cả lớp lập bảng thống kê phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX theo mẫu:

- GV tiếp tục chia lớp thành 4 nhóm và phân công:

  + Nhóm 1: thống kê về khởi nghĩa Thái Bình Thiên quốc.

  + Nhóm 2: thống kê về phong trào Duy tân (1898).

  + Nhóm 3: thống kê về phong trào Nghĩa Hòa đoàn.

  + Nhóm 4: đọc và rút ra nguyên nhân thất bại của các phong trào đấu tranh chống phong kiến, đế quốc.

- GV gọi HS đại diện các nhóm trình bày kết quả, nhận xét cho từng nhóm, bổ sung thêm một số kiến thức.

- HS các nhóm làm nhiệm vụ của nhóm mình, cử đại diện trả lời.

  + Nhóm 1:

    - Khởi nghĩa Thái Bình Thiên quốc bùng nổ 1-1-1851, tại Kim Điền (?).

    - Do Hồng Tú Toàn lãnh đạo.

    - Lực lượng : nông dân

    -Tính chất: đây là cuộc khởi nghĩa nông dân.

  + Nhóm 2:

    - Cuộc vận động Duy tân diễn ra từ 1898.

    - Khang Hữu Vi và Lương Khải Siêu khởi xướng.

    - Lực lượng: quan lại, sĩ phu tiến bộ, vua Quang Tự.

    - Cải cách dân chủ tư sản.

  + Nhóm 3:

    - 1899 bùng nổ ở Sơn Đông lan sang Trực Lệ, Sơn Tây, tấn công sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh, bị liên quân 8 nước đế quốc tấn công -> thất  bại.

    - Lực lượng: Nông dân.

    - Phong trào yêu nước chống đế quốc.

- HS theo dõi, chỉnh sửa và ghi vào vở.

Nội dung

Khởi nghĩa Thái bình Thiên quốc

Phong trào Duy tân

Phong trào Nghĩa Hòa đoàn

Diễn biến chính

Bùng nổ 1-1-1851 tại Kim Điền (Quảng Tây) -> lan rộng khắp cả nước -> bị phong kiến đàn áp  -> 1864 thất bại.

- 1898, diễn ra cuộc vận động Duy tân, tiến hành cải cách cứu vãn tình thế.

- 1899, bùng nổ ở Sơn Đông lan sang Trực Lệ, Sơn Tây, tấn công sứ quán nước ngoài ở Bắc Kinh, bị liên quân 8 nước đế quốc tấn công -> thất  bại.

Lãnh đạo

Hồng Tú Toàn

Khang Hữu Vi, Lương Khải Siêu

Lực lượng

Nông dân

Quan lại, sĩ phu tiến bộ, vua Quang Tự

Nông dân

Tính chất, ý nghĩa

Là cuộc khởi nghĩa nông dân vĩ đại chống phong kiến làm lung lay triều đình phong kiến Mãn Thanh.

Cải cách dân chủ, tư sản, khởi xướng khuynh hướng dân chủ tư sản ở Trung Quốc.

Phong trào yêu nước chống đế quốc. Giáng một đòn mạnh vào đế quốc.

- GV: Em rút ra nhận xét gì về các cuộc đấu tranh chống phong kiến, đế quốc ở Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX ?

   (HS khá, giỏi)

- GV yêu cầu nhóm 4 cử đại diện trình bày.

- GV bổ sung kết luận:

- HS căn cứ vào phần vừa học trả lời.

  + Các cuộc đấu tranh của nhân dân Trung Quốc cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX diễn ra sôi nổi nhưng đều thất bại.

- Nhóm 4 cử đại diện trả lời:

Nguyên nhân thất bại là do:

  + Chưa có tổ chức lãnh đạo.

  + Do sự bảo thủ, hèn nhát của triều đình phong kiến.

+ Do phong kiến và đế quốc cấu kết đàn áp.

- Nguyên nhân thất bại:

+ Chưa có tổ chức lãnh đạo.

+ Do sự bảo thủ, hèn nhát của triều đình phong kiến.

+ Do phong kiến và đế quốc cấu kết đàn áp.

3. TOÂN TRUNG SÔN VAØ CAÙCH MAÏNG TAÂN HÔÏI (1911)

16’

* Hoạt động 1: (Cả lớp, cá nhân)

- GV nêu câu hỏi: Nguyên nhân bùng nổ cách mạng Tân Hợi ?        (HS khá, TB)

- GV dùng lược đồ Cách mạng Tân Hợi trình bày diễn biến.

- GV: Qua diễn biến, kết quả của Cách mạng Tân Hợi em hãy rút ra tính chất, ý nghĩa của Cách mạng ?

 (gợi ý cho HS căn cứ vào mục đích ban đầu và kết quả của CM).

- GV giải thích thêm cho HS vì sao không triệt để (hạn chế).

  + Không thủ tiêu thực sự giai cấp phong kiến.

   + Không đụng chạm đến các nước đế quốc xâm lược.

  + Không giải quyết vấn đề ruộng đất cho nông dân.

- HS theo dõi SGK nghe GV kể về tiểu sử của Tôn Trung Sơn.

- HS trả lời:

  + Theo thuyết Tam dân của Tôn Trung Sơn.

  + Mục tiêu: đánh đổ Mãn Thanh, thành lập Dân quốc, bình đẳng ruộng đất cho dân cày.

- HS trả lời:

  + Nguyên nhân sâu xa: Nhân dân Trung Quốc >< đế quốc, phong kiến.

  + Ngòi nổ của cách mạng là do nhà Thanh trao quyền kiểm soát đường sắt cho đế quốc -> phong trào đấu tranh.

- HS trả lời :

  + Mang tính chất cuộc cách mạng tư sản.

  + Lật đổ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển, ảnh hưởng đen cuộc đấu tranh gpdt ở châu Á.

a. Tôn Trung Sơn và Đồng Minh hội

- Tôn Trung Sơn là một trí thức có tư tưởng cách mạng theo khuynh hướng dân chủ tư sản.

- 8-1905, Trung Quốc Đồng minh hội thành lập. Đây là chính đảng của giai cấp tư sản.

- Cương lĩnh chính trị: theo chủ nghĩa Tam dân của Tôn Trung Sơn.

- Mục tiêu: đánh đổ Mãn Thanh, thành lập Dân quốc, bình đẳng ruộng đất cho dân cày.

b. Cách mạng Tân Hợi

- Nguyên nhân

+ Nhân dân Trung Quốc mâu thuẫn với ĐQ, PK.

+ Ngòi nổ của cách mạng là do nhà Thanh trao quyền kiểm soát đường sắt cho đế quốc -> nhân dân, tư sản căm phẫn -> bùng nổ phong trào đấu tranh.

- Diễn biến

+ Khởi nghĩa bung nổ ở Vũ Xương (10-10-1911) -> lan rộng khắp miền Nam, miền Trung.

+ 29-12-1911, Quốc dân đại hội họp ở Nam Kinh, bầu Tôn Trung Sơn làm Đại Tổng thống, đứng đầu Chính phủ lâm thời.

+ Trước thắng lợi của cách mạng, tư sản thương lượng với nhà Thanh, đế quốc can thiệp vào Trung Quốc.

- Kết quả: vua Thanh thoái vị, Tôn Trung Sơn buộc phải từ chức, Viên Thế Khải làm Đại Tổng Thống.

- Tính chất-ý nghĩa

+ Là cuộc cách mạng tư sản không triệt để.

+ Lật đổ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển và  ảnh hưởng đến  cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc ở châu Á. 

CỦNG CỐ, DẶN DÒ

2’

1. Củng cố

- Nguyên nhân của cuộc đấu tranh chống đế quốc, phong kiến ở Trung Quốc. Tính chất, ý nghĩa của Cách mạng Tân Hợi.

2. Dặn dò

- HS học bài cũ, làm bài tập trong sách BT Lịch sử 11, trả lời các câu hỏi SGK, đọc trước bài mới.

- Chuẩn bị bài mới:

  + Quá trình xâm lược các nước Đông Nam Á của các nước tư bản phương Tây.

  + Nêu những nét chính cuộc đấu tranh của nhân dân Đông Nam Á cuối TK XIX-đầu TK XX.

3. Bài tập

Nhận xét về phong trào đấu tranh của nhân dân Trung Quốc từ giữa thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.