Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

+ Yeâu caàu hoïc sinh thaûo luaän nhoùm caùc caâu hoûi trong phieáu hoïc taäp. Caùc  nhoùm laàn löôït trình baøy caùc caâu traû lôøi. Giaùo vieân nhaän xeùt, ñöa ra keát luaän.

Phieáu hoïc taäp soá 1 :

  a/ Nguyeân töû laø gì ?

b/ Nguyeân töû ñöôïc caáu taïo nhö theá naøo ?

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Neâu khaùi nieäm nguyeân toá hoaù hoïc ?

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Hoùa trò laø gì ? Neâu caùch laäp coâng thöùc hoaù hoïc cuûa caùc hôïp chaát voâ cô döïa vaøo hoùa trò cuûa caùc nguyeân töû. 

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Neâu ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng.

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 5 :  Mol laø gì ? Neâu caùc coâng thöùc tính soá mol cuûa 1 chaát ?

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 6 :  Neâu yù nghóa vaø coâng thöùc tính tyû khoái

Hoaït ñoäng 7 :

Phieáu hoïc taäp soá 7 : Dung dòch laø gì ? Caùc coâng thöùc tính noàng ñoä dung dòch ?

Hoaït ñoäng 8 :

Phieáu hoïc taäp soá 8 : Coù maáy loaïi hôïp chaát voâ cô ? Neâu ñònh nghóa vaø tính chaát ñaëc tröng cuûa töøng loaïi (coù phaûn öùng minh hoïa)

Hoaït ñoäng 9 :

Phieáu hoïc taäp soá 9 : Neâu caùch xaùc ñònh oâ nguyeân toá, chu kyø, nhoùm trong baûng tuaàn hoaøn vaø yù nghóa cuûa chuùng ?

1/ Nguyeân töû :

Nguyeân töû cuûa baát kì nguyeân toá naøo cuõng goàm coù haït nhaân mang ñieän tích döông vaø lôùp voû coù moät hay nhieàu electron mang ñieän tích aâm.

+ electron kí hieäu laø e, coù ñieän tích 1-, khoái löôïng raát nhoû (khoâng ñaùng keå so vôùi khoái löôïng nguyeân töû)

+ Haït nhaân nguyeân töû goàm haït proton vaø nôtron. Haït proton kí hieäu laø p, coù ñieän tích 1+. Trong nguyeân töû soá p = soá e. Haït nôtron kí hieäu laø n, khoâng mang ñieän, coù khoái löôïng baèng khoái löôïng cuûa haït proton

2/ Nguyeân toá hoùa hoïc :

Nguyeân toá hoùa hoïc laø taäp hôïp nhöõng nguyeân töû coù cuøng soá haït proton trong haït nhaân.

Nhöõng nguyeân töû cuûa cuøng moät nguyeân toá hoùa hoïc ñeàu coù tính chaát hoùa hoïc gioáng nhau.

3/ Hoùa trò cuûa moät nguyeân toá :

Hoùa trò laø con soá bieåu thò khaû naêng lieân keát cuûa nguyeân töû nguyeân toá naøy vôùi nguyeân töû cuûa nguyeân toá khaùc.

Hoùa trò cuûa nguyeân toá ñöôïc xaùc ñònh theo hoùa trò cuûa nguyeân toá H (ñöôïc choïn laøm ñôn vò) vaø hoùa trò cuûa O (laø hai ñôn vò)

Trong moät coâng thöùc hoùa hoïc, tích chæ soá vaø hoùa trò cuûa nguyeân toá naøy baèng tích chæ soá vaø hoùa trò cuûa nguyeân toá kia.     ax = by.

4/ Ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng :

Trong moät phaûn öùng hoùa hoïc, toång khoái löôïng cuûa caùc chaát saûn phaåm baèng toång khoái löôïng cuûa caùc chaát tham gia phaûn öùng.

5/ Mol :

+ Mol laø löôïng chaát chöùa 6.1023 nguyeân töû hoaëc phaân töû cuûa chaát ñoù.

+ Khoái löôïng mol (kí hieäu M) cuûa moät chaát laø khoái löôïng tính baèng gam cuûa 6.1023 nguyeân töû hoaëc phaân töû chaát ñoù.

+ Theå tích mol cuûa chaát khí laø theå tích chieám bôûi 6.1023 phaân töû khí ñoù. ÔÛ ñktc, theå tích mol cuûa taát caû caùc chaát khí laø 22,4 lít. 

                       n =                               n khí =

6/ Tæ khoái cuûa chaát khí :

+ Tæ khoái cuûa khí A ñoái vôùi khí B cho bieát khí A naëng hay nheï hôn khí B bao nhieâu laàn.

dA/B =              

7/ Dung dòch :

+ Ñoä tan :

+ Noàng ñoä phaàn traêm

+ Noàng ñoä mol (CM)

8/ Söï phaân loaïi caùc hôïp chaát voâ cô :

a) Oxit

+ Oxit bazô : CaO, Fe2O3 … taùc duïng vôùi dung dòch axit sinh ra muoái vaø nöôùc.

+ Oxit axit : CO2, SO2 … taùc duïng vôùi dung dòch bazô sinh ra muoái vaø nöôùc.

b) Axit : HCl, H2SO4 … taùc duïng vôùi bazô sinh ra muoái vaø nöôùc.

c) Bazô : NaOH, Cu(OH)2 … taùc duïng vôùi axit sinh ra muoái vaø nöôùc.

d) Muoái : NaCl, K2CO3 … taùc duïng vôùi axit sinh ra muoái môùi vaø axit môùi, taùc duïng vôùi bazô sinh ra muoái môùi vaø bazô môùi.

9/ Baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc :

+ OÂ nguyeân toá cho bieát : soá hieäu nguyeân töû, kí hieäu hoùa hoïc, teân nguyeân toá, nguyeân töû khoái cuûa nguyeân toá ñoù.

+ Chu kì laø daõy caùc nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa chuùng coù cuøng soá lôùp electron vaø ñöôïc xeáp theo chieàu ñieän tích haït nhaân taêng daàn. Soá thöù töï cuûa chu kì baèng soá lôùp electron.

Trong moãi chu kì töø traùi sang phaûi : Soá electron lôùp ngoaøi cuøng cuûa nguyeân töû taêng daàn töø 1 ñeán 8. Tính kim loaïi cuûa caùc nguyeân toá giaûm daàn, ñoàng thôøi tính phi kim cuûa caùc nguyeân toá taêng daàn.

+ Nhoùm goàm caùc nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa chuùng coù soá electron lôùp ngoaøi cuøng baèng nhau, do ñoù coù tính chaát töông töï nhau ñöôïc xeáp thaønh coät theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân nguyeân töû.

Trong moät nhoùm ñi töø treân xuoáng döôùi : Soá lôùp electron cuûa nguyeân töû taêng daàn. Tính kim loaïi cuûa caùc nguyeân toá taêng daàn, ñoàng thôøi tính phi kim cuûa caùc nguyeân toá giaûm daàn.

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 : ÔÛ lôùp 8 ñaõ hoïc khaùi nieäm nguyeân töû, haõy nhaéc laïi caùc kieán thöùc ñaõ hoïc

 Phieáu hoïc taäp soá 1 : Nguyeân töû laø gì ? Nguyeân töû ñöôïc caáu taïo töø nhöõng haït naøo ?

Hoaït ñoäng 2 :

* Cho hoïc sinh xem thí nghieäm cuûa Thomson.

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Ñaëc tính cuûa tia aâm cöïc laø gì ?

 Keát luaän : Nhöõng haït taïo thaønh tia aâm cöïc laø electron, kí hieäu e.

+ Thoâng baùo : Baèng thöïc nghieäm ngöôøi ta xaùc ñònh khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa electron.

Hoaït ñoäng 3 :

* Cho hoïc sinh xem thí nghieäm cuûa Rutherford

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Töø thí nghieäm baén haït  qua laù vaøng, haõy neâu caùc hieän töôïng thí nghieäm. (Veà ñöôøng ñi cuûa caùc haït , giaûi thích taïi sao ? Ñöa ra keát luaän veà caáu taïo cuûa haït nhaân nguyeân töû).

Hoaït ñoäng 4 :

* Neâu thí nghieäm cuûa Rutherford : Duøng haït  baén phaù haït nhaân nguyeân töû nitô  xuaát hieän moät loaïi haït môùi laø proton

* Neâu thí nghieäm cuûa Chadwick : Duøng haït  baén phaù haït nhaân nguyeân töû beri  tìm ra haït nôtron

 Keát luaän veà caáu taïo haït nhaân nguyeân töû  ?

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Giaù trò ñieän tích vaø khoái löôïng cuûa electron, p, n.

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Neáu phoùng ñaïi haït nhaân moät nguyeân töû ñeán ñöôøng kính laø 1 cm. Hoûi nguyeân töû ñoù coù ñöôøng kính laø bao nhieâu ?

 Khaúng ñònh theâm veà caáu taïo roãng cuûa nguyeân töû.

Hoaït ñoäng 7 :

* Thoâng baùo : Ngöôøi ta choïn ñoàng vò C – 12 ñeå ñöa ra ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû,

1u = khoái löôïng cuûa ñoàng vò C–12

I/ Thaønh phaàn caáu taïo :

+ Nguyeân töû laø haït voâ cuøng nhoû trung hoøa veà ñieän, nguyeân töû goàm haït nhaân mang ñieän tích döông vaø lôùp voû taïo bôûi 1 hay nhieàu electron mang ñieän tích aâm.

+ Nguyeân töû ñöôïc taïo thaønh töø ba loaïi haït : proton, nôtron, electron.

1/ Electron :

a) Söï tìm ra electron

Thí nghieäm :

+ Tia aâm cöïc laø chuøm haït vaät chaát coù khoái löôïng, mang ñieän tích aâm chuyeån ñoäng vôùi vaän toác lôùn.

 Nhöõng haït taïo thaønh tia aâm cöïc laø electron, kí hieäu e.

b) Khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa electron :

me = mH = 9,109.10-31 kg  0,00055 u

qe = - 1,602.10-29 C (coulomb)

  + laø haït mang ñieän tích nhoû nhaát ñöôïc ñöôïc duøng laøm ñieän tích ñôn vò, kí hieäu eo. Do ñoù ñieän tích cuûa electron ñöôïc kí hieäu laø – eo  vaø qui öôùc laø 1–

2/ Söï tìm ra haït nhaân nguyeân töû : 

Thí nghieäm

+ Haàu heát caùc haït  ñeàu xuyeân thaúng qua laù vaøng, moät soá raát ít ñi leäch höôùng ban ñaàu hoaëc bò baät trôû ngöôïc veà phía sau.

Giaûi thích : Nguyeân töû coù caáu taïo roãng, coù chöùa phaàn mang ñieän döông coù khoái löôïng lôùn, theå tích nhoû.

 Nguyeân töû coù caáu taïo roãng, phaàn mang ñieän döông laø haït nhaân nguyeân töû. Haàu heát khoái löôïng nguyeân töû taäp trung ôû haït nhaân.

+ Haït nhaân nguyeân töû coù kích thöôùc raát nhoû, khoái löôïng lôùn.

+ Xung quanh haït nhaân coù caùc electron taïo neân voû nguyeân töû, caùc electron coù khoái löôïng raát nhoû neân haàu heát khoái löôïng nguyeân töû taäp trung ôû haït nhaân nguyeân töû.

3/ Caáu taïo cuûa haït nhaân nguyeân töû :

a) Söï tìm ra proton

Thí nghieäm :

 Haït proton (kí hieäu p) laø moät thaønh phaàn caáu taïo cuûa haït nhaân nguyeân töû.

mp = 1,6726.10-27 kg  u

qp = + 1,602.10-29 C (coulomb)

Proton mang moät ñôn vò ñieän tích döông, kí hieäu eo vaø qui öôùc laø 1+

b) Söï tìm ra nôton

Thí nghieäm :

 Nôtron (kí hieäu n) cuõng laø moät thaønh phaàn caáu taïo cuûa haït nhaân nguyeân töû.

mn = 1,6748.10-27 kg  1 u

qn = 0

c) Caáu taïo cuûa haït nhaân nguyeân töû :

Keát luaän : Haït nhaân nguyeân töû ñöôïc taïo thaønh bôûi caùc proton vaø nôtron. Vì nôtron khoâng mang ñieän, soá proton trong haït nhaân phaûi baèng soá ñôn vò ñieän tích döông cuûa haït nhaân vaø baèng soá electron quay xung quanh haït nhaân.

II/ Khoái löôïng vaø kích thöôùc nguyeân töû :

1. Kích thöôùc :

  + Raát nhoû duøng ñôn vò Angxtrom (Å )

1 (Å) = 10-10m    ; 1m = 10-6m    ; 1nm = 10-9m

  + Caùc nguyeân töû coù ñöôøng kính khoaûng 1 Å

Ví duï : Nguyeân töû H coù baùn kính khoaûng 0,53 Å = 0,053 nm

  + Haït nhaân nguyeân töû coù ñöôøng kính khoaûng 10-4 Å. Nhoû hôn ñöôøng kính nguyeân töû 10 000 laàn.

  + electron, proton coù ñöôøng kính khoaûng 10-7 Å, nhoû hôn ñöôøng kính haït nhaân 1000 laàn.

=> electron chuyeån ñoäng xung quanh haït nhaân  nguyeân töû coù caáu taïo roãng.

2. Khoái löôïng : Raát nhoû.

Ví duï :

Khoái löôïng cuûa 1 nguyeân töû C laø 19,9265.10-27 kg.

Khoái löôïng cuûa 1 nguyeân töû H laø 1,6736.10-27kg 

Ngöôøi ta duøng ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû, kí hieäu u (coøn goïi laø ñvC) 

1u = khoái löôïng cuûa C–12

1u==1,6605.10-27 kg

  Xem baûng 1 tr.8 SGK

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Haït nhaân nguyeân töû coù caáu taïo nhö theá naøo ? Haït nhaân nguyeân töû N coù 7 proton. Ñieän tích haït nhaân, soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân, soá electron cuûa N laø bao nhieâu ?

Hoaït ñoäng 2 :

+ Neâu ñònh nghóa soá khoái.

Phieáu hoïc taäp soá 2 :

1/ Li coù 3p vaø 4 n, tính A

2/ Na coù A = 23,  Z = 11. Hoûi Na coù bao nhieâu p, n, e.

3/ Nguyeân töû Al coù A = 27 ; Z = 13. Xaùc ñònh soá löôïng caùc loaïi haït caáu taïo neân nguyeân töû Al

Hoaït ñoäng 3 :

+ Ñònh nghóa nguyeân toá hoùa hoïc. Khaùi nieäm soá hieäu nguyeân töû. Caùch kí hieäu nguyeân töû.

Phieáu hoïc taäp soá 3 :  

1/ Haõy vieát kí hieäu nguyeân töû cuûa caùc nguyeân töû Li, Na, Al theo caùc soá lieäu coù ôû phieáu hoïc taäp soá 2.

2/ Cho nguyeân töû . Xaùc ñònh soá löôïng caùc loaïi haït caáu taïo neân nguyeân töû Mg.

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 :  Tính soá p, n, electron cuûa Proti, Ñôteri, Triti theo kí hieäu : ;  ; . Töø ñoù ñöa ra nhaän xeùt veà soá löôïng caùc loaïi haït caáu taïo neân caùc nguyeân töû cuûa nguyeân toá Hidro  khaùi nieäm veà ñoàng vò.

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 5 :  Ñôn vò cuûa khoái löôïng nguyeân töû laø gì ? Cho nguyeân töû X coù khoái löôïng 27u. Hoûi X naëng gaáp bao nhieâu laàn ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû ? Tính khoái löôïng cuûa electron theo u. Nhaän xeùt.

 Goïi 27u laø nguyeân töû khoái.

Tính khoái löôïng cuûa electron theo u. Nhaän xeùt.

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 6:  Moät ñoäi tuyeån boùng ñaù coù 22 caàu thuû. Trong ñoù coù 10 ngöôøi 18 tuoåi, 5 ngöôøi 20 tuoåi, 7 ngöôøi 22 tuoåi. Tính tuoåi trung bình cuûa ñoäi boùng.

 töø ñoù ñöa ra coâng thöùc tính nguyeân töû khoái trung bình.

+ Höôùng daãn hoïc sinh laøm caùc baøi taäp aùp duïng.

1/ Nguyeân töû coù coù 2 ñoàng vò. 35Cl chieám 75,77% ; 37Cl chieán 24,23%. Tính nguyeân töû khoái trung bình cuûa clo.

2/ Angtimon coù hai ñoàng vò   62%, coù nguyeân töû khoái trung bình laø 121,76u. Tìm nguyeân töû khoái cuûa ñoàng vò thöù nhì.

Baøi taäp aùp duïng : 5, 6, 7, 8 SGK tr.14

I/ Haït nhaân nguyeân töû :

1/ Ñieän tích haït nhaân :

+ Haït nhaân nguyeân töû goàm p vaø n, chæ coù p mang ñieän.

+ 1p ñieän tích laø 1+, N coù ñieän tích haït nhaân laø 7+, nguyeân töû trung hoøa veà ñieän  soá p = soá electron

Keát luaän : Ñieän tích haït nhaân = Z+

Soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân = Z = soá proton = soá electron

2/ Soá khoái (kí hieäu A)

               A = Z + N           Z : toång soá haït proton

                                           N : toång soá haït nôtron

1/ A = 3 + 4 = 7

2/ N = A – Z = 23 – 11 = 12

Soá n = N = 12  ;  soá p = soá electron = Z = 11

3/ N = A – Z = 27 – 13 = 14

Soá n = N = 14  ;  soá p = soá electron = Z = 13

II/ Nguyeân toá hoùa hoïc :

1/ Ñònh nghóa :

Nguyeân toá hoùa hoïc laø taäp hôïp nhöõng nguyeân töû coù cuøng ñieän tích haït nhaân

2/ Soá hieäu nguyeân töû :

Soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá ñöôïc goïi laø soá hieäu nguyeân töû cuûa nguyeân toá ñoù, kí hieäu laø Z.

Caùc nguyeân toá coù soá hieäu nguyeân töû töø 2 ñeán 82 trong baûng tuaàn hoaøn thì

Z ≤ N ≤ 1,5Z

3/ Kí hieäu nguyeân töû :

               X : Kí hieäu hoùa hoïc cuûa nguyeân toá

                       A : Soá khoái

                       Z : Soá hieäu nguyeân töû 

Cho . Xaùc ñònh soá p, soá n, soá electron cuûa N.

III/ Ñoàng vò :

Caùc ñoàng vò cuûa cuøng moät nguyeân toá hoùa hoïc laø nhöõng nguyeân töû coù cuøng soá proton nhöng khaùc soá n neân soá khoái A cuûa chuùng cuõng khaùc nhau.

Caùc ñoàng vò ñöôïc saép xeáp vaøo cuøng moät oâ trong baûng tuaàn hoaøn

Ví duï :

H coù 3 ñoàng vò :

  hidro ; dôteri  ;  triti

O coù ba ñoàng vò : ; ;

IV/ Nguyeân töû khoái vaø nguyeân töû khoái trung bình cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc :

1/ Nguyeân töû khoái :

+ Ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû laø u (hay ñ.v.C)

+ X naëng gaáp 27 laàn ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû.

Khoái löôïng electron raát nhoû = neân coù theå xem nhö khoâng ñaùng keå

Keát luaän : Nguyeân töû khoái cuûa moät nguyeân töû cho bieát khoái löôïng cuûa nguyeân töû ñoù naëng gaáp bao nhieâu laàn ñôn vò khoái löôïng nguyeân töû.

Khoái löôïng nguyeân töû coi nhö baèng toång khoái löôïng cuûa caùc p vaø n trong haït nhaân nguyeân töû.

Nguyeân töû khoái coi nhö baèng soá khoái.

2/ Nguyeân töû khoái trung bình :

Coâng thöùc toång quaùt :

Nguyeân toá X coù n ñoàng vò, trong ñoù :

coù x1 nguyeân töû

coù x2 nguyeân töû

………………………..

coù xn nguyeân töû

(Xem nguyeân töû khoái  soá khoái)

Baøi taäp aùp duïng : (xem trong phieáu hoïc taäp)

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

+ Hoûi hoïc sinh caùc noäi dung trong phieáu hoïc taäp.

Phieáu hoïc taäp soá 1:  Nguyeân töû coù thaønh phaàn caáu taïo nhö theá naøo (neâu roõ khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa töøng loaïi haït) ? 

Phieáu hoïc taäp soá 2:  Nhaéc laïi caùc khaùi nieäm : soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân, nguyeân toá hoùa hoïc, ñoàng vò, nguyeân töû khoái, coâng thöùc tính nguyeân töû khoái trung bình.

Phieáu hoïc taäp soá 3:  Kí hieäu nguyeân töû cho bieát ñieàu gì veà caáu taïo nguyeân töû Ca.

Hoaït ñoäng 2 :

+ Goïi hoïc sinh laøm baøi taäp 1, 2, 3 tr.9 SGK

Baøi 1  8 tr.13, 14 SGK

Baøi taäp aùp duïng : Toång soá caùc loaïi haït trong nguyeân töû X laø 13. Tính soá löôïng caùc loaïi haït coù trong nguyeân töû X.

Laøm baøi taäp 2, 3 tr.18 ; 1  8 tr.13, 14 SGK.

1/ Nguyeân töû ñöôïc taïo neân bôûi electron vaø haït nhaân. Haït nhaân ñöôïc taïo neân bôûi proton vaø nôtron.

(Khoái löôïng vaø ñieän tích cuûa töøng loaïi haït xem SGK)

Laøm baøi taäp 1 tr.18, ;  1, 2, 3 tr.9 SGK

2/ Trong nguyeân töû, soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân Z = soá p = soá electron.

  Soá khoái haït nhaân A = N + Z

Caùch kí hieäu nguyeân töû.

Nguyeân töû khoái, nguyeân töû khoái trung bình.

3/ Soá hieäu nguyeân töû Z vaø soá khoái A ñaëc tröng cho nguyeân töû

Kí hieäu nguyeân töû :

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1:  Quan saùt hình 1.6 tr.19 SGK moâ taû maãu nguyeân töû haønh tinh.

Theo thuyeát cô hoïc löôïng töû : electron chuyeån ñoäng raát nhanh xung quanh haït nhaân taïo ra “ñaùm maây electron” coù ñieän tích khoâng ñeàu. Vuøng khoâng gian xung quanh haït nhaân coù khaû naêng tìm thaáy electron lôùn nhaát (khoaûng 90%)  goïi laø obitan nguyeân töû (xem SGK tr.23)

Phieáu hoïc taäp soá 2:  + Trong voû nguyeân töû, caùc electron ñöôïc saép xeáp nhö theá naøo ?

Hoaït ñoäng 2 :

+ Traïng thaùi beàn laø traïng thaùi coù möùc naêng löôïng thaáp.

Phieáu hoïc taäp soá 3:  Vaäy electron ôû gaàn hay ôû xa haït nhaân thì lieân keát vôùi haït nhaân beàn hôn, naêng löôïng cuûa chuùng nhö theá naøo ? Taïi sao ?

Hoaït ñoäng 3 :

+ Cuûng coá caùc khaùi nieäm veà söï phaân boá electron vaøo caùc lôùp. Ñaëc ñieåm cuûa caùc electron trong cuøng moät lôùp.

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4:  Moãi lôùp electron coøn chia thaønh caùc phaân lôùp. Kí hieäu cuûa caùc phaân lôùp laø gì ? Moãi lôùp coù bao nhieâu phaân lôùp ? Tính soá phaân lôùp coù trong caùc lôùp K, L, M, N vaø teân cuûa caùc phaân lôùp ñoù.

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 5:  Khaùi nieäm veà obitan (ghi nhôù soá electron toái ña trong 1 obitan, electron gheùp ñoâi, electron ñoäc thaân)

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 6:  Soá electron toái ña treân töøng lôùp, töøng phaân lôùp laø bao nhieâu ?

 Ñöa ra coâng thöùc tính soá electron toái ña treân moät lôùp. Khaùi nieäm baõo hoøa, baùn baõo hoøa.

I/ Söï chuyeån ñoäng cuûa electron trong nguyeân töû :

  + Theo thuyeát cô hoïc coå ñieån : electron chuyeån ñoäng xung quanh haït nhaân theo nhöõng quó ñaïo hình troøn hoaëc hình elip.

  + Thuyeát cô hoïc löôïng töû : electron raát nhoû, chuyeån ñoäng raát nhanh (haøng ngaøn km/giaây) trong khu vöïc xung quanh haït nhaân nguyeân töû khoâng theo nhöõng quó ñaïo xaùc ñònh taïo neân voû nguyeân töû.

II/ Lôùp vaø phaân lôùp electron :

  + Trong nguyeân töû caùc electron ñöôïc xeáp thaønh töøng lôùp, moãi lôùp ñöôïc chia thaønh nhieàu phaân lôùp tuøy theo möùc naêng löôïng cuûa electron.

1. Lôùp electron :

+ Caùc electron ôû gaàn haït nhaân lieân keát vôùi haït nhaân chaët cheõ (beàn nhaát) neân möùc naêng löôïng thaáp nhaát.

  + Caùc electron ôû xa haït nhaân lieân keát vôùi haït nhaân keùm chaët cheõ (keùm beàn) neân möùc naêng löôïng cao.

  + Caùc electron treân cuøng moät lôùp coù möùc naêng löôïng gaàn baèng nhau.

  + Xeáp theo thöù töï möùc naêng löôïng töø thaáp ñeán cao caùc lôùp electron ñöôïc ñaùnh soá thöù töï töø trong ra ngoaøi.

2.Phaân lôùp electron :

  + Moãi lôùp electron goàm nhieàu phaân lôùp, kí hieäu : s, p, d, f.

  + Caùc electron treân cuøng moät phaân lôùp coù möùc naêng löôïng baèng nhau.

Soá phaân lôùp = soá thöù töï cuûa lôùp

  Lôùp K (n = 1) coù 1 phaân lôùp : 1s

  Lôùp L (n = 2) coù 2 phaân lôùp : 2s 2p

  Lôùp M (n = 3) coù 3 phaân lôùp : 3s 3p 3d

  Lôùp N (n = 4) coù 4 phaân lôùp : 4s 4p 4d 4f

3. Obitan :

  + Moãi phaân lôùp goàm nhieàu obitan

       Phaân lôùp s coù 1 obitan hình caàu

       Phaân lôùp p coù 3 obitan hình soá taùm noåi

       Phaân lôùp d coù 5 obitan hình daïng phöùc taïp

       Phaân lôùp f coù 7 obitan hình daïng phöùc taïp

  + Moãi obitan chöùa toái ña 2 electron (nguyeân lí Pauli)

Obitan chöùa 2 electron goïi laø electron gheùp ñoâi, electron gheùp ñoâi thöôøng khoù tham gia lieân keát hoùa hoïc.

Obitan chöùa 1 electron goïi laø electron ñoäc thaân, electron ñoäc thaân deã tham gia lieân keát hoùa hoïc. Caùc electron ñoäc thaân ñöôïc kí hieäu baèng caùc muõi teân cuøng chieàu.

III/ Soá electron toái ña treân 1 lôùp, 1 phaân lôùp :

* Phaân lôùp s coù 1 obitan  soá electron toái ña laø 2

   Phaân lôùp p coù 3 obitan  soá electron toái ña laø 6

   Phaân lôùp d coù 5 obitan  soá electron toái ña laø 10

   Phaân lôùp f coù 7 obitan  soá electron toái ña laø 14

* Lôùp K coù 1 phaân lôùp 1s  soá e toái ña laø 2

   Lôùp L coù 2 phaân lôùp 2s 2p  soá e toái ña laø 8

   Lôùp M coù 3 phaân lôùp 3s 3p 3d  soá e toái ña laø 18

   Lôùp N coù 4 phaân lôùp 4s 4p 4d 4f  soá e toái ña laø 32

           Soá electron toái ña treân moät lôùp = 2n2

n : soá thöù töï cuûa lôùp

* Lôùp (phaân lôùp) chöùa ñuû soá electron toái ña goïi laø lôùp (phaân lôùp) baõo hoøa.

* Caùc lôùp (phaân lôùp) electron baõo hoøa (hoaëc baùn baõo hoøa) thì beàn, coù möùc naêng löôïng thaáp.

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1:  Vaät chaát coù khuynh höôùng chuyeån veà traïng thaùi beàn  caùc electron chieám caùc möùc naêng löôïng naøo tröôùc  ?

+ Treo leân baûng Sô ñoà phaân boá möùc naêng löôïng cuûa caùc lôùp vaø caùc phaân lôùp, chæ cho hoïc sinh caùch ñoïc ñeå bieát thöù töï möùc naêng löôïng cuûa caùc phaân lôùp. Chuù yù söï cheøn möùc naêng löôïng giöõa 4s vaø 3d.

+ Coù theå giôùi thieäu qui taéc Kleckowski

7s   7p 

      

6s   6p   6d

           

5s   5p   5d   5f

            

4s   4p   4d   4f

        

3s  3p   3d

    

2s  2p



1s

Phieáu hoïc taäp soá 2:  Töø qui taéc Kleckowski ñoïc thöù töï möùc naêng löôïng töø thaáp ñeán cao

Hoaït ñoäng 2 :

+ Treo baûng caáu hình electron cuûa 20 nguyeân toá ñaàu. Höôùng daãn hoïc nhôù qui öôùc vieát caáu hình electron.

Phieáu hoïc taäp soá 3:

1/ Vieát caáu hình electron cuûa H, O

 Ñöa ra caùc böôùc vieát caáu hình electron nguyeân töû.

2/ Vieát caáu hình electron cuûa caùc nguyeân töû : 2He ; 10Ne ;  17Cl ; 26Fe. Xaùc ñònh nguyeân töû naøo coù lôùp electron ngoaøi cuøng baõo hoøa, hoï nguyeân toá, caùch vieát caáu hình electron thu goïn döïa vaøo caáu hình electron cuûa khí hieám.

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 4:  Neâu ñaëc ñieåm cuûa lôùp electron ngoaøi cuøng.

Baøi taäp aùp duïng :

Vieát caáu hình electron, xaùc ñònh soá lôùp electron, soá electron ngoaøi cuøng suy ra tính chaát hoùa hoïc cuûa chuùng : 30Zn, 34Se, 25Mn, 35Br, 29Cu, 24Cr.

I/ Thöù töï caùc möùc naêng löôïng trong nguyeân töû :

    * Nguyeân lí vöõng beàn : Trong nguyeân töû caùc electron laàn löôït chieám caùc phaân möùc naêng löôïng töø thaáp ñeán cao.

+ Thöïc nghieäm xaùc ñònh naêng löôïng cuûa caùc phaân lôùp ñöôïc xeáp theo chieàu töø thaáp ñeán cao laø : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 5s 4d 5p … ghi nhôù baèng qui taéc Kleckowski :

II/ Caáu hình electron cuûa nguyeân töû :

1/ Caáu hình electron cuûa nguyeân töû :

Caáu hình electron cuûa nguyeân töû bieåu dieãn söï phaân boá electron treân caùc phaân lôùp thuoäc caùc lôùp khaùc nhau.

* Qui öôùc vieát caáu hình electron :

+ Soá thöù töï lôùp electron ghi baèng soá 1, 2, 3 …

+ Phaân lôùp ghi baèng chöõ caùi thöôøng s, p, d, f.

+ Soá electron ñöôïc ghi baèng soá ôû phía treân beân phaûi cuûa phaân lôùp.

Ví duï :   1H (1e) 1s1         

               8O (8e)  1s2 2s2 2p4

* Caùch vieát caáu hình electron cuûa nguyeân töû :

Böôùc 1 : Xaùc ñònh soá electron cuûa nguyeân töû.

Böôùc 2 : Caùc electron ñöôïc phaân boá vaøo caùc phaân lôùp theo nguyeân lyù vöõng beàn

Böôùc 3 : Vieát caáu hình electron bieåu dieãn söï phaân boá electron treân caùc phaân lôùp thuoäc caùc lôùp khaùc nhau.

Ví duï :

 2He (2e)  1s2 lôùp electron ñaõ baõo hoøa

  10Ne (10e)  1s2 2s2 2p6  lôùp electron ñaõ baõo hoøa, electron cuoái cuøng ñieàn vaøo phaân lôùp p : Ne laø nguyeân toá p.

  17Cl (17e)  1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 

Vieát goïn : [Ne] 3s2 3p5  electron cuoái cuøng ñieàn vaøo phaân lôùp p : Cl laø nguyeân toá p.

  26Fe (26e)  1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6

               26Fe (26e)  1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2

Vieát goïn : [Ar] 3d6 4s2  electron cuoái cuøng ñieàn vaøo phaân lôùp d : Fe laø nguyeân toá d.

+ Nguyeân toá s laø nhöõng nguyeân toá maø nguyeân töû coù electron cuoái cuøng ñöôïc ñieàn vaøo phaân lôùp s.

+ Nguyeân toá p laø nhöõng nguyeân toá maø nguyeân töû coù electron cuoái cuøng ñöôïc ñieàn vaøo phaân lôùp s.

+ Nguyeân toá d laø nhöõng nguyeân toá maø nguyeân töû coù electron cuoái cuøng ñöôïc ñieàn vaøo phaân lôùp s.

+ Nguyeân toá f laø nhöõng nguyeân toá maø nguyeân töû coù electron cuoái cuøng ñöôïc ñieàn vaøo phaân lôùp s.

2/ Caáu hình electron nguyeân töû cuûa 20 nguyeân toá ñaàu : Xem SGK tr.26

3/ Ñaëc ñieåm cuûa lôùp electron ngoaøi cuøng :

+ Lôùp electron ngoaøi cuøng chöùa ñöôïc toái ña 8 electron. (Rieâng lôùp thöù nhaát chæ chöùa toái ña 2 electron)

+ Caùc nguyeân töû coù lôùp electron ngoaøi cuøng baõo hoøa, beàn vöõng laø khí hieám (hay khí trô).

+ Nguyeân töû coù 1, 2, 3 electron ngoaøi cuøng laø kim loaïi.

+ Nguyeân töû coù 5, 6, 7 electron ngoaøi cuøng laø phi kim.

+ Nguyeân töû coù 4 electron ngoaøi cuøng, xeùt theâm soá lôùp electron : - Coù 2, 3 lôùp electron laø phi kim.

              - Coù 5, 6, 7 lôùp electron laø kim loaïi.

+ Caùc electron ngoaøi cuøng quyeát ñònh tính chaát hoùa hoïc cuûa nguyeân toá.

electron chieám caùc möùc naêng löôïng töø thaáp ñeán cao.

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

+ Yeâu caàu hoïc sinh xem baûng 3, 4 tr.29 SGK

Hoaït ñoäng 2 :

+ Caùc nhoùm thaûo luaän theo caùc caâu hoûi trong phieáu hoïc taäp.

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Veà maët naêng löôïng caùc electron nhö theá  naøo ñöôïc xeáp vaøo moät lôùp, moät phaân lôùp ?

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Soá electron toái ña ôû lôùp thöù n laø bao nhieâu ?

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Lôùp thöù n coù bao nhieâu phaân lôùp ? Laáy ví duï vôùi n = 1, 2, 3, 4.

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Saép xeáp caùc phaân lôùp theo thöù töï möùc naêng löôïng töø thaáp ñeán cao.

Phieáu hoïc taäp soá 5: Qui taéc vieát caáu hình electron nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá.

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Soá electron lôùp ngoaøi cuøng ôû nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá cho bieát tính chaát hoùa hoïc ñieån hình gì cuûa nguyeân töû nguyeân toá ñoù ?

Laøm baøi taäp 1  9 tr.30 SGK

1/ Lôùp vaø phaân lôùp electron :

Xem baûng 3 tr.29 SGK

2/ Moái lieân heä giöõa lôùp electron ngoaøi cuøng vôùi loaïi nguyeân toá :

Xem baûng 4 tr.29 SGK

+ Electron coù möùc naêng löôïng gaàn baèng nhau ñöôïc xeáp vaøo moät lôùp.

+ Electron coù möùc naêng löôïng baèng nhau ñöôïc xeáp vaøo moät phaân lôùp.

+ Soá electron toái ña cuûa moät lôùp = 2n2, cuûa phaân lôùp s laø 2 ; p laø 6 ; d laø 10 ; f laø 14.

+ Thöù töï naêng löôïng cuûa caùc phaân lôùp töø thaáp ñeán cao laø : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p …

+ Qui taéc vieát caáu hình electron :

+ Ñaëc ñieåm cuûa lôùp electron ngoaøi cuøng :

 Soá electron lôùp ngoaøi cuøng ôû nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá cho bieát nguyeân toá ñoù laø kim loaïi, phi kim hay khí hieám.

Ñeà kieåm tra

Ñaùp aùn

Ñeà soá 1 :

I/ Phaàn traéc nghieäm khaùch quan (4ñ) : Haõy khoanh troøn moät chöõ caùi A, B, C hoaëc D tröôùc yù traû lôøi ñuùng.

Caâu 1 (0,5ñ) : Caùc electron trong cuøng moät lôùp coù naêng löôïng :

A. Baèng nhau       B. Gaàn baèng nhau     C. Khoâng baèng nhau

Caâu 2 (0,5ñ) : Meänh ñeà naøo sau ñaây sai :

A. Ñoàng vò laø nhöõng nguyeân töû coù cuøng soá proton nhöng khaùc soá khoái.

B. Trong nguyeân töû soá haït proton trong haït nhaân luoân baèng soá haït electron trong voû nguyeân töû.

C. Trong haït nhaân soá haït proton luoân luoân baèng soá haït nôtron.

D. Nguyeân töû luoân trung hoøa veà ñieän.

Caâu 3 (0,5ñ) : Soá electron toái ña cuûa moät lôùp (n : laø soá thöù töï lôùp) laø :

A. 8               B. n                    C. n2                 D. 2n2     

 Caâu 4 (0,5ñ) : Soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân cuûa nguyeân töû flo laø 9. Trong nguyeân töû flo soá electron ôû lôùp coù möùc naêng löôïng cao nhaát laø :

A. 3               B. 5                    C. 7                 D. 9

Caâu 5 (0,5ñ) : Soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân cuûa nguyeân töû oxi laø 8. Trong nguyeân töû oxi soá electron cuoái cuøng laø :

A.4               B. 6                    C. 8                 D. Keát quaû khaùc

Caâu 6 (0,5ñ) : Haõy gheùp caáu hình electron ôû traïng thaùi cô baûn vôùi nguyeân töû thích hôïp :

Caáu hình electron                                             Nguyeân töû

A. 1s2 2s2 2p6                                                    a. K

B. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3                                        b. Ne

C. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1                                  c. P     

II/ PHAÀN TÖÏ LUAÄN (6ñ) :

Caâu 1 (2ñ) : Vieát caáu hình electron cuûa nguyeân töû (X) coù Z = 25. (X) thuoäc nhoùm nguyeân toá gì (s, p, d, f) ? (X) laø kim loaïi, phi kim hay khí hieám ? Vì sao ?

Caâu 2 (4ñ) : Brom coù 2 ñoàng vò chieám 54,5% vaø nguyeân töû khoái trung bình cuûa brom laø 79,91. Haõy xaùc ñònh soá khoái cuûa ñoàng vò coøn laïi. Coi nguyeân töû khoái truøng vôùi soá khoái.

I/ Phaàn traéc nghieäm khaùch quan (4ñ) : Haõy khoanh troøn moät chöõ caùi A, B, C hoaëc D tröôùc yù traû lôøi ñuùng.

Caâu 1 (0,5ñ) :

B. Gaàn baèng nhau   

Caâu 2 (0,5ñ) :

C. Trong haït nhaân soá haït proton luoân luoân baèng soá haït nôtron.

Caâu 3 (0,5ñ) :

D. 2n2     

 Caâu 4 (0,5ñ) :

C. 7                

Caâu 5 (0,5ñ) :

A.4             

Caâu 6 (0,5ñ) :

A. b.

B. c.

C. a     

II/ PHAÀN TÖÏ LUAÄN (6ñ) :

Caâu 1 (2ñ) : Vieát caáu hình electron cuûa nguyeân töû (X) 0,5ñ

(X) thuoäc nhoùm nguyeân toá d vì electron cuoái cuøng laø electron d  0,75ñ

(X) laø kim loaïi vì coù 2 electron ngoaøi cuøng.  0,75ñ

Caâu 2 (4ñ) : Goïi x laø soá khoái cuûa ñoàng vò thöù 2.  1ñ

% cuûa ñoàng vò thöù hai laø

100% – 54,5% = 45,5%   1ñ

   1ñ

 x = 81  1ñ

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

+ Yeâu caàu hoïc sinh ñoïc SGK veà lòch söû phaùt minh ra baûng tuaàn hoaøn.

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 : a) Quan saùt baûng tuaàn hoaøn, chuù yù ñieän tích haït nhaân nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn  ñöa ra nguyeân taéc saép xeáp thöù nhaát.

 b) Vieát caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá Li, Be, C (cuøng haøng)  ñöa ra nguyeân taéc thöù 2

+ Cho hoïc sinh bieát khaùi nieäm electron hoùa trò.

 c) Vieát caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá  Li, Na, K (cuøng coät), xaùc ñònh electron hoùa trò  ñöa ra nguyeân taéc thöù 3

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Moâ taû caáu taïo cuûa baûng tuaàn hoaøn (soá löôïng chu kì, nhoùm, oâ nguyeân toá).

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Baûng tuaàn hoaøn coù bao nhieâu chu kì ? Moãi chu kì coù bao nhieâu nguyeân toá ? Teân cuûa nguyeân toá baét ñaàu vaø keát thuùc cuûa moät chu kì.

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Ñaëc ñieåm cuûa chu kì laø gì (chuù yù veà soá lôùp electron, ñieän tích haït nhaân, nguyeân toá ñaàu tieân vaø nguyeân toá keát thuùc) ?

Hoaït ñoäng 5 :

+ Cuûng coá laïi baøi keát thuùc tieát 13.

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Vieát caáu hình electron nguyeân töû cuûa F, Cl, Mn yeâu caàu hoïc sinh neâu ñaëc ñieåm cuûa nhoùm.

Hoaït ñoäng 7 :

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Baûng tuaàn hoaøn coù bao nhieâu nhoùm ? Hoïc sinh chæ vaøo vò trí cuûa caùc nhoùm A vaø caùc nhoùm B trong baûng tuaàn hoaøn  ñöa ra nhaän xeùt veà soá löôïng nhoùm A hay nhoùm B ôû chu kì lôùn vaø chu kì nhoû.

Hoaït ñoäng 8 :

+ Cuûng coá laïi toaøn boä baøi hoïc, chuù yù ñaëc ñieåm cuûa caùc nguyeân toá nhoùm A.

Phieáu hoïc taäp soá 7 : Cl (Z = 17) ôû nhoùm naøo trong baûng tuaàn hoaøn ? Giaûi thích.

Phieáu hoïc taäp soá 8 : Laøm baøi taäp aùp duïng : Cho Mn (Z = 25) ; Zn (Z = 30) ; Cl (Z = 35) ; Ca (Z = 20) töø caáu hình electron nguyeân töû xaùc ñònh vò trí cuûa nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn.

Lòch söû phaùt minh ra baûng tuaàn hoaøn (xem SGK tr.32)  

I/ Nguyeân taéc saép xeáp caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn :

+ Caùc nguyeân toá ñöôïc xeáp theo chieàu taêng daàn cuûa ñieän tích haït nhaân nguyeân töû.

Li, Be, C cuøng moät haøng trong baûng tuaàn hoaøn

Li (3e) 1s2 2s1 

Be (4e) 1s2 2s2  

C (6e) 1s2 2s2 2p2

 Nhaän xeùt Li, Be, C cuøng coù hai lôùp electron 

+ Caùc nguyeân toá coù cuøng soá lôùp electron trong nguyeân töû ñöôïc xeáp thaønh moâït haøng.

Li (3e) 1s2 2s1 

Na (11e) 1s2 2s2 2p6 3s1 

K (19e) 1s2 2s2 2p2 2p6 3s2 3p6 4s1 

 Nhaän xeùt Li, Na, K cuøng coù moät electron hoùa trò

+ Caùc nguyeân toá coù soá electron hoùa trò trong nguyeân töû nhö nhau ñöôïc xeáp vaøo moâït coät.

Electron hoùa trò = electron ngoaøi cuøng + electron ôû phaân lôùp d hoaëc f chöa baõo hoøa

II/ Caáu taïo cuûa baûng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá hoùa hoïc :

1. OÂ nguyeân toá :

Moãi nguyeân toá ñöôïc xeáp vaøo moät oâ

STToâ = STTnguyeân toá = SHNT = ÑTHN

Vd : U ôû oâ thöù 92  ÑTHN = 92, coù 92 proton, 92 electron

2.Chu kì :

+ Baûng tuaàn hoaøn coù 7 chu kì ñöôïc ñaùnh soá töø 1 ñeán 7.

Chu kì 1 : 2 nguyeân toá 1H ; 2He coù 1 lôùp electron (lôùp K)

Chu kì 2 : 8 nguyeân toá 3Li  10Ne coù 2 lôùp electron (lôùp K, L)

Chu kì 3 : 8 nguyeân toá 11Na  18Ar coù 3 lôùp electron (lôùp K, L, M)

Chu kì 4 : 18 nguyeân toá 19K  36Kr coù 4 lôùp electron (lôùp K, L, M, N)

Chu kì 5 : 18 nguyeân toá 37Rb  54Xe coù 5 lôùp electron (lôùp K, L, M, N, O)

Chu kì 6 : 32 nguyeân toá 55Cs  86Rn coù 6 lôùp electron (lôùp K, L, M, N, O, P)

Chu kì 7 : chöa hoaøn thaønh 87Fr  …

+ Chu kì 1, 2, 3 goïi laø chu kì nhoû.

+ Chu kì 4, 5, 6, 7 goïi laø chu kì lôùn.

+ Rieâng chu kì 6, 7 moãi chu kì coøn 14 nguyeân toá naèm phía döôùi baûng tuaàn hoaøn : Hoï Lantan vaø hoï Actini.

* Ñaëc ñieåm cuûa chu kì :

+ Chu kì laø daõy caùc nguyeân toá maø nguyeân töû cuûa chuùng coù cuøng soá lôùp electron, ñöôïc xeáp theo chieàu ñieän tích haït nhaân taêng daàn.

STTchu kì = soá lôùp electron trong nguyeân töû  

+ (Tröø chu kì 1) moãi chu kì ñeàu baét ñaàu baèng moät kim loaïi kieàm vaø keát thuùc laø moät khí hieám.

     + Trong moãi chu kì soá electron ngoaøi cuøng taêng töø 1 ñeán 8

3. Nhoùm nguyeân toá :

Ví duï :

F (9e) 1s2 2s2 2p5 

Cl (17e) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 

Mn (25e) 1s2 2s2 2p2 2p6 3s2 3p6 3d5 4s2 

F, Cl coù 7 electron hoùa trò = soá electron ngoaøi cuøng ôû nhoùm VIIA.

Mn coù 7 electron hoùa trò, 2 electron ngoaøi cuøng ôû nhoùm VIIB

+ Nhoùm nguyeân toá laø taäp hôïp caùc nguyeân toá maø nguyeân töû coù caáu hình electron töông töï nhau, do ñoù coù tính chaát hoùa hoïc gaàn gioáng nhau vaø ñöôïc xeáp thaønh moät coät.

+ Nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá trong cuøng moät nhoùm coù soá electron hoùa trò baèng nhau vaø baèng soá thöù töï cuûa nhoùm (tröø hai coät cuoái cuûa nhoùm VIII)

   STTnhoùm = soá electron hoùa trò

* Baûng tuaàn hoaøn coù 18 coätñöôïc chia thaønh 8 nhoùm A (IA  VIIIA) vaø 8 nhoùm B. Moãi nhoùm laø moät coät, rieâng nhoùm VIIIB coù 3 coät.

- Nguyeân toá s ôû nhoùm IA vaø IIA

- Nguyeân toá p ôû nhoùm töø IIIA ñeán VIIIA

- Nguyeân toá d ôû 8 nhoùm B

- Nguyeân toá f goàm caùc nguyeân toá ôû hai haøng cuoái baûng.

* Nhaän xeùt :

Nhoùm B chæ coù ôû chu kì lôùn, chæ coù 1 hoaëc 2 electron ngoaøi cuøng.

Nhoùm A coù ôû chu kì lôùn vaø nhoû, coù soá electron ngoaøi cuøng = soá electron hoùa trò = STT nhoùm.  

Ví duï :  Caùc nguyeân toá sau ôû nhoùm naøo trong baûng tuaàn hoaøn ?

Ví duï1 :

 17Cl (25e) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5

soá electron ngoaøi cuøng : 7 = soá electron hoùa trò  Clo ôû nhoùm VII

laø nguyeân toá p  ôû nhoùm A

Ví duï2 :

 25Mn (25e) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5

25Mn (25e) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 4s2

soá electron ngoaøi cuøng : 2

soá electron hoùa trò : 2 + 5 = 7  Mn ôû nhoùm VII

laø nguyeân toá d  ôû nhoùm B

Baøi taäp aùp duïng : Xaùc ñònh vò trí cuûa caùc nguyeân toá sau trong baûng tuaàn hoaøn.

Ví duï1 :

 20Ca (25e) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2

25Mn (25e) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2

stt = Z = soá electron = 20

Coù 4 lôùp electron  ôû chu kì 4

soá electron ngoaøi cuøng : 2 = soá electron hoùa trò  Ca ôû nhoùm II

laø nguyeân toá s  ôû nhoùm A

Ví duï 2:  30Zn (30e)   1s22s22p63s23p64s23d10

                                 1s22s22p63s23p63d104s2

stt = Z = soá electron = 30

chu kì 4 vì coù 4 lôùp electron

nhoùm II vì coù 2 electron hoùa trò

nguyeân toá d  ôû nhoùm B

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Lôùp electron naøo quyeát ñònh tính chaát hoùa hoïc cuûa nguyeân toá ? Taïi sao tính chaát cuûa caùc nguyeân toá bieán ñoåi tuaàn hoaøn ?

 Keát luaän : Nguyeân nhaân söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn tính chaát cuûa nguyeân toá.

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Quan saùt baûng 5 tr.38 SGK nhaän xeùt gì veà caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá nhoùm A, soá electron ngoaøi cuøng.

Nguyeân nhaân söï gioáng nhau veà tính chaát hoùa hoïc cuûa caùc nguyeân toá trong cuøng moät nhoùm A laø gì ?

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 :  Haõy keå teân vaø kí hieäu hoùa hoïc caùc nguyeân toá nhoùm VIIIA.

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Caùc khí hieám coù bao nhieâu electron ôû lôùp ngoaøi cuøng ? Töø ñoù suy ra caáu hình electron ngoaøi cuøng cuûa caùc nguyeân töû khí hieám.

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Coù nhaän xeùt gì veà lôùp electron ngoaøi cuøng cuûa khí hieám (keå caû He)

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Haõy keå teân vaø kí hieäu hoùa hoïc caùc nguyeân toá nhoùm IA.

Phieáu hoïc taäp soá 7 : Caùc kim loaïi kieàm coù bao nhieâu electron ôû lôùp ngoaøi cuøng ? Töø ñoù suy ra caáu hình electron ngoaøi cuøng cuûa caùc nguyeân töû kim loaïi kieàm.

Phieáu hoïc taäp soá 8: Caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc kim loaïi kieàm coù beàn khoâng ? Laøm theá naøo ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn vöõng gioáng khí hieám ? Laáy ví duï minh hoïa.

Phieáu hoïc taäp soá 9 : Vieát caáu hình electron cuûa nguyeân töû Na, ion natri.

Phieáu hoïc taäp soá 10 : Vieát phöông trình phaûn öùng cuûa Na vôùi oxi, clo, H2O, axit.

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 11 :  Haõy keå teân vaø kí hieäu hoùa hoïc caùc nguyeân toá nhoùm VIIA.

Phieáu hoïc taäp soá 12 : Caùc halogen coù bao nhieâu electron ôû lôùp ngoaøi cuøng ? Töø ñoù suy ra caáu hình electron ngoaøi cuøng cuûa caùc nguyeân töû halogen.

Phieáu hoïc taäp soá 13 : Caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc halogen coù beàn khoâng ? Laøm theá naøo ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn vöõng gioáng khí hieám ? Laáy ví duï minh hoïa.

Phieáu hoïc taäp soá 14 : Vieát caáu hình electron cuûa nguyeân töû flo, ion florua.

Phieáu hoïc taäp soá 15 : Vieát phöông trình phaûn öùng cuûa clo vôùi Na, H2, axit.

I/ Söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá :

Xem baûng 5 tr.38 SGK

 Caáu hình electron lôùp ngoaøi cuøng cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá nhoùm A bieán ñoåi tuaàn hoaøn.

Baét ñaàu chu kì laø ns1 (tröø chu kì 1) keát thuùc chu kì laø  ns2 np6  

* Söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn veà caáu hình electron lôùp ngoaøi cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá khi ñieän tích haït nhaân taêng daàn chính laø nguyeân nhaân cuûa söï bieán ñoåi tuaàn hoaøn tính chaát caùc nguyeân toá.

II/ Caáu hình electron nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá nhoùm A :

1/ Caáu hình electron lôùp ngoaøi cuøng cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá nhoùm A

+ Nguyeân töû caùc nguyeân toá trong cuøng moät nhoùm A coù cuøng soá electron ngoaøi cuøng  caùc nguyeân toá trong cuøng moät nhoùm A coù tính chaát hoùa hoïc gioáng nhau.

+ Soá thöù töï nhoùm = soá electron ngoaøi cuøng = soá electron hoùa trò

+ Nhoùm IA, IIA laø nguyeân toá s. Nhoùm IIIA  VIIIA laø nguyeân toá p (tröø He).

2/ Moät soá nhoùm A tieâu bieåu :

   a/ Nhoùm VIIIA (nhoùm khí hieám)

He              Heli              1s2 

Ne              Neon            2s22p6

Ar               Argon           3s23p6

Kr               Kripton        4s24p6

Xe              Xenon          5s25p6

Rn              Radon           6s26p6

+ Coù lôùp electron ngoaøi cuøng baõo hoøa beàn vöõng (8 electron tröø He 2 electron) haàu nhö khoâng tham gia phaûn öùng hoùa hoïc.

+ ÔÛ ñieàu kieän thöôøng, caùc khí hieám ñeàu ôû traïng thaùi khí vaø phaân töû chæ goàm moät nguyeân töû

b/ Nhoùm IA (nhoùm kim loaïi kieàm)

Li              Liti               2s1

Na            Natri             3s1

K              Kali              4s1

Rb            Rubidi          5s1

Cs            Xesi              6s1

Fr             Franxi    (nguyeân toá phoùng xaï)

+ Coù 1 electron ngoaøi cuøng deã nhöôøng 1 electron ñeå ñaït caáu hình electron beàn vöõng gioáng khí hieám theå hieän hoùa trò 1

Ví duï :  11Na (11e) 1s22s22p63s1

Na – 1e = Na+

11Na+  (10e)  1s22s22p6 = [Ne]

* Laø nhöõng kim loaïi maïnh ñieån hình thöôøng coù caùc phaûn öùng sau :

+ phaûn öùng vôùi oxi taïo oxit bazô tan trong nöôùc

2M + O2 = M2O

+ phaûn öùng vôùi phi kim taïo muoái :

2M + Cl2 = 2MCl 

+ Phaûn öùng vôùi H2O taïo bazô vaø giaûi phoùng H2 :

2M + 2H2O = 2MOH + H2

  + phaûn öùng vôùi axit taïo muoái vaø giaûi phoùng H2 :

2M + 2HCl = 2MCl + H2

c/ Nhoùm VIIA (nhoùm halogen)

F              Flo          2s22p5      

Cl            Clo          3s2 3p5   

Br            Brom      4s2 4p5   

I               Iot           5s2 5p5   

At            Atatin    (nguyeân toá phoùng xaï)

+ Coù 7 electron ngoaøi cuøng deã nhaän theâm 1 electron ñeå ñaït caáu hình electron beàn vöõng gioáng khí hieám theå hieän hoùa trò 1.

Ví duï :  9F (9e) 1s22s22p5

F + 1e = F-

9F-  (10e)  1s22s22p6 = [Ne]

+ Daïng ñôn chaát caùc phaân töû halogen goàm 2 nguyeân töû.

* Laø nhöõng phi kim ñieån hình thöôøng coù caùc phaûn öùng sau :

+ phaûn öùng vôùi kim loaïi taïo muoái :

Cl2 + 2Na = 2NaCl

+ phaûn öùng vôùi H2 taïo khí hidro halogenua : tan trong nöôùc taïo dung dòch axit coù cuøng coâng thöùc (axit halogen hidric)

H2  +  Cl2  = 2HCl  khí hidro clorua tan trong nöôùc taïo thaønh axit clo hidric HCl

   + Hidroxit cuûa halogen laø caùc axit :

Ví duï : Cl(OH)7 = HClO4.3H2O axit pecloric

                               HClO axit hipoclorô

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Cho bieát soá electron ngoaøi cuøng cuûa kim loaïi, phi kim. Ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn gioáng khí hieám thì caùc nguyeân töû kim loaïi, phi kim phaûi nhöôøng hay nhaän electron  Ñònh nghóa tính kim loaïi, phi kim.

Xem ranh giôùi töông giöõa nguyeân toá kim loaïi vaø phi kim trong baûng tuaàn hoaøn (tr.37 SGK).

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Xem baûng 2.1 SGK tr.43, xeùt khaû naêng nhöôøng, nhaän electron cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá trong cuøng chu kì, cuøng nhoùm A  ñöa ra qui luaät bieán ñoåi tính kim loaïi, phi kim theo chu kì, theo nhoùm A.

So saùnh tính kim loaïi cuûa caùc nguyeân toá IA, tính phi kim cuûa caùc nguyeân toá VIIA.

So saùnh tính kim loaïi, phi kim cuûa caùc nguyeân toá ôû chu kì 2.

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 :  Ñoä aâm ñieän laø gì ? Ñoä aâm ñieän coù lieân quan ñeán tính kim loaïi, phi kim nhö theá naøo ? Xem baûng giaù trò ñoä aâm ñieän tr.45 SGK, phaùt bieåu qui luaät bieán thieân cuûa ñoä aâm ñieän theo chu kì, theo nhoùm A.

+ So saùnh ñoä aâm ñieän cuûa caùc nguyeân toá ôû chu kì 3 vaø nhoùm VIIA.

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Xeùt hoùa trò cao nhaát vôùi oxi cuûa caùc nguyeân toá trong moät chu kì  ñöa ra qui luaät bieán ñoåi. Xeùt hoùa trò cuûa caùc phi kim vôùi hidro trong moät chu kì  ñöa ra qui luaät bieán ñoåi. Nhaän xeùt moái töông quan giöõa hoùa trò cuûa nguyeân toá vôùi soá thöù töï nhoùm cuûa nguyeân toá ñoù.

+ Chuù yù : Hôïp chaát cuûa kim loaïi vôùi H laø hôïp chaát ion, ôû ñieàu kieän thöôøng chuùng laø caùc chaát raén, ñieän hoùa trò cuûa kim loaïi = ñieän tích ion = soá electron ngoaøi cuøng cuûa kim loaïi

Hoùa trò cuûa nguyeân toá vôùi H = soá electron ñoäc thaân

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Neâu coâng thöùc cuûa 3 hidroxit maø em bieát, töø ñoù ñöa ra khaùi nieäm veà hidroxit. Giaùo vieân ñöa theâm moät soá hidroxit cuûa phi kim. Giaûi thích.

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Xem baûng 8 SGK tr.46  phaùt bieåu qui luaät bieán thieân tính axit, bazô cuûa caùc oxit vaø hidroxit theo chu kì, theo nhoùm A.

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 7 :  Phaùt bieåu ñònh luaät tuaàn hoaøn.

I/ Tính kim loaïi, phi kim :

+ Tính kim loaïi : xeùt khaû naêng nhöôøng electron

+ Tính phi kim : xeùt khaû naêng nhaän electron

+ Keû ñöôøng cheùo qua caùc nguyeân toá B, Si, As, Te, At chia baûng tuaàn hoaøn thaønh 2 phaàn :

Caùc nguyeân toá ôû phía döôùi ñöôøng cheùo laø kim loaïi.

Caùc nguyeân toá ôû ñöôøng cheùo vaø phía treân ñöôøng cheùo laø phi kim. (Xem SGK tr.42)

+ Trong 1 chu kì soá lôùp electron baèng nhau, nhöng töø traùi sang phaûi ÑTHN taêng  löïc huùt cuûa haït nhaân vôùi electron taêng  baùn kính nguyeân töû giaûm, khaû naêng nhöôøng electron giaûm, khaû naêng nhaän electron taêng => tính kim loaïi giaûm, tính phi kim taêng.

+ Trong 1 nhoùm A töø treân xuoáng ÑTHN taêng nhanh, soá lôùp electron taêng, baùn kính nguyeân töû taêng nhanh  khaû naêng nhöôøng electron taêng, khaû naêng nhaän electron giaûm => tính kim loaïi taêng, tính phi kim giaûm.

* Qui luaät :

• Trong 1 chu kì theo chieàu taêng cuûa ÑTHN tính kim loaïi cuûa caùc nguyeân toá yeáu daàn, tính phi kim maïnh daàn.
• Trong 1 nhoùm A theo chieàu taêng cuûa ÑTHN tính kim loaïi cuûa caùc nguyeân toá maïnh  daàn, tính phi kim yeáu daàn.

 tính phi kim giaûm daàn

Ví duï1 :  Chu kì 3

                            11Na   12Mg  13Al   14Si   15P   16S  17Cl  

BKNT(A0) 1,86   1,6    1,43   1,17  1,1 1,04   0,99

 tính kim loaïi giaûm daàn

 tính phi kim taêng daàn

Ví duï2 :  Nhoùm IA

                                3Li        11Na     19K     37Rb     55Cs

BKNT(A0)   1,52    1,86     2,31    2,41     2,62

 tính kim loaïi taêng daàn

Ví duï3 :  Nhoùm VIIA

                                   9F        17Cl     35Br     53I    

BKNT(A0)   1,72    0,99     1,14    1,33    

* Ñoä aâm ñieän cuûa caùc nguyeân toá :

+ Ñònh nghóa : Ñoä aâm ñieän cuûa 1 nguyeân töû laø ñaïi löôïng ñaëc tröng cho khaû naêng huùt electron cuûa nguyeân töû ñùoù khi hình thaønh lieân keát hoùa hoïc.

Caùch xaùc ñònh : F laø phi kim maïnh nhaát ñöôïc qui öôùc ñoä aâm ñieän laø 3,98. Töø ñoù tính ra giaù trò töông ñoái ñoä aâm ñieän cuûa caùc nguyeân toá khaùc. (Pauling)

+ Ñoä aâm ñieän bieán thieân cuøng chieàu vôùi tính phi kim

* Qui luaät :

• Trong 1 chu kì theo chieàu taêng cuûa ÑTHN ñoä aâm ñieän cuûa caùc nguyeân töû noùi chung taêng daàn.
• Trong 1 nhoùm A theo chieàu taêng cuûa ÑTHN ñoä aâm ñieän cuûa caùc nguyeân töû noùi chung giaûm daàn.

Ví duï1 :  Chu kì 3

                                        11Na   12Mg  13Al   14Si   15P   16S  17Cl  

Ñoä aâm ñieän         0,9      1,2    1,5     1,8    2,1   2,5   3,0

Ví duï2 :  Nhoùm VIIA

                                              9F        17Cl     35Br     53I    

Ñoä aâm ñieän          4,0      3,0     2,8      2,5    

II/ Hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá :

Hoùa trò cao nhaát cuûa caùc nguyeân toá = soá electron hoùa trò = STT nhoùm

Hoaù trò cuûa nguyeân toá vôùi H = soá electron ñoäc thaân

(Ñoái vôùi phi kim = 8 – STT nhoùm), hôïp chaát cuûa phi kim vôùi H laø hôïp chaát coäng hoùa trò neân chuùng laø chaát khí ôû ñieàu kieän thöôøng

* Qui luaät :

• Trong 1 chu kì töø traùi sang phaûi, hoùa trò cao nhaát cuûa caùc nguyeân toá vôùi oxi taêng töø 1  7, hoùa trò cuûa phi kim vôùi H giaûm töø 4 1

Ví duï1 :  Chu kì 3

Nhoùm    I        II        III      IV      V      VI     VII    

               Na2O  MgO  Al2O3  SiO2  P2O5   SO3 Cl2O7  

                                            SiH4   PH3   H2S   HCl

Coâng thöùc chung :

Nhoùm    I        II        III      IV      V      VI      VII    

           R2O  RO  R2O3    RO2   R2O5   RO3   R2O7  

                                            RH4   RH3   H2R   HR

III/ Oxit vaø hidroxit caùc nguyeân toá nhoùm A :

Ví duï :  

NaOH ; Ba(OH)2 ; Fe(OH)3  

Al(OH)3  =  HAlO2.2H2O

S(OH)6  =  H2SO4.2H2O

* Khaùi nieäm hidroxit : Laø hôïp chaát coù daïng X(OH)n

X : kim loaïi hoaëc phi kim

n : hoùa trò (hình thöùc) hay möùc oxi hoùa cuûa X

+ Tính  bazô cuûa oxit, hidroxit bieán thieân cuøng chieàu vôùi tính kim loaïi cuûa nguyeân toá

+ Tính  axit cuûa oxit, hidroxit bieán thieân cuøng chieàu vôùi tính phi kim cuûa nguyeân toá

* Qui luaät :

• Trong 1 chu kì theo chieàu taêng cuûa ÑTHN (traùi  phaûi) tính bazô cuûa oxit, hidroxit töông öùng yeáu daàn, tính axit maïnh daàn.
• Trong 1 nhoùm A theo chieàu taêng cuûa ÑTHN (treân  döôùi) tính bazô cuûa oxit, hidroxit töông öùng maïnh daàn, tính axit yeáu daàn.

Ví duï1 :  Chu kì 3           

Ví duï2 :  Nhoùm IIIA

B2O3  ;  H3BO3 laø axit

Al2O3  ;  Al(OH)3  =  HAlO2.H2O  löôõng tính

Tl2O3  ;  Tl(OH)3   laø bazô

(Ga, In töông töï tali)

* Veõ baûng 7 SGK tr. 55

Tính bazô giaûm, tính axit taêng 

IV/ Ñònh luaät tuaàn hoaøn :

“Tính chaát cuûa caùc nguyeân toá vaø ñôn chaát, cuõng nhö thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa caùc hôïp chaát taïo neân töø caùc nguyeân toá ñoù bieán ñoåi tuaàn hoaøn theo chieàu taêng cuûa ñieän tích haït nhaân nguyeân töû”

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Giaùo vieân ñaët vaán ñeà : Bieát vò trí moät nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn coù theå suy ra caáu taïo nguyeân töû cuûa nguyeân toá ñoù ñöôïc khoâng ?

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Nguyeân toá X coù soá thöù töï 19, chu kì 4 nhoùm IA. Xaùc ñònh caáu taïo nguyeân töû cuûa X.

Hoaït ñoäng 2 :

Cho caáu hình electron nguyeân töû cuûa moät nguyeân toá xaùc ñònh vò trí nguyeân toá (oâ nguyeân toá, chu kì, nhoùm) trong baûng tuaàn hoaøn.

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Cho nguyeân toá Y coù caáu hình electron nguyeân töû laø : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d3 4s2. Xaùc ñònh vò trí cuûa nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn.

Hoaït ñoäng 3 :

+ Giaùo vieân cuûng coá laïi moái quan heä giöõa vò trí nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn vôùi caáu hình electron nguyeân töû cuûa noù.

Hoaït ñoäng 4 :

Giaùo vieân ñaët vaán ñeà : Bieát vò trí moät nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn coù theå suy ra tính chaát hoùa hoïc cô baûn cuûa nguyeân toá ñoù ñöôïc khoâng ?

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Nguyeân toá Cl ôû oâ thöù 17, chu kì 3, nhoùm VIIA, tính chaát hoùa hoïc cô baûn cuûa clo laø gì ? (laø kim loaïi, phi kim hay khí hieám ; hoùa trò cao nhaát vôùi oxi  coâng thöùc oxit cao nhaát, hoùa trò vôùi hidro  coâng thöùc hôïp chaát vôùi hidro ; coâng thöùc hidroxit töông öùng (neáu coù), tính axit hay bazô cuûa chuùng)

Hoaït ñoäng 5 :

+ Giaùo vieân ñaët vaán ñeà : Döïa vaøo qui luaät bieán ñoåi tính chaát cuûa caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn coù theå so saùnh tính chaát hoùa hoïc cuûa moät nguyeân toá vôùi caùc nguyeân toá laân caän ñöôïc khoâng ?

Phieáu hoïc taäp soá 4 : So saùnh tính phi kim cuûa P (Z = 15) ; Si (Z = 14) ; As (Z =33). So saùnh tính bazô cuûa Al(OH)3 ; NaOH ; Mg(OH)2.

I/ Quan heä giöõa vò trí cuûa nguyeân toá vaø caáu taïo nguyeân töû cuûa noù :

* Hoïc sinh thaûo luaän nhoùm vaø trình baøy phöông höôùng giaûi quyeát :

+ Bieát soá thöù töï cuûa nguyeân toá suy ra ñöôïc soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân, toång soá proton, toång soá electron.

+ Bieát soá thöù töï cuûa chu kì suy ra ñöôïc soá lôùp electron.

+ Bieát soá thöù töï cuûa nhoùm suy ra soá electron hoùa trò. Ñoái vôùi caùc nguyeân toá nhoùm A soá electron hoùa trò = soá electron ngoaøi cuøng = soá thöù töï nhoùm.

* Hoïc sinh giaûi quyeát vaán ñeà :   

+ Soá thöù töï 19  soá ñôn vò ñieän tích haït nhaân laø 19  coù 19 proton, 19 electron

+ Chu kì 4  coù 4 lôùp electron.

+ Nhoùm IA  coù 1 electron ngoaøi cuøng.

* Hoïc sinh thaûo luaän nhoùm vaø trình baøy phöông höôùng giaûi quyeát :

+ Töø caáu hình electron  soá electron  soá proton  soá thöù töï nguyeân toá

+ Töø caáu hình electron  nguyeân toá s hoaëc p  thuoäc nhoùm A

                                            nguyeân toá d  thuoäc nhoùm B

+ Töø caáu hình e  soá electron ngoaøi cuøng (hoaëc soá electron hoùa trò)  soá thöù töï cuûa nhoùm

+ Töø caáu hình electron  soá lôùp electron  soá thöù töï cuûa chu kì

* Hoïc sinh giaûi quyeát vaán ñeà :   

+ Toång soá electron laø 23  soá thöù töï nguyeân toá.

+ Nguyeân toá d  thuoäc nhoùm B

+ Soá electron hoùa trò laø 5  nhoùm VB

+ 4 lôùp electron  chu kì 4

* Soá thöù töï nguyeân toá = Z

* Soá thöù töï chu kì = soá lôùp electron

* Nguyeân toá s, p  thuoäc nhoùm A, nguyeân toá d  thuoäc nhoùm B

   Soá thöù töï nhoùm = soá electron hoùa trò = soá electron ngoaøi cuøng + soá electron ôû phaân lôùp d hoaëc f chöa baõo hoøa (tröø 2 coät cuoái cuûa nhoùm VIIIB)

II/ Quan heä giöõa vò trí vaø tính chaát cuûa nguyeân toá :

Bieát vò trí cuûa moät nguyeân toá suy ra tính chaát hoùa hoïc cô baûn cuûa noù.

+ Tính kim loaïi, phi kim.

+ Hoùa trò cao nhaát vôùi oxi = soá thöù töï nhoùm  coâng thöùc oxit cao nhaát.

+ Hoùa trò cuûa phi kim vôùi hidro = 8 – soá thöù töï nhoùm  coâng thöùc hôïp chaát vôùi hidro

+ Oxit, hidroxit cuûa kim loaïi thöôøng laø bazô, oxit, hidroxit cuûa phi kim thöôøng laø axit

* Hoïc sinh thaûo luaän nhoùm vaø trình baøy phöông höôùng giaûi quyeát :

+ Töø vò trí cuûa nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn coù theå suy ra :

- Nguyeân toá thuoäc nhoùm IA, IIA, IIIA laø kim loaïi (tröø B vaø H)

- Nguyeân toá thuoäc nhoùm VA, VIA, VIIA coù tính phi kim (tröø Sb, Bi, Po)

- Hoùa trò cao nhaát cuûa nguyeân toá trong hôïp chaát vôùi oxi, hoùa trò cuûa phi kim vôùi hidro.

- Coâng thöùc oxit cao nhaát, coâng thöùc hôïp chaát khí vôùi Hidro (neáu coù)

- Coâng thöùc hidroxit töông öùng (neáu coù) vaø tính axit hay bazô cuûa chuùng

* Hoïc sinh giaûi quyeát vaán ñeà :   

+ Cl ôû chu kì 3 nhoùm VIIA laø phi kim

+ Hoùa trò cao nhaát cuûa Cl trong hôïp chaát vôùi oxi laø 7, coâng thöùc oxit cao nhaát laø Cl2O7

+ Hoùa trò cuûa Cl vôùi hidro laø 8 – 7 = 1, coâng thöùc hôïp chaát vôùi hidro laø HCl

+ Cl2O7 laø oxit axit vaø HClO4 laø axit maïnh nhaát.

III/ So saùnh tính chaát hoùa hoïc cuûa moät nguyeân toá vôùi caùc nguyeân toá laân caän :

* Hoïc sinh thaûo luaän nhoùm vaø trình baøy phöông höôùng giaûi quyeát : veà qui luaät bieán ñoåi tính chaát

* Trong moät chu kì theo chieàu ñieän tích haït nhaân taêng (töø traùi sang phaûi) :

- Tính kim loaïi yeáu daàn, tính phi kim maïnh daàn

- Oxit vaø hidroxit coù tính bazô yeáu daàn, tính axit maïnh daàn

* Trong moät nhoùm A theo chieàu ñieän tích haït nhaân taêng (töø treân xuuoáng döôùi)

- Tính kim loaïi maïnh daàn, tính phi kim yeáu daàn

- Oxit vaø hidroxit coù tính bazô maïnh daàn, tính axit yeáu daàn

* Hoïc sinh giaûi quyeát vaán ñeà : so saùnh tính chaát hoùa hoïc cuûa P (Z = 15) ; Si (Z = 14); S (Z = 16)

+ Trong baûng tuaàn hoaøn P, Si, S cuøng thuoäc chu kì 3, xeáp theo thöù töï ñieän tích haït nhaân taêng ta ñöôïc daõy Si, P, S. Trong cuøng chu kì khi ñieän tích haït nhaân taêng tính phi kim taêng, vaäy tính phi kim cuûa Si yeáu hôn P yeáu hôn S. 

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Nguyeân taéc saép xeáp caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn. Caáu taïo baûng tuaàn hoaøn.

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 2 :

1/Theá naøo laø chu kì ? Ñaëc ñieåm cuûa chu kì ?

2/ Coù bao nhieâu chu kì nhoû, chu kì lôùn ? Moãi chu kì coù bao nhieâu nguyeân toá ?

3/ Soá thöù töï cuûa chu kì cho ta bieát ñieàu gì veà soá lôùp electron ?

4/ Taïi sao trong moät chu kì, khi baùn kính nguyeân töû caùc nguyeân toá giaûm daàn theo chieàu töø traùi sang phaûi, thì tính kim loaïi giaûm, tính phi kim taêng daàn.

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Caùc nguyeân toá nhoùm A coù ñaëc ñieåm gì ?

Hoaït ñoäng 4 : (Baøi taäp)

Yeâu caàu hoïc sinh giaûi caùc baøi taäp 2, 4, 6, 7 SGK tr.53, 54. Giaùo vieân nhaän xeùt, ñaùnh giaù.

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Qui luaät bieán ñoåi baùn kính nguyeân töû, tính kim loaïi, phi kim, ñoä aâm ñieän, hoùa trò nguyeân toá, tính axit, bazô cuûa oxit vaø hidroxit caùc nguyeân toá nhoùm A.

Hoaït ñoäng 6 : (Baøi taäp)

Yeâu caàu hoïc sinh giaûi caùc baøi taäp 5, 8, 9 SGK tr.54. Giaùo vieân nhaän xeùt, ñaùnh giaù.

I/ Caáu taïo baûng tuaàn hoaøn :

1/ Nguyeân taéc saép xeáp caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn 

+ Caùc nguyeân toá ñöôïc xeáp theo chieàu taêng daàn cuûa ñieän tích haït nhaân nguyeân töû.

+ Caùc nguyeân toá coù cuøng soá lôùp electron trong nguyeân töû ñöôïc xeáp thaønh moâït haøng.

+ Caùc nguyeân toá coù soá electron hoùa trò trong nguyeân töû nhö nhau ñöôïc xeáp vaøo moâït coät.

2/ Ñaëc ñieåm cuûa chu kì :

* Chu kì laø daõy goàm nhöõng nguyeân toá maø nguyeân töû coù soá lôùp electron baèng nhau ñöôïc xeáp theo chieàu ñieän tích haït nhaân taêng daàn.

Tröø chu kì 1, chu kì naøo cuõng baét ñaàu baèng moät kim loaïi kieàm vaø keát thuùc baèng khí hieám.

* Baûng tuaàn hoaøn coù ba chu kì nhoû laø caùc chu kì 1, 2, 3 vaø boán chu kì lôùn laø caùc chu kì 4, 5, 6, 7.

   Chu kì 1 coù 2 nguyeân toá. Chu kì 2 vaø 3, moãi chu kì goàm 8 nguyeân toá. Chu kì 4 vaø 5, moãi chu kì goàm 18 nguyeân toá. Chu kì 6 goàm 32 nguyeân toá. Chu kì 7 chöa hoaøn thaønh.

* Soá thöù töï cuûa chu kì baèng soá lôùp electron cuûa nguyeân töû thuoäc nguyeân toá naèm trong chu kì ñoù.

* Trong moät chu kì thì nguyeân töû cuûa caùc nguyeân toá coù cuøng soá lôùp electron, theo chieàu ñieän tích haït nhaân taêng baùn kính nguyeân töû giaûm daàn neân khaû naêng deã maát electron ôû lôùp ngoaøi cuøng ñaëc tröng cho tính kim loaïi giaûm daàn, ñoàng thôøi khaû naêng thu electron vaøo lôùp ngoaøi cuøng ñaëc tröng cho tính phi kim taêng daàn.

3/ Ñaëc ñieåm cuûa nhoùm A :

* Soá thöù töï nhoùm = soá electron ngoaøi cuøng = soá electron hoùa trò cuûa nguyeân töû caùc nguyeân toá trong nhoùm

* Nhoùm A coù caû ôû chu kì nhoû vaø chu kì lôùn

* Caùc nguyeân toá ôû nhoùm IA, IIA laø nguyeân toá s

Caùc nguyeân toá ôû nhoùm IIIA ñeán VIIIA laø nguyeân toá p (tröø He)

Caùc nguyeân toá nhoùm IA, IIA, IIIA haàu heát laø kim loaïi coù 1, 2, 3 electron ngoaøi cuøng.

Caùc nguyeân toá nhoùm VA, VIA, VIIA haàu heát laø phi kim coù 5, 6, 7 electron ngoaøi cuøng

Nhoùm VIIIA laø caùc khí hieám coù 8 electron ngoaøi cuøng (tröø He)

II/ Söï bieán thieân tính chaát cuûa caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn :

* Phaùt bieåu laïi caùc qui luaät bieán ñoåi tuaàn hoaøn tính chaát cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc ñaõ hoïc

* Ñònh luaät tuaàn hoaøn  

Ñeà kieåm tra

Ñaùp aùn

Ñeà soá 1 :

I/ Phaàn traéc nghieäm khaùch quan (4ñ) : Haõy khoanh troøn moät chöõ caùi A, B, C hoaëc D tröôùc yù traû lôøi ñuùng.

Caâu 1 (0,5ñ) : Soá thöù töï nhoùm A trong baûng tuaàn hoaøn coù yù nghóa laø :

A. Bieát ñöôïc soá electron ngoaøi cuøng trong nguyeân töû cuûa nguyeân toá.

B. Bieát ñöôïc soá lôùp electron trong nguyeân töû cuûa nguyeân toá.

C. Bieát ñöôïc soá electron hoùa trò trong nguyeân töû cuûa nguyeân toá.

D. Bieát ñöôïc soá electron cuoái cuøng trong nguyeân töû cuûa nguyeân toá.

Caâu 2 (0,5ñ) : Tính chaát cuûa caùc nguyeân toá hoùa hoïc bieán ñoåi tuaàn hoaøn theo chieàu taêng cuûa :

A. Khoái löôïng nguyeân töû              B. Ñieän tích haït nhaân cuûa nguyeân töû

C. Ñoä aâm ñieän cuûa nguyeân töû                  D. Tính hoaït ñoäng hoùa hoïc.  

Caâu 3 (0,5ñ) : Trong moãi chu kì cuûa baûng tuaàn hoaøn theo chieàu taêng cuûa soá hieäu nguyeân töû :

A. Tính kim loaïi giaûm vaø ñoä aâm ñieän taêng.             

 B. Tính kim loaïi taêng vaø ñoä aâm ñieän giaûm.

C. Tính kim loaïi vaø ñoä aâm ñieän ñeàu giaûm.               

D. Tính kim loaïi vaø ñoä aâm ñieän ñeàu taêng.

 Caâu 4 (0,5ñ) : Nguyeân toá X taïo vôùi hidro hôïp chaát khí coù coâng thöùc laø XH3, coâng thöùc oxit cao nhaát cuûa X laø :                      

 A. XO3               B. X2O                    C. X2O3                   D. X2O5

Caâu 5 (0,5ñ) : Nguyeân toá X coù coâng thöùc oxit cao nhaát cuûa X laø XO3. X taïo hôïp chaát khí vôùi hidro coù coâng thöùc laø :         

 A. XH3               B. XH2                    C. XH6                   D. XH

Caâu 6 (0,5ñ) : Caáu hình electron ôû phaân lôùp cuoái cuûa nguyeân töû nguyeân toá X laø : 3p2. Trong baûng tuaàn hoaøn X ôû :

A. oâ 16, chu kì 3, nhoùm IVA.                B. oâ 14, chu kì 3, nhoùm IIA.

C. oâ 16, chu kì 3, nhoùm IIA.                 D. oâ 14, chu kì 3, nhoùm IVA.

Caâu 7 (0,5ñ) : Trong baûng tuaàn hoaøn Y ôû chu kì 3, nhoùm IVA. Y coù :

A. 16 proton, 16 electron.                            B. 3 lôùp electron .

C. coù 6 electron lôùp ngoaøi cuøng.                 D. A, B, C ñeàu ñuùng.

Caâu 8 (0,5ñ) : Cho 4 nguyeân toá : 8O ; 9F ; 5B ; 6C. Xeáp theo thöù töï tính phi kim giaûm daàn laø :

A. F, O, B, C.         B. O, F, C, B.     C. F, O, C, B.           D. F, C, O, B.

II/ PHAÀN TÖÏ LUAÄN (6ñ) :

Caâu 1 (2ñ) : Trong baûng tuaàn hoaøn nguyeân toá X ôû chu kì 4, nhoùm IIA. Haõy vieát caáu hình electron cuûa (X), cho bieát (X) laø kim loaïi, phi kim hay khí hieám (coù giaûi thích) ?

Caâu 2 (4ñ) : Nguyeân toá R taïo hôïp chaát khí vôùi hidro coù coâng thöùc RH, trong oxit cao nhaát R chieám 38,8% veà khoái löôïng.

a/ Xaùc ñònh teân cuûa nguyeân toá R.

b/ Neâu hai tính chaát hoùa hoïc ñaëc tröng cuûa R, vieát phöông trình phaûn öùng minh hoïa.

I/ Phaàn traéc nghieäm khaùch quan (4ñ) : Haõy khoanh troøn moät chöõ caùi A, B, C hoaëc D tröôùc yù traû lôøi ñuùng.

Caâu 1 (0,5ñ) :

A. Bieát ñöôïc soá electron ngoaøi cuøng trong nguyeân töû cuûa nguyeân toá.

Caâu 2 (0,5ñ) :

B. Ñieän tích haït nhaân cuûa nguyeân töû

Caâu 3 (0,5ñ) :

A. Tính kim loaïi giaûm vaø ñoä aâm ñieän taêng.              

 Caâu 4 (0,5ñ) :                  

D. X2O5

Caâu 5 (0,5ñ) :

B. XH2                   

Caâu 6 (0,5ñ) :

D. oâ 14, chu kì 3, nhoùm IVA.

Caâu 7 (0,5ñ) :

D. A, B, C ñeàu ñuùng.

Caâu 8 (0,5ñ) :

C. F, O, C, B.                

II/ PHAÀN TÖÏ LUAÄN (6ñ) :

Caâu 1 (2ñ) :

* ôû chu kì 4- Coù 4 lôùp electron

* ÔÛ nhoùm IIA  coù 2 electron ngoaøi cuøng

* (X) 1s2 2s22p63s2 3p6 4s2

* (X) laø kim loaïi, vì coù 2 electron ngoaøi cuøng.

4 yù x 0,5ñ = 2ñ

Caâu 2 (4ñ) :

a/ Nguyeân toá R taïo hôïp chaát khí vôùi hidro coù coâng thöùc RH,  ôû nhoùm VIIA

oxit cao nhaát R2O7

Nguyeân töû khoái cuûa R laø MR

%R = = 38,8

 MR = 35,5

R laø clo

5 yù x 0,5 = 2,5ñ

b/ (1,5ñ) Phaûn öùng vôùi hidro

H2 + Cl2  2HCl

Phaûn öùng vôùi kim loaïi

2Na + Cl2  2NaCl

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 : a) Haõy vieát caáu hình electron cuûa Na, tính soá ñieän tích ôû haït nhaân vaø lôùp voû cuûa nguyeân töû Na. Nhaän xeùt.

b) Caáu hình electron cuûa Na coù beàn khoâng ? Nguyeân töû Na laøm theá naøo ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn gioáng khí hieám ? tính ñieän tích cuûa Natri sau khi nhöôøng electron.

Hoaït ñoäng 2 :

+ Höôùng daãn hoïc sinh bieåu dieãn nguyeân töû Li (2,1)  vieát quaù trình taïo ion Li+.

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Vieát phöông trình taïo ion töø nguyeân töû Li, K, Ca, Al. Vieát caáu hình electron cuûa ion taïo thaønh.

Hoaït ñoäng 3 :

+ Höôùng daãn hoïc sinh bieåu dieãn nguyeân töû F (2,7)  vieát quaù trình taïo ion F-.

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Vieát phöông trình taïo ion töø nguyeân töû Cl, F, O, S. Vieát caáu hình electron cuûa ion taïo thaønh.

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Theá naøo laø ion ñôn nguyeân töû ? Ion ña nguyeân töû ? Cho ví duï.

Hoaït ñoäng 5 :

+ Höôùng daãn hoïc sinh bieåu dieãn söï taïo thaønh lieân keát ion

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Bieåu dieãn söï taïo thaønh lieân keát ion trong phaân töû NaCl, CaCl2, MgO, K2O.

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Tính chaát cuûa NaCl (tinh theå ion)

I/ Söï taïo thaønh ion :

1/ Ion, cation, anion :

+ Na  1s2 2s2 2p6 3s1

Coù 11 proton, 11 electron  Na trung hoøa veà ñieän

        11Na   11Na+  +   e     

     (11p, 11e)        (11p, 10e)

11Na+ 1s2 2s2 2p6  =  [Ne]

a) Nguyeân töû trung hoøa veà ñieän, khi nguyeân töû nhöôøng hay nhaän electron trôû thaønh phaàn töû mang ñieän goïi laø ion.

Ví duï1 :

                                                                + 

      Li (2,1)                              Li+ (2)

         Li     Li+   +   e  

                   ion Liti

Ví duï :

          20Ca   20Ca2+  +   2e      ion Canxi

        (20p, 20e)        (20p, 18e)

Caáu hình electron :

3Li+ 1s2    =  [He]

20Ca2+ 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6  =  [Ar]

b) Trong caùc phaûn öùng hoùa hoïc, ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn gioáng khí hieám nguyeân töû kim loaïi deã nhöôøng heát electron ngoaøi cuøng trôû thaønh haït mang ñieän döông goïi laø ion döông (cation).

Ví duï3:

                                +  

               F (2,7)                                     F- (2,8)

                   F  + e  F- 

                                  Ion florua   

Caáu hình electron :

                        9F- 1s2 2s2 2p6  =  [Ne]

Ví duï4:  

                 8O + 2e    8O2-   ion oxi

           (8p, 8e)         (8p, 10e)   

Caáu hình electron :

                                    8O2- 1s2 2s2 2p6   =  [Ne]

c) Trong caùc phaûn öùng hoùa hoïc, ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn gioáng khí hieám nguyeân töû phi kim coù khuynh höôùng nhaän electron töø nguyeân töû cuûa nguyeân toá khaùc trôû thaønh haït mang ñieän aâm goïi laø ion aâm (anion).

2/ Ion ñôn nguyeân töû vaø ion ña nguyeân töû :

a) Ion ñôn nguyeân töû : laø caùc ion ñöôïc taïo neân töø moät nguyeân töû. Ví duï : Li+, Mg2+, F-, S2-.

b) Ion ña nguyeân töû : laø nhöõng nhoùm nguyeân töû mang ñieän tích aâm hay döông. Ví duï : Cation amoni NH4+, anion hidroxit OH-, anion sunfat SO42-.

II/ Söï taïo thaønh lieân keát ion :

Ví duï1 :  Ñoát natri trong khí clo

                                                                                    -   

                                                     +    

Cl (2,8,7)                         Na+ (2,8)                Cl- (2,8,8)

Na  +  Cl     Na+  +   Cl-         

Na+  +  Cl-    NaCl

2Na  +  Cl2    2NaCl

Ví duï2 :  Ñoát Magieâ trong oxi

Mg  Mg2+ + 2e

O + 2e  O2-  

Mg + O  Mg2+ + O2-

Mg2+ + O2-  MgO

2Mg   +  O2  2MgO

Ví duï3 :  Ñoát Natri trong oxi

Keát luaän : Lieân keát ion hình thaønh do löïc huùt tónh ñieän cuûa caùc ion mang ñieän traùi daáu.

III/ Tinh theå ion :

1/ Tinh theå NaCl :

ÔÛ theå raén, NaCl toàn taïi döôùi daïng tinh theå ion. Trong maïng tinh theå NaCl, caùc ion Na+ vaø Cl- ñöôïc phaân boá luaân phieân ñeàu ñaën treân caùc ñænh cuûa caùc hình laäp phöông nhoû, xung quanh moãi ion ñeàu coù 6 ion ngöôïc daáu gaàn nhaát.

2/ Tính chaát chung cuûa hôïp chaát ion :

Tinh theå ion beàn vöõng vì löïc huùt tónh ñieän giöõa caùc ion ngöôïc daáu trong tinh theå lôùn.

Caùc hôïp chaát ion khaù raén, khoù bay hôi, khoù noùng chaûy. Ví duï : nhieät ñoä noùng chaûy cuûa NaCl laø 800oC, MgO laø 2800oC

Caùc hôïp chaát ion thöôøng tan nhieàu trong nöôùc, khi noùng chaûy hoaëc khi tan trong nöôùc thì daãn ñieän, ôû traïng thaùi raén khoâng daãn ñieän.

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Yeâu caàu hoïc sinh cho caùc ví duï veà lieân keát ion. Nhaän xeùt.

Vaäy giöõa caùc nguyeân töû gioáng nhau lieân keát ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo ?

+ Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh bieåu dieãn electron ngoaøi cuøng baèng coâng thöùc Lewis

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 :

a) Haõy vieát caáu hình electron cuûa H vaø He. So saùnh hai caáu hình electron vaø cho bieát ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn vöõng gioáng khí hieám gaàn nhaát H coøn thieáu maáy electron ? Giaûi thích söï hình thaønh lieân keát trong phaân töû H2.

  Yeâu caàu hoïc sinh cuøng thaûo luaän.

+ Cho hoïc sinh bieát qui öôùc vieát lieân keát, coâng thöùc electron, coâng thöùc caáu taïo 

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Töông töï giaûi thích söï hình thaønh lieân keát trong phaân töû N2, Cl2.

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Lieân keát coäng hoùa trò ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo ? Theá naøo laø lieân keát coäng hoùa trò khoâng coù cöïc ?

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Hoïc sinh thaûo luaän nhoùm giaûi thích söï taïo thaønh lieân keát trong phaân töû HCl. Nhaän xeùt veà ñoä aâm ñieän cuûa H vaø Cl  keát luaän veà lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc.

Hoaït ñoäng 5 :

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Hoïc sinh thaûo luaän nhoùm giaûi thích söï taïo thaønh lieân keát trong phaân töû CO2. Nhaän xeùt veà söï phaân cöïc cuûa lieân keát trong phaân töû CO2  keát luaän veà söï phaân cöïc cuûa phaân töû CO2.

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Haõy neâu caùc hôïp chaát coù lieân keát coäng hoùa trò maø em bieát, cho bieát traïng thaùi, khaû naêng tan trong caùc dung moâi, khaû naêng daãn ñieän.

Hoaït ñoäng 7 :

Phieáu hoïc taäp soá 7 :  Theá naøo laø lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc, khoâng coù cöïc ? Moái quan heä giöõa lieân keát coäng hoùa trò khoâng coù cöïc, lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc, lieân keát ion.

So saùnh lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc, coù cöïc, ion  keát luaän

Hoaït ñoäng 8 :

+ Duøng hieäu soá ñoä aâm ñieän  ñeå phaân loaïi moät caùch töông ñoái caùc loaïi lieân keát hoùa hoïc

Hoïc sinh thaûo luaän :

H (1e) 1s1

He (2e) 1s2

Ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn vöõng gioáng khí hieám gaàn nhaát H coøn thieáu 1 electron ?

+ Moãi H goùp moät electron taïo thaønh moät caëp electron duøng chung  Trong phaân töû H2 moãi H ñeàu coù 2 electron gioáng khí hieám gaàn nhaát He beàn vöõng.

I/ Söï hình thaønh lieân keát coäng hoùa trò :

1/ Lieân keát coäng hoùa trò hình thaønh giöõa nhöõng nguyeân töû gioáng nhau. Söï hình thaønh ñôn chaát

a) Söï hình thaønh phaân töû hidro (H2)

  1H  (1e) : 1s1

H.   +  .H         H : H     H : H    H – H     H2

                                       Coâng thöùc e  CTCT     CTPT

* Giöõa hai nguyeân töû coù moät caëp electron duøng chung taïo 1 lieân keát goïi laø lieân keát ñôn.

b) Söï hình thaønh phaân töû nitô (N2)

7N (7e) 1s2 2s2 2p3 coù 5 electron ngoaøi cuøng 

:.   +  .:    N N     : N N :  N  N  N2 

* Giöõa hai nguyeân töû coù ba caëp electron duøng chung taïo ba lieân keát goïi laø lieân keát ba.

Ví duï2 : phaân töû clo   17Cl (17e) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5

:.  +  . :     : ::    Cl – Cl  Cl2

Keát luaän : Lieân keát coäng hoùa trò laø lieân keát giöõa hai nguyeân töû baèng moät hay nhieàu caëp electron duøng chung.

* Lieân keát coäng hoùa trò taïo thaønh giöõa nhöõng nguyeân töû gioáng nhau, caëp electron duøng chung khoâng bò leäch veà phía naøo goïi laø lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc.

2/ Lieân keát giöõa nhöõng nguyeân töû khaùc nhau. Söï hình thaønh hôïp chaát

a) Söï hình thaønh phaân töû hidro clorua (HCl)

Hoïc sinh thaûo luaän :

17Cl (17e) 1s22s22p63s23p5  coù 7 electron ngoaøi cuøng

1H (1e) 1s1 coù 1 electron ngoaøi cuøng

+ Ñeå ñaït ñeán caáu hình electron beàn vöõng gioáng khí hieám gaàn nhaát H vaø Cl coøn thieáu maáy electron ?

+ H vaø Cl goùp moät electron taïo thaønh moät caëp electron duøng chung  Trong phaân töû HCl H coù 2 electron gioáng He, Cl coù 8 electron ngoaøi cuøng gioáng Ar. Moãi nguyeân töû ñeàu coù caáu hình electron gioáng khí hieám gaàn nhaát beàn vöõng.

Caëp electron chung leäch veà phía nguyeân töû Cl do coù ñoä aâm ñieän lôùn hôn  lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc.

H . + .:     H  : Cl     H   ::  H – Cl   HCl

Coù theå thu goïn coâng thöùc electron :  H  :Cl

* Lieân keát coäng hoùa trò trong ñoù caëp electron duøng chung bò leäch veà phía nguyeân töû coù ñoä aâm ñieän lôùn hôn goïi laø lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc hay lieân keát coäng hoùa trò phaân cöïc.

b) Söï hình thaønh phaân töû khí cacbonic (CO2) coù caáu taïo thaúng

6C (6e) 1s2 2s2 2p2  coù 4 electron ngoaøi cuøng

8O (8e) 1s2 2s2 2p4   coù 6 electron ngoaøi cuøng

: .  +  . .  +  . :          O ::   C   :: O             

 :::  C  :::     O = C = O    CO2

* Hai caëp electron duøng chung taïo 2 lieân keát goïi laø lieân keát ñoâi.

 Lieân keát ba beàn hôn lieân keát ñoâi, lieân keát ñoâi beàn hôn lieân keát ñôn.

* Lieân keát giöõa C vaø O laø lieân keát coäng hoùa trò phaân cöïc nhöng phaân töû CO2 coù caáu taïo thaúng neân hai lieân keát ñoâi phaân cöïc trieät tieâu nhau  phaân töû CO2 khoâng phaân cöïc.

Ví duï4 : phaân töû H2O, NH3…

3/ Tính chaát cuûa caùc chaát coù lieân keát coäng hoùa trò

+ laø chaát raén nhö : ñöôøng, löu huyønh, iot …, laø chaát loûng nhö : nöôùc, röôïu …, laø chaát khí nhö : khí cacconic, clo, hidro …

+ Caùc chaát coù cöïc deã tan trong dung moâi coù cöïc nhö nöôùc. Caùc chaát khoâng coù cöïc tan trong dung moâi khoâng cöïc nhö benzen, cacbon tetraclorua

+ Khoâng daãn ñieän ôû moïi traïng thaùi.

II/ Ñoä aâm ñieän vaø lieân keát hoùa hoïc :

1/ Quan heä giöõa lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc, lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc vaø lieân keát ion :

Trong phaân töû neáu caëp electron chung ôû giöõa hai nguyeân töû laø lieân keát coäng hoùa trò khoâng coù cöïc, neáu leäch veà phía moät nguyeân töû laø lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc, neáu caëp electron chung chuyeån haún veà moät nguyeân töû laø lieân keát ion   Lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc laø daïng chuyeån tieáp giöõa lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc vaø lieân keát ion.

2/ Hieäu ñoä aâm ñieän vaø lieân keát hoùa hoïc :

 : Hieäu ñoä aâm ñieän

0 <  < 0,4 : lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc

0,4 ≤   < 1,7 : lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc

  ≥ 1,7 : lieân keát ion

Ví duï :

Phaân töû NaCl   = 3,16 – 0,98 = 2,23

Phaân töû HCl  = 3,16 – 2,2 = 0,96

+ Hoïc sinh vaän duïng xaùc ñònh caùc loaïi lieân keát trong phaân töû NaCl, HCl …

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Moâ taû caáu taïo cuûa tinh theå ion, töø ñoù suy ra caáu taïo cuûa tinh theå nguyeân töû.

+ Cho hoïc sinh xem moâ hình tinh theå kim cöông.

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Löïc lieân keát trong tinh theå nguyeân töû ? Töø ñoù suy ra tính chaát cuûa chuùng, cho ví duï minh hoïa.

Hoaït ñoäng 3 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Cho bieát caáu taïo cuûa tinh theå phaân töû

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Löïc lieân keát trong tinh theå phaân töû laø gì ? Töø ñoù suy ra tính chaát cuûa chuùng

+ Tinh theå ion goàm caùc ion aâm vaø ion döông taïi caùc nuùt maïng tinh theå  tinh theå nguyeân töû goàm caùc nguyeân töû taïi caùc nuùt maïng tinh theå

+ Caùc nguyeân töû lieân keát baèng lieân keát coäng hoùa trò  löïc lieân keát lôùn  tinh theå nguyeân töû beàn, cöùng, khoù noùng chaûy, khoù bay hôi, ví duï kim cöông.

I/ Tinh theå nguyeân töû :

1/ Tinh theå nguyeân töû :

Tinh theå nguyeân töû caáu taïo töø nhöõng nguyeân töû saép xeáp ñeàu ñaën theo moät traät töï nhaát ñònh trong khoâng gian taïo thaønh maïng tinh theå. Taïi caùc nuùt maïng laø caùc nguyeân töû lieân keát vôùi nhau baèng lieân keát coäng hoùa trò.

Ví duï : Kim cöông laø moät daïng thuø hình cuûa C thuoäc loaïi tinh theå nguyeân töû. Moãi nguyeân töû C taïo 4 lieân keát coäng hoùa trò vôùi 4 C ôû 4 ñænh cuûa töù dieän ñeàu.

2/ Tính chaát chung cuûa tinh theå nguyeân töû :

+ Löïc lieân keát coäng hoùa trò trong tinh theå nguyeân töû raát lôùn  tinh theå nguyeân töû beàn vöõng, raát cöùng, nhieät ñoä noùng chaûy vaø nhieät ñoä soâi khaù cao.

+ Kim cöông coù ñoä cöùng lôùn nhaát neân ñöôïc qui öôùc ñoä cöùng baèng 10, töø ñoù tính ñoä cöùng cuûa taát caû caùc chaát.

II/ Tinh theå phaân töû :

1/ Tinh theå phaân töû :

Tinh theå nguyeân töû caáu taïo töø nhöõng phaân töû saép xeáp ñeàu ñaën theo moät traät töï nhaát ñònh trong khoâng gian taïo thaønh maïng tinh theå. Taïi caùc nuùt maïng laø caùc phaân töû lieân keát vôùi nhau baèng löïc töông taùc yeáu giöõa caùc phaân töû.

+ Phaàn lôùn caùc chaát höõu cô, caùc ñôn chaát phi kim ôû nhieät ñoä thaáp ñeàu keát tinh thaønh tinh theå phaân töû.

+ Ví duï : tinh theå I2, tinh theå CO2 (nöôùc ñaù khoâ), nöôùc ñaù …

2/ Tính chaát chung cuûa tinh theå phaân töû :

+ Trong tinh theå phaân töû, caùc phaân töû vaãn toàn taïi nhö nhöõng ñôn vò ñoäc laäp vaø huùt nhau baèng löïc töông taùc yeáu giöõa caùc phaân töû  tinh theå phaân töû deã noùng chaûy, deã bay hôi, Ví duï : tinh theå I2, tinh theå CO2 (nöôùc ñaù khoâ), nöôùc ñaù …

+ Tinh theå phaân töû khoâng phaân cöïc deã hoaø tan vaøo caùc dung moâi khoâng phaân cöïc nhö : toluen, benzen, cacbon tetraclorua

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

+ Giaùo vieân ñöa ra ñònh nghóa veà ñieän hoùa trò.

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Haõy tính ñieän hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá trong caùc hôïp chaát ion sau : NaCl, MgO, Al2O3.

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Cho bieát moái töông quan veà soá electron ngoaøi cuøng vôùi ñieän hoùa trò cuûa kim loaïi, phi kim.

Hoaït ñoäng 3 :

+ Giaùo vieân ñöa ra ñònh nghóa veà coäng hoùa trò .

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Haõy tính coäng hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá trong caùc hôïp chaát coäng hoùa trò sau : H2O, CO2, CH4, HNO3.

Hoaït ñoäng 4 :

+ Giaùo vieân ñöa ra ñònh nghóa veà soá oxi hoùa.

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Tính soá oxi hoùa cuûa nguyeân toá trong caùc chaát theo ñònh nghóa : CO2, CH3CH2OH, H2O.

Hoaït ñoäng 5 :

+ Giaùo vieân ñöa ra caùc qui taéc xaùc ñònh.

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Tính soá oxi hoùa cuûa nguyeân toá trong caùc chaát theo caùc qui taéc : Fe,  S, H2, P, K, O2- ; Fe2+ ; Al3+ ; NH3 ; KMnO4 ; Na2­S2O3 ; K2Cr2O7 ; SO42- ; NO3-  ;    S2- ; PO43-  ; NH4+ ; MnSO4, CrCl3, MnCl2.

Laøm baøi taäp 5, 7 SGK tr.74

Hoaït ñoäng 6 :

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Tính ñieän hoùa trò, coäng hoùa trò vaø soá oxi hoùa cuûa caùc nguyeân toá trong caùc chaát sau : N  N ; Cl – Cl ; H – O – H ; NaCl ; CaCl2 ; Al2O3 ;

I/ Hoùa trò :

1/ Hoùa trò cuûa nguyeân toá trong hôïp chaát ion : (Goïi laø ñieän hoùa trò)  

Trong hôïp chaát ion, hoùa trò cuûa moät nguyeân toá baèng ñieän tích cuûa ion vaø goïi laø ñieän hoùa trò

Ñieän hoùa trò = Soá ñieän tích cuûa ion

Ví duï:  NaCl         ÑHT cuûa Na laø : 1+

                              ÑHT cuûa Cl laø : 1-

                MgO        ÑHT cuûa Mg laø : 2+

                                 ÑHT cuûa O laø : 2-

                Al2O3       ÑHT cuûa Al laø : 3+

                                 ÑHT cuûa O laø : 2-

+ Kim loaïi nhoùm IA, IIA, IIIA coù 1, 2, 3 electron ngoaøi cuøng deã maát ñi 1, 2, 3 electron neân coù ñieän hoùa trò 1+, 2+, 3+.

+ Caùc nguyeân toá phi kim thuoäc nhoùm VA, VIA, VIIA coù 5, 6, 7 electron ngoaøi cuøng nhaän theâm 3, 2, 1 electron neân coù ñieän hoùa trò 3-, 2-, 1-.

2/ Hoùa trò cuûa nguyeân toá trong hôïp chaát coäng hoùa trò : (Goïi laø coäng hoùa trò)

  Trong hôïp chaát coäng hoùa trò, hoùa trò cuûa moät nguyeân toá ñöôïc xaùc ñònh baèng soá lieân keát cuûa nguyeân töû  nguyeân toá trong phaân töû vaø ñöôïc goïi laø coäng hoùa trò cuûa nguyeân toá ñoù.

Ví duï:  

H – O – H         Coäng hoùa trò cuûa O laø : 2

                          Coäng hoùa trò cuûa H laø : 1

O = C = O         Coäng hoùa trò cuûa O laø : 2

                          Coäng hoùa trò cuûa C laø : 4

II/ Soá oxi hoùa (Möùc oxi hoùa)

1/ Ñònh nghóa :

Ví duï1 :    O = C = O               CO2  

Soá oxi hoùa cuûa moät nguyeân toá trong phaân töû laø soá ñieän tích cuûa nguyeân töû nguyeân toá ñoù trong phaân töû neáu giaû ñònh raèng lieân keát giöõa caùc nguyeân töû trong phaân töû laø lieân keát ion.

                     H     H

Ví du2 :              

               H – C – C – O – H     CH3 – CH2 – OH

                             

                      H     H

2/ Qui taéc xaùc ñònh :

1. Trong ñôn chaát soá oxi hoùa cuûa nguyeân toá baèng khoâng.
2. Trong moät phaân töû, toång soá oxi hoùa cuûa caùc nguyeân töû baèng khoâng
3. Soá oxi hoùa cuûa caùc ion ñôn nguyeân töû baèng ñieän tích ion ñoù. Trong moät  ion ña nguyeân töû, toång soá oxi hoùa cuûa caùc nguyeân töû baèng ñieän tích ion.
4. Trong hôïp chaát :

Soá oxi hoùa cuûa O laø : -2 (tröø F2, caùc peoxit : Na22)

Soá oxi hoùa cuûa H laø : +1 (tröø caùc hidrua : Na, Al3)

Soá oxi hoùa cuûa kim loaïi = Ñieän hoùa trò cuûa noù

- Kim loaïi nhoùm IA : +1

- Kim loaïi nhoùm IIA : +2

- Kim loaïi nhoùm IIIA : +3

Chuù yù : Ñoái vôùi caùc chaát coù 2 nguyeân toá chöa bieát soá oxi hoùa :

+ Döïa vaøo goác axit quen thuoäc

H2SO4 : goác sunfat O42-               HCl : goác clorua

HNO3 : goác nitrat O3-                   H2S : goác sunfua

H3PO4 : goác photphat O43-  

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

+ Thaûo luaän vaán ñeà thöù nhaát : lieân keát hoùa hoïc. Yeâu caàu hoïc sinh traû lôøi caùc caâu hoûi sau, roài ñieàn caùc thoâng tin vaøo baûng toång keát.

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Caùc loaïi lieân keát coù ñaëc ñieåm gì gioáng nhau ?

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Caùc loaïi lieân keát ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo ?

Phieáu hoïc taäp soá 3 : Nhöõng nguyeân töû naøo taïo ñöôïc lieân keát coäng hoùa trò khoâng coù cöïc ? Nhöõng nguyeân töû naøo taïo ñöôïc lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc ? Nhöõng nguyeân töû naøo taïo ñöôïc lieân keát ion ?

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Cho bieát moái lieân heä giöõa ba loaïi lieân keát ñaõ hoïc.

Hoaït ñoäng 2 :

+ Thaûo luaän vaán ñeà thöù hai : Maïng tinh theå. Yeâu caàu hoïc sinh traû lôøi caùc caâu hoûi sau, roài ñieàn caùc thoâng tin vaøo baûng toång keát.

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Trình baøy khaùi nieäm tinh theå ion, tinh theå nguyeân töû, tinh theå phaân töû.

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Löïc lieân keát trong caùc loaïi tinh theå laø gì ?

Phieáu hoïc taäp soá 7 : Ñaëc tính cuûa caùc hôïp chaát coù caáu taïo tinh theå ion, tinh theå nguyeân töû, tinh theå phaân töû.

Hoaït ñoäng 3 :

+ Thaûo luaän vaán ñeà thöù ba : Hoùa trò caùc nguyeân toá. Yeâu caàu hoïc sinh laøm baøi taäp 7, 8 SGK tr. 76

Hoaït ñoäng 4 :

+ Thaûo luaän vaán ñeà thöù tö : Soá oxi hoùa. Yeâu caàu hoïc sinh laøm baøi taäp 9 SGK tr. 76

Hoaït ñoäng 5 :

+ Thaûo luaän vaán ñeà thöù naêm : Hieäu ñoä aâm ñieän vaø lieân keát hoùa hoïc. Yeâu caàu hoïc sinh laøm baøi taäp 3, 4 SGK tr. 76

Hoaït ñoäng 6 :

+ Cuûng coá kó naêng giaûi baøi taäp

Laøm baøi taäp 6, 7, 8, 9, 3, 4 SGK tr. 76

I/ So saùnh lieân keát ion vaø lieân keát coäng hoùa trò

+ Xem baûng 9 tr. 75 SGK

+ Baøi taäp 2 SGK tr. 76 : Trình baøy söï gioáng vaø khaùc nhau cuûa ba loaïi lieân keát : lieân keát coäng hoùa trò khoâng cöïc, lieân keát coäng hoùa trò coù cöïc vaø lieân keát ion

II/ So saùnh tinh theå ion, tinh theå nguyeân töû, tinh theå phaân töû

+ Xem baûng 10 tr. 75 SGK

Baøi taäp 6 SGK tr.76

III/ Hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá :

+ Caùc nguyeân toá phi kim thuoäc nhoùm VIA, VIIA coù 6, 7 electron ngoaøi cuøng nhaän theâm 2, 1 electron neân coù ñieän hoùa trò 2-, 1-.

+ Caùc nguyeân toá kim loaïi thuoäc nhoùm IA 1 electron ngoaøi cuøng nhöôøng ñi 1 electron neân coù ñieän hoùa trò  1+.

Baøi taäp 7 SGK tr. 76 : Xaùc ñònh ñieän hoùa trò cuûa caùc nguyeân toá nhoùm VIA, VIIA trong caùc hôïp chaát vôùi caùc nguyeân toá nhoùm IA.

Baøi taäp 8 SGK tr. 76 :

a) Döïa vaøo vò trí cuûa caùc nguyeân toá trong baûng tuaàn hoaøn, haõy neâu roõ caùc nguyeân toá sau ñaây nhöõng nguyeân toá naøo coù cuøng coäng hoùa trò trong coâng thöùc hoùa hoïc caùc oxit cao nhaát : Si, P, Cl, S, C, N, Se, Br ?

b) Nhöõng nguyeân toá naøo sau ñaâycoù cuøng coäng hoùa trò trong coâng thöùc hoùa hoïc cuûa caùc hôïp chaát khí vôùi hidro : P, S, F, Si, Cl, N, As, Te ?

+ Caùc nguyeân toá cuøng nhoùm coù cuøng coäng hoùa trò trong oxit cao nhaát vaø trong hôïp chaát khí vôùi hidro.

IV/ Soá oxi hoùa :

Nhaéc laïi caùc qui taéc xaùc ñònh soá oxi hoùa. Vaän duïng laøm baøi taäp.

Baøi taäp 9 SGK tr. 76 :

Xaùc ñònh soá oxi hoùa cuûa caùc nguyeân toá trong phaân töû vaø ion sau : KMnO4, Na2Cr2O7, KClO3, H3PO4 ; NO3- ; SO42- ; CO32- ; Br- ; NH4+    

V/ Hieäu ñoä aâm ñieän vaø lieân keát hoùa hoïc :

Baøi taäp 3, 4 SGK tr. 76 :

+ Vieát phöông trình taïo thaønh ion töø nguyeân töû, vieát caáu hình electron cuûa ion, giaûi thích söï taïo thaønh lieân keát ion.

+ Giaûi thích söï taïo thaønh lieân keát coäng hoùa trò

Phieáu hoïc taäp soá 8 :

1/ Vieát phöông trình taïo thaønh ion töø caùc nguyeân töû sau : Na, Mg, Al, O, Cl, S vieát caáu hình electron cuûa ion ñoù. Giaûi thích söï taïo thaønh lieân keát ion giöõa caùc nguyeân töû : Na vaø O ; A (Z = 19) vaø X (Z = 16).

2/ Giaûi thích söï taïo thaønh lieân keát giöõa caùc nguyeân töû : C vaø Cl ; X (Z = 1) vaø Y (Z = 16) 

Hoaït ñoäng cuûa thaày

Hoaït ñoäng cuûa troø

Hoaït ñoäng 1 :

Phieáu hoïc taäp soá 1 : Haõy ñònh nghóa veà söï oxi hoùa vaø söï khöû ñaõ hoïc ôû lôùp 8. Vieát phöông trình phaûn öùng vaø xaùc ñònh chaát oxi hoùa, chaát khöû, söï oxi hoùa, söï khöû theo ñònh nghóa cuûa lôùp 8.

Phieáu hoïc taäp soá 2 : Tính soá oxi hoùa cuûa Mg vaø O tröôùc vaø sau phaûn öùng. Nhaän xeùt veà soá oxi hoùa cuûa chaát khöû Mg  ñònh nghóa veà chaát khöû, söï oxi hoùa.

Hoaït ñoäng 2 :

Phieáu hoïc taäp soá 3 :Trong phaûn öùng phaûn öùng khöû CuO baèng Hidro, xaùc ñònh soá oxi hoùa cuûa H vaø cuûa Cu tröôùc vaø sau phaûn öùng  ñònh nghóa veà söï oxi hoùa vaø söï khöû, chaát oxi hoùa, chaát khöû.

Phieáu hoïc taäp soá 4 : Xeùt phaûn öùng ñoát Na trong clo, haõy xaùc ñònh soá oxi hoùa cuûa caùc nguyeân toá trong phaûn öùng töø ñoù tìm chaát oxi hoùa, söï oxi hoùa, söï khöû.

Hoaït ñoäng 3 :

+ Giaùo vieân caân baèng  phaûn öùng

+ Yeâu caàu hoïc sinh thaûo luaän nhoùm ñöa ra caùc böôùc thöïc hieän ñeå caân baèng moät phaûn öùng oxi hoùa khöû.

 Moät nhoùm trình baøy, caùc nhoùm khaùc boå sung.

Phieáu hoïc taäp soá 5 : Neâu caùc böôùc thöïc hieän ñeå caân baèng moät phaûn öùng. ÖÙng duïng töï caân baèng caùc phaûn öùng sau :

Fe2O3   +  CO    Fe  +  CO2

C  +  HNO3    CO2  +  NO  + H2O

HCl  +  KMnO4     Cl2   +   KCl  +   MnCl2  +  H2O

Phieáu hoïc taäp soá 6 : Laøm baøi taäp 7 tr. 83 SGK

Hoaït ñoäng 4 :

Phieáu hoïc taäp soá 7 : Neâu caùc phaûn öùng oxi hoùa – khöû trong ñôøi soáng vaø saûn xuaát.

I/ Ñònh nghóa :

Ví duï1 : Ñoát Mg trong oxi  Mg  +  O2    2MgO

+ Söï oxi hoùa laø söï keát hôïp vôùi oxi

+ Söï khöû laø söï laáy oxi cuûa hôïp chaát.

Theo ñònh nghóa ôû lôùp 8 Mg laáy Oxi laø chaát khöû, söï laáy oxi cuûa Mg laø söï oxi hoùa.

2 +   2

Chaát khöû Mg coù soá oxi hoùa taêng

Ví duï2 :  Söï khöû CuO baèng hidro xaûy ra theo phaûn öùng :

  +       +  

Söï oxi hoùa :   2  + 2e

               Chaát khöû

Söï khöû  :    +  2e     

          Chaát oxi hoùa

+ Hoïc sinh laøm töông töï cho phaûn öùng ñoát Na trong clo.

Caùc ñònh nghóa :

     Chaát khöû (chaát bò oxi hoùa) laø chaát nhöôøng electron, coù soá oxi hoùa taêng.

     Chaát oxi hoùa (chaát bò khöû) laø chaát nhaän electron, coù soá oxi hoùa giaûm.

     Söï khöû laø quaù trình chaát oxi hoùa nhaän electron, Hay : laø söï laøm giaûm soá oxi hoùa.

     Söï oxi hoùa laø quaù trình chaát khöû nhöôøng electron, Hay : laø söï laøm taêng soá oxi hoùa.

Ví du ï3:  Ñoát natri trong clo :

2Na  +  Cl2  2NaCl    phaûn öùng oxi hoùa – khöû

Söï oxi hoùa : Na  Na+  + 1e

               Chaát khöû

Söï khöû  :  Cl  +  1e    Cl- 

          Chaát oxi hoùa

 ñònh nghóa veà phaûn öùng oxi hoùa – khöû.

     Phaûn öùng oxi hoùa – khöû laø phaûn öùng hoùa hoïc trong ñoù coù söï chuyeån electron giöõa caùc chaát phaûn öùng. Hay : Phaûn öùng oxi hoùa laø phaûn öùng hoùa hoïc trong ñoù coù söï thay ñoåi soá oxi hoùa cuûa moät soá nguyeân toá.

II/ Laäp phöông trình hoùa hoïc cuûa phaûn öùng oxi hoùa – khöû :

Caân baèng phaûn öùng oxi hoaù – khöû theo phöông phaùp thaêng baèng electron döïa treân nguyeân taéc : Toång electron do chaát khöû nhöôøng phaûi ñuùng baèng soá electron maø chaát oxi hoùa nhaän.

Ví duï1 : Ñoát P trong oxi

+  

x 4             +  5e

x 5  + 4e    2

4P   +  5O2    2P2O5 

 * Caùc böôùc thöïc hieän :

1. Xaùc ñònh soá oxi hoùa, tìm ra nguyeân toá coù soá oxi hoùa thay ñoåi (chaát oxi hoùa, chaát khöû ).
2. Vieát söï oxi hoùa, söï khöû, caân baèng töøng quaù trình. (Chæ coù 7 ñôn chaát ñöôïc duøng chæ soá daïng X2 : , , , , , )
3. Tìm heä soá chính sao cho soá electron nhöôøng baèng soá electron nhaän.
4. Ñöa heä soá chính leân phöông trình. Tìm heä soá phuï theo thöù töï : Kim loaïi, phi kim, hidro, oxi.

Ví duï 2 :  

        +    HO3    O2  +  O  +  H2O

chaát khöû   chaát oxi hoùa

                 x 4       +  3e      

                  x 3                  +  4e         

     3 + 4HO3 = 3O2  +  4O +  2H2O  Daïng caên baûn

Ví duï 3 :  

10H+ 2KO4  =  5 + 2Cl2 + 2KCl + 8H2O                                           + 6HCl : axit laøm moâi tröôøng                     

          x 2     + 5e        

          x 5              + 2e 

16H + 2KO4 = 5 + 2Cl2 + 2KCl +  + 8H2O

chaát khöû   chaát oxi hoùa                               

 Daïng coù axit laøm moâi tröôøng

III/ YÙ nghóa cuûa phaûn öùng oxi hoùa – khöû :

+ Phaûn öùng oxi hoùa – khöû laø phaûn öùng phoå bieán trong töï nhieân vaø coù taàm quan troïng trong saûn xuaát, ñôøi soáng. Ví duï nhö :

+ Söï ñoát chaùy nhieân lieäu taïo naêng löôïng, caùc quaù trình ñieän phaân, caùc phaûn öùng xaûy ra trong pin, aéc qui …

+ Caùc quaù trình luyeän gang, theùp, saûn xuaát nhoâm, caùc hoùa chaát cô baûn nhö : xuùt, axit clohidric, axit nitric, phaân boùn hoùa hoïc, thuoác baûo veä thöïc vaät, döôïc phaåm …

Hoaït ñoäng cuûa thaày