GIÁO ÁN LỚP 11 CB KỲ I

Hoạt động của GV và HS

Nội dung cần đạt

Hoạt động 1: Đọc – tìm hiểu tiểu dẫn

- Phần tiểu dẫn đã cung cấp những thông tin chính nào?

- Trình bày ngắn gọn những thông tin chính về Lê Hữu Trác?

- Hải Thượng Lãn Ông nghĩa là gì? Vì sao tác giả gọi mình như vậy?

GV giới thiệu chung về tác phẩm

I. Tìm hiểu chung:

     1. Tác giả:

   - Lê Hữu Trác(1724-1791), hiệu là Hải Thượng Lãn Ông.

   - Quê quán: Làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, trấn Hải Dương(Yên Mĩ, Hưng Yên ngày nay)

   - Ông là nhà văn tài hoa, danh y lỗi lạc.

   - Sự nghiệp: Công trình “Hải thượng y tâm lĩnh”.

2. Tác phẩm:

Anh (chị) đã được học tác phẩm kí trung đại nào?

Kí sự là gì?

GV tóm tắt tác phẩm.

HS đọc văn bản ở nhà; GV kiểm tra một số từ khó; Yêu cầu HS đọc lại một số đoạn.

-         Tóm tắt văn bản.

-         Trình bày cảm nhận chung của anh ( chị) về đoạn trích?

Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu nội dung văn bản.

 - Tác giả miêu tả phủ chúa bằng cách nào?

GV gợi ý: Tác giả miêu tả phủ chúa theo bước chân của mình, đi đến đâu miêu tả đến đó: Đường vào phủ chúa  khuôn viên  bên trong phủ cung thế tử.

 Được tác giả miêu tả cụ thể như thế nào?

- Anh (chị) nhận xét gì về quang cảnh nơi phủ chúa?

- Lối sống, sinh hoạt trong phủ chúa được miêu tả có gì đặc biệt?

- Trong cách nói năng, anh (chị) phát hiện có điều gì ấn tượng?

(Tục kị huý: Thuốc được gọi là trà

                Phòng thuốcPhòng trà)

- Nhận xét về lối sống sinh hoạt nơi ph

“Thượng kinh kí sự”(kí sự đến kinh đô), được viết bằng chữ Hán, hoàn thành năm1783.

         a.Thể loại:

    - Kí sự: là một thể kí ghi chép sự việc, câu chuyện có thật và tương đối hoàn chỉnh.

         b. Tóm tắt:

      3. Đoạn trích: Đọc và tóm tắt các sự việc chính.

    Thánh chỉ   vào cung(cửa sau)   nhiều lần cửa  vườn cây  hành lang quanh co   điếm   cửa lớn   hành lang phía Tây   Đại đường…   hậu cung    hầu mạch, dâng đơn.

II. Đọc - hiểu văn bản:

     1. Quang cảnh và cung cách sinh hoạt trong phủ chúa Trịnh:

        a. Quang cảnh:

     - Đường vào phủ chúa: quanh co, qua nhiều lần cửa, có vệ sĩ canh gác…

     - Khuôn viên phủ chúa: điếm “Hậu mã quân túc trực”, danh hoa đua thắm..

     - Bên trong phủ chúa: lầu son gác tía với kiệu son, võng điều, mâm vàng, chén bạc…

     - Cung thế tử: qua 5,6 lần trướng gấm, ghế rồng, nệm gấm, màn là…

   Phủ chúa là chốn thâm nghiêm, kín cổng cao tường, tráng lệ, lộng lẫy không đâu sánh bằng.

        b. Cung cách sinh hoạt:

    - Đến phủ chúa phải có thánh chỉ, có thẻ

    - Lực lượng phục vụ đông đúc, tấp nập

    - Lời lẽ xưng hô, bẩm tấu hết sức kính cẩn, lễ phép, thận trọng

    - Việc khám bệnh phải tuân theo một loạt các phép tắc, qui định

   Nhiều lễ nghi, khuôn phép, nhiều kẻ hầu người hạ.Chứng tỏ quyền uy tối thượng nằm trong tay nhà chúa với nếp sống hưởng thụ cực kì xa hoa

ủ chúa?

- Quang cảnh và cách sinh hoạt như thế nói lên điều gì?

GV khắc sâu thêm ấn tượng về bức tranh phủ chúa:

* Chọn một chi tiết mà anh (chị) cho là “đắt” có tác dụng làm nổi bật giá trị hiện thực.

- HS thảo luận theo nhóm, đại diện trình bày.

 - Thái độ của tác giả ra sao trước sự giàu sang, xa hoa, lộng lẫy của phủ chúa?

- Lê Hữu Trác đã lí giải bệnh tình của thế tử như thế nào? Em nhận xét gì về Lê Hữu Trác với cương vị thầy thuốc?

- Sau khi xem mạch cho thế tử tâm trạng tác giả như thế nào?

- Khắc hoạ chân dung Lê Hữu Trác?

Hoạt động 3: Hướng dẫn tìm hiểu nghệ thuật.

- Nhận xét về bút pháp kí sự của tác giả?

Hoạt động 4: Củng cố, mở rộng

Hiện thực cuộc sống ở phủ chúa Trịnh  Hiện thực xã hội Thái độ tác giả trước hiện thực  Chân dung Lê Hữu Trác.

Hoạt động 5: Hướng dẫn làm bài tập

  GV hướng dẫn, HS làm bài tập ở nh

. Phủ chúa có cái uy thế nghiêng trời, lấn lướt cả cung vua.

   Giá trị hiện thực của tác phẩm.

* Một vài chi tiết nổi bật:

    - Chi tiết về nội cung thế tử, đã nói được căn nguyên căn bệnh của thế tử.

    - Chi tiết thầy thuốc lạy thế tử: cái giá của danh lợi

2. Thái độ, tâm trạng, con người Lê Hữu Trác:

    - Ông dửng dưng, thờ ơ, không đồng tình với cuộc sống trong phủ chúa, thấp thoáng chút mỉa mai, châm biếm.

    - Là một thầy thuốc giỏi, giàu kinh nghiệm.

    - Trong cách chữa bệnh cho thế tử, ông có sự phân vân, nghĩ ngợi.Cuối cùng ông nói thẳng, chữa thật, kiên quyết bảo vệ quan điểm của mình

    Lê Hữu Trác là một danh y tài năng, đức độ, một nhân cách cao đẹp, xem thường lợi danh quyền quý.

     3. Nghệ thuật viết kí sự:

    - Quan sát tinh tế, tỉ mỉ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động, kể diễn biến sự việc khéo léo, lôi cuốn.

    - Kết hợp văn xuôi với thơ ca làm tăng chất trữ tình.

    - Bộc lộ thái độ kín đáo, tinh tế.

III. Ghi nhớ: sgk

IV. Luyện tập

    So sánh văn bản “Vào phủ chúa Trịnh” với văn bản “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” (Trích Vũ trung tuỳ bút - Phạm Đình Hổ). Nêu nhận xét về nét đặc sắc của đoạn trích này.

   * Gợi ý:

-         Giống nhau: phản ảnh hiện thực, bày tỏ thái độ của tác giả.

à.

-         Khác nhau:

+ Ghi chép tản mạn, chủ quan

+ Ghi chép theo trật tự thời gian. Thái độ phê phán ẩn sau sự việc, khắc hoạ chân dung cái tôi tác giả.     

Hoạt động của GV và học sinh

Nội dung cần đạt

Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu bài.

I. Tìm hiểu bài:

    - Ngôn ngữ: + tiếng nói của con người

- Ngôn ngữ là gì? Chức năng của ngôn ngữ?

- TiếngViệt là gì?

- Vì sao nói ngôn ngữ là tài sản chung của xã hội?

- Cho biết những yếu tố chung trong thành phần của ngôn ngữ?

GV giải thích thêm về phụ âm đơn, kép, tiếng Việt là ngôn ngữ có thanh điệu…

- Thế nào là tiếng? Do các yếu tố nào tạo thành?

- Thế nào là từ? So sánh “từ” và “tiếng”.

- Yêu cầu HS cho ví dụ về một số kiểu câu: đơn, ghép, phức…

GV giải thích trên cơ sở các ví dụ

- Lời nói là gì? Lời nói khác tiếng nói như thế nào?

- Vì sao đều cùng sử dụng một ngôn ngữ, lời nói của mỗi cá nhân lại có nét riêng?

GV yêu cầu HS lấy ví dụ từ những người xung quanh. GV lấy thêm ví dụ từ tác phẩm.

                        + phương tiện: + giao tiếp

 + tư duy

    - Mỗi dân tộc thường có một ngôn ngữ riêng. Ngôn ngữ của người Việt là tiếng Việt.

   1. Ngôn ngữ - tài sản chung của xã hội:

      Tính chung của ngôn ngữ được biểu hiện qua các phương diện:

       a. Những yếu tố chung:

    - Các âm và các thanh:

   VD: + Phụ âm: b, c, d, nh, gh…

           + Nguyên âm: a, e, i, o….

           + Thanh điệu: huyền, sắc, hỏi, nặng …

    - Các tiếng:( âm tiết)

      + Phát âm một lần

      + Do âm và thanh tạo thành

    - Các từ:

    - Các ngữ cố định(thành ngữ, quán ngữ)

       b. Những quy tắc và phương thức chung:

    - Quy tắc cấu tạo các kiểu câu.

    - Phương thức chuyển nghĩa từ: gốc nghĩa phái sinh.

   2. Lời nói - sản phẩm riêng của cá nhân:

    - Lời nói là sản phẩm của cá nhân khi sử dụng ngôn ngữ để giao tiếp trong những hoàn cảnh nhất định.

    - Cái riêng của ngôn ngữ được biểu hiện ở các phương diện:

       a. Giọng nói cá nhân:

       b. Vốn từ ngữ cá nhân:

    Cách dùng từ: + vốn từ

                            + sở thích

                            + địa phương, lứa tuổi

                            + nghề nghiệp….

       c. Sự chuyển đổi,sáng tạo khi dùng từ ngữ chung quen thuộc: thể hiện trong nghĩa từ, kết hợp từ ngữ, tách từ, gộp từ…

       d. Tạo ra các từ mới

Hoạt động 2: Hướng dẫn HS làm bài tập.

HS làm việc cá nhân; trình bày trên bảng.

a. Sầu đong càng lắc càng đầy

    Ba thu dọn lại một ngày dài ghê!

b. Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh

  Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!

Hoạt động 3: Củng cố

- Các yếu tố chung, quy tắc chung

- Vận dụng sáng tạo nét riêng

       e. Vận dụng linh hoạt, sáng tạo quy tắc chung, phương thức chung.

 nét riêng trong lời nói  phong cách ngôn ngữ cá nhân  các nhà văn, nhà thơ nổi tiếng.

II. Luyện tập:

   1. Bài tập 1 (Sgk)

    - “Thôi”: chấm dứt, kết thúc cuộc sống, qua đời.

   2. Tìm những từ được dùng theo cách kết hợp mới, theo nghĩa mới:

    * Đong, lắc, đầy từ đo đếm vật thể + sầu: trang thái tâm lí bên trong trừu tượng = cụ thể.

    * Sâu(chỉ không gian) chỉ thời gian(trưa)

III. Ghi nhớ: Sgk.

Hoạt động của GV và HS

Yêu cầu cần đạt

Hoạt động 1: Giới thiệu đề bài

    GV: Chép đề lên bảng, nêu yêu cầu của đề bài.

    HS: Chép đề; hiểu được yêu cầu của đề.

Hoạt động 2: GV tổ chức cho HS làm bài.

    - Nhắc nhở HS về ý thức và thái độ làm bài.

    - Khuyến khích khả năng sáng tạo của HS

    - Giải đáp các thắc mắc.

Hoạt động 3: Thu bài.

I. Đề bài:

    Đọc truyện “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” của Nguyễn Dữ, anh (chị) suy nghĩ gì về tinh thần đấu tranh chống cái xấu, cái ác, cái tiêu cực trong xã hội xưa và nay.

II. Làm bài:

    - Làm bài nghiêm túc, tự giác, trung thực.

    - Hoàn thành bài viết trong thời gian 2 tiết.

III. Thu bài:

IV. Đáp án và biểu điểm:

    Bài viết có thể triển khai theo nhiều cách, đảm bảo những nội dung sau:

    - Về nhân vật Ngô Tử Văn:

     + Cương trực, khẳng khái, không chịu được sự gian tà.

     + Tinh thần đấu tranh mạnh mẽ, mãnh liệt; hành động dũng cảm: đốt đền; đấu tranh đến cùng.

 Tinh thần đấu tranh của người xưa.

     + Dũng cảm, nghĩa hiệp

     + Nhiều tấm gương đấu tranh chống cái ác đã hi sinh thân mình.

     + Tuy nhiên, phần lớn nhân dân chưa có tinh thần này vì trong xã hội phong kiến, quyền lực nằm trong tay kẻ thống trị; thân phận họ quá bé nhỏ nên sợ hãi nhút nhát.

    - Tinh thần đấu tranh trong xã hội ngày nay.

     + Cái xấu, cái ác, cái tiêu cực tồn tại nhiều trong XH ngày nay: những tội ác, những tệ nạn XH…

     + Lực lượng công an đang ra sức chống tội phạm; chống tiêu cực

     + Tuy nhiên, chỉ có lực lượng công an thì chưa đủ, đấu tranh chống cái xấu, cái ác phải là ý thức và trách nhi

ệm của tất cả mọi người.

     + Ngày nay, ý thức đấu tranh của con người chưa cao; ít có người đấu tranh vì công bằng lẽ phải.

     + Nguyên nhân:

• Con người thời hiện đại thường hay bàng quan trước mọi chuyện; sợ liên lụy, sợ ảnh hưởng
• Bệnh vô cảm

    - Phải có tinh thần đấu tranh cho mình, cho mọi người, cho xã hội.

Hoạt động của GV, HS

Yêu cầu cần đạt

Hoạt động 1: Hướng dẫn tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm.

    - Ngoài những thông tin phần tiểu dẫn sgk, em biết thêm điều gì về tác giả Hồ Xuân Hương?

GV kiểm tra kết quả tìm hiểu của HS về 2 bài thơ Tự tình I và III. Nhận xét chung về 3 bài thơ.

Hoạt động 2: Hướng dẫn tìm hiểu bài thơ.

    - Yêu cầu HS đọc diễn cảm.

    - Trình bày cảm nhận chung về bài thơ.

*. Hướng dẫn HS tìm hiểu, cảm thụ 4 câu đầu.

    - Đọc 2 câu đầu và cho biết những hình dung, tưởng tượng của mình?

    - Trong câu 2 em chú ý nhất từ nào? Nó có ý nghĩa gì?

    - Vì sao tác giả dùng từ “cái” khi nói về nhan sắc.

HS đọc câu 3 và 4. Nối đau của nhà thơ thể hiện trong 2 câu trên là gì? (Chú ý các từ: say lại tỉnh, bóng xế, khuyết chưa tròn).

I. Tìm hiểu chung:

  1. Tác giả:

- Hồ Xuân Hương (? - ?)

- Quê ở làng Quỳnh Đôi, Quỳnh Lưu, Nghệ An.

- Là người phụ nữ tài hoa nhưng cuộc đời, tình duyên nhiều éo le, ngang trái.

- Sáng tác: Trên dưới 40 bài thơ Nôm và tập Lưu Hương kí.

- Nổi bật trong thơ Hồ Xuân Hương là tiếng nói thương cảm đối với người phụ nữ, khẳng định, đề cao vẻ đẹp và khát vọng của họ.

  2. Bài thơ:

      Tự tình (bài II) nằm trong chùm thơ Tự tình gồm 3 bài.

II. Đọc - hiểu:

  1. Nỗi đau thân phận (4 câu đầu):

    - Thời gian: Đêm khuya: yên ắng, tĩnh lặng, là thời khắc con người đối diện với nỗi đau của mình, sống thật với lòng mình.

    - Không gian: Tiếng trống canh: văng vẳng, dồn dập  bước đi dồn dập của thời gian, sự rối bời của tâm trạng vì theo thời gian tuổi trẻ qua đi.

 Nỗi đau càng thêm sâu sắc.

    - Trơ: trơ trọi, tủi hổ, bẽ bàng

    - Cái hồng nhan: nhan sắc người phụ nữ cũng không để làm gì, trở nên rẻ rúng.

    - Say lại tỉnh: Cái vòng luẩn quẩn. Tình mong manh như hương rượu, đến rồi đi, muốn quên nhưng vẫn nhớ.

    - “Trăng bóng xế”, “khuyết chưa tròn”: Trăng tàn mà vẫn khuyết, tuổi xuân đã trôi qua nhưng hạnh phúc vẫn chưa về.

*. Đọc tìm hiểu 2 câu tiếp.

    - 2 câu thơ có điểm gì đặc biệt?

    - Những hình ảnh :xiên ngang”, “đâm toạc” có ý nghĩa gì?

    - Nhà thơ thể hiện sự khát khao mãnh liệt của mình trong tâm trạng như thế nào?

*. Đọc, tìm hiểu 2 câu cuối.

Vì sao ở câu 5, 6 ta thấy rõ sự phản kháng mạnh mẽ của nhà thơ nhưng đến 2 câu cuối lại rơi vào tâm trạng chán chường?

( HS làm việc theo nhóm).

    - Vì sao Xuân Hương thấy chán ngán khi xuân đến?

    - Câu cuối bài thơ sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Có tác dụng gì?

    - Câu cuối còn có thể hiểu theo nghĩa nào khác?

Hoạt động 3: Củng cố, mở rộng.

Bi kịch của tác giả thể hiện trong bài thơ là gì? Vì sao là một người bản lĩnh, Hồ Xuân Hương vẫn không thoát ra được bi kịch đó?

Hoạt động 4: Luyện tập

BT 1 (SGK)

GV hướng dẫn HS làm ở nhà

 Thân phận hẩm hiu, nhân duyên bẽ bàng, chua xót.

  2. Khát vọng mãnh liệt (câu 5, 6)

    - Biện pháp đảo ngữ.

    - Động từ: xiên ngang, đâm toạc: mạnh mẽ, dứt khoát.

 Những sinh vật nhỏ bé cũng không chịu yếu mềm, con người cũng muốn bứt phá, vượt lên số phận.

    - Giọng thơ như đay nghiến, như oán hờn, khát khao càng mãnh liệt, tâm trạng càng phẫn uất.

  3. Nỗi chán chường, ai oán (câu 7, 8):

Sự phản kháng chỉ là trong ý thức, chưa thể thay đổi được thực tại.

    - Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại.

 Nỗi chán ngán đến tuôn trào nước mắt, xuân đến một lần, tuổi trẻ ra đi một lần, hạnh phúc cũng một lần tuột khỏi tầm tay, càng thêm ít ỏi.

    - Mảnh tình - san sẻ - tí - con con.

 Nghệ thuật tăng tiến, nhấn mạnh vào sự nhỏ bé dần dần.

 Hạnh phúc đối với người phụ nữ xưa luôn là chiếc chăn quá hẹp.

III. Ghi nhớ (sgk).

(Nỗi đau, bi kịch của Hồ Xuân Hương là do chế độ xã hội mang lại. Bà dù có bản lĩnh, nhưng cá nhân không thể làm thay đổi được xã hội mình đang sống.)

IV. Luyện tập:

Hoạt động của GV và HS

Yêu cầu cần đạt

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm.

    - Tóm tắt những thông tin chính về tác giả qua tiểu dẫn sgk.

- Vì sao tác giả được gọi là Tam nguyên Yên Đổ?

- Đánh giá sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Khuyến?

I. Tìm hiểu chung:

  1. Tác giả:

    - Nguyễn Khuyến (1835 – 1909), lúc nhỏ tên Nguyễn Thắng, hiệu là Quế Sơn.

    - Quê quán: Xã Yên Đổ, Huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.

    - Đỗ đầu 3 kì thi  Tam nguyên Yên Đổ.

    - Là người tài năng, cốt cách thanh cao, yêu nước thương dân.

    - Về sáng tác: Cả chữ Hán, Nôm hiện còn khoảng hơn 800 bài, nhiều thể loại. Có 2 mảng th