Giáo án mới năm hoạt động

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

NỘI DUNG CẦN ĐẠT

HĐ 1: Đọc, tìm hiểu chung.

-         PP: đọc sáng tạo, vấn đáp

-         KT: đặt câu hỏi

-         NL: tự học, giao tiếp, sử dụng ngôn ngữ

? Hãy trình bày những hiểu biết của em về tác giả Tô Hoài ?

GV mở rộng (Về tG, TpP/Trần Đình Sử/T91)

- Bút danh: được ghép từ hai tiếng lấy từ tên sông Tô Lịch và phủ Hoài Đức .

- Đóng góp: quan trọng vào nền VH nước nhà.

- Văn nổi bật là năng lực quan sát, miêu tả tinh tường, sắc nhạy, vốn hiểu biết đời sống phong phú, giọng điệu dí dỏm; câu văn giàu hình ảnh, nhịp điệu, nhiều sáng tạo, tìm tòi trong sử dụng ngôn ngữ .

- trên 60/150 dành cho thiếu nhi -> mỗi tác phảm mang đến một niền vui, một lời căn dặn, một bài học nho nhỏ dễ mến mà sâu sắc.

? Văn bản “Bài học đường đời đầu tiên” được trích từ tác phẩm nào ?

"Dế Mèn phiêu lưu kí" có thể tạm dịch là "ghi chép về cuộc đời trôi dạt của Dế Mèn" ("phiêu lưu" có nghĩa là "trôi dạt", không phải là "mạo hiểm" theo cách dùng phổ biến hiện nay của người Việt Nam).

GV :  Tp gồm 10 chương: kể về những cuộc phiêu lưu của Dế Mèn. Chương 1 kể về bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn. Chương 2 tới chương 9 kể về những cuộc phiêu lưu của Mèn với người bạn đường cùng chí hướng là Dế Trũi. Chương cuối kể về việc Mèn cùng Trũi về nhà và nghỉ ngơi, dự tính cuộc phiêu lưu mới.

I. Đọc và tìm hiểu chung

1. Tác giả

- Nguyễn Sen (1920-2014), quê Thanh Oai (HN)

- Có khối lượng tác phẩm đồ sộ, chủ yếu là văn xuôi (truyện ngăn, kí, tiểu thuyết)

2. Tác phẩm:

a. Xuất xứ

- Trích từ chương I của truyện “Dế Mèn phiêu lưu kí”.

b. Đọc, kể tóm tắt, hiểu chú thích:

- GVHD cách đọc, đọc mẫu

- Đoạn: Dế Mèn tự tả chân dung mình đọc với giọng hào hứng, kiêu hãnh, to, vang, chú nhấn giọng  ở các tính từ, động từ miêu tả.

- HS đọc phần 1 -> GV nhận xét

- GV HD HS đọc phân vai đoạn trêu chị Cốc ở nhà để thực hiện ở tiết sau

- Yêu cầu HS kể tóm tắt văn bản, GV nhận xét.

- GV hướng dẫn HS tìm hiểu chú giải .

? Hãy xác định thể loại của văn bản ? Trình bày những hiểu biết của em về thể loại ?

GV mở rộng: Thể loại của tác phẩm là kí nhưng thực chất vẫn là một truyện "Tiểu thuyết đồng thoại" một sáng tác chủ yếu là tưởng tượng và nhân hoá (truyện đồng thoại là loại truyện tưởng tượng dành cho thiều nhi, viết về loài vật và các vật vô tri, theo phương thức nhân cách hóa )

? Xác định ngôi kể, trình tự kể ? Tác dụng?

+ Làm cho câu chuyện trở nên thân mật, gần gũi, chân thực, đáng tin cậy đối với bạn đọc .

+ Các tình huống truyện bớt đi chút ít tính bất ngờ nhưng bù lại, do tận dụng lợi thế về “độ lùi thời gian”, không ít lần khi kể chuyện, nhân vật tôi đã nhiều lần phát biểu trực tiếp những chiêm nghiệm của mình, thậm chí báo trước kết cục làm cho tính luân lí của tác phẩm trở lên thực sự đậm đà.

? Xác định bố cục văn bản? Nội dung từng phần?

- Dế Mèn coi thường Dế Choắt.

- Dế Mèn trêu chị Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt.

- Sự ân hận của Dế Mèn và tự rút ra bài học đường đời đầu tiên cho mình.

c. Chú thích

d. Thể loại; Phương thức biểu đạt

- Thể loại: Tiểu thuyết

- Phương thức biểu đạt: Tự sự

- Ngôi kể: thứ nhất

- Trình tự: kể ngược – hồi cố

e. Bố cục: 2 phần

- Phần 1: Từ đầu đến "Đứng đầu thiên hạ rồi" => DM tự họa về mình

- Phần 2: Còn lại  bài học đường đời đầu tiên của Dế mèn. 

HĐ 2: Tìm hiểu chi tiết văn bản:

- PP: ptích, bgiảng, vđáp, hđ nhóm

- KT: đặt câu hỏi, thảo luận nhóm

- NL: hợp tác, tự học, giao tiếp, sd ngôn ngữ

II. Tìm hiểu chi tiết văn bản:

1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn

, cảm thụ, phân tích, nhận xét

- HS chú ý phần 1

? Mở đầu đoạn trích, Dế Mèn đã tự giới thiệu về mình qua lời văn nào ?

? Nhận xét về cách kể và từ ngữ trong hai câu mở đầu vb?

GV tổ chức thảo luận nhóm (6 nhóm) – 4 phút

? Để chứng minh mình là một chàng dế thanh niên cường tráng, DM đã tự tả về ngoại hình và hành động của mình ntn?

? NT nào được tác giả sử dụng khi gợi tả ngoại hình và hành động của Dế Mèn ?

(bpnt, từ ngữ, giọng văn)

? Qua lời kể chuyện xen với yếu tố miêu tả đậm nét này, em hình dung ntn về Dế Mèn ?

HS các nhóm t/luận, đại diện báo cáo.

HS các nhóm nhận xét, bổ sung.

GV nhận xét, chốt kt.

? Giọng kể trong đoạn sôi nổi, nhiệt tình cho thấy Dế Mèn có thái độ ntn về vẻ đẹp của mình?

- Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực ... nên tôi chóng lớn lắm .... một chàng dế thanh niên cường tráng.

+ Cách kể tự nhiên.

* Ngoại hình, hành động:

- Ngoại hình:

Càng: mẫm bóng, vuốt cứng dần và nhọn hoắt... như có nhát dao...cánh hủn hoẳn  dài chấm đuôi; người màu nâu bóng mỡ soi gương được; Đầu to, nổi từng tảng rất bướng; Răng đen nhánh …….như hai lưỡi liềm máy; Râu dài, uốn cong hùng dũng, trịnh trọng, khoan thai

- Hành động:

Đạp phanh phách, vũ phành phạch, nhai ngoàm ngoạm, trịnh trọng đưa hai chân lên vuốt râu.

Đi đứng oai vệ, dún dẩy khoeo chân, cho đúng kiểu cách con nhà võ

Cà khịa với tất cả bà con lối xóm.

Quát mấy chị cào cào ngụ ngoài đầu bờ, ghẹo mấy anh gọng vó

+ NT: Kể chuyện kết hợp miêu tả;

          So sánh, tính từ gợi hình gợi tả (mẫm bóng, nhọn hoắt, bóng mỡ, đen nhánh ...)

         Từ ngữ chính xác, sắc cạnh với nhiều động từ (đạp, vũ, nhai...) ;

         Giọng văn sôi nổi.

-> Dế Mèn - chàng dế thanh niên cường tráng, khỏe mạnh.

-> Dế Mèn kiêu hãnh, tự hào về vẻ đẹp của mình.

* GV bình: đây là đoạn văn đặc sắc, độc đáo về nghệ thuật miêu tả loài vật. Đoạn văn tả được cái đẹp, cái hùng của DM thật giàu ấn tượng và là đv miêu tả mẫu mực. Những cụm từ “mẫm bóng, nhọm hoắt, đen nhánh,.. đã cực tả được cái ngôi vị vô song của DM, trước hết là ở dáng vẻ bề ngoài. Với DM, mọi thứ đều đạt đến độ hoàn hảo, tuyệt đối không chê vào đâu được. Thêm nữa, những từ tượng thanh, tượng hình như “phanh phách, phành phạch, ngoàm ngoạp, rung rinh, dún dẩy...” đã làm cho độc giả có cảm tưởng như DM vừa thình lình nhảy ra từ trang sách để chọc ghẹo, nô đùa. Rõ ràng, DM ý thức rất cao và rất hãnh diện về điều đó.

? Bên cạnh những dòng tự thuật về ngoại hình và hành động, DM còn tự nhận xét về mình. Tìm chi tiết?

? Em hiểu gì về tính cách của Dế Mèn qua những chi tiết trên?

HS thảo luận cặp đôi, trả lời.

? Dế Mèn có điểm gì đáng yêu? Điểm gì đáng chê?

GV bình giảng.

- Đoạn văn sử dụng những nghệ thuật nổi bật nào ? Qua đó thể hiện nội dung gì ? Em hãy khái quát lại trong 1 phút?

GV: Mang tính kiêu căng vào đời, DM đã gây ra chuyện gì phải ân hận suốt đời? -> tiết sau tìm hiểu.

* Tính cách, suy nghĩ:

- Tôi tợn lắm, dám cà khịa với bà con...nào quát, nào đá, nào ghẹo

- Tưởng mình là ghê gớm, sắp đứng đầu thiên hạ rồi.

Kiêu căng, hợm hĩnh, thích ra oai... liều lĩnh, không tự biết mình

- Dế mèn có điểm đáng yêu: Khoẻ mạnh cường tráng, tự tin, yêu đời, tuy nhiên đáng chê trách: Kiêu căng hợm hĩnh, thích ra oai...

* Tiểu kết.

- Nghệ thuật: kể xen tả, bình luận, sử dụng tính từ, động từ đặc sắc, nhân hóa, so sánh...

- Nội dung: Tô đậm vẻ đẹp về ngoại hình và tính cách của Dế Mèn, một chàng dế khỏe đẹp, cường tráng nhưng kiêu căng, xốc nổi.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

YÊU CẦU CẦN ĐẠT

HĐ 1: Tìm hiểu chi tiết văn bản:

HS đọc phân vai phần 2 của VB - chú ý phân biệt giọng các nhân vật.

- HS tóm tắt sự việc ở phần còn lại của văn bản (Dế Mèn khinh thường Dế Choắt, gây sự với Cốc gây ra cái chết của Dế Choắt)

? Dế Choắt có quan hệ ntn với Dế Mèn?

?  Tìm những chi tiết miêu tả ngoại hình và nơi ở của Dế Choắt hiện lên qua cái nhìn của DM?

? Khi tả Dế Choắt, tác giả đã sd NT gì?

? Cảm nhận chung ntn về Dế Choắt?

GV: Dế choắt bẩm sinh yếu đuối. So râu, so cánh, so sức lực chẳng lại với DM. Sự thảm hại ấy lại càng tăng lên dưới góc nhìn củ

II. Tìm hiểu chi tiết văn bản:

1. Bức chân dung tự hoạ của Dế Mèn:

2. Bài học đường đời đầu tiên của Dế Mèn:

* Dế Choắt

- gầy gò, dài lêu đêu như gã nghiện thuốc phiện; Cánh ngắn củn hở cả nách và mạng sườn, râu ngắn một mẩu, mặt mũi ngẩn ngơ; đôi càng bè bè

- Hôi như cú mèo, có lớn mà không có khôn.

- Ở trong hang nông sát mặt đất

+ NT: từ tượng hình, NT so sánh.

-> ốm yếu, gầy gò, xấu xí, thảm hại

a kẻ tự tôn coi mình là nhất.

? Em hãy tìm chi tiết nói nên thái độ của Dế mèn đối với Dế choắt (Biểu hiện qua lời nói, cách xưng hô, giọng điệu)?

? Qua đó em có nhận xét gì về nhân vật DM?

? Sự việc trêu chị Cốc được DM thực hiện ntn?

* KT động não:

? Tại sao DM lại trêu chị Cốc?

? Em có nhận xét ntn về hành động này của DM?

* GV tổ chức thảo luận (6 nhóm):

? Tìm các chi tiết kể diễn biến tâm lí và thái độ của DM trong việc trêu chị Cốc?

? Nghệ thuật nào được Tô Hoài sử dụng trong đoạn kể này?

? Qua đó em có suy nghĩ gì về tính cách của DM?

- GV hướng dẫn, phát phiếu HT.

- HS thảo luận nhóm 5 phút, hoàn thiện phiếu học tập -> đại diện nhóm báo cáo, nhận xét, bổ sung.

- GV nhận xét, chốt kt, thu PHT.

*  Thái độ của DM với Dế Choắt:

- Dế Mèn đặt tên: Dế Choắt

- Gọi: "chú mày", xưng tao-mày,

- Giọng điệu: ôi thôi...Có lớn mà ko có khôn

- Hành động: hếch răng , xì ... mắng...từ chối thẳng thừng lời đề nghị, van xin thê thiết, chân thành của Dế Choắt

=> Dế mèn kiêu căng, hách dịch, sống ích kỉ, nhỏ nhen.

* Dế Mèn trêu chị Cốc

- Hành động: gây sự bằng câu hát: “Cái cò... tao ăn”.

- Mục đích: đùa cho vui, thỏa mãn tính nghịch ranh + ra oai với dế Choắt.

-> Hành động thiếu suy nghĩ, xấc xược, ngông cuồng.

- Diễn biến tâm lí và thái độ của Dế Mèn:

Chị Cốc

Dế Choắt

Dế Mèn

Lúc mới trêu

Chị Cốc xuất hiện

Can ngăn DM đừng trêu

- Sợ gì? Mày bảo tao sợ cái gì? Mày bảo tao còn biết sợ ai hơn tao nữa?

- Hát trêu chị Cốc

Lúc trêu xong

- trợn tròn mắt, giương cánh lên như sắp đánh nhau

- chui tọt vào hang, nằm khểnh bắt chân chữ ngũ

- Giận dữ mổ Choắt

Van lạy

- Nép tận đáy mà cũng chết khiếp, nằm im thin thít.

Lúc Dế Choắt chết

- Không dạy được nữa, nằm thoi thóp

- Khuyên: ở đời mà có ... vạ vào mình.

- Hốt hoảng quỳ xuống, nâng đầu Choắt: “Tôi hối hận lắm...chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi...”

- Ăn năn, hối hận.

- Đem Dế Choắt đi chôn, đứng lặng hồi lâu, nghĩ về bài học.

Nghệ thuật

Miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật tinh tế, phù hợp

Kể xem kẽ với miêu tả, bình luận

Giọng kể sinh độngm hấp dẫn

Tính cách Dế Mèn

Dế Mèn là kẻ xốc nổi, thích huênh hoang, nhưng cũng biết ăn năn, hối lỗi

GV bình: Trong phần 2 của vb, cảm xúc của người đọc trải qua đủ các cung bậc: tức giận có, thương xót có… Càng thương DC bao nhiêu lại càng tức giận với hành động của DM bấy nhiêu. Ta không còn thấy cái vẻ tự kiêu của DM nữa. Mọi điệu bộ anh hùng đều bay biến đi đâu hết. Hóa ra cái oai trước kia chỉ là oai vờ, vì chưa gặp phải thử thách thực sự nên chưa biết đấy thôi. Cái kẻ ngông nghênh coi mọi việc chỉ là trò chơi kia đã biết tội mình.

? Hậu quả của trò chơi dại dột này?

? Theo em trong lúc đứng lặng hồi lâu nghĩ về bài học đường đời dầu tiên Dế Mèn đã nghĩ gì - kết hợp phần Luyện tập

(Hoặc: Mèn đã nhận ra bài học gì ?)

? Ai, điều gì đã cho Dế Mèn có được bài học đường đời đầu tiên?

GV giảng: Mấy lời trăng trối của Dế Choắt chính là bài học đường đời đầu tiên đối với Dế Mèn. Đó là bài học đau đớn, xót xa, ân hận đến suốt đời. Chỉ vì thói hung hăng, ngông cuồng, xốc nổi nhất thời của mình mà bạn phải đổi cả tính mạng.

- Hậu quả: Dế Choắt chết, Dế Mèn ân năm, hối lỗi

 Bài học đường đời đầu tiên: trong phép ứng xử với đồng loại cần biết bao dung, khiêm tốn, chớ ích kỉ, hung hăng, nghĩ kĩ trước khi làm.

(lời khuyên của Dế Choắt trước khi chết đã thức tỉnh Dế Mèn)

 Truyện còn thú vị ở chỗ, ai ngờ kẻ từng lên giọng dạy đời lại phải nghe một lời dạy nghiêm túc từ người hàng xóm vẫn bị mình coi là hèn kém. DC đã cho DM 1 bài học xương máu, nhớ đời. Nhiều bạn đọc trẻ tuổi khi đọc những trang văn này cũng chợt nhận ra mình trong đó còn những người lớn tuổi nhận ra thời trẻ của mình. Đây chính là sự thú vị của văn Tô Hoài: những bài học sâu sắc, thấm thía đến với người đọc một cách nhẹ nhành mà sâu sắc. Sự hối lỗi của DM, cái lặng đi hồi lâu bên mộ Choắt đã chứng tỏ sự trưởng thành trong nhận thức của DM.

? Từ câu chuyện của DM em thấy trải nghiệm cuộc sống có vai trò ntn đối với sự trưởng thành của con người?

(Vai trò rất quan trọng, tác động trực tiếp đến sự thay đổi nhận thức và hành vi con người)

GV liên hệ chuyến đi thực tế của lớp vừa qua, giáo dục đạo đức.

HD 2: Tổng kết:

-         PP: Vấn đáp

-         KT: hỏi và trả lời

-         NL: giao tiếp, hợp tác

? Truyện có những đặc sắc NT gì?

? Ý nghĩa nội dung của văn bản?

- HS đọc Ghi nhớ -SGK

III. Tổng kết:

1.  Nghệ thuật:

- Kể chuyện kết hợp với miêu tả.

- Xây dựng hình tượng nhân vật Dế Mèn gần gũi với trẻ thơ.

- Sử dụng hiệu quả các phép tu từ.

- Lựa chọn lời văn giàu hình ảnh, cảm xúc.

2. Nội dung:

- Dế Mèn – một hình ảnh đẹp của tuổi trẻ sôi nổi nhưng tính tình bồng bột và kiêu ngạo.

- Bài học đường đời đầu tiên cho DM.

Ghi nhớ -SGK