giáo án ngữ văn 10

Ho¹t ®éng cña gv vµ hs

           Yªu cÇu cÇn ®¹t

Hoạt động 1: Tìm hiểu các bộ phận của VHVN

-VH d©n gian lµ g×?

- KÓ tªn c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian?

- §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian?

- Vai trß cña VH d©n gian?

I. C¸c bé phËn cña nÒn VHVN:

1. VH d©n gian:

- K/n: Lµ s¸ng t¸c tËp thÓ vµ truyÒn miÖng cña nh©n d©n lao ®éng.

  - C¸c thÓ lo¹i VH d©n gian: ThÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, sö thi, truyÖn cæ tÝch, truyÖn c­êi, truyÖn ngô ng«n, tôc ng÷, c©u ®è, ca dao, vÌ, truyÖn th¬, chÌo.

- §Æc tr­ng:

+ TÝnh tËp thÓ.

+ TÝnh truyÒn miÖng.

+ TÝnh thùc hµnh (g¾n bã vµ phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång).

- Vai trß:

+ Gi÷ g×n, mµi giòa vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc.

Ho¹t ®éng cña gv vµ hs

           Yªu cÇu cÇn ®¹t

Hoạt động 1: Tìm hiểu các bộ phận của VHVN

-VH d©n gian lµ g×?

- KÓ tªn c¸c thÓ lo¹i VH d©n gian?

- §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH d©n gian?

- Vai trß cña VH d©n gian?

I. C¸c bé phËn cña nÒn VHVN:

1. VH d©n gian:

- K/n: Lµ s¸ng t¸c tËp thÓ vµ truyÒn miÖng cña nh©n d©n lao ®éng.

  - C¸c thÓ lo¹i VH d©n gian: ThÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt, sö thi, truyÖn cæ tÝch, truyÖn c­êi, truyÖn ngô ng«n, tôc ng÷, c©u ®è, ca dao, vÌ, truyÖn th¬, chÌo.

- §Æc tr­ng:

+ TÝnh tËp thÓ.

+ TÝnh truyÒn miÖng.

+ TÝnh thùc hµnh (g¾n bã vµ phôc vô trùc tiÕp cho c¸c sinh ho¹t kh¸c nhau trong ®êi sèng céng ®ång).

- Vai trß:

+ Gi÷ g×n, mµi giòa vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc.

- VH viÕt lµ g×?

- §Æc tr­ng c¬ b¶n cña VH viÕt?

- C¸c thµnh phÇn chñ yÕu cña VH viÕt? Nªu mét vµi t¸c phÈm thuéc c¸c thµnh phÇn ®ã?

Câu hỏi nâng cao: HÖ thèng thÓ lo¹i cña VH viÕt? Lấy ví dụ minh họa?

Hoạt động 2: Tìm hiểu các thời kì phát triển của VHVN

- Ch÷ H¸n ®­îc du nhËp vµo VN tõ kho¶ng thêi gian nµo? T¹i sao ®Õn thÕ kØ X, VH viÕt VN míi thùc sù h×nh thµnh?

- Em biÕt g× vÒ ch÷ N«m vµ sù ph¸t triÓn cña VH ch÷  N«m?

Câu hỏi nâng cao: ý nghÜa cña ch÷ N«m vµ VH ch÷ N«m?

+ Nu«i d­ìng t©m hån nh©n d©n.

+ Gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn VH viÕt.

2. VH viÕt:

- K/n: Lµ s¸ng t¸c cña trÝ thøc, ®­îc ghi l¹i b»ng ch÷ viÕt, mang dÊu Ên cña t¸c gi¶.

- §Æc tr­ng: Lµ s¸ng t¹o cña c¸ nh©n, mang dÊu Ên c¸ nh©n.

- C¸c thµnh phÇn chñ yÕu:   

 + VH viÕt b»ng ch÷ H¸n.

 + VH viÕt b»ng ch÷ N«m.

+ VH viÕt b»ng ch÷ quèc ng÷.

- HÖ thèng thÓ lo¹i:

  + Tõ thÕ kØ X-XIX:

       VH ch÷ H¸n:+ V¨n xu«i.

                             + Th¬.

                             + V¨n biÒn ngÉu.

       VH ch÷ N«m:+ Th¬.

                              + V¨n biÒn ngÉu.

+ Tõ ®Çu thÕ kØ XX- nay:+ Tù sù.

                                         + Tr÷ t×nh.

                                         + KÞch.

II. C¸c thêi k× ph¸t triÓn cña nÒn VHVN:

1. VH trung ®¹i (Thêi k× tõ thÕ kØ X-XIX):

a. VH ch÷  H¸n:

- Ch÷ H¸n du nhËp vµo VN tõ ®Çu c«ng nguyªn.

- VH viÕt VN thùc sù h×nh thµnh vµo thÕ kØ X khi d©n téc ta giµnh ®­îc ®éc lËp.

b. V¨n häc ch÷ N«m:

- Ch÷ N«m lµ lo¹i ch÷ ghi ©m tiÕng ViÖt dùa trªn c¬ së ch÷ H¸n do ng­êi ViÖt s¸ng t¹o ra tõ thÕ kØ XIII.

-VH ch÷ N«m:+ Ra ®êi vµo thÕ kØ XIII.

                        + Ph¸t triÓn ë thÕ kØ XV                        + §¹t ®Õn ®Ønh cao vµo thÕ kØ XVIII- ®Çu thÕ kØ XIX

- ý nghÜa cña ch÷ N«m vµ VH ch÷ N«m:

+ Chøng tá ý chÝ x©y dùng mét nÒn VH vµ v¨n hãa ®éc lËp cña d©n téc ta.

+ ¶nh h­ëng s©u s¾c tõ VH d©n gian nªn VH ch÷ N«m gÇn gòi vµ lµ tiÕng nãi t×nh c¶m cña nh©n d©n lao ®éng.

+ Kh¼ng ®Þnh nh÷ng truyÒn thèng lín cña VH d©n téc (CN yªu n­íc, tÝnh hiÖn thùc vµ CN nh©n ®¹o).

+ Ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh d©n téc hãa vµ d©n chñ hãa cña VH trung ®¹i.

Câu hỏi nâng cao: Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña giai ®o¹n VH 1900-1930?

- Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1930-1945?

- KÓ tªn c¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu?

- Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1945-1975?

- VHVN ®­îc sù chØ ®¹o vÒ t­ t­ëng, ®­êng lèi cña tæ chøc nµo? phôc vô nhiÖm vô g×? Nh÷ng néi dung ph¶n ¸nh chÝnh cña nã?

- Nªu ®Æc ®iÓm chÝnh cña VHVN giai ®o¹n tõ 1975- hÕt thÕ kØ XX?

2. VH hiÖn ®¹i (Tõ ®Çu thÕ kØ XX- hÕt thÕ kØ XX):

a. VHVN tõ 1900- 1930:

- §Æc ®iÓm: Lµ giai ®o¹n v¨n häc giao thêi.

+ DÊu tÝch cña nÒn VH trung ®¹i: quan niÖm thÈm mÜ, mét sè thÓ lo¹i VH trung ®¹i (th¬ §­êng luËt, v¨n biÒn ngÉu,...) vÉn ®­îc líp nhµ nho cuèi mïa sö dông.

+ C¸i míi: VHVN ®· b­íc vµo quü ®¹o hiÖn ®¹i hãa, cã sù tiÕp xóc, häc tËp VH ch©u ¢u

b. VHVN tõ 1930-1945:

- §Æc ®iÓm:

  + VH ph¸t triÓn víi nhÞp ®é mau lÑ.

  + C«ng cuéc hiÖn ®¹i hãa nÒn VH ®· hoµn thµnh.

- C¸c t¸c gi¶ tiªu biÓu:

+ ThÕ L÷, Xu©n DiÖu, ChÕ Lan Viªn, NguyÔn BÝnh,...

+ Ng« TÊt Tè, Nam  Cao, Vò Träng Phông, NguyÔn Tu©n,...

 c. VHVN tõ 1945-1975:

- §Æc ®iÓm: Lµ giai ®o¹n VH c¸ch m¹ng.

   + VH ®­îc sù chØ ®¹o vÒ t­ t­ëng, ®­êng lèi cña §¶ng.

   + VH ph¸t triÓn thèng nhÊt phôc vô c¸c nhiÖm vô chÝnh trÞ.

- Néi dung ph¶n ¸nh chÝnh:

  + Sù nghiÖp ®Êu tranh c¸ch m¹ng.

  + C«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi cña nh©n d©n.

 VH mang ®Ëm c¶m høng sö thi vµ chÊt l·ng m¹n c¸ch m¹ng.

d. VHVN tõ 1975- hÕt thÕ kØ XX:

- §Æc ®iÓm:

  + VHVN b­íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn míi.

  + Hai m¶ng ®Ò tµi lín lµ: lÞch sö chiÕn tranh c¸ch m¹ng vµ con ng­êi ViÖt Nam ®­¬ng ®¹i.

 §¸nh gi¸:

  NÒn VHVN ®· ®¹t ®­îc thµnh tùu to lín:

  + KÕt tinh ®­îc nh÷ng t¸c gi¶ VH lín: NguyÔn Tr·i, NguyÔn Du, Hå ChÝ Minh,...

  + NhiÒu t¸c phÈm cã gi¸ trÞ ®­îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi:

Hoạt động 3 : Tìm hiểu con người VN qua VH

Gv chuyÓn ý, dÉn d¾t.

Mèi quan hÖ cña con ng­êi ViÖt Nam víi thÕ giíi tù nhiªn ®­îc biÓu hiÖn qua nh÷ng mÆt nµo? VD minh häa?

Câu hỏi nâng cao :

T¹i sao CN yªu n­íc l¹i trë thµnh mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ næi bËt nhÊt cña VHVN? 

- Nh÷ng biÓu hiÖn cña CN yªu n­íc trong VHVN?

- Em h·y nªu nh÷ng biÓu hiÖn cña mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi ViÖt Nam vµ x· héi? Ph©n tÝch VD minh häa?

TruyÖn KiÒu, NhËt kÝ trong tï, Th¬ t×nh Xu©n DiÖu,...

  + Cã vÞ trÝ xøng ®¸ng trong nÒn VH nh©n lo¹i.

III. Con ng­êi ViÖt Nam qua VH:

1. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi thÕ giíi tù nhiªn:

- NhËn thøc, c¶i t¹o, chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn:

            + TruyÒn thuyÕt S¬n Tinh- Thñy Tinh kh¸t väng chinh phôc thÕ giíi tù nhiªn.

- Thiªn nhiªn lµ ng­êi b¹n tri ©m, tri kØ:

  - Thiªn nhiªn g¾n víi lÝ t­ëng thÈm mÜ, ®¹o ®øc nhµ nho:

- Thiªn nhiªn thÓ hiÖn t×nh yªu quª h­¬ng, ®Êt n­íc, yªu cuéc sèng vµ ®Æc biÖt lµ t×nh yªu løa ®«i:

   Con ng­êi ViÖt Nam cã t×nh yªu thiªn nhiªn s©u s¾c vµ thÊm thÝa.

2. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi quèc gia d©n téc:

- CN yªu n­íc - mét trong nh÷ng néi dung quan träng vµ næi bËt nhÊt cña VHVN.

- BiÓu hiÖn:

+ T×nh yªu quª h­¬ng (yªu c¶nh ®Ñp cña quª h­¬ng ®Êt n­íc).

+ NiÒm tù hµo vÒ truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc, lÞch sö dùng n­íc vµ gi÷ n­íc hµo hïng.

+ ý chÝ c¨m thï qu©n x©m l­îc vµ tinh thÇn x¶ th©n v× ®éc lËp tù do...

 CN yªu n­íc lµ mét néi dung tiªu biÓu, mét gi¸ trÞ quan träng cña VHVN.

3. Con ng­êi ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi x· héi:

- M¬ ­íc vÒ mét x· héi c«ng b»ng tèt ®Ñp ­íc muèn, kh¸t väng mu«n ®êi cña nh©n d©n ta.

- Tè c¸o, phª ph¸n c¸c thÕ lùc chuyªn quyÒn vµ bµy tá lßng c¶m th«ng víi nh©n d©n bÞ ¸p bøc.

- NhËn thøc, phª ph¸n, c¶i t¹o x· héi.

   lµ nh÷ng con ng­êi víi ý chÝ quËt c­êng, cã søc m¹nh tiÒm tµng ko chÊp nhËn lµ n¹n nh©n ®au khæ cña x· héi ¸p bøc bÊt c«ng mµ ko ngõng ®Êu tranh cho tù do, h¹nh phóc, nh©n phÈm vµ quyÒn sèng cña m×nh.

- C¶m høng x· héi s©u ®Ëm lµ tiÒn ®Ò h×nh thµnh CN hiÖn thùc vµ CN nh©n ®¹o trong VHVN.

- Theo em, ý thøc c¸ nh©n lµ g×?

- ý thøc vÒ b¶n th©n cña con ng­êi ViÖt Nam ®­îc biÓu hiÖn trong VH ntn?

Hoạt động 4 : Tổng kết

Hs ®äc vµ häc phÇn ghi nhí (sgk).

- VHVN ®· vµ ®ang ®i s©u ph¶n ¸nh c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi tuy cßn khã kh¨n gian khæ nh­ng ®Çy høng khëi tin vµo t­¬ng lai.

  4. Con ng­êi ViÖt Nam vµ ý thøc vÒ b¶n th©n:
- ý thøc c¸ nh©n: lµ ý thøc vÒ chÝnh con ng­êi m×nh víi c¸c mÆt song song tån t¹i (thÓ x¸c- t©m hån, b¶n n¨ng- v¨n hãa, t­ t­áng vÞ kØ- t­ t­ëng vÞ tha, ý thøc c¸ nh©n- ý thøc céng ®ång,...).

- BiÓu hiÖn:

+ VHVN ghi l¹i qu¸ tr×nh lùa chän, ®Êu tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh ®¹o lÝ lµm ng­êi cña con ng­êi ViÖt Nam trong sù kÕt hîp hµi hßa hai ph­¬ng diÖn: ý thøc c¸ nh©n – ý thøc céng ®ång.

+ V× nh÷ng lÝ do kh¸c nhau nªn ë nh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, VHVN ®Ò cao mét trong hai mÆt trªn.

 VD: Trong chiÕn tranh hoÆc c«ng cuéc c¶i t¹o, chinh phôc tù nhiªn, cÇn huy ®éng søc m¹nh cña c¶ céng ®ång, VHVN ®Ò cao ý thøc céng ®ång (VHVN giai ®o¹n thÕ kØ X-XIV, 1945-1975).

  IV. Tæng kÕt bµi häc:

 Ghi nhí (sgk)

Ho¹t ®éng cña gv vµ hs

                   Yªu cÇu cÇn ®¹t

Hoạt động 1: Tìm hiểu ngữ liệu

Yªu cÇu hs ®äc ng÷ liÖu trong sgk, th¶o luËn, tr¶ lêi c¸c c©u hái ở sgk

I. T×m hiÓu ng÷ liÖu:

1. Ng÷ liÖu 1: VB Héi nghÞ Diªn Hång.

- Nh©n vËt giao tiÕp: Vua vµ c¸c vÞ b« l·o.

- C­¬ng vÞ:

  + Vua- ng­êi ®øng ®Çu triÒu ®×nh, cai qu¶n ®Êt n­íc, ch¨m lo cho mu«n d©n bÒ trªn.

  + C¸c vÞ b« l·o- ng­êi ®¹i diÖn cho tr¨m hä bÒ d­íi.

- §æi vai:

+ L­ît 1: Vua TrÇn nãi- c¸c b« l·o nghe.

+ L­ît 2: C¸c b« l·o nãi- vua TrÇn nghe.

+ L­ît 3: Vua TrÇn hái- c¸c b« l·o nghe.

+ L­ît 4: C¸c b« l·o tr¶ lêi- vua TrÇn nghe.

 §æi vai lÇn l­ît.

- Hµnh ®éng cña vua TrÇn (ng­êi nãi): hái c¸c b« l·o liÖu tÝnh ntn khi qu©n M«ng Cæ hung h·n trµn sang.

- Hµnh ®éng cña c¸c b« l·o (ng­êi nãi): xin ®¸nh.

- Hµnh ®éng t­¬ng øng cña vua TrÇn vµ c¸c b« l·o (ng­êi nghe): l¾ng nghe.

- Hoµn c¶nh giao tiÕp: 

+ §Þa ®iÓm: ®iÖn Diªn Hång.

+Thêi ®iÓm: qu©n Nguyªn x©m l­îc n­íc ta lÇn 2(1285).

- Néi dung giao tiÕp:

+ Bµn vÒ nguy c¬ cña mét cuéc chiÕn tranh x©m l­îc ®· ë vµo t×nh tr¹ng khÈn cÊp.

+ §Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nªn hoµ hay nªn ®¸nh.

- Môc ®Ých cña ho¹t ®éng giao tiÕp : Thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng ®Ó chiÕn ®Êu b¶o vÖ tæ quèc.

 Môc ®Ých ®ã ®· thµnh c«ng.

2. Ng÷ liÖu 2: VB Bµi tæng quan VHVN.

- C¸c nh©n vËt giao tiÕp:

+ Ng­êi viÕt sgk.

+ Gi¸o viªn Ng÷ V¨n THPT.

 + Häc sinh líp 10 toµn quèc.

- §Æc ®iÓm:

+ §é tuæi: tõ 65 tuæi trë xuèng 15 tuæi.

 + Tr×nh ®é: tõ c¸c gi¸o s­, tiÕn sÜ xuèng häc sinh líp 10.

- Hoµn c¶nh giao tiÕp: cã tÝnh chÊt quy ph¹m, cã tæ chøc, môc ®Ých, néi dungvµ ®­îc thùc hiÖn theo ch­¬ng tr×nh mang tÝnh ph¸p lÝ trong nhµ tr­êng.

- Néi dung giao tiÕp:

+ LÜnh vùc: V¨n häc sö.

+ §Ò tµi: Tæng quan VHVN.

+ VÊn ®Ò c¬ b¶n: C¸c bé phËn hîp thµnh VHVN, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn, con ng­êi VN qua VH.

- Môc ®Ých giao tiÕp:

+ Ng­êi viÕt: cung cÊp cho ng­êi ®äc c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ VHVN.

+ Ng­êi ®äc: lÜnh héi mét c¸ch tæng qu¸t nhÊt vÒ c¸c bé phËn, tiÕn tr×nh ph¸t triÓn vµ con ng­êi VN qua VH.

- Ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷:

 + Ng«n ng÷: thuéc lo¹i VBKH gi¸o khoa.

+ Bè côc: râ rµng, hÖ thèng m¹ch l¹c.

+ LÝ lÏ chÆt chÏ, thuyÕt phôc, dÉn chøng tiªu biÓu.

Hoạt động 2: Rút ra bài học

Gv yªu cÇu hs dùa vµo kÕt qu¶ cña viÖc t×m hiÓu ng÷ liÖu vµ ®äc phÇn ghi nhí trong sgk ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái:

- ThÕ nµo lµ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷?

- C¸c qu¸ tr×nh diÔn ra trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷? Ai lµ ng­êi thùc hiÖn mçi qu¸ tr×nh ®ã?

- C¸c nh©n tè cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷?

II. Bài học

1. Kh¸i niÖm ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷:

- Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lµ ho¹t ®éng trao ®æi th«ng tin cña con ng­êi trong x· héi, ®­îc tiÕn hµnh chñ yÕu b»ng ph­¬ng tiÖn ng«n ng÷ (d¹ng nãi hoÆc d¹ng viÕt) nh»m thùc hiÖn môc ®Ých vÒ nhËn thøc, t×nh c¶m, hµnh ®éng,...

 Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lµ ho¹t ®éng “liªn c¸ nh©n” nh»m:

 + Trao ®æi th«ng tin.

+ Trao ®æi t­ t­ëng, t×nh c¶m.

+ T¹o lËp quan hÖ x· héi.

2. C¸c qu¸ tr×nh cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷:

- T¹o lËp (s¶n sinh) VB: ng­êi nãi (ng­êi viÕt) thùc hiÖn.

- LÜnh héi VB: ng­êi nghe (ng­êi ®äc) thùc hiÖn.

3. C¸c nh©n tè cña ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷:

- Nh©n vËt giao tiÕp.

- Hoµn c¶nh giao tiÕp.

- Néi dung giao tiÕp.

- Môc ®Ých giao tiÕp.

- Ph­¬ng tiÖn vµ c¸ch thøc giao tiÕp.