LÞch sö ©m nh¹c ViÖt Nam

PhÇn I:        Kh¸i qu¸t vÒ ©m nh¹c ViÖt Nam

                     vµ lÞch sö ©m nh¹c ViÖt Nam

Bµi 1

(2 tiÕt)

¢m nh¹c ViÖt Nam lµ s¶n phÈm cña nÒn v¨n ho¸ vËt chÊt vµ t©m linh cña c¸c c­ d©n trªn ®Êt n­íc ta

I. ¢m nh¹c ra ®êi sím

sù hiÖn diÖn sím cña con ®­êng trªn ®Êt n­íc ta

Sù ®Þnh c­ mét c¸ch liªn tôc qua c¸c thêi ®ã lµ ®å ®¸ ®å ®ång ®å s¾t

- c¸c c­ d©n n¬i ®©y sím b­íc vµo mét thêi ®¹i v¨n minh trång lóa n­íc vµ c¸c kü thuËt chÕ t¸c ®å gèm

- ©m nh¹c ViÖt Nam lµ mét nÒn ©m nh¹c ®a s¾c téc

- §Þa lý n¬i ®©y rÊt ®a d¹ng cã nhiÖu s«ng nói ng¨n c¸ch c¸c vïng d©n c­     ®· ¶nh h­ëng tíi tõng vïng tõng d©n téc

- ¢m nh¹c ViÖt Nam g¾n liÒn víi ®Æc s¶n quª h­¬ng vµ cuéc sèng lao ®éng cña c¸c c­ d©n

-c¸c ®Æc s¶n ®Þa ph­¬ng liªn quan ®Õn c¸c nh¹c cô

- ¢m nh¹c ViÖt Nam víi ngän nguån t©m linh tÝn ng­ìng vµ phong tôc tËp qu¸n d©n téc

- §ãn nhËn thªm nhiÒu t«n gi¸o míi nh­ :phËt gi¸o,thiªn chóa gi¸o

- Tù sù ph¸t sinh vÒ t«n gi¸o mµ t¹o ra m«i tr­êng quan träng cho sù ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn ©m nh¹c

- Do ®Æc ®iÓm cña mét sè nghi lÔ tÝn ng­ìng ®· dÉn ®Õn mét sè quy ®Þnh vÒ sö dông nh¹c cô ,còng nh­ c¸c thµnh viªn tham gia

II. ¢m nh¹c ViÖt Nam mang truyÒn thèng v¨n ho¸

1 Kh¸i niÖm vÒ ®«ng nam ¸ vµ vµi nÐt ®Æc tr­ng cña ®«ng nam ¸

- Hä s¸ng t¹o truyÒn b¸ réng r·i viÖc trång lóa n­íc kÕt hîp víi ch¨n nu«i gia sóc

- Phæ biÕn quan niÖm  v¹n vËt h­ò linh tôc th¬ cóng tæ tiªn

2 ¢m nh¹c viÖt Nam víi truyÒn thèng ©m nh¹c ®«ng nam ¸

-§­îc thÓ hiÖn qua ba yÕu tè :

-Nh¹c cô næi bËt lµ trèng ®ång cång chiªng

- Thang ©m sö dông thang n¨m ©m

- Ph­¬ng thøc diÔn tÊu

III.NÒn ©m nh¹c ViÖt Nam ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn nÒn t¶ng cña ©m nh¹c d©n gian phong phó cña c¸c téc ng­êi trªn ®Êt n­íc ta nÒn t¶ng cña ©m nh¹c b¸c häc

- bÊt cø nÒn ©m nh¹c nµo còng gåm hai thµnh phÇn ;©m nh¹c d©n gian vµ chuyªn nghiÖp trtong ®ã nÒn ©m nh¹c d©n gian lµ nÒn t¶ng .tuy nhiªn tû lÖ gi÷a hai nÒn t¶ng ©m nh¹c nµy ë mçi n­íc cã kh¸c nhau ViÖt Nam lµ mét n­íc cã kh¸c nhau .ViÖt nam lµ m

ét n­íc n«ng ngiÖp thuÇn tuý cã tr×nh ®é ph¸t triÓn ch­a cao nªn ©m nh¹c d©n gian chiÕm tØ lÖ lín ,vµ gi÷ vÞ trÝ hÕt søc quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö ©m nh¹c d©n téc

-¢m nh¹c d©n gian lµ khëi nguån cho mäi dßng ©m nh¹c ,trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö ©m nh¹c d©n gian cã t¸c ®éng ¶nh h­ëng qua l¹i víi dßng ©m nh¹c cung ®×nh ,b¶o vÖ vµ có­ nguy cho ©m nh¹c cung ®×nh khái sù suy vong b¶o tån nh÷ng tinh hoa cña nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam

IV TÝnh chÊt nhiÒu tÇng ,nhiÒu líp trong ©m nh¹c ViÖt Nam

-Do tr×nh ®é ph¸t triÓn x· héi gi÷a c¸c c­ d©n cã mét ®é chªnh lín vµ do sù kÕ thõa liªn tôc cña lÞch sö ®· dÉn ®Õn sù tån t¹i ®ång thêi cña nh÷ng lo¹i h×nh ©m nh¹c thuéc nhiÒu tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau

-tÝnh nhiÒu tÇng ,nhiÒu líp trong ©m nh¹c sÏ t¹o ra nh÷ng thËn lîi vµ khã kh¨n cho viÖc t×m hiÓu vµ nghiªn cøu ©m nh¹c ViÖt Nam

-thuËn lîi lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ta t×m hiÓu vµ nghiªn cøu ©m nh¹c trong lÞch sö

+ khã kh¨n do ©m nh¹c d©n gian mang ®Æc tÝnh phi v¨n b¶n nªn rÊt khã x¸c ®Þnh vÒ mÆt lÞch ®¹i chØ cã thÓ ®­a ra nh÷ng tiªn ®o¸n mang tÝnh t­¬ng ®èi vÒ tÝnh cæ h¬n ,hay míi h¬n mµ th«i

Bµi 2

(2 tiÕt)

¢m nh¹c thêi ®¹i hïng v­¬ng

I.bèi c¶nh chung

-Thêi ®¹i hïng v­¬ng truyÒn 18 ®êi ,trong qu¸ tr×nh dùng n­íc , thêi nµy ®· t¹o ra mét nÒn v¨n ho¸ kh¸ cao ®iÓn h×nh lµ trèng ®ång ®«ng s¬n hay nh÷ng chiÕc th¹p ®ång næi tiÕng ,nh÷ng hoa v¨n tinh s¶o

- Thêi ®¹i nµy ®· t¹o ®­îc cho m×nh mét nÒn v¨n ho¸ kh¸ cao v¨n ho¸ nghÖ thuËt cña cña ng­êi v¨n lang ®­îc ®Þnh h×nh mét c¸ch v÷ng ch¾c vµ sím biÓu lé nh÷ng s¾c th¸i riªng.

II.Sinh ho¹t ©m nh¹c thêi ®¹i hïng v­¬ng

-Sinh ho¹t ©m nh¹c g¾n víi sinh ho¹t ®êi th­êng

-C¸c thÓ lo¹i h¸t ru ,h¸t giao duyªn ,kÓ chuyÖn

- ¢m nh¹c g¾n víi cuéc sèng lao ®éng ;nh÷ng ®iÖu hß s¬ khai

- ¢m nh¹c g¾n víi nghi lÔ .tÝn ng­ìng (phong phó nhÊt )

*N«ng nghiÖp ;TÕ ng­êi cho thÇn n­íc ,®­îc tæ chøc d­íi thuyÒn víi sù tham gia cña trèng ®ång ,trèng da lín

+LÔ cÇu m­u :thùc hiÖn trªn c¹n dïng 3-4 chiÕc trèng ®ång ®¸nh

+LÔ phån thùc :cÇu mïa mµng tèt t­¬i

*Ngµy héi lµng

-§ã lµ nh÷ng cuéc móa h¸t cã ho¸ trang

III.Nh¹c cô thêi ®¹i hïng v­¬ng

-B¾t ®Çu h×nh thµnh vµ rÊt phong phó ,®­îc ph©n bè ®Òu trªn bèn hä

+Hä 1:Hä tù th©n vang cã :trèng ®ång cång chiªng ,chu«ng xªnh

+Hä 2:Hä mµng rung cã :trèng to trèng nhá

+Hä 3:hä h¬i cã khÌn vµ mét sè nh¹c cô h¬i ®¬n gi¶n cïng lo¹i nh­ :tï vµ

+Hä 4:Hä d©y

IV.Mét vµi nÐt vÒ c¸c c­ d©n ngoµi biªn giíi phÝa nam cña n­íc v¨n lang ¢u l¹c vµ ©m nh¹c cña hä

- cïng víi sù h×nh thµnh nÒn v¨n ho¸ ®«ng s¬n th× xuÊt hiÖn nÒn v¨n ho¸ sa huúnh ë phÝa nam nh­ nh÷ng ®«i khuyªn tai ,®å gèm ,chum v¹i ,b¸t

_Sù t­¬ng ®ång gi÷a nh¹c cô ;khÌn,s¸o ,tï ,chiªng ,cång

_Sù ph¸t hiÖn  thÓ hiÖn qua :trèng ®ång ë phÝa b¾c ,c¸c nh¹c cô gâ cã ®Þnh ©m ë phÝa nam :®µn ®¸ tre nøa

V. §Æc tr­ng ©m nh¹c thêi hïng v­¬ng  cã ý nghÜa lÞch sö cña ©m nh¹c trong giai ®o¹n b¾t ®Çu dùng n­íc ®èi víi lÞch sö cña ©m nh¹c ViÖt Nam

-TiÕt tÊu ®ãng vai trß quan träng (hä mµng rung ,tù vang)

-Kh¶ n¨ng thÈm ©m rÊt phong phó kh¸ ph¸t triÓn .KÕt hîp mÇu ©m kh¸c nhau cña c¸c nh¹c cô víi nhau hoÆc c¸c nh¹c cô ví giäng h¸t trong viÖc thÓ hiªn chÊt mÒm m¹i hay r¾n rái hoµnh tr¸ng phï h¬p víi m«i tr­êng còng nh­ tÝnh chÊt cña sinh ho¹t ©m nh¹c

-Cã ©m nh¹c ®a ©m (khÌn bÇu )

-¢m nh¹c chñ yÕu g¾n víi nghi lÔ ,phôc vô cho nhu cÇu t©m linh cña con ng­êi thêi bÊy giê

-¢m nh¹c mang tÝnh §«ng Nam ¸ (cã hai trong sè ba nh¹c cô mang tÝnh §.N.A,cång chiªng .trèng ®ång khÌn

-ý nghÜa lÞch sö

-§©y chÝnh lµ c¬ së .nÒn t¶ng trong sù ph¸t triÓn cña ©m nh¹c d©n téc V.N trong nh÷ng giai ®o¹n kÕ tiÕp vµ nã thÓ hiÖn søc bÒn v÷ng tr­íc mäi th¨ng trÇm cña lÞch sö d©n téc ®Ó ngµy cµng ®­îc bæ sung ph¸t triÓn duy tr× cho tíi ngµy nay

- Vai trß quan träng cña nh¹c khÝ gâ vÉn ®­îc gi÷ l¹i trong sinh ho¹t ©m nh¹c hiÖn t¹i cña ng­êi ViÖt còng nh­ cña c¸c téc kh¸c trªn ®Êt n­íc ta ngµy nay.

Bµi 3: ¢m nh¹c thêi LÝ TrÇn

(4 tiÕt)

I.§Æc ®iÓm lÞch sö vµ qu¸ tr×nh ph©n ho¸ thµnh 2 bé phËn ©m nh¹c cung ®×nh vµ d©n gian

-Víi chiÕn th¾ng ng« quyÒn (938) ®Êt n­íc ta b­íc vµo kû nguyªn míi, kû nguyªn ®éc lËp ,phôc h­ng v¨n ho¸ d©n téc v× s¨u h¬n 1000 n¨mb¾c thuéc nÒn v¨n ho¸ d©n téc nµy míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó phôc håi vµ ph¸t triÓn, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ d©n téc víi nÒn v¨n minh ®¹i viÖt th«ng qua c¸c thêi ®¹i Ng« -§inh –TiÒn Lª -Lý –TrÇn

-Cïng víi sù h×nh thµnh cña giai cÊp phong kiÕn nÒn ©m nh¹c ViÖt Nam giai ®o¹n nµy §ang h×nh thµnh 2 bé phËn lµ ©m nh¹c d©n gian vµ ©m nh¹c cung ®×nh nh­ng ©m nh¹c d©n gian vÉn cã chç ®øng trong triÒu ®×nh vµ ©m nh¹c cung ®×nh vÉn b¸m rÔ trong ©m nh¹c d©n gian .TÇng líp nghÖ sü ®­îc coi träng vµ phong chøc

-Mèi quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c n­íc §-N-A:Trung hoa ,ch¨m pa ph¸t triÓn ®· t¹o ®iÒu kiÖn viÖc giao l­u v¨n ho¸ víi c¸c n­íc nµy ,®Èy m¹nh thªm 1 b­íc qu¸ tr×nh giao l­u héi nhËp v¨n ho¸ ViÖt h¸n ,ViÖt ch¨m th«ng qua ch¨m lµ nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ Ên ®é nhÊt lµ trong lÜnh vùc nh¹c cô vµ lý thuyÕt ©m nh¹c .tªn gäi b¸t ©m

-TiÕp thu tõ Ên ®é ,trung ¸ qua ch¨m nh­ mâ ,®µn bå ,trèng tÇm v«ng (phong yªu cæ )tiÓu qu¶n ,trèng c¬m ,®µn 7 d©y 1 d©y ,s¸o ngang

-PhËt gi¸o nho gi¸o ®¹o gi¸o tiÕp tôc song song tån t¹i nh­ng phËt gi¸o lµ thÞnh ®¹t nhÊt ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn næ ré cña c¸c thÓ lo¹i ca nh¹c gÇn víi t«n gi¸o

II.Sù ph¸t triÓn phong phó cña c¸c thÓ lo¹i ca nh¹c d©n gian

*d©n ca sinh ho¹t vµ d©n ca nghi lÔ ngµy cµng phong phó vµ ®i dÇn vµo chÝnh thøc

¢m nh¹c d©n gian ®­îc nhµ n­íc coi träng vµ hç trî vÒ vËt chÊt cho x©y dùng ®Òn miÕu v× thÕ c¸c lÔ héi vµ d©n ca nghi lÔ tiÕp tôc ph¸t triÓn vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng

+ C¸c lÔ héi lín nh­ : Héi cê lau tËp trËn ca ngîi §inh Tiªn Hoµng;H¸t dÆm ë Hµ Nam; chÌo ch¶i ë thiÖu s¬n Thanh Ho¸

- Nhµ n­íc cho x©y dùng thÓ chÕ thê cóng b¾t c¸c quan l¹i ph¶i ghi chÐp l¹i c¸c thÇn tÝch, ngäc ph¶ v× thÕ c¸c thÓ lo¹i d©n ca nghi lÔ còng ®· ®i vµo lÒ lèi nhÊt ®Þnh

- Lµn ®iÖu d©n ca thêi k× nµy còng ®­îc ch¶i chuèt víi thµnh phÇn ©m phong phó h¬n (th­êng mang tÝnh ngò cung)®· t¹o nªn tÝnh chÊt tr÷ t×nh trong c¸c diÔn x­íng d©n gian vµ d©n ca nghi lÔ.

-Sù ph¸t triÓn cña c¸c lµng nghÒ ®· n¶y sinh ra nh÷ng lo¹i hinmhf ca h¸t cã ®Æc tr­ng riªng, bªn c¹nh c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®· cã tõ thÕa kØ tr­íc nay ®­îc bæ xung thªm H¸t §óm;h¸t GhÑo; Quan hä

III ¢m nh¹c cung ®×nh

- B¾t ®Çu tõ thêi LÝ bé phËn cung ®×nh ®· ®­îc x¸c lËp, sinh ho¹t ca móa nh¹c trong cung ngµy cµng phong phó vÒ lo¹i h×nh còng nh­ bµi b¶n dÇn ®i ®Õn chÝnh qui ho¸.

- ¢m nh¹c cung ®×nh thêi LÝ cã pha ®Ëm mµu s¾c cña Ch¨m Pa ®Õn thêi trÇn ©m nh¹c cung ®×nh ®· mang tÝnh chuyªn nghiÖp râ nÐt ®Æc biÖt lµ viÖc qui ®Þnh cho tõng lo¹i nh¹c ,tõng lo¹i dµn nh¹c ®­îc sö dông trong nh÷ng m«i tr­êng nµo. Thêi k×  nµy dµn nh¹c ®­îc chia lµm 3 tæ chøc chÝnh

- Dµn §¹i Nh¹c : Dµnh riªng cho quèc v­¬ng vµ dïng trong c¸c tÕ lÔ lín,biªn chÕ dµn nh¹c nµy gåm 5 nh¹c cô thuéc hä th©n vang, mµng rung, hä h¬i.

- Dµn tiÓu nh¹c Sö dông chung cho c¸c tÇng líp gåm 6 lo¹i nh¹c cô chñ yÕu lµ hä D©y vµ H¬i

- Dµn nh¹c tÕ lÔ phËt gi¸o trong cung: C¸c nh¹c cô chñ yÕu lµ hä D©y vµ H¬i

HÖ thèng bµi b¶n th­êng gåm 5 bµi

IV. Nh÷ng nh¹c khÝ vµ nh÷ng tæ chøc dµn nh¹c thêi LÝ TrÇn

* Nh÷ng nh¹c khÝ míi

- Nh¹c khÝ tiÕp thu tõ Trung Hoa: §µn CÇm ®µn tranh ®µn NguyÖt ,Tú Bµ

- Nh¹c khÝ cã nguån gèc Ên §é,trung ¸ gåm trèng tÇm b«ng ,mâ, ®µn Hå

*C¸c tæ chøc dµn nh¹c

- Dµn nh¹c cung ®×nh

-Dµn nh¹c thêi trÇn chñ yÕu lµ nh÷ng nh¹c khÝ cã ©m l­îng lín thuéc hä h¬i vµ nh¹c khÝ gâ

Bµi 4 : ¢m nh¹c thêi Lª

(ThÕ kØ 15 - thÕ kØ 18)

(6 tiÕt)

I. Bèi c¶nh chung vµ diÔn tr×nh lÞch sö ©m nh¹c

1.TÝch cùc chÝnh qui ho¸ nÒn ©m nh¹c d©n téc ®Æc biÖt lµ ©m nh¹c cung ®×nh

* Khuynh h­íng x©y dùng nÒn ©m nh¹c d©n téc theo nh÷ng khu«n mÉu trung hoa vµ cuéc ®Êu tranh vÒ quan ®iÓm trong néi bé giai cÊp phong kiÕn

* Khuynh h­íng t¸ch rêi ©m nh¹c cung ®×nh khái ©m nh¹c d©n gian truyÒn thèng vµ nh÷ng ®æi thay trong quan niÖm ®¸nh gi¸ ©m nh¹c d©n téc cæ truyÒn

- x· héi cã c¸i nh×n sai lÖch vÒ ©m nh¹c d©n gian coi ©m nh¹c d©n gian lµ tÇng líp d­íi bÞ khinh ghÐt vµ coi th­êng.

- TriÒu ®×nh ®· khÐp nÕp sèng x· héi vµ mäi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi vµo nh÷ng luËt lÖ kh¾t khe chÆt chÏ, ranh giíi gi÷a vua t«i cgµy mét xa nhau ®ã chÝnh lµ nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra sù r¹n nøt mèi quan hÖ gi÷a vua quan vµ d©n chóng.

- D­íi con m¾t cña quan l¹i  nhiÔm s©u ©m nh¹c ca x­íng dÇn kh«ng ®­îc coi träng, nhµ n­íc cÊm ®o¸n con c¸i nhµ ca x­íng kh«ng ®­îc lÊy nh÷ng con nhµ quyÒn chøc.

* Nh÷ng thµnh tùu míi trong c«ng cuéc nghiªn cøu ®óc kÕt vµ x©y dùng lÝ thuyÕt ©m nh¹c

- S¸ng t¹o lo¹i ©m luËt gåm cã 4 cung vµ 2 luËt : 4 cung gåm Hoµng chung, §¹i th¹ch,cung Nam, Cung B¾c.

2 luËt gåm: luËt ©m kiÒu vµ luËt d­¬ng kiÒu

- Ra ®êi cuèn HÝ ph­êng ph¶ lôc cña L­¬ng ThÕ Vinh ®óc kÕt nh÷ng nguyªn t¾c trong h¸t móa ®¸nh trèng.

* B­íc suy vi cña ©m nh¹c cung ®×nh vµ sù trçi dËy cña ©m nh¹c d©n gian

-  Khi Thêi Lª thÞnh kh«ng cßn th× nÒn ©m nh¹c cung ®×nh thêi Lª cung dÇn dÇn tan r·

- ¢m nh¹c ë triÒu ®×nh kh«ng cßn ph©n chia t¸ch b¹ch nh­ tr­íc n÷a thËm chÝ mét sè nghi lÔ trong triÒu ®Òu cã sù tham gia cña dµn nh¹c ngoµi d©n gian.

II. C¸c tæ chøc dµn nh¹c vµ nh¹c khÝ

1. ®­êng th­îng chi nh¹c vµ ®­êng h¹ chi nh¹c

- ®­êng th­îng chi nh¹c ®¸nh trªn thÒm gåm 8 lo¹i nh¹c khÝ chÝnh c¸c nh¹c cô cÊu tróc theo b¸t ©m trung hoa

- §­êng h¹ chi nh¹c gåm c¸c nh¹c cô víi c¸c chÊt liÖu nh­: Kim, ty c¸ch, tróc

2. §ång v¨n vµ nh· nh¹c

3. Dµn nh¹c ty gi¸o ph­êng