Hệ thống kiến thức Sinh học 8 theo chủ đề

Chuyªn ®Ò 1:           Kh¸i qu¸t vÒ c¬ thÓ ng­êi

I. KiÕn thøc c¬ b¶n.

I.1: Kh¸i qu¸t vÒ c¬ thÓ ng­êi:

- CÊu t¹o c¬ thÓ ng­êi

I.1:1. CÊu t¹o c¬ thÓ ng­êi. ®­îc bao bäc bìi líp da

a - Gåm 3 phÇn:

+ §Çu

+ Th©n gåm 2 khoang:   .Khoang ngùc: tim, phæi

                         . Khoang bông: d¹ dµy, ruét, gan, tuþ, thËn, bãng ®¸i, c¬ quan sinh dôc.

+ Tø chi.

b - C¸c hÖ c¬ quan: B¶ng: Thµnh phÇn, chøc n¨ng  cña c¸c hÖ c¬ quan.

I.1: 2. CÊu t¹o tÕ bµo

- TÕ bµo lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o cóng lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ.

- TÕ bµo gåm 3 phÇn:

+ Mµng sinh chÊt

+ ChÊt tÕ bµo: l­íi néi chÊt, bé m¸y g«ngi, Rib«x«m, ti thÓ, trung thÓ.

+ Nh©n: NST con, nh©n con.

I.1:3. Thµnh phÇn hãa häc cña tÕ bµo   Gåm:

a: ChÊt h÷u c¬

+ Pr«tein: C, O, N, P, S.                                        + Gluxit: C,H,O.

+ Lipit: C, H, O.  + Axit nucleic: ADN, ARN.

b : ChÊt v« c¬

+ Muèi kho¸ng: Ca, K, Na, Fe, Cu...

I.1:4 . Ho¹t ®éng sèng cña tÕ bµo.

Gåm: T§C, sinh tr­ëng, sinh s¶n, ph©n chia, c¶m øng...

- TÕ bµo lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ v×:

+ TB thùc hiÖn T§C víi m«i tr­êng trong c¬ thÓ: lµ c¬ së ®Ó c¬ thÓ thùc hiÖn T§C víi m«i tr­êng ngoµi.

+ Sù sinh tr­ëng, sinh s¶n, c¶m øng cña tÕ bµo lµ c¬ së cho sù sinh tr­ëng sinh s¶n, c¶m øng cña c¬ thÓ.

I.1:5. Kh¸i niªm vÒ m«.

- M« lµ tËp hîp c¸c tÕ bµo chuyªn ho¸, cã cÊu tróc gièng nhau, cïng thùc hiÖn mét chøc n¨ng nhÊt ®Þnh. M« gåm: TÕ bµo vµ phi bµo

- C¸c lo¹i m«:

I.1:6. CÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña n¬ron

1-CÊu t¹o:          - Th©n: + Nh©n

                                       + Sîi nh¸nh (nhiÒu, ng¾n).

                           - Sîi trôc: chØ cã mét, dµi, th­êng cã bao miªlin.

2- Chøc n¨ng c¬ b¶n + C¶m øng

                                  + DÉn truyÒn

3- C¸c lo¹i n¬ron  + H­­íng t©m: CQTC -> TWTK (c¶m gi¸c).

+ Trung gian: N¬ron -> n¬ron (liªn l¹c).

+ Li t©m: TWTK -> CQ ph¶n øng (vËn ®éng).

I.1:7. Ph¶n x¹: lµ ph¶n.ø cña c¬ thÓ tr¶ lêi c¸c kÝch thÝch cña m«i tr­êng th«ng qua htk.

- Cung ph¶n x¹: - C¸c thµnh phÇn cña mét cung ph¶n x¹:

+ C¬ quan thô c¶m (da...)                                  + N¬ron h­íng t©m

+ N¬ron trung gian                                            + N¬ron li t©m

+ C¬ quan ph¶n øng.

* §iÓm kh¸c biÖt cung ph¶n x¹ vµ vßng ph¶n x¹.

II. C©u hái - bµi tËp.

      a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt.

1: C¬ thÓ ng­êi gåm mÊy phÇn ? KÓ tªn c¸c phÇn ®ã ?

2: V× sao tÕ bµo ®­îc xem lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o cña c¬ thÓ ? H·y gi¶i thÝch vµ minh ho¹.

HD:

C¬ thÓ ®­îc cÊu t¹o tõ nhiÒu hÖ c¬ quan , mçi hÖ c¬ quan do nhiÒu c¬ quan hîp l¹i, mçi c¬ quan do tËp hîp bëi nhiÒu m« cã chøc n¨ng gièng nhau, mçi m« do nhiÒu TB cã h×nh d¹ng cÊu t¹o vµ chøc n¨ng gièng nhau hîp thµnh.

TÊt c¶ mäi Tb trong c¬ thÓ ®Òu cã thÓ thøc cÊu t¹o rÊt gièng nhau bao gåm:

- Mµng sinh chÊt.

- ChÊt Tb víi c¸c néi quan nh­ ti thÓ, bé m¸y g«ngi, l­íi néi chÊt, rib«x«m, trung thÓ.

- Nh©n tb gåm nhiÔm s¾c thÓ vµ nh©n con.

3: H·y chøng minh Tb lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng cña c¬ thÓ.

HD: TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ ®Òu x¶y ra ë Tb nh­:

- Mµng sinh chÊt gióp Tb thùc hiÖn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt gi÷a Tb vµ m«i tr­êng.

- TÕ bµo chÊt lµ n¬i x¶y ra c¸c ho¹t ®éng sèng nh­:

       + TithÓ lµ n¬i t¹o ra n¨ng l­îng cho ho¹t ®éng cña tÕ bµo vµ c¬ thÓ.

       + Rib«x«m lµ n¬i tæng hîp p r«tªin.

       + Bé m¸y g«ngi thu nhËn hoµn thiÖn vµ ph©n phèi s¶n phÈm.

     + Trung thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n chia vµ sinh s¶n cña TB.

     + L­íi néi chÊt : tæng hîp vµ vËn chuyÓn c¸c chÊt.

TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng nãi trªn lµ cs cho sù sèng, sù lín lªn vµ ss cña c¬ thÓ, ®ång thêi gióp c¬ thÓ ph¶n øng chÝnh x¸c c¸c t¸c ®éng cña m«i tr­êng sèng.

V× vËy Tb ®­îc xem lµ ®¬n vÞ chøc n¨ng vµ lµ ®¬n vÞ cña sù sèng c¬ thÓ.

4: H·y gi¶i thÝch cÊu t¹o vµ chøc n¨ng cña mçi thµnh phÇn ho¸ häc cña tÕ bµo.

1. ChÊt h÷u c¬: gåm cã pr«tªin, glu xit, lipip. A xit nuclªic mçi thµnh phÇn nµy cã cÊu t¹o vµ chøc n¨ng nh­ sau :

a. Pr«tªin: Cã cÊu t¹o phøc t¹p gåm c¸c nguyªn tè : c¸c bon (C) , hi® r« (H), o xi (O), ni t¬ (N). L­u huúnh (S), phèt pho (P), trong ®ã N lµ nguyªn tè dÆc tr­ng.

Pr cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ tham gia x©y dùng c¸c thµnh phÇn cÊu t¹o cña Tb vµ c¬ thÓ.

b. Glu xit: Cã cÊu t¹o tõ 3 nguyªn tè lµ C, H, O

Gluxit cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ tham gia vµo viÖc t¹o nl cho ho¹t.® cña Tb vµ c¬ thÓ.

c. Lipit : Lipit ®­îc cÊu t¹o tõ 3 nguyªn tè lµ C, H vµ O.

Lipit cã chøc n¨ng t¹o n¨ng l­îng vµ chÊt dù trö cña tÕ bµo .

d. A xit nuclªic gåm cã hai lo¹i  lµ AND vµ ARN .A xit nuclªic ®­îc cÊu t¹o tõ c¸c nguyªn tè C, H, N, vµ P

   A xit nuclªic tham gia vµo chøc n¨ng di truyÒn  cho tÕ bµo vµ c¬ thÓ.

2. ChÊt v« c¬ :

Bao gåm c¸c lo¹i muèi kho¸ng chøa c¸c nguyªn tè nh­ can xi (Ca), kali (K), natri (Na), s¾t (Fe), ®ång (Cu).  

5. B»ng mét vÝ  dô em h·y ph©n tÝch vai trß c¶u hÖ thÇn kinh trong sù ®iÒu hoµ h® cña c¸c hÖ c¬ quan trong c¬ thÓ.

HD: C¬ chÕ ®iÒu hßa huyÕt ¸p: Khi huyÕt ¸p t¨ng th× thô thÓ ¸p lùc cña m¸u tiÕp nhËn vµ b¸o vÒ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch ë hµnh n·o. Tõ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch, xung tk theo d©y li t©m ®Õn tim vµ m¹ch m¸u, lµm tim gi¶m nhÞp, gi¶m lùc co bãp, m¹ch m¸u gi·n réng. KÕt qu¶ lµ huyÕt ¸p gi¶m xuèng vµ trë l¹i b×nh th­êng. Sù thay ®æi huyÕt ¸p ë m¹ch m¸u lóc nµy l¹i ®­îc thô thÓ ¸p lùc ë m¹ch m¸u tiÕp nhËn vµ th«ng b¸o vÒ trung khu ®iÒu hßa tim m¹ch ë hµnh n·o. (liªn hÖ ng­îc).

b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao.

1. Nªu ®iÓm # nhau vµ k.nhau gi÷a c¬ v©n, c¬ tr¬n vµ c¬ tim vÒ cÊu t¹o & chøc n¨ng.
a. Gièng nhau:  - Tb ®Òu cã cÊu t¹o d¹ng sîi.

                         - §Òu cã chøc n¨ng co gi·n vµ t¹o ra sù chuyÓn ®éng.

b. Kh¸c nhau:

* VÒ cÊu t¹o: - Tb c¬ v©n vµ Tb c¬ tim cã nhiÒu nh©n vµ cã v©n ngang.

                      - Tb c¬ tr¬n chØ cã 1 nh©n vµ kh«ng cã v©n ngang.

* VÒ chøc n¨ng:

- C¬ v©n liªn kÕt víi x­¬ng --> Co d·n t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¸c c¬ quan vµ sù vËn ®éng cña c¬ thÓ.

- C¬ tr¬n: tham gia cÊu t¹o c¸c néi quan nh­ d¹ dµy, ruét, thµnh m¹ch, bãng ®¸i, ..., thùc hiÖn chøc n¨ng tiªu hãa, dinh d­ìng ... cña c¬ thÓ.

- C¬ tim tham gia vµo cÊu t¹o tim vµ co gi·n ®Ó gióp cho sù tuÇn hoµn m¸u.

           c. Bµi tËp vÒ nhµ.

1. Nªu kh¸i niÖm ph¶n x¹. H·y so s¸nh cung ph¶n x¹ vµ vßng ph¶n x¹.

Chuyªn ®Ò 2:           VËn ®éng

I. KiÕn thøc c¬ b¶n.

I.1: M«i tr­êng trong c¬ thÓ:

1.1. C¸c bé phËn chÝnh cña bé x­¬ng

1. Vai trß cu¶ bé x­­¬ng.

- T¹o khung gióp c¬ thÓ cã h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh.

- Lµ n¬i b¸m cña c¸c c¬

- B¶o vÖ c¸c néi quan

2. Thµnh phÇn chÝnh cña bé x­­¬ng.

Gåm 3 phÇn:

a: X­­¬ng ®Çu: + Sä mÆt ph¸t triÓn

                  + MÆt: Nhá, cã x­­¬ng hµm.

b: X­­¬ng th©n:

+ Cét sèng gåm nhiÒu ®èt khíp l¹i, cã 4 chæ cong, chia lµm 5 ®o¹n.

+ Lång ngùc: c¸c x­­¬ng s­­ên g¾n víi cét sèng vµ x­­¬ng øc => lång ngùc.

c: X­­¬ng chi:

+ Tay gåm: ®ai vai (x.®ßn vµ x.b¶) - x­­¬ng c¸nh - x­­¬ng c¼ng - x­­¬ng bµn - c¸c x­­¬ng ngãn tay.

+ Ch©n gåm: ®ai h«ng (x.chËu, x.h¸ng, x. ngåi) - x­­¬ng ®ïi, x­­¬ng c¼ng - x­­¬ng bµn.

1.2. Ph©n biÖt c¸c lo¹i x­­¬ng.

Dùa vµo h×nh d¹ng cÊu t¹o chia lµm 3 lo¹i x­­¬ng:

+ X­­¬ng dµi: h×nh èng ë gi÷a chøa tñy ®á.

+ X­­¬ng ng¾n: ng¾n, nhá.

+ X­­¬ng dÑt: h×nh b¶n, dÑt, máng vµ ®Æc. 

1.3. Sù to vµ dµi ra cña x­¬ng

- Thµnh phÇn hãa häc vµ tÝnh chÊt cña x­¬ng 

1.4. C¸c lo¹i khíp x­­¬ng Gåm 3 lo¹i:

a: Khíp ®éng: cö ®éng dÔ dµng

. Hai ®Çu x­¬ng cã líp sôn

. Gi÷a lµ dÞch khíp (bao ho¹t dÞch)

. Ngoµi: d©y ch»ng

-> ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng linh ho¹t cña tay, ch©n.

b: Khíp b¸n ®éng: gi÷a 2 ®Çu x­¬ng lµ ®Üa sôn

-> cö ®éng h¹n chÕ.

-> T¹o thµnh khoang b¶o vÖ (khoang ngùc) gióp c¬ thÓ mÒm dÎo trong d¸ng ®i th¼ng vµ lao ®éng phøc t¹p.

c: Khíp bÊt ®éng: c¸c x­­¬ng g¾n chÆt bìi khíp r¨ng c­a. Kh«ng cö ®éng ®­­îc.

-> Gióp x­­¬ng t¹o thµnh hîp thµnh khèi ®Ó b¶o vÖ néi quan (hép sä) hoÆc n©ng ®ì (x. chËu).

1.5. CÊu t¹o b¾p c¬ vµ tÕ bµo c¬.

a: CÊu t¹o b¾p c¬: gåm nhiÒu bã c¬.

- Ngoµi lµ mµng liªn kÕt, 2 ®Çu thon cã g©n, phÇn bông ph×nh to.

- Trong: cã nhiÒu sîi c¬ tËp trung thµnh bã c¬.

b: TÕ bµo c¬ (sîi c¬) (t¬ c¬) gåm:

-         T¬ c¬ dµy: cã mÊu sinh chÊt -> t¹o v©n tèi.

-         T¬ c¬ m¶nh: tr¬n -> v©n ngang.

      xÕp xen kÏ nhau theo chiÒu däc -> v©n ngang (v©n tèi vµ v©n s¸ng xen kÏ).

-  §¬n vÞ cÊu tróc lµ giíi h¹n gi÷a t¬ c¬ dµy vµ t¬ c¬ m¶nh (®Üa tèi ë gi÷a, 2 n÷a ®Üa s¸ng ë 2 ®Çu).

Chøng minh ®­­îc c¬ co sinh ra c«ng. C«ng cña c¬ ®­îc sö dông vµo lao ®éng vµ di chuyÓn.

- Tr×nh bµy ®­îc nguyªn nh©n cña sù mái c¬ vµ nªu biÖn ph¸p phßng chèng mái c¬.

- Nªu ®­îc cña sù luyÖn tËp c¬, tõ ®ã vËn dông vµo cuéc sèng, th­êng xuyªn luyÖn tËp TDTT vµ lao ®éng võa søc.

1.6. Nguyªn nh©n cña sù mái c¬.

+ Do c¬ thÓ kh«ng ®­îc cung cÊp ®ñ «xi nªn tÝch tô axit l¾ctic ®Çu ®éc c¬.

+ N¨ng l­îng cung cÊp Ýt.

+ Lµm viÖc qu¸ søc vµ kÐo dµi.

2. BiÖn ph¸p chèng mái c¬.

- NghØ ng¬i thë s©u kÕt hîp víi xoa bãp cho m¸u l­u th«ng nhanh.

- CÇn cã thêi gian lao ®éng, häc tËp vµ nghØ ng¬i hîp lÝ.

1.7. Sù tiÕn hãa c¶u hÖ c¬ ng­êi so víi hÖ c¬ thó .

- C¬ nÐt mÆt biÓu thÞ tr¹ng th¸i kh¸c nhau

- C¬ vËn ®éng l­ìi ph¸t triÓn.

- C¬ tay ph©n hãa thµnh nhiÒu nhãm nhá nh­: c¬ gËp duçi tay, c¬ co duçi c¸c ngãn, ®Æc biÖt lµ c¬ co ë ngãn c¸i.

- C¬ ch©n lín kháe.

- C¬ gËp ng÷a th©n.

II. C©u hái - bµi tËp.

      a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt.

C©u 1: X­¬ng dµi ra nhê ®©u ? H·y vÏ s¬ ®å m« t¶ thÝ nghiÖm vµ chøng minh ®iÒu ®ã ?

HD:

-         X­¬ng dµi ra nhê hai ®Üa sôn t¨ng tr­ëng n»m tiÕp gi¸p gi÷a hai ®Çu x­¬ng víi th©n x­¬ng.

- S¬ ®å: H8.5sgk. Dùa vµo s® ®Ó m« t¶ thÝ nghiÖm.

C©u 2: Sù mái c¬ lµ g×? Nguyªn nh©n cña hiÖn t­îng mái c¬?

HD:

-         Mái c¬ lµ hiÖn t­îng c¬ gi¶m dÇn dÉn ®Õn kh«ng cßn ph¶n øng víi nh÷ng kt cña mt. Trong l® mái c¬ biÓn hiÖn ë viÖc gi¶m kh¶ n¨ng t¹o c«ng, c¸c thao t¸c trong l® thiÕu chÝnh x¸c vµ kÐm hiÖu qu¶.

-         Nguyªn nh©n: Nguån nl cho sù co c¬ lÊy tõ sù « xi hãa c¸c chÊt dd do m¸u mang ®Õn. Qt co c¬ sÏ s¶n sinh ra nhiÖt vµ chÊt th¶i lµ khÝ CO2.

-         NÕu l­îng oxi cc cho qt co c¬ kh«ng ®ñ, sp t¹o ra cña qt oxi hãa kh«ng chØ cã nl, nhiÖt, khÝ CO2 mµ cßn cã s¶n phÈm trung gian lµ axit l¾c tÝch. ThiÕu oxi cïng víi sù tÝch tô axit lactic trong c¬ thÓ khiÕn c¬ bÞ ®Çu ®éc vµ mái. Nl cung cÊp kh«ng ®Çy ®ñ còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña sù mái c¬.

C©u 3: Gi¶i thÝch sù lín lªn vµ dµi ra cña x­¬ng?

C©u 4: Tr×nh bµy thÝ nghiÖm chøng minh thµnh phÇn hãa häc vµ tÝnh chÊt cña x­¬ng

- §Ó t×m hiÓu thµnh phÇn cÊu t¹o cña x­¬ng ng­êi ta tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm sau :

* ThÝ nghiÖm 1 :

- VËt liÖu vµ dông cô thÝ nghiÖm: 1 x­¬ng ®ïi Õch tr­ëng thµnh, 1 cèc ®ùng dung dÞch HCL 10 %, 1 cèc n­íc l· ®Ó r÷a x­¬ng

- TiÕn hµnh thÝ nghiÖm : Ng©m x­¬ng ®ïi Õch trong dung dÞch HCL 10 % kho¶ng 10 - 15 phót .

- KÕt qu¶ thÝ nghiÖm: ThÊy cã bät khÝ næi lªn.

                                   X­¬ng mÒm cã thÓ uèn cong ®­îc.

- Gi¶i thÝch thÝ nghiÖm: Bät khÝ næi lªn lµ khÝ cacb«nic, ®iÒu ®ã chøng tá trong thµnh phÇn cña x­¬ng cã muèi cacb«nat, khi t¸c dông víi axit sÓ gi¶i phãng khÝ cacb«nic. PhÇn cßn l¹i x­¬ng vÉn cßn gi÷ nguyªn h×nh d¹ng nh­ng mÒm dÎo ®ã lµ chÊt cèt giao ( chÊt h÷u cã).

*ThÝ nghiÖm 2:

 -VËt liÖu vµ dông cô thÝ nghiÖm: 1 x­¬ng ®ïi Õch, 1 ®Ìn cån.

- TiÕn hµnh ®èt x­¬ng ®ïi Õch trªn ngän l÷a ®Ìn cån ®Õn khi x­¬ng kh«ng cßn ch¸y n÷a.

- KÕt qu¶ thÝ nghiÖm  X­¬ng sau khi bÞ ®èt vÉn gi÷ nguyªn h×nh d¹ng nh­ng khi bãp th× bÞ vë vôn ra

- Gi¶i thÝch khi ®èt:  chÊt cèt giao bÞ ch¸y hÕt phÇn cßn l¹i lµ chÊt v« c¬ nªn khi ®Ëp nhÑ lµ x­¬ng vë tan.

Tõ kÕt qu¶ cña hai thÝ nghiÖm trªn ta cã kÕt luËn: Thµnh phÇn ho¸ häc cña x­¬ng lµ chÊt cèt giao  (chÊt h÷u c¬) vµ muèi kho¸ng.

C©u 5: T×m nh÷ng ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a x­¬ng tay vµ x­¬ng ch©n

1. Gièng nhau: §Òu ®­îc t¹o bëi hai bé phËn phÇn ®ai vµ phÇn cö ®éng tù do
2. Kh¸c nhau :

C©u 6: Kh¶ n¨ng cö ®éng cña khíp ®éng vµ khíp b¸n ®éng kh¸c nhau nh­ thÕ  nµo ?

V× sao cã sù kh¸c nhau ®ã ?

HD: Kh¶ n¨ng cö ®éng cña khíp ®éng linh ho¹t h¬n khíp b¸n ®éng v× cÊu t¹o cña khíp ®éng cã diÖn khíp ë hai ®Çu trßn vµ lín, cã sôn tr¬n vµ bãng vµ gi÷a khíp cã bao chøa dÞch khíp, cßn diÖn khíp cña khíp b¸n ®éng ph¼ng vµ hÑp 

C©u 7. V× sao ë ng­êi giµ x­¬ng dÔ bÞ g·y vµ khi g·y th× chËm håi phôc ?

- Ng­êi giµ x­¬ng dÔ bÞ g·y vµ chËm håi phôc: do tØ lÖ chÊt h÷u c¬  vµ chÊt v« c¬ thay ®æi theo løa tuæi. ë ng­êi giµ chÊt h÷u c¬ gi¶m xuèng nªn x­¬ng gi¶m tÝnh dÎo dai vµ r¾n ch¾c ®ång thêi x­¬ng trë nªn xèp dßn dÔ bÞ g¶y khi va ch¹m m¹nh.

- ChÊt h÷u c¬ ngoµi chøc n¨ng t¹o dÏo dai cho x­¬ng cãn hæ trî qu¸ tr×nh dinh d­ìng cho x­¬ng. Do tuæi giµ tØ lÖ chÊt h÷u c¬ gi¶m nªn khi x­¬ng g¶y rÊt chËm håi phôc

C©u 8: H·y m« t¶ cÊu t¹o cña sîi c¬ v©n vµ ho¹t ®éng cña c¸c t¬ c¬ khi co c¬.

* Sîi c¬ v©n (cßn gäi lµ tÕ bµo c¬) ®­îc cÊu t¹o bëi:

   + Bªn ngoµi cã mµng liªn kÕt bao bäc.

   + Bªn trong lµ chÊt tÕ bµo cã nhiÒu nh©n vµ t¬ c¬. Cã hai loaÞ t¬ c¬ xÕp xen kÏ nhau  lµ t¬ c¬ dµy vµ t¬ c¬ m¶nh. T¬ cë m¶nh th× tr¬n, t¬ c¬ dµy cã mÊu sinh chÊt.

   + TÕ bµo c¬ gåm nhiÒu ®¬n vÞ cÊu tróc nèi liÒn  nhau nªn tÕ bµo c¬ dµi .

* Ho¹t ®éng cña c¸c t¬ c¬ khi c¬ co :

    Khi c¬ co c¸c t¬ c¬ m¶nh tr­ît vµ luån s©u vµo c¸c t¬ c¬ dµy lµm cho tÕ bµo c¬ ng¾n l¹i. HiÖn t­îng nµy lµm cho bã c¬ vµ b¾p c¬ còng rót ng¾n kÐo x­¬ng chuyÓn dÞch vµ vËn ®éng.

C©u 9: H·y gi¶i thÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ c¬ thÝch øng víi chøc n¨ng co rót vµ vËn ®éng .

* Chøc n¨ng co rót vµ vËn ®éng ®· qui ®Þnh hÖ c¬ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm thÝch øng nh­ sau:

    + TÕ bµo c¬ cã cÊu t¹o d¹ng sîi. Trong sîi cã nhiÒu t¬ c¬. Hai lo¹i t¬ c¬  t¬ c¬ m¶nh vµ t¬ c¬ dµy) cã kh¶ n¨ng lång vµo nhau khi c¬ co vµ lµm cho sîi c¬ co rót l¹i vµ t¹o ra lùc kÐo.

     + NhiÒu Tb bµo c¬ hîp thµnh bã c¬ cã mµng liªn kÕt bao bäc, nhiÒu bã c¬ hîp thµnh  b¾p c¬. C¸c b¾p c¬ nèi vµo x­¬ng. Do ®ã khi sîi c¬ co d·n ®Õn c¸c b¾p c¬ co rót l¹i vµ kÐo chuyÓn dÞch c¬ thÓ vËn ®éng.

    + Sè l­îng c¬ cña c¬ thÓ rÊt nhiÒu (kho¶ng 600 c¬) ®ñ ®Ó liªn kÕt víi toµn bé x­¬ng ®Ó t¹o ra bé m¸y vËn ®éng cña c¬ thÓ.

C©u 10. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bé x­¬ng ng­êi gióp ng­êi thÝch nghi víi t­ thÕ ®øng th¼ng vµ ®i b»ng hai ch©n.

   + Hép sä ph¸t triÓn, x­¬ng mÆt kÐm ph¸t triÓn.

    +Cét sèng cong h×nh ch÷ S.

    + Lång ngùc hÑp tr­íc sau nh­ng në réng vÒ hai bªn.

    + X­¬ng chi d­íi cã ®ai v÷ng ch¾c h¬n, Ýt linh ®éng. Chi dµi vµ khÎo nªn chÞu ®ùng ®­îc toµn bé träng l­îng c¬ thÓ.

    + X­¬ng bµn ch©n xÕp d¹ng vßm nh»m gi¶m chÊn ®éng c¬ thÓ.

    + X­¬ng b¸nh chÌ ®¶m b¶o t­ thÕ ®øng th¼ng vµ b­íc ®i v÷ng ch¾c.

    C©u 11: H·y ph©n tÝch ®Ó chøng minh tay ng­êi võa lµ c¬ quan, võa lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh lao ®éng

1. Tay ng­êi võa lµ c¬ quan lao ®éng:

  - ë ®éng vËt chi tr­íc vµ chi sau ®Òu tham gia vµo qu¸ tr×nh di chuyÓn c¬ thÓ.

- ë ng­êi: Chi tr­íc (®«i tay) ®· t¸ch khái mÆt ®Êt nhê sù ®i th¼ng.Tõ ®©y ®«i tay b¾t ®Çu tham gia vµo viÖc cÇm n¾m, chÕ t¹o c«ng  cô lao ®éng vµ lao ®éng cã môc ®Ých.

      V× vËy mµ tay ng­êi lµ c¬ quan lao ®éng.

    2. Tay ng­êi lµ s¶n phÈm cña lao ®éng:

   - Th«ng qua viÖc chÕ t¹o  c¸c céng cô lao ®éng, con ng­êi ph¶i th­êng xuyªn cÇm n¾m vµ cö ®éng c¸c x­¬ng tay ®Æc biÖt lµ x­¬ng ngãn tay.

   -  Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng lao ®éng, ®«i tay th­êng xuyªn t¸c ®éng vµo m«i tr­êng sèng .

   - ChÝnh nh÷ng ho¹t ®éng trªn ®· lµm cho ®«i tay ng­êi th­êng xuyªn ®­îc rÌn luyÖn. Bªn c¹ch ®ã tõ lao ®éng con ng­êi ®· s¶n xuÊt ra thøc ¨n vµ c¸c ph­¬ng tiÖn thøc ®Èy c¬ thÓ ph¸t triÓn  vµ hoµn thiÖn , trong ®ã cã ®«i tay.

       V× vËy tay ng­êi còng lµ s¶n phÈm cña lao ®éng.

C©u 12: Ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña bé x­¬ng vµ hÖ c¬ cña ng­êi thÝch nghi víi t­ thÕ ®øng th¼ng vµ ®i b»ng hai ch©n

b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao.

1. Chøng minh x­¬ng lµ mét tæ chøc sèng.

2. V× sao ph¶i tËp thÓ dôc nhÊt lµ tuæi thiÕu niªn ?

3. T¹i sao khi ngñ dËy, ®«i khi ta thÊy toµn th©n mÖt mái?

          c. Bµi tËp vÒ nhµ.

 Cã 4 mÉu x­¬ng ng­êi, 1 x­¬ng c¸nh tay, 1 x­¬ng ®ïi (kt gÇn b»ng nhau), 1 x. ®èt sèng th¾t l­ng, 1 ®èt x.ngùc. h·y nªu ®iÓm kh¸c nhau c¬ b¶n ®Ó nhËn biÕt c¸c x. ®ã vµ gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c nhau ®ã ?

                                      Chuyªn ®Ò 3:           TuÇn hoµn

I. KiÕn thøc c¬ b¶n.

I.1: M«i tr­êng trong c¬ thÓ:

- Gåm:

+ M¸u

+ N­íc m«

+ B¹ch huyÕt

- Vai trß: Gióp c¸c TB trong c¬ thÓ th­êng xuyªn liªn hÖ víi m«i tr­êng ngoµi qua T§C.

- Mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè cña m«i tr­êng trong c¬ thÓ.`

I.2: Thµnh phÇn cÊu t¹o cña m¸u:

- M¸u lµ mét lo¹i m« liªn kÕt, láng, mµu ®á.

- Vai trß: VËn chuyÓn O2 ®i ®Õn c¸c TB vµ vËn chuyÓn c¸c chÊt th¶i ra ngoµi c¬ thÓ.

- CÊu t¹o: HuyÕt t­¬ng & c¸c TB m¸u ( hång cÇu, b¹ch cÇu, tiÓu cÇu (cÊu t¹o SGK bµi 13).

I.3: MiÔn dÞch: (bµi 14 sgk).

- Kh¸ niÖm:

- C¸c lo¹i miÔn dÞch: MD tù nhiªn & miÕn dÞch nh©n t¹o.

I.4: §«ng m¸u – nguyªn t¾c truyÒn m¸u (bµi 15 sgk).

a. §«ng m¸u:

- Kh¸i niÖm

- C¬ chÕ ®«ng m¸u

+ Nguyªn nh©n

+ Qu¸ tr×nh ®«ng m¸u

- ý nghÜa cña sù ®«ng m¸u

- Tiªm thuèc gióp cho qu¸ tr×nh ®«ng m¸u

- Trong y tÕ mg­êi ta cÊt m¸u b»ng c¸ch cho mét chÊt ho¸ häc vµo m¸u ®Ó chèng ®«ng.

b. Nguyªn t¾c truyÒn m¸u

* C¸c nhãm m¸u

- Cã 4 nhãm m¸u

- M¸u ng­êi: TB m¸u & huyÕt t­¬ng

* Nguyªn t¾c truyÒn m¸u:

+ XÐt nghiÖm kÜ, t×m nhãm m¸u phï hîp ®Ó truyÒn, tr¸nh ng­ng m¸u.

+ XÐt nghiÖm lo¹i bá c¸c vi khuÈn, vi rót g©y bÖnh.

+ V« trïng kÜ dông cô y tÕ, tr¸nh nhiÔm bÖnh.

II. C©u hái - bµi tËp.

      a. C©u hái - bµi tËp: VËn dông hiÓu biÕt.

C©u 1: Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cÊu t¹o cña hång cÇu phï hîp víi chøc n¨ng vËn chuyÓn khÝ ?

HD:

+ H×nh ®Üa dÑt, lâm hai mÆt -> t¨ng S T§K, gióp hång cÇu vËn chuyÓn nhiÒu khÝ O2.

+ HuyÕt s¾c tè kÕt hîp láng lÎo víi O2 vµ CO2 -> khi ®i qua TB dÔ nh­êng O2 vµ kÕt hîp CO2

            Hb + O2 -> Hb O2 

Phæi                                                                   TÕ bµo

             HB CO2 <- CO2 + Hb

+ Lµ Tb kh«ng nh©n

+ Hång cÇu th­êng xuyªn ®­îc ®æi míi vµ sè l­îng  hång cÇu lín. VÝ dô: 1mm3 cã kho¶ng 4,5 triÖu Tb hång cÇu. Cø 1gi©y cã 10 triÖu hång cÇu ®­îc sinh ra vµ còng cã 10 triÖu hång cÇu bÞ tiªu diÖt.

          Qua nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn cho ta thÊy hång cÇu thÝch nghi víi chøc n¨ng vËn chuyÓn khi phï hîp víi ho¹t ®éng sèng phøc t¹p.

C©u2: Sù t­¬ng t¸c gi÷a kh¸ng nguyªn vµ kh¸ng thÓ.

DH:    - Kh¸i niÖm: Kh¸ng nguyªn; vÝ dô

-            Kh¸i niÖm: Kh¸ng thÓ; vÝ dô

-            C¬ chÕ: Ch×a kho¸ - æ kho¸. §ã lµ 3 hµng rµo:

+ Thùc bµo

+ TÕ bµo lim ph« B

+ TÕ bµo lim ph« T

C©u3: Gi¶i thÝch c¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« B.

HD:

+ C¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« B (tÕ bµo B).

+ C¬ chÕ b¶o vÖ c¬ thÓ cña tÕ bµo lim ph« T (tÕ bµo T).

C©u 4: V× sao m¸u ch¶y trong m¹ch kh«ng bao giê ®«ng hÔ ra khái m¹ch lµ ®«ng ngay ? HD:

+ M¸u ch¶y trong m¹ch kh«ng bao giê ®«ng: TiÓu cÇu kh«ng bÞ ph¸ vì, …

+ M¸u ch¶y ra khái m¹chn ra lµ ®«ng ngay:  

C©u 5: H·y hoµn thµnh s¬ ®å vÒ mèi quan hÑ cho vµ nhËn gi÷a c¸c nhãm m¸u.

C©u 6: So s¸nh hai qu¸ tr×nh ®«ng m¸u vµ ng­ng m¸u ? ý nghÜa.

1. Gièng nhau:

+ §Òu lµ m¸u lo·ng biÕn thµnh côc

+ §Òu x¶y ra trong m« m¸u

2. Kh¸c nhau: §«ng m¸u                                    Ng­ng m¸u
3. ý nghÜa: ®«ng m¸u & ng­ng m¸u.

I.5. C¬ chÕ vËn chuyÓn m¸u trong hÖ m¹ch.

a. LÝ thuyÕt

1. CÊu t¹o hÖ tuÇn hoµn. + Tim: c¸c ng¨n tim, c¸c van.

                                       + Hª m¹ch: ®éng, tØnh, mao m¹ch.

2. CÊu t¹o cña m¹ch

3. Sù l­u th«ng cña m¸u trong c¬ thÓ: cã 2 vßng tuÇn hoµn.

Gi¶i thÝch sù vËn chuyÓn m¸u trong hai vßng ®ã.

4. L­u th«ng b¹ch huyÕt.

- CÊu t¹o gåm hai ph©n hÖ: lín, nhá & chøc n¨ng cña chóng.

- Con ®­êng lu©n chuyÓn – vai trß.

b. C©u hái - bµi tËp n©ng cao.

1. B»ng c¸ch nµo mµ tÕ bµo c¬ thÓ th­êng xuyªn T§C víi m«i tr­êng ngoµi ?