hienphap1946

. Hoaøn caûnh ra ñôøi cuûa Hieán phaùp naêm 1946 vaø söï hình thaønh cheá ñònh Chuû tòch nöôùc.

Veà chính trò - xaõ hoäi: Tröôùc cao traøo toång khôûi nghóa cuûa nhaân daân ta, ngaøy 30 - 8 - 1945, vò Vua cuoái cuøng cuûa trieàu ñình phong kieán nhaø Nguyeãn ôû Vieät Nam - Vua Baûo Ñaïi tuyeân boá thoaùi vò, trao aán vaø kieám cho Chính phuû laâm thôøi ñeå trôû thaønh coâng daân Vónh Thuî cuûa nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø. Caùch maïng Thaùng 8 naêm 1945 thaønh coâng, ngaøy 02 - 9 - 1945, taïi Quaûng tröôøng Ba Ñình (Haø Noäi), Chuû tòch Hoà Chí Minh thay maët Chính phuû laâm thôøi ñoïc baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp khai sinh ra nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø - Nhaø nöôùc daân chuû nhaân daân ñaàu tieân ôû Ñoâng Nam AÙ.

Chæ moät ngaøy sau khi ñoïc baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp, khai sinh ra Nhaø nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø, ngaøy 03 - 9 - 1945, taïi phieân hoïp ñaàu tieân cuûa Chính phuû laâm thôøi, Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ ñeà nghò moät trong saùu nhieäm vuï caáp baùch caàn phaûi thöïc hieän ngay laø: “Toå chöùc caøng sôùm caøng hay cuoäc Toång tuyeån cöû vôùi cheá ñoä phoå thoâng ñaàu phieáu” ñeå baàu ra Quoác hoäi. Quoác hoäi ñoù laø cô quan coù quyeàn löïc toái cao cuûa nhaân daân seõ cöû ra moät Chính phuû thöïc söï cuûa toaøn daân vaø aán ñònh cho nöôùc Vieät Nam moät Hieán phaùp daân chuû.

Cuoäc Toång tuyeån cöû ñaàu tieân cuûa nöôùc ta ñöôïc toå chöùc khi maø thuø trong, giaëc ngoaøi ñe doïa, choáng phaù. ÔÛ mieàn Baéc, töø vó tuyeán 16 trôû ra, töø giöõa thaùng 9 naêm 1945, gaàn 20 vaïn quaân Töôûng Giôùi Thaïch vôùi danh nghóa quaân ñoàng minh traøn sang giaûi giaùp quaân Nhaät, nhöng thöïc chaát laø cöôùp boùc vaø nuoâi döôõng caùc theá löïc phaûn ñoäng trong nöôùc, choáng phaù ñieân cuoàng cuoäc Toång tuyeån cöû. ÔÛ mieàn Nam, töø vó tuyeán 16 trôû vaøo, quaân ñoäi Phaùp vôùi söï giuùp söùc, yeåm hoä cuûa quaân ñoäi Anh ñaõ quay trôû laïi ñaùnh chieám Saøi Goøn vaø caùc tænh Nam boä, cöïc nam Trung boä vaø Taây nguyeân [1].

Veà vaên hoaù: Vieät Nam sau khi ñoäc laäp laø moät quoác gia vôùi hôn 20 trieäu daân nhöng trong ñoù coù tôùi 90% khoâng bieát chöõ. Vieäc quaûn lyù moät xaõ hoäi vöøa keát thuùc thôøi kyø thöïc daân, phong kieán ñoâ hoä ñeå chuyeån sang thôøi kyø xaây döïng nhaø nöôùc daân chuû nhaân daân vôùi nhieàu khoù khaên choàng chaát; chính saùch ngu daân, noâ dòch veà vaên hoaù cuûa cheá ñoä thöïc daân phong kieán ñeå laïi cuøng vôùi nhöõng huû tuïc laïc haäu, teä naïn xaõ hoäi dieãn ra khaép moïi nôi. Ñaây chính laø haäu quaû cuûa chính saùch cai trò cuûa thöïc daân phong kieán ñeå laïi.

Veà kinh teá: Nhaø nöôùc daân chuû ñaàu tieân ôû Ñoâng Nam AÙ khi ra ñôøi phaûi tieáp nhaän moät neàn kinh teá laïc haâïu, ngheøo naøn vaø muïc naùt – taøn dö cuûa cheá ñoä phong kieán, thöïc daân[2]. Saûn xuaát noâng, laâm, ngö nghieäp trì treä vaø haàu nhö ñình ñoán toaøn boä. Naïn ñoùi taïi nhieàu tænh ôû Baéc vaø Trung Boä töø naêm 1944 - 1945 vaãn tieáp dieãn. Tieàn teä bò giaûm gía do naïn laïm phaùt cuûa tôø baïc Ñoâng Döông vaø ñaõ aûnh höôûng raát lôùn ñeán soá tieàn thueá thu vaøo coâng quyõ. Theâm vaøo ñoù, Ngaân haøng Ñoâng Döông phaù giaù caùc loaïi giaáy baïc ñang löu haønh neân daãn ñeán tình hình taøi chính, kinh teá cuûa ñaát nöôùc laø cöïc kyø khoù khaên. Caùc khoaûn chi tieâu cho chính quyeàn thì nhieàu nhöng caùc khoaûn thu thì khoâng ñaùng keå. Ñaây chính laø thaùch thöùc to lôùn ñoái vôùi chính quyeàn non treû môùi thaønh laäp

Cuoäc chuaån bò Toång tuyeån cöû dieãn ra raát khaån tröông trong ñieàu kieän vöøa khaùng chieán ôû mieàn Nam, vöøa phaûi giaûi quyeát caùc nhieäm vuï noäi trò, ngoaïi giao, quaân söï, kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi trong caû nöôùc. Ñaây thöïc söï laø moät cuoäc ñaáu tranh cöïc kyø gay go, phöùc taïp, khoâng keùm phaàn quyeát lieät, thaäm chí ñaõ ñoå maùu ñeå thöïc thi quyeàn daân chuû cuûa moïi coâng daân nöôùc Vieät Nam ñoäc laäp[3]. Tình theá ñaát nöôùc nhö “ngaøn caân treo sôïi toùc”.

Baát chaáp söï ñieân cuoàng phaù hoaïi cuûa boïn phaûn ñoäng vaø keû thuø thöïc daân, ngaøy 06 - 01 - 1946, cuoäc baàu cöû Quoác hoäi ñaàu tieân cuûa nöôùc ta ñaõ ñöïôïc dieãn ra treân phaïm vi caû nöôùc. Keát quaû laø nhaân daân caû nöôùc ñaõ baàu ra ñöôïc 333 ñaïi bieåu. Trong ñoù 57% soá ñaïi bieåu thuoäc caùc ñaûng phaùi yeâu nöôùc vaø caùch maïng khaùc nhau, 43% khoâng ñaûng phaùi, 10 ñaïi bieåu nöõ, 34 ñaïi bieåu caùc daân toäc thieåu soá[4]. Ngoaøi ra, ñeå oån ñònh tình hình chính trò trong nöôùc, thöïc hieän chính saùch ñoaøn keát daân toäc, theo ñeà nghò cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, ngaøy 02 - 3 - 1946, Quoác hoäi khoùa I ñaõ boå sung theâm 70 ñaïi bieåu cuûa Vieät Nam quoác daân ñaûng vaø Vieät Nam caùch maïng ñoàng minh hoäi maø khoâng thoâng qua baàu cöû.

Nhö vaäy, Quoác hoäi khoaù I coù ñaïi dieän cuûa caùc ñaûng phaùi chính trò, caùc ngaønh, caùc giôùi, giai caáp, taàng lôùp xaõ hoäi, caùc daân toäc thieåu soá, caùc toân giaùo, nhaø tö saûn daân toäc, coâng thöông, nhaân só, trí thöùc, nhöõng quan laïi cao caáp cuûa cheá ñoä cuõ, keå caû söï coù maët cuûa Vónh Thuî – vò vua vöøa tuyeân caùo thoaùi vò tröôùc ñoù maáy thaùng.

Hieán phaùp ñaàu tieân cuûa nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø ñaõ ñöôïc thaûo luaän vaø thoâng qua trong kyø hoïp laàn thöù hai Quoác hoäi khoaù I ngaøy 09 - 11 - 1946 vôùi 240 phieáu thuaän, 02 phieáu choáng [5].

Söï ra ñôøi cuûa Hieán phaùp gaén lieàn vôùi moät cheá ñoä xaõ hoäi daân chuû vaø tieán boä; moät xaõ hoäi thöïc söï daân chuû laø moät xaõ hoäi thöøa nhaän söï taát yeáu xuaát hieän cuûa Hieán phaùp vaø söï toàn taïi cuûa Hieán phaùp trong ñôøi soáng chính trò daân söï nhö moät quy luaät töï nhieân veà giaù trò nhaân quyeàn. Hieán phaùp ñöôïc xem laø coâng cuï höõu hieäu nhaát ñeå quaûn lyù xaõ hoäi, baûo veä ñoäc laäp daân toäc vaø xaùc laäp caùc quyeàn töï do, daân chuû cuûa coâng daân.

Hieán phaùp, xeùt veà maët lòch söû, xuaát hieän ñoàng thôøi cuøng cheá ñoä daân chuû vaø söï phaân chia quyeàn löïc nhaø nöôùc, khi maø nhaân daân yù thöùc ñöôïc quyeàn con ngöôøi, ñöùng leân laät ñoå boä maùy phong kieán taøn baïo vaø chuyeân quyeàn ñoäc ñoaùn. Việc hình thaønh khaùi nieäm Hieán phaùp vaø xaây döïng Hieán phaùp, phaùp quyeàn trong coâng cuoäc giaûi phoùng daân toäc, xaây döïng chính quyeàn ôû Vieät Nam laø tö töôûng vaø saùng kieán cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh. Ñieàu naøy taïo cô sôû phaùp yù vöõng chaéc cho söùc maïnh toaøn daân trong vieäc ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp daân toäc vaø xaây döïng ñaát nöôùc.

Vò trí, vai troø cuûa Nguyeân thuû quoác gia trong cô cheá thöïc hieän quyeàn löïc nhaø nöôùc phuï thuoäc vaøo hình thöùc chính theå, truyeàn thoáng daân toäc, thaäm chí laø vai troø uy tín caù nhaân trong vieäc döïng nöôùc, giöõ nöôùc. Cheá ñònh Nguyeân thuû quoác gia - Chuû tòch nöôùc theo Hieán phaùp naêm 1946 do vaäy cuõng ñöôïc xaây döïng vôùi vò theá heát söùc ñaëc bieät, ñöôïc Hieán phaùp quy ñònh coù nhöõng quyeàn haïn roäng lôùn nhaèm ñaûm baûo söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng (do Chuû tòch Hoà Chí Minh saùng laäp vaø laõnh ñaïo) ñoái vôùi caùch maïng Vieät Nam khi Ñaûng tuyeân boá töï giaûi taùn, ruùt vaøo hoaït ñoäng bí maät seõ khoâng bò Nghò vieän (trong ñoù coù tôùi 70 gheá daønh cho ñaïi bieåu cuûa caùc ñaûng phaûn ñoäng Vieät Quoác, Vieät Caùch) choáng phaù. Ñoù chính laø nguyeân nhaân, ñieàu kieän thöïc teá ñeå xaây döïng cheá ñònh Chuû tòch nöôùc theo Hieán phaùp naêm 1946.

Xeùt treân bình dieän lòch söû, töø thôøi döïng nöôùc ñeán nay, Nguyeân thuû quoác gia - Vua trong caùc trieàu ñaïi nhaø nöôùc Vieät Nam töø thôøi döïng nöôùc coù nhöõng aûnh höôûng raát quan troïng trong ñôøi soáng xaõ hoäi. Hình töôïng caùc trieàu ñaïi vua Huøng döïng nöôùc ít nhieàu coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc trong ñôøi soáng nhaân daân. Tuy nhieân, Nguyeân thuû quoác gia - nhaø Vua trong xaõ hoäi trong kieán Vieät Nam cho duø coù nhöõng aûnh höôûng tích cöïc baèng hình aûnh cuûa nhöõng vò vua anh minh, saùng suoát, bieát thöông yeâu daân chuùng thì ñoù vaãn laø vò nguyeân thuû cuûa cheá ñoä quaân chuû, chuyeân quyeàn tuyeät ñoái. Trong xaõ hoäi bò cai trò thì daân chuùng laø ñaày tôù, laø noâ leä phuïc dòch cho Vua chöù khoâng coù ñöôïc ñòa vò cuûa moät con ngöôøi, moät coâng daân. Vò trí cuûa nhaø Vua toàn taïi trong nhaø nöôùc phong kieán laø böùc bình phong baát khaû xaâm phaïm. Nguyeân thuû quoác gia trong caùc nhaø nöôùc phong kieán Vieät Nam ñöôïc hình thaønh theo theå thöùc truyeàn ngoâi, keá vò, suy toân; Do ñoù, quyeàn löïc cuûa nguyeân thuû quoác gia laø ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn vaø baûo thuû. Quyeàn löïc nhaø nöôùc trong cheá ñoä phong kieán raát ñaëc thuø bôûi ñoù laø thöù quyeàn löïc sieâu nhieân, thaàn kyø, xem söï toàn taïi cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc baét nguoàn töø moät löïc löôïng toàn taïi beân ngoaøi xaõ hoäi loaøi ngöôøi; Vua laø con trôøi, thay trôøi trò daân (theá thieân haønh ñaïo), khoâng chòu baát kyø traùch nhieäm phaùp lyù naøo tröôùc daân veà haønh vi cuûa mình maø chæ chòu traùch nhieäm tröôùc trôøi, tröôùc thöôïng ñeá - nhöõng löïc löôïng sieâu nhieân toàn taïi ngoaøi xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Noùi khaùc ñi, ñoái vôùi nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi, quyeàn naêng cuûa Nguyeân thuû quoác gia - Vua laø khoâng haïn cheá theo kieåu “quaân quyeàn tuyeät ñoái”[6]. Söï thaàn thaùnh hoaù vò trí cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc luoân bò che ñaäy bôûi maøu saéc huyeãn hoaëc cuûa moät theá giôùi taâm linh, tín ngöôõng, mô hoà. Vaø do vaäy, quyeàn löïc cuûa Nguyeân thuû quoác gia laø voâ bieân, khoâng giôùi haïn. Quyeàn löïc aáy toàn taïi töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc vaø noù aùm aûnh trong tieàm thöùc con ngöôøi veà söï nhaãn nhuïc vaø cam chòu tröôùc caù nhaân mang daùng daáp quyeàn löïc voâ haïn aáy. Platon nhaän thöùc roõ raèng: “quyeàn löïc khoâng theå laø cuûa moät ngöôøi”[7]; coøn Rousseau thì khaúng ñònh “phaûi chuyeån quyeàn Quoác vöông sang taäp theå - nhaân daân”[8].

Muoán coù ñöôïc quyeàn töï chuû, quyeàn coâng daân thì phaûi ñaáu tranh xoaù  boû cheá ñoä phong kieán, laät ñoå ngai vaøng cuûa Vua ñeå thieát laäp moät nhaø nöôùc daân chuû - nhaø nöôùc maø chuû theå quyeàn löïc laø nhaân daân, nhaân daân laø nguoàn goác cuûa quyeàn löïc.

Caùch maïng daân chuû, daân quyeàn ñaõ taïo neân moät cuoäc caùch maïng veà nhaän thöùc con ngöôøi veà quyeàn laøm chuû cuûa mình. Laø ngöôøi ñi nhieàu nôi treân theá giôùi, tieáp thu nhieàu tö töôûng tieán boä veà daân chuû vaø daân quyeàn ôû nhöõng quoác gia tö saûn phöông Taây, nhöng khi chöùng kieán giai caáp tö saûn khi leân naém quyeàn ñaõ toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc vôùi nhöõng thieát cheá khaù chaët cheõ nhöng mang naëng tính hình thöùc, Hoà Chí Minh ñaõ pheâ phaùn kieåu daân chuû giaû hieäu.

Trong taùc phaåm “Ñöôøng kaùch meänh”, Ngöôøi khaúng ñònh ñoù laø moät loaïi daân chuû, daân quyeàn chöa ñeán nôi ñeán choán, quyeàn giaønh ñöôïc laïi rôi vaøo soá ít ngöôøi trong xaõ hoäi, coâng noâng laø boä phaän daân cö ñoâng ñuùc nhaát vaãn cöù cöïc khoå. Tieáp thu nhöõng tö töôûng daân quyeàn vaø daân chuû töø caùc hoïc giaû noåi tieáng theá giôùi, trong tö töôûng xaây döïng nhaø nöôùc vaø hình thaønh cheá ñònh Nguyeân thuû quoác gia,  Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ töøng khaúng ñiïnh raèng phaûi baèng moät cuoäc caùch maïng xaõ hoäi thöïc söï saâu roäng ñeå khi giaønh ñöôïc chính quyeàn thì phaûi trao noù vaøo tay “daân chuùng soá nhieàu” môùi coù daân chuû, daân quyeàn thöïc söï [9]. Daân chuû trong chính trò laø baûo ñaûm quyeàn töï do, bình ñaúng trong baàu cöû vaø öùng cöû cuûa nhaân daân vaøo caùc cô quan ñaïi dieän. Maø ñieàu naøy thì khoâng theå coù ñöôïc trong nhaø nöôùc quaân chuû chuyeân cheá. “Chính phuû coäng hoaø daân chuû laø gì? Laø ñaày tôù chung cuûa daân, töø Chuû tòch toaøn quoác ñeán laøng. Daân laø chuû thì Chính phuû phaûi laø ñaày tôù”[10]. “Noùi nhaø nöôùc cuûa daân laø noùi ñeán nhaø nöôùc daân chuû, nôi maø quyeàn löïc baét nguoàn töø daân … töø ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc … khoâng coøn laø cha meï daân nhö trong nhaø nöôùc quaân chuû maø laø coâng boäc, ñaày tôù cuûa daân, thöøa haønh yù chí cuûa daân vaø chòu traùch nhieäm tröôùc daân veà moïi haønh vi, xöû söï cuûa mình vaø do daân cöû ra”[11].

Nguyeân thuû quoác gia - Chuû tòch nöôùc trong chính theå coäng hoaø daân chuû nhaân daân khoâng theå ñöôïc hình thaønh baèng con ñöôøng truyeàn ngoâi, theá taäp, suy toân maëc nhieân. Bôûi leõ, “vöông quyeàn thì daãn ñeán ñoäc taøi, quyù toäc daãn ñeán quaû ñaàu”[12], neân nhaát thieát nhöõng chöùc danh trong boä maùy nhaø nöôùc phaûi ñöôïc hình thaønh baèng con ñöôøng baàu cöû, do nhaân daân löïa choïn hoaëc thoâng qua Quoác hoäi - cô quan ñaïi bieåu cao nhaát cuûa nhaân daân laäp ra. Nguyeân thuû quoác gia do truyeàn ngoâi, theá taäp, suy toân deã coù xu höôùng laïm duïng quyeàn löïc. Vôùi quan ñieåm, laäp tröôøng daân chuû, Chuû tòch Hoà Chí Minh khaúng ñònh “

khoâng muoán laøm nhö vua Lu-i thaäp töï ”[13]. Duø ñöôïc nhaân daân suy toân laøm Chuû tòch vónh vieãn cuûa nöôùc VNDCCH nhöng Hoà Chí Minh vaãn khoâng maëc nhieân xem ñoù laø cô sôû ñeå laøm Nguyeân thuû quoác gia - Chuû tòch nöôùc.

Tö töôûng daân quyeàn ñoù cuûa Hoà Chí Minh chính laø vieäc xaây döïng moät boä maùy chính quyeàn maïnh meõ vaø saùng suoát cuûa nhaân daân, moät boä maùy chính quyeàn ñuû maïnh ñeå quaûn lyù vaø xaây döïng ñaát nöôùc, laõnh ñaïo nhaân daân ñaáu tranh choáng ngoaïi xaâm, moät boä maùy chính quyeàn coù “taâm, trí, taøi, löïc” ñeå laõnh ñaïo ñaát nöôùc theo ñuùng muïc tieâu  xaây döïng ñaát nöôùc daân chuû vaø daân quyeàn. Nhaän thöùc saâu saéc veà ñòa vò laøm chuû cuûa nhaân daân, “ trong baàu trôøi khoâng coù gì quyù baèng nhaân daân”[14]; “nöôùc ta laø nöôùc daân chuû, ñòa vò cao nhaát laø daân, vì daân laø chuû ”[15]; “cheá ñoä ta laø cheá ñoä daân chuû, töùc laø nhaân daân laø ngöôøi chuû”[16]; “daân chuû laø cuûa quyù baùu nhaát cuûa nhaân daân”[17]. Xaây döïng moät boä maùy chính quyeàn “ coù hieäu quaû vaø hieäu löïc thöïc teá” laø phaûi ñoåi môùi veà tö töôûng vaø nhaän thöùc trong vieäc xaây döïng, thaønh laäp Nguyeân thuû quoác gia baèng caùch thöùc daân chuû - töï do baàu cöû. 

Deïp boû nhöõng hình aûnh chuyeân quyeàn, cai trò haø khaéc cuûa trieàu ñình phong kieán vôùi nhöõng vò Vua taøn baïo ñeå xaây döïng moät hình töôïng Nguyeân thuû quoác gia gaén boù vôùi nhaân daân vaø ñöôïc thieát laäp moät caùch daân chuû laø giaù trò tö töôûng phaùp lyù coù yù nghóa ñaëc bieät ñoái vôùi daân toäc Vieät Nam. Giaù trò aáy ñöôïc theå hieän trong noäi dung cuûa Tuyeân ngoân ñoäc laäp naêm 1945 vaø Hieán phaùp Vieät Nam naêm 1946 vaø laø giaù trò daân chuû coù yù nghóa nhaân vaên saâu saéc.

a. AÛnh höôûng cuûa moâ hình Nguyeân thuû quoác gia trong Boä maùy nhaø nöôùc daân chuû hieän ñaïi ñoái vôùi cheá ñònh Chuû tòch nöôùc trong Hieán phaùp Vieät Nam naêm 1946.

 Hieán phaùp naêm 1946 laø baûn Hieán phaùp ñaàu tieân cuûa nöôùc ta do Chuû tòch Hoà Chí Minh chuû trì soaïn thaûo. Coù theå khaúng ñònh moät ñieàu chaéc chaén raèng, caùc nhaø laäp hieán Vieät Nam khi xaây döïng Hieán phaùp naêm 1946 ñaõ nghieân cöùu, tham khaûo raát nhieàu Hieán phaùp cuûa caùc nöôùc daân chuû tieán boä treân theá giôùi, nhaát laø Hieán phaùp Hoa kyø naêm 1787 vaø caùc nöôùc coäng hoaø daân chuû khaùc veà cheá ñònh Nguyeân thuû quoác gia. Vì:

Thöù nhaát:  Ngay trong ñoaïn môû ñaàu baûn Tuyeân ngoân ñoäc laäp naêm 1945 cuûa nöôùc ta, Chuû tòch Hoà Chí Minh ñaõ vieän daãn lôøi noùi baát huû trong Tuyeân ngoân ñoäc laäp naêm 1776 cuûa nöôùc Myõ: “Taát caû moïi ngöôøi sinh ra ñeàu coù quyeàn bình ñaúng. Taïo hoaù cho hoï nhöõng quyeàn khoâng ai coù theå xaâm phaïm ñöôïc; trong nhöõng quyeàn aáy, coù quyeàn ñöôïc soáng, quyeàn töï do vaø möu caàu haïnh phuùc”[18]. Do ñoù, khoâng coù lyù do gì maø nhöõng ngöôøi tham gia soaïn thaûo baûn Hieán phaùp naêm 1946 do Chuû tòch Hoà Chí Minh ñöùng ñaàu laïi khoâng chòu aûnh höôûng töø baûn Hieán phaùp cuûa nöôùc Myõ - baûn Hieán phaùp thaønh vaên ñaàu tieân cuûa nhaân loaïi vôùi nhöõng tö töôûng tieán boä veà toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc, veà moâ hình Nguyeân thuû quoác gia ñeå tham khaûo, xaây döïng Hieán phaùp naêm 1946 noùi chung vaø cheá ñònh Nguyeân thuû quoác gia -  Chuû tòch nöôùc noùi rieâng;

Thöù hai: Laø ngöôøi ñi nhieàu nôi, hoïc hoûi nhieàu kinh nghieäm tieán boä treân theá giôùi, vôùi tö caùch laø Tröôûng ban soaïn thaûo Hieán phaùp naêm 1946, Hoà Chí Minh ñaõ tieáp thu tö töôûng daân chuû vaø daân quyeàn ôû caùc nöôùc vaøo vieäc xaây döïng boä maùy nhaø nöôùc baèng con ñöôøng baàu cöû ngay töø cuoäc Toång tuyeån cöû ñaàu tieân cuûa nöôùc ta. Vì vaäy, söï aûnh höôûng vieäc hình thaønh caùc cô quan nhaø nöôùc baèng con ñöôøng daân chuû, trong ñoù coù Chuû tòch nöôùc laø ñieàu taát yeáu.

Thöù ba: Cheá ñònh Chuû tòch nöôùc trong Hieán phaùp naêm 1946 chòu aûnh höôûng töø moâ hình Nguyeân thuû quoác gia ñöôïc quy ñònh trong caùc baûn Hieán phaùp cuûa caùc nöôùc ñaõ ñöôïc khaúng ñònh baèng chính caùc taøi lieäu lieân quan ñeán vieäc xaây döïng neân döï thaûo baûn Hieán phaùp naøy. Moät trong nhöõng taøi lieäu ñoù ghi roõ: “Vieäc then choát cuûa Quoác hoäi trong khoaù hoïp thöù hai laø ñònh cho nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø moät baûn Hieán phaùp….tieåu ban Hieán phaùp do khoaù hoïp thöù nhaát cöû ra goàm 11 vò ñuû ñaïi bieåu caùc ñaûng phaùi vaø khoâng ñaûng phaùi, ñaïi bieåu toân giaùo, ñaïi bieåu phuï nöõ, ñaïi bieåu caùc giôùi. Caên cöù vaøo baûn ñeà aùn cuûa Chính phuû ñöa ra, ñoái chieáu vôùi baûn döï thaûo cuûa Uyû ban kieán quoác, laïi thu thaäp nhöõng ñeà nghò doài daøo cuûa quoác daân

 cuøng caùc kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc AÂu, AÙ, tieåu ban aáy ñaõ thaûo neân moät baûn döï aùn Hieán phaùp ñöa trình Quoác hoäi ”[19].

Ñieàu naøy giaûi thích taïi sao cheá ñònh Chuû tòch nöôùc ñöôïc quy ñònh trong Hieán phaùp naêm 1946 vöøa coù ñaëc ñieåm Nguyeân thuû quoác gia cuûa chính theå coäng hoaø toång thoáng, Nguyeân thuû quoác gia cuûa chính theå coäng hoaø ñaïi nghò nhöng laïi coù nhöõng ñaëc ñieåm khoâng gioáng vôùi Nguyeân thuû quoác gia cuûa caû hai chính theå noùi treân.

b. Nhöõng noäi dung cô baûn cuûa cheá ñònh Chuû tòch nöôùc theo Hieán phaùp naêm 1946.

- Vò trí, tính chaát phaùp lyù vaø vai troø cuûa Chuû tòch nöôùc.

Khoâng gioáng Hieán phaùp ñaàu tieân cuûa moät soá nöôùc treân theá giôùi, toaøn boä noäi dung Hieán phaùp naêm 1946 khoâng coù moät ñieàu khoaûn naøo ñònh nghóa Chuû tòch nöôùc, nhöng baèng caùc quy ñònh veà caùch thöùc thaønh laäp, thaåm quyeàn, moái quan heä cuûa Chuû tòch nöôùc vôùi caùc cô quan trong boä maùy nhaø nöôùc maø vò trí phaùp lyù cuûa Chuû tòch nöôùc ñöôïc khaúng ñònh theo noäi dung quy ñònh trong Chöông IV - Chính phuû, töø Ñieàu 43 - 56 cuûa Hieán phaùp naêm 1946.

Theo quy ñònh taïi Ñieàu 43 Hieán phaùp naêm 1946: “Cô quan haønh chính cao nhaát cuûa toaøn quoác laø Chính phuû Vieät Nam daân chuû coäng hoaø”.

 “Chính phuû goàm coù Chuû tòch nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø, Phoù Chuû tòch nöôùc vaø Noäi caùc. Noäi caùc coù Thuû töôùng, caùc Boä tröôûng, Thöù tröôûng. Coù theå coù Phoù Thuû töôùng” (Ñieàu 44 Hieán phaùp). Do vaäy, Chuû tòch nöôùc ñöôïc xaùc laäp vôùi vò trí töông ñoái ñaëc bieät, ñoù laø naèm trong Chính phuû.

Vò trí, tính chaát phaùp lyù cuûa Chuû tòch nöôùc theå hieän ôû ñieàu kieän, thuû tuïc baàu Chuû tòch nöôùc vaø moái quan heä giöõa Chuû tòch nöôùc vôùi caùc cô quan then choát cuûa boä maùy nhaø nöôùc.

- Veà ñieàu kieän vaø thuû tuïc baàu Chuû tòch nöôùc:

Ñieàu 45 Hieán phaùp naêm 1946 quy ñònh: Chuû tòch nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø do Nghò vieän nhaân daân baàu trong soá caùc Nghò vieân cuûa Nghò vieän nhaân daân vaø phaûi ñöôïc 2/3 toång soá Nghò vieân boû phieáu thuaän. (Neáu boû phieáu laàn ñaàu maø khoâng ñuû 2/3 soá phieáu thì baàu laïi laàn hai seõ theo ña soá töông ñoái, töùc laø chæ caàn treân 1/2  toång soá Nghò vieân boû phieáu thuaän).

Hieán phaùp cuõng xaùc ñònh nhieäm kyø cuûa Chuû tòch nöôùc laø 5 naêm vaø coù theå ñöôïc baàu laïi.

Caùch thöùc thaønh laäp Nguyeân thuû quoác gia - Chuû tòch nöôùc baèng con ñöôøng baàu cöû ñaõ theå hieän roõ tö töôûng daân chuû trong vieäc thaønh laäp boä maùy nhaø nöôùc theo nhöõng nguyeân taéc ñaõ ñöôïc ghi nhaän taïi Lôøi noùi ñaàu cuûa Hieán phaùp naêm 1946 laø: “Thöïc hieän chính quyeàn maïnh meõ vaø saùng suoát cuûa nhaân daân”. Chính quyeàn ñöôïc thaønh laäp neân laø chính quyeàn cuûa nhaân daân, ngöôøi ñöùng ñaàu chính quyeàn, ñöùng ñaàu nhaø nöôùc hoaït ñoäng coù hieäu quaû phaûi ñaûm baûo coù hieäu löïc thöïc teá. Quyeàn löïc cuûa Chuû tòch nöôùc thöïc söï maïnh meõ ñeå ñieàu haønh ñaát nöôùc thì phaûi do daân chuùng trao cho tröïc tieáp hoaët thoâng qua cô quan ñaïi dieän quyeàn löïc cao nhaát cuûa nhaân daân moät caùch hôïp phaùp.

- Veà moái quan heä phaùp lyù giöõa Chuû tòch nöôùc vôùi caùc cô quan then choât cuûa boä maùy nhaø nöôùc:

Moät laø, trong moái quan heä vôùi Nghò vieän nhaân daân - “cô quan coù quyeàn cao nhaát cuûa nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoøa” (Ñieàu 22 ).

              Tuy Chuû tòch nöôùc ñöôïc Nghò vieän baàu trong soá caùc Nghò vieân nhaân daân nhöng moái quan heä giöõa Chuû tòch nöôùc vôùi Nghò vieän nhaân daân laø moái quan heä töông ñoái ñoäc laäp caû veà maët toå chöùc, caû veà maët thöïc hieän chöùc naêng, nhieäm vuï, quyeàn haïn cuûa hai cheá ñònh naøy. Chuû tòch nöôùc coù nhieäm kyø khaùc vôùi nhieäm kyø cuûa Nghò vieän. Nhieäm kyø cuûa Nghò vieän nhaân daân laø 03 naêm (Ñieàu 24) nhöng nhieäm kyø cuûa Chuû tòch nöôùc laø 05 naêm. Ñieàu naøy ñaûm baûo tính ñoäc laäp cuûa Chuû tòch nöôùc vôùi Nghò vieän nhaân daân.

              Tính ñoäc laäp cuûa Chuû tòch nöôùc trong moái quan heä vôùi Nghò vieän nhaân daân coøn theå hieän ôû choã: Chuû tòch nöôùc khoâng chòu traùch nhieäm phaùp lyù naøo tröôùc Nghò vieän. Nghò vieän chæ coù quyeàn boû phieáu tín nhieäm ñoái vôùi Noäi caùc chöù khoâng phaûi ñoái vôùi caû Chính phuû do Chuû tòch nöôùc ñöùng ñaàu (Ñieàu 54).

                Hai laø, trong moái quan heä vôùi Chính phuû.

              Hieán phaùp naêm 1946 tuy khoâng tröïc tieáp quy ñònh Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi ñöùng ñaàu Chính phuû nhöng Ñieàu 44 cuûa Hieán phaùp khi xaùc ñònh: “Chính phuû goàm Chuû tòch nöôùc, Phoù Chuû tòch nöôùc vaø Noäi caùc. Noäi caùc goàm Thuû töôùng, caùc Boä tröôûng, Thöù tröôûng”… ñaõ giaùn tieáp xaùc ñònh Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi ñöùng ñaàu Chính phuû. Vì Thuû töôùng laø ngöôøi ñöùng ñaàu Noäi caùc, do Chuû tòch nöôùc choïn trong Nghò vieän vaø ñöa ra Nghò vieän bieåu quyeát coøn caùc Boä tröôûng do Thuû töôùng choïn ñeå Nghò vieän bieåu quyeát toaøn theå danh saùch (

Ñieàu 47);

              Ngoaøi ra, Chuû tòch nöôùc coøn coù quyeàn chuû toïa Hoäi ñoàng Chính phuû, kyù saéc leänh boå nhieäm Thuû töôùng, nhaân vieân Noäi caùc vaø caùc nhaân vieân cao caáp thuoäc caùc cô quan Chính phuû (Ñieàu 49).

 Ba laø,  trong moái quan heä vôùi cô quan tö phaùp.

              Baèng thaåm quyeàn ban haønh caùc Saéc leänh, Chuû tòch nöôùc ñaõ quyeát ñònh thaønh laäp caùc toaø aùn theo quy ñònh cuûa Hieán phaùp, quy ñònh thaåm quyeàn xeùt xöû cho töøng toaø aùn, caùch thöùc toå chöùc, hoaøn thieän cô caáu toå chöùc cuûa toaø aùn trong töøng thôøi kyø nhaát ñònh. Thay maët Chính phuû, boå nhieäm Thaåm phaùn cuûa toaø aùn. Vieäc baét bôù, truy toá tröôùc Toaø aùn moät nhaân vieân Noäi caùc veà thöôøng toäi phaûi ñöôïc söï öng thuaän cuûa Hoäi ñoàng Chính phuû [20].

Toùm laïi, vò trí vaø tính chaát phaùp lyù cuûa Chuû tòch nöôùc coù theå ñöôïc khaùi quaùt ôû hai tính chaát cô baûn:

Moät laø: Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi ñöùng ñaàu nhaø nöôùc, thay maët nöôùc veà ñoái noäi, ñoái ngoaïi.

Hai laø: Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi ñöùng ñaàu Chính phuû. 

Vôùi vò trí, tính chaát phaùp lyù cuûa Chuû tòch nöôùc theo Hieán phaùp naêm 1946 nhö ñaõ trình baøy ñöôïc so saùnh gaàn gioáng nhö vò trí cuûa Toång thoáng trong chính theå coäng hoaø toång thoáng[21]. Nhöng Chuû tòch nöôùc theo Hieán phaùp naêm 1946 coù nhöõng ñaëc ñieåm raát khaùc vôùi Toång thoáng cuûa chính theå coäng hoaø toång thoáng. Vì ôû coäng hoaø toång thoáng khoâng coù Noäi caùc do Thuû töôùng ñöùng ñaàu, Toång thoáng khoâng coù quyeàn giaûi taùn Nghò vieän.

Vò trí, vai troø cuûa Chuû tòch nöôùc coøn theå hieän cuï theå vaø roõ nhaát trong caùc quy ñònh cuûa Hieán phaùp naêm 1946 veà quyeàn haïn vaø traùch nhieäm cuûa Chuû tòch nöôùc.

- Quyeàn haïn vaø traùch nhieäm phaùp lyù cuûa Chuû tòch nöôùc.

              - Veà quyeàn haïn cuûa Chuû tòch nöôùc:

              Ñieàu 49 Hieán phaùp quy ñònh nhöõng quyeàn haïn cuûa Chuû tòch nöôùc laø:

1. Thay maët cho nöôùc;
2. Giöõ quyeàn toång chæ huy quaân ñoäi toaøn quoác, chæ ñònh hoaëc caùch chöùc caùc töôùng soaùi luïc quaân, haûi quaân, khoâng quaân;
3. Kyù saéc leänh boå nhieäm Thuû töôùng, nhaân vieân Noäi caùc vaø caùc nhaân vieân cao caáp khaùc thuoäc caùc cô quan Chính phuû;
4. Chuû toïa Hoäi ñoàng Chính phuû;
5. Ban boá caùc ñaïo luaät ñaõ ñöôïc Nghò vieän quyeát ñònh;
6. Thöôûng huy chöông vaø caùc baèng caáp, danh döï;
7. Ñaëc xaù;
8. Kyù hieäp öôùc vôùi caùc nöôùc;
9. Phaùi ñaïi bieåu Vieät Nam ñeán nöôùc ngoaøi vaø tieáp nhaän ñaïi bieåu ngoaïi giao cuûa caùc nöôùc;
10. Tuyeân chieán hay ñình chieán theo nhö Ñieàu 38 ñaõ quy ñònh (Khi Nghò vieän khoâng hoïp ñöôïc, Ban Thöôøng vuï cuøng vôùi Chính phuû coù quyeàn quyeát ñònh tuyeân chieán hay ñình chieán).

              Nhöõng nhieäm vuï, quyeàn haïn ñoù theå hieän vai troø quaûn lyù ñieàu haønh ñaát nöôùc cuûa Chuû tòch nöôùc, laø trung taâm quyeàn löïc trong boä maùy nhaø nöôùc, ñieàu hoaø moái quan heä giöõa caùc cô quan nhaø nöôùc ôû trung öông. Ñoàng thôøi theå hieän vai troø cuûa Chuû tòch nöôùc trong quan heä ngoaïi giao vôùi caùc nöôùc.

              Maëc duø Ñieàu 49 Hieán phaùp naêm 1946 lieät keâ 10 loaïi quyeàn haïn cuûa Chuû tòch nöôùc nhö treân nhöng quyeàn haïn cuûa Chuû tòch nöôùc coøn ñöôïc quy ñònh ôû nhöõng ñieàu khaùc cuûa Hieán phaùp naêm 1946. Goàm caùc quyeàn: Yeâu caàu Nghò vieän thaûo luaän laïi nhöõng luaät ñaõ ñöôïc Nghò vieän bieåu quyeát thoâng qua (Ñieàu 31); choïn Thuû töôùng ñeå Nghò vieän bieåu quyeát (Ñieàu 47); ñeà nghò Nghò vieän thaûo luaän laïi veà söï khoâng tín nhieäm cuûa Nghò vieän ñoái vôùi Noäi caùc (Ñieàu 54).

              Ngoaøi ra, Ñieàu 52 cuûa Hieán phaùp naêm 1946 quy ñònh veà 7 loaïi quyeàn haïn cuûa Chính phuû, trong khi Chuû tòch nöôùc laø ngöôøi ñöùng ñaàu Chính phuû neân Chuû tòch nöôùc coù vò trí quan troïng khi thöïc hieän caùc quyeàn naøy cuûa Chính phuû. Chính phuû do Chuû tòch nöôùc ñöùng ñaàu coøn coù quyeàn: Yeâu caàu ban Thöôøng vuï trieäu taäp Nghò vieän (Ñieàu 28); quyeát ñònh tuyeân chieán hay ñình chieán (Ñieàu 38); baét giam vaø xeùt xöû caùc Nghò vieân phaïm toäi (Ñieàu 40).

[1] Tröông Ñaéc Linh, ñaõ daãn, tr. 3-9.

[2]Ngaân quyõ quoác gia ôû Ngaân kho trung öông coøn laïi khoâng ñaùng keå. Toång soá tieàn trong kho chæ coøn laïi 1.250.000 ñoàng, trong ñoù coù 580.000ñ laø tieàn raùch naùt khoâng theå löu haønh. Beân caïnh ñoù, soá tieàn nôï caùc khoaûn, goàm nôï traùi phieáu, ngaân phieáu phaùt haønh caùc naêm 1941,1942 nhöng chöa coù tieàn ñeå traû cho nhaân daân vaø nôï Ngaân haøng Ñoâng Döông leân ñeán 564.365.522ñ.

[3] Taïi Saøi Goøn, 42 caùn boä, chieán só hy sinh khi laøm nhieäm vuï toång tuyeån cöû. ÔÛ Nha Trang, Myõ Tho, Caàn Thô, Taân An, Taây Nguyeân, quaân ñoäi Phaùp cuõng neùm bom, baén phaù, laøm moät soá ngöôøi cheát vaø bò thöông. Xem: Leâ Maäu Haõn, Cuoäc toång tuyeån cöû ñaàu tieân naêm 1946 – Moät moác son lòch söû nhaûy voït veà daân chuû, http:// www.nhandan.com.vn ngaøy 08-12-2005.

[4] Leâ Maäu Haõn, ñaõ daãn.

[5] Thaùi Vónh Thaéng, Lòch söû laäp hieán Vieät Nam, NXB. CTQG 1997, Tr. 20.

[6] Hoà Thoâng, Sñd, Tr.48.

[7] Hoà Thoâng, Sñd,Tr.15.

[8] Hoà Thoâng, Sñd,Tr.23.

[9] Hoà Chí Minh: Toaøn taäp, Nxb CTQG, H.1995,Taäp 2, Tr.270.

[10] Hoà Chí Minh, Sñd, Taäp 5, Tr.60.

[11] Hoà Chí Minh: Toaøn taäp, Nxb CTQG, H.1995, Taäp 2, Tr.270.

[12] Hoà Thoâng, Sñd, Tr.28.

[13] Hoà Chí Minh, Taäp 4, Tr.125.

[14] Hoà Chí Minh,Sñd, Taäp 8, Tr.276.

[15] Hoà Chí Minh, Sñd, Taäp 6, Tr.515.

[16] Hoà Chí Minh, Sñd, Taäp 7, Tr.499.

[17] Hoà Chí Minh, Sñd, Taäp 8, Tr.279.

[18] Xem: Tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûa nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø. Tuyeân ngoân ñoäc laäp cuûa Hoa Kyø naêm 1776 ghi: “Chuùng ta thöøa nhaän nhöõng chaân lyù töï nhieân raèng taát caû moïi ngöôøi ñeàu sinh ra bình ñaúng, raèng taïo hoaù trao cho hoï nhöõng quyeàn khoâng theå töôùc ñoaït, ñoù laø quyeàn soáng, quyeàn töï do vaø möu caàu haïnh phuùc. Ñeå ñaûm baûo nhöõng quyeàn naøy, ngöôøi ta ñaõ taïo neân moät Chính phuû vôùi nhöõng quyeàn haïn ñöôïc trao bôûi chính nhöõng ngöôøi noù cai trò”.

[19] Taøi lieäu veà toång tuyeån cöû, Döï thaûo Hieán phaùp vaø caùc phieân hoïp 1,2,3 cuûa Quoác hoäi khoaù I naêm 1945 - 1953, Dieãn vaên beá maïc, Hoà sô 571, Phoâng PTT, Tr. 04, Trung taâm löu tröõ quoác gia III.

[20] Hoäi ñoàng Chính phuû duøng ñeå chæ phieân hoïp cuûa Chính phuû vôùi thaønh phaàn tham döï goàm: Chuû tòch nöôùc, Phoù Chuû tòch nöôùc, Thuû töôùng, Phoù Thuû töôùng vaø caùc thaønh vieân khaùc cuûa Noäi caùc.

[21] Nguyeãn Ñaêng Dung, Chính theå nhaø nöôùc trong Hieán phaùp naêm 1946 - Söï saùng taïo taøi tình cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh, Hieán phaùp naêm 1946 vaø söï keá thöøa, phaùt trieån trong caùc Hieán phaùp Vieät Nam, Vaên phoøng Quoác hoäi, NXB CTQG, H. 1998, Tr.168.