hóa học 8 Tài liệu

MỤC LỤC

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT

1. MỞ ĐẦU

1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Hóa học là môn khoa học thực nghiệm quan trọng trong nhà trường trung học. Hóa học bậc trung học cơ sở (THCS) cung cấp cho học sinh một hệ thống kiến thức phổ thông, cơ bản và cần thiết đầu tiên về hóa học, giáo viên dạy bộ môn hóa học cần hình thành ở các em một số kỹ năng, thói quen học tập và làm việc khoa học để làm nền tảng cho việc giáo dục, phát triển năng lực nhận thức, năng lực hành động. Giúp các em có những phẩm chất cần thiết như cẩn thận, kiên trì, tỉ mỉ, chính xác, yêu thích khoa học bộ môn, có ý thức trách nhiệm với bản thân. Chuẩn bị cho học sinh một số kiến thức bộ môn hóa học để các em tiếp tục học lên hoặc áp dụng vào lao động sản xuất và cuộc sống hàng ngày.

Trong quá trình dạy học hóa học ở Trường Trung học cơ sở (THCS) việc hướng dẫn cho học sinh giải các dạng bài toán về xác định công thức hóa học (CTHH) là việc làm rất quan trọng. Công việc này giúp học sinh biết vận dụng một cách khoa học các phương pháp để giải các bài toán cụ thể trong chương trình hóa học bậc THCS nói riêng và hóa học nói chung. Việc hướng dẫn sẽ giúp học sinh biết tự nghiên cứu, tìm tòi, tạo cho học sinh thói quen tư duy, giúp học sinh có thói quen nhìn nhận vấn đề theo nhiều cách khác nhau từ đó học sinh có thể dùng nhiều phương pháp khác nhau để giải quyết một bài toán.

Qua giảng dạy tôi thấy rằng, việc hướng dẫn cho HS giải các bài toán xác định công thức hóa học (CTHH) là một vấn đề rất quan trọng đối với học sinh bậc THCS , tôi mong muốn góp một phần nhỏ công sức của mình vào việc tìm tòi phương pháp dạy học thích hợp với những điều kiện hiện có của học sinh, nhằm phát triển tư duy của học sinh THCS, giúp các em chủ động hoạt động tìm tòi, chiếm lĩnh tri thức, tạo tiền đề quan trọng cho việc phát triển tư duy của các em ở các cấp học cao hơn, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục đào tạo. Nên tôi đã chọn đề tài: "Hướng dẫn cho học sinh (HS) trung học cơ sở cách giải dạng bài toán xác định công thức hóa học”

1.2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

 Phương pháp giải bài toán hóa học nhằm rèn luyện cho học sinh kỹ năng giải bài toán hóa học một cách nhanh chóng, chính xác, khoa học. Nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn hóa học của học sinh bậc THCS.

 Việc giải các dạng bài toán xác định công thức hóa học dựa vào thành phần định lượng và định tính đạt hiệu quả cao sẽ là tiền đề cho việc phát triển năng lực trí tuệ của học sinh khi giáo viên sử dụng linh hoạt và hợp lý các phương pháp giải dạng bài toán này theo các mức độ, trình độ tư duy của học sinh, phù hợp với từng đối tượng học sinh bậc học THCS.

 Khi nghiên cứu về phương pháp giải các dạng bài toán xác định CTHH thì phải coi hoạt động của học sinh là trung tâm, là chủ đạo song giáo viên vẫn phải là người hướng dẫn giúp các em giải tốt các bài toán cụ thể.

Từ đó phát huy tính tích cực và tạo hứng thú cho học sinh trong học tập đặc biệt là trong giải bài tập xác định công thức hóa học.

 Tài liệu này rất cần thiết cho học sinh trong việc lựa chọn được phương pháp giải từng bài tập cụ thể nhanh chóng, dễ hiểu và chính xác.

 Nêu lên được những cơ sở lý luận của các phương pháp giải và nguyên tắc áp dụng cho mỗi bài tập cụ thể.

 Xây dựng được hệ thống phương pháp giải bài toán ở một số dạng.

 Bước đầu giúp học sinh hình thành kỹ năng sử dụng tốt các phương pháp cụ thể vào giải từng bài toán xác định công thức hóa học. Qua đó giúp học sinh lĩnh hội các kiến thức một cách vững chắc, rèn luyện cho học sinh hoạt động có tính độc lập và phát huy trí thông minh của từng đối tượng học sinh.

1.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:

 Học sinh lớp 8B ở THCS Trần Quang Khải năm học 2017-2018.

1.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:

 Để hoàn thành tốt sáng kiến kinh nghiệm này tôi đã vận dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học như: Điều tra cơ bản, kiểm tra bằng phiếu trắc nghiệm, dùng phiếu học tập, phân tích lý thuyết, tổng kết kinh nghiệm sư phạm, sử dụng một số phương pháp thống kê trong việc phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm.

Tiến hành điều tra tình hình nắm vững kiến thức cơ bản của học sinh lớp 8B ở Trường THCS Trần Quang Khải.

Tìm hiểu thông tin trong quá trình dạy và học, đúc rút kinh nghiệm cho bản thân qua nhiều năm dạy học.

Nghiên cứu kĩ sách giáo khoa lớp 8, 9 và sách nâng cao về phương pháp giải bài toán, tham khảo các tài liệu đã được biên soạn và phân tích hệ thống các dạng bài toán xác định CTHH.

 Trực tiếp áp dụng đề tài sáng kiến kinh nghiệm đối với đối tượng học sinh lớp 8B ở trường THCS Trần Quang Khải năm học 2017-2018.

 Làm các cuộc khảo sát trước và sau khi sử dụng đề tài sáng kiến kinh nghiệm này, trao đổi ý kiến học hỏi kinh nghiệm một số đồng nghiệp.

1.5. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU:

 Đề tài sáng kiến kinh nghiệm chỉ nghiên cứu giới hạn trong phạm vi học sinh lớp 8B ở Trường THCS Trần Quang Khải.

 Bài toán xác định CTHH trong chương trình sách giáo khoa, sách bài tập lớp 8, 9. Sách bài tập nâng cao hóa học lớp 8, 9. Sách nắm vững và rèn luyện kỹ năng giải bài toán hóa học bậc THCS, tham khảo các tài liệu chuyên môn hóa học khác.

2. NỘI DUNG

2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ:

Như chúng ta đã biết các bài toán hóa học rất phong phú và đa dạng. Mỗi dạng bài toán hóa học đều có nguyên tắc giải và phương pháp giải đặc trưng. Trong đó dạng bài toán xác đinh CTHH là một dạng toán phổ biến của bộ môn hóa học nói chung mà học sinh lớp 8 mới bắt đầu được làm quen, vì vậy việc giúp học sinh biết và vận dụng các phương pháp giải bài toán dạng này là rất

quan trọng trong dạy và học bộ môn hóa học trong nhà trường phổ thông.

Kỹ năng giải toán hóa học chỉ được hình thành khi học sinh nắm vững lý

thuyết, nắm vững kiến thức về tính chất hóa học của chất, nắm vững các công thức tính toán, biết vận dụng kiến thức đã học, biết sử dụng phương pháp vào giải bài toán. Từ đó giúp học sinh hình thành cho mình một hệ thống các phương pháp giải toán, các bước giải một bài toán, đồng thời học sinh tự hình thành kỹ năng, thói quen phân tích đề bài và định hướng được phương pháp giải, đây là một kỹ năng rất quan trọng đối với việc giải một bài toán hóa học.

Trong phạm vi sáng kiến kinh nghiệm này, tôi mạnh dạn trình bày một số kinh nghiệm trong đề tài:“ Hướng dẫn cho học sinh bậc THCS cách giải dạng bài toán xác định CTHH”.

2.2. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ:

 Qua thực tế giảng dạy nhiều năm, tôi nhận thấy phương pháp giải bài toán hóa học của học sinh còn yếu, thiếu chính xác. Nhiều học sinh hiểu lý thuyết song khi vận dụng vào giải bài tập thì các em không thể tìm ra cách giải bài toán như thế nào, không biết nên bắt đầu từ đâu, không thể lập luận lời giải sao cho phù hợp với yêu cầu của đề bài. Trước tình hình học tập bộ môn hóa học của học sinh ở trường Trung học cơ sở Trần Quang Khải hiện nay nói chung và học sinh lớp 8B nói riêng, là giáo viên phụ trách bộ môn, tôi nhận thấy việc cần thiết là phải hướng dẫn cho học sinh một số phương pháp giải cụ thể ngắn gọn dễ hiểu là một việc làm cấp bách và rất cần thiết. Từ đó giúp học sinh học tập tốt hơn, để khi gặp một bài toán hóa học cụ thể thì tự học sinh có thể phân tích đề và đưa ra phương pháp giải bài toán thích hợp.

2.3. CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ               Qua trao đổi cởi mở sau giờ học, các em học sinh cho biết các khái niệm cơ bản mở đầu của hóa học rất khó thuộc và cũng dễ quên mặc dù đa số các em học sinh lớp 8B có thái độ học tập nghiêm túc, tập trung chú ý nghe giảng. Tuy nhiên, còn một số học sinh ít quan tâm, học kém môn hóa học đó là: Do khâu tính toán của học sinh còn yếu, không nhớ các công thức tính toán và phần lớn các em chỉ học lý thuyết, ít làm bài toán hóa học nên thường gặp khó khăn trong việc giải các bài toán xác định công thức hóa học .

Phần lớn các em chưa xác định được phương pháp giải các bài toán nên thường giải sai.

Học sinh lớp 8 đang ở giai đoạn lứa tuổi hiếu động, chưa có tính kiên trì, cẩn thận do đó khi làm bài toán các em thường mắc phải một số sai lầm phổ biến dẫn đến chất lượng học tập của học sinh còn thấp.

Qua đó trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu tài liệu sách tham khảo, sách nâng cao, sách bồi dưỡng chuyên môn giải toán bằng nhiều cách và phương pháp giải khác nhau…, nội dung chương trình sách giáo khoa môn học theo chuẩn kiến thức kỹ năng, tôi đã đưa ra các biện pháp để giải quyết vấn đề:

+ Hướng dẫn cho HS cách nghiên cứu SGK, SBT, sách tham khảo bộ môn hóa học bậc THCS.

+ Hướng dẫn cho học sinh lớp 8, 9 một số phương pháp giải bài toán xác định CTHH.

+ Thường xuyên kiểm tra sự vận dụng của học sinh bằng các hình thức kiểm tra làm bài tập trên bảng, kiểm tra trên giấy...

CÁC DẠNG BÀI TOÁN XÁC ĐỊNH CÔNG THỨC HÓA HỌC THƯỜNG GẶP    

Căn cứ vào dữ liệu bài toán tôi chia dạng bài toán này làm ba dạng nhỏ như  sau:

Dạng 1. Xác định CTHH khi biết thành phần % về khối lượng các nguyên tố trong hợp chất.

Dạng 2. Xác định CTHH khi biết tỷ lệ về khối lượng các nguyên tố trong hợp chất.

Dạng 3. Xác định CTHH dựa vào PTHH.

         Ở mỗi dạng đều giới thiệu những bước cơ bản để học sinh định hướng  cách giải.

Dạng 1:  Xác định CTHH khi biết thành phần % về khối lượng các nguyên tố trong hợp chất.

Dạng 1.1: Nếu bài toán cho biết khối lượng mol của chất:

a. Phương pháp:

Bước 1:  Đặt CTTQ của hợp chất cần tìm: ( AxByCzDt).Với x,y,z,t là số nguyên dương.

Bước 2: Tìm tỷ lệ số nguyên tử các nguyên tố: (dựa vào tỷ lệ % về khối lượng và khối lượng mol) x, y,z,t

Bước 3: Kết luận . Với các chất vô cơ tỷ lệ tối giản nhất của nguyên tử các nguyên tố cũng thường là các giá trị chỉ số cần tìm.

b. Bài tập vận dụng .

Bài tập 1: Hãy xác định công thức của hợp chất có %mCa = 40%; %m­C = 12%; %mO = 48%. Biết MHC = 100g/mol

Giải

Đặt CTHH là CaxCyOz

Vậy CTHH của hợp chất là: CaCO3

Bài tập 2: Xác định CTHH của hợp chất A biết trong A C chiếm 75% và H chiếm 25%, Biết A nặng gấp 8 lần khí hidro.

Giải:

          MA = 8.2 = 16 g/mol

Đặt CTHH của A là CxHy , ta có

Vậy CTHH của A là CH4

c. Bài tập tự giải:

Bài tập 1: Xác định CTHH của hợp chất A, biết  trong A có  %mH= 5,88%;  %mS = 94,12%. A có tỉ khối với CH4 là 2,125.

                                                                                               ĐS: H2S

Bài tập 2: Xác định CTHH của hợp chất B, biết  trong B có  %mCa = 29,41%; %mS= 23,53%; còn lại là oxi , biết MB 136 g/mol.

                                                                                                ĐS: CaSO4

Dạng 1.2: Nếu bài toán không cho biết khối lượng mol

a. Phương pháp:

Bước 1:  Đặt CTTQ của hợp chất cần tìm: ( AxByCzDt).Với x,y,z,t là số nguyên dương.

Bước 2: Tìm tỷ lệ số nguyên tử các nguyên tố: (dựa vào tỷ lệ về khối lượng = tỷ lệ %  khối lượng  các nguyên tố).

Bước 3: Kết luận . Với các chất vô cơ tỷ lệ tối giản nhất của nguyên tử các nguyên tố cũng thường là các giá trị chỉ số cần tìm.

b. Bài tập vận dụng .

Bài tập 1 : Một hợp chất vô cơ A có thành phần % về khối lượng  các nguyên tố là: 38,61% ; 13,86%N; 47,53%O. Xác định CTHH của A.

Giải:

Ta có:  %K+%N+%O=100% nên A chỉ chứa 3 nguyên tố K, N và O.

- Gọi CTTQ của A là: KxNyOz (x,y,z nguyên dương).

- Ta có:                    x.MK : y.MN : z.MO = %K:%N:%O

                                     => x : y : z =

                                     x : y : z = 1 : 1 : 3

                                    x : y : z = 1 : 1 : 3

                                    => x =1;   y =1;   z = 3

Vậy CTHH của A là: KNO3

Bài tập 2 :  Hợp chất vô cơ B có thành phần % về khối lượng  các nguyên tố là: %mMg = 28,57%; %mC = 14,2% và còn lại là O. Xác định CTHH của B.

Giải:

        - Gọi CTTQ của B là:MgxCyOz  (x,y,z nguyên dương).

        - Ta có:    %O =100%- (28,57%+14,2%) = 57,14%.

        - Ta có:                x.MMg:y.MC:z.MO = %Mg:%C:%O

                              => x:y:z  =

                              => x:y:z =

                              => x:y:z =1,19:1,19:3,57

                              => x:y:z =1:1:3

                               =>

Vậy CTHH của B là: MgCO3.

Bài tập 3 : Một khoáng vật có thành phần % các nguyên tố lần lượt là % Fe = 46,7% và %S = 53,3%. Hãy xác định công thức hóa học của khoáng vật đó?  

Giải:

Đặt CTHH của khoáng vật đó là FexSy

Ta có :

                               => x=1 ; y =2       Vậy CTHH là: FeS2

c. Bài tập tự giải.

Bài tập 1: Hợp chất vô cơ A có thành phần % về khối lượng  các nguyên tố là: 20,72%Na; 28,82%S và còn lại là O. Xác định CTHH của A.

                                                                                   ĐS: Na2S2O7.

Bài tập 2: Một ôxít của kim loại hóa trị II có chứa 40% Oxi về khối lượng. Tìm công thức hóa học của ôxít nói trên.

                                                                                    ĐS: MgO

Dạng 2:  Xác định CTHH khi biết tỷ lệ về khối lượng các nguyên tố trong hợp chất.

a. Phương pháp:

Bước 1:  Đặt CTTQ của hợp chất cần tìm.

Bước 2: Từ tỷ lệ về khối lượng  tìm tỷ lệ chỉ số nguyên tử.

Bước 3:  Kết luận.

b. Bài tập áp dụng

Bài tập 1:  Tìm CTHH của 1 oxit biết tỷ lệ về khối lượng của các nguyên tố là: .

                                                  Giải:

Gọi công thức Oxit cần tìm là: NxOy (x,y nguyên dương).

Ta có:                     

                            =>

                           =>

                           =>

Vậy công thức hóa học của oxit là: N2O5.

Bài tập 2:  Một kim loại A chưa rõ hóa trị, có tỷ lệ khối lượng của oxi trong oxít là: 3/7A. Tìm công thức oxít của kim loại.

                                                  Giải:

Gọi A là khối lương mol của kim loại A,n là hóa trị của A.

          Ta đặt  công thức Oxít của là: A2On

Ta có:                          

                                     =>   

                                     =>