PhÇn mét

LÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i (tiÕp theo)

 

Ch­¬ng I

C¸c n­íc ch©u ¸, ch©u phi vµ khu vùc mÜ la-tinh

(tõ ®Çu thÕ kØ XIX ®Õn ®Çu thÕ kØ XX)

 

Bµi 1

NhËt b¶n

 

I. môc tiªu bµi häc

1. KiÕn thøc

Sau khi häc xong bµi häc, yªu cÇu HS cÇn:

- HiÓu râ nh÷ng c¶i c¸ch tiÕn bé cña Thiªn hoµng Minh TrÞ n¨m 1868.

- ThÊy ®­îc chÝnh s¸ch x©m l­îc cña giíi thèng trÞ NhËt B¶n còng nh­ c¸c cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX.

2. T­ t­ëng

- Gióp HS nhËn thøc râ vai trß ý nghÜa cña nh÷ng chÝnh s¸ch c¶i c¸ch tiÕn bé ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®ång thêi gi¶i thÝch ®­îc v× sao chiÕn tranh th­êng g¾n liÒn víi chñ nghÜa ®Õ quèc.

3. Kü n¨ng

- Gióp HS n¾m v÷ng kh¸i niÖm “C¶i c¸ch”, biÕt sö dông b¶n ®å ®Ó tr×nh bµy c¸c sù kiÖn cã liªn quan ®Õn bµi häc. RÌn kü n¨ng quan s¸t tranh ¶nh t­ liÖu rót ra nhËn xÐt ®¸nh gi¸.

II. thiÕt bÞ vµ tµi liÖu d¹y häc

- L­îc ®å sù bµnh tr­íng cña ®Õ quèc NhËt cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX, b¶n ®å thÕ giíi.

- Tranh ¶nh vÒ n­íc NhËt ®Çu thÕ kØ XX.

III. tiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc

1. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ch­¬ng tr×nh lÞch sö líp 11

- Ch­¬ng tr×nh lÞch sö líp 11 bao gåm c¸c phÇn:

+ LÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i phÇn tiÕp theo.

+ LÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i tõ 1917 – 1945.

+ LÞch sö ViÖt Nam 1858 – 1918.

2. DÉn d¾t vµo bµi míi

Cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX hÇu hÕt c¸c n­íc ch©u ¸ ®Òu ë trong t×nh tr¹ng chÕ ®é phong kiÕn khñng ho¶ng suy yÕu, bÞ c¸c ®Õ quèc ph­¬ng T©y x©m l­îc, cuèi cïng ®Òu trë thµnh thuéc ®Þa cña chñ nghÜa thùc d©n. Trong bèi c¶nh chung ®ã NhËt B¶n vÉn gi÷ ®­îc ®éc lËp vµ ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ kinh tÕ, trë thµnh mét n­íc ®Õ quèc duy nhÊt ë ch©u ¸. y t¹i sao trong bèi c¶nh chung cña ch©u ¸, NhËt B¶n ®· tho¸t khái sù x©m l­îc cña c¸c n­íc ph­¬ng T©y, trë thµnh mét c­êng quèc ®Õ quèc? §Ó hiÓu ®­îc vÊn ®Ò nµy, chóng ta cïng t×m hiÓu bµi 1: NhËt B¶n.

1

 


PhÇn mét

LÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i (tiÕp theo)

 

Ch­¬ng I

C¸c n­íc ch©u ¸, ch©u phi vµ khu vùc mÜ la-tinh

(tõ ®Çu thÕ kØ XIX ®Õn ®Çu thÕ kØ XX)

 

Bµi 1

NhËt b¶n

 

I. môc tiªu bµi häc

1. KiÕn thøc

Sau khi häc xong bµi häc, yªu cÇu HS cÇn:

- HiÓu râ nh÷ng c¶i c¸ch tiÕn bé cña Thiªn hoµng Minh TrÞ n¨m 1868.

- ThÊy ®­îc chÝnh s¸ch x©m l­îc cña giíi thèng trÞ NhËt B¶n còng nh­ c¸c cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX.

2. T­ t­ëng

- Gióp HS nhËn thøc râ vai trß ý nghÜa cña nh÷ng chÝnh s¸ch c¶i c¸ch tiÕn bé ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, ®ång thêi gi¶i thÝch ®­îc v× sao chiÕn tranh th­êng g¾n liÒn víi chñ nghÜa ®Õ quèc.

3. Kü n¨ng

- Gióp HS n¾m v÷ng kh¸i niÖm “C¶i c¸ch”, biÕt sö dông b¶n ®å ®Ó tr×nh bµy c¸c sù kiÖn cã liªn quan ®Õn bµi häc. RÌn kü n¨ng quan s¸t tranh ¶nh t­ liÖu rót ra nhËn xÐt ®¸nh gi¸.

II. thiÕt bÞ vµ tµi liÖu d¹y häc

- L­îc ®å sù bµnh tr­íng cña ®Õ quèc NhËt cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX, b¶n ®å thÕ giíi.

- Tranh ¶nh vÒ n­íc NhËt ®Çu thÕ kØ XX.

III. tiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc

1. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ch­¬ng tr×nh lÞch sö líp 11

- Ch­¬ng tr×nh lÞch sö líp 11 bao gåm c¸c phÇn:

+ LÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i phÇn tiÕp theo.

+ LÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i tõ 1917 – 1945.

+ LÞch sö ViÖt Nam 1858 – 1918.

2. DÉn d¾t vµo bµi míi

Cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX hÇu hÕt c¸c n­íc ch©u ¸ ®Òu ë trong t×nh tr¹ng chÕ ®é phong kiÕn khñng ho¶ng suy yÕu, bÞ c¸c ®Õ quèc ph­¬ng T©y x©m l­îc, cuèi cïng ®Òu trë thµnh thuéc ®Þa cña chñ nghÜa thùc d©n. Trong bèi c¶nh chung ®ã NhËt B¶n vÉn gi÷ ®­îc ®éc lËp vµ ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ kinh tÕ, trë thµnh mét n­íc ®Õ quèc duy nhÊt ë ch©u ¸. y t¹i sao trong bèi c¶nh chung cña ch©u ¸, NhËt B¶n ®· tho¸t khái sù x©m l­îc cña c¸c n­íc ph­¬ng T©y, trë thµnh mét c­êng quèc ®Õ quèc? §Ó hiÓu ®­îc vÊn ®Ò nµy, chóng ta cïng t×m hiÓu bµi 1: NhËt B¶n.

1

 


3. Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y vµ häc trªn líp

Ho¹t ®éng cña GV vµ HS

KiÕn thøc HS cÇn n¾m

Ho¹t ®éng 1: C¶ líp

GV: Sö dông b¶n ®å thÕ giíi, giíi thiÖu vÒ vÞ trÝ NhËt B¶n: mét quÇn ®¶o ë §«ng B¾c ¸, tr¶i dµi theo h×nh c¸nh cung bao gåm c¸c ®¶o lín nhá trong ®ã cã 4 ®¶o lín: Honsu, Hokai®o, Kyusu vµ Sik«ku. NhËt B¶n n»m gi÷a vïng biÓn NhËn B¶n vµ Nam Th¸i B×nh D­¬ng, phÝa ®«ng gi¸p B¾c ¸ vµ Nam TriÒu Tiªn diÖn tÝch kho¶ng 374.000km2. Vµo nöa ®Çu thÕ kØ XIX, chÕ ®é phong kiÕn NhËt B¶n khñng ho¶ng suy yÕu.

- GV gi¶i thÝch chÕ ®é M¹c phñ: ë NhËt B¶n nhµ vua ®­îc tèn lµ Thiªn hoµng, cã vÞ trÝ tèi cao song quyÒn hµnh thùc tÕ n»m trong tay T­íng qu©n (S«-gum) ®ãng ë Phñ Chóa – M¹c phñ. N¨m 1603 dßng hä T«-k­-ga-oa n¾m chøc vô t­íng qu©n v× thÕ thêi kú nµy ë NhËt B¶n gäi lµ chÕ ®é M¹c phñ T«-k­-ga-oa. Sau h¬n 200 n¨m cÇm qu©n chÕ ®é M¹c phñ T«-k­-ga-oa l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng suy yÕu.

- GV tiÕp tôc yªu cÇu HS theo dâi SGK, t×m nh÷ng biÓu hiÖn suy yÕu vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña NhËt B¶n tõ ®Çu thÕ kû XIX ®Õn tr­íc 1868.

- GV nhËn xÐt, kÕt luËn.

+ Kinh tÕ: NÒn n«ng nghiÖp vÉn dùa trªn quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn l¹c hËu, t« thuÕ nÆng nÒ (chiÕm kho¶ng 50% hoa lîi), t×nh tr¹ng mÊt mïa ®ãi kÐm th­êng xuyªn xÈy ra. Trong khi ®ã ë c¸c thµnh thÞ, h¶i c¶ng, kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, c«ng tr­êng thñ c«ng xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, mÇm mèng kinh tÕ t­ b¶n ph¸t triÓn nhanh chãng. §iÒu ®ã chøng tá quan hÖ s¶n xuÊt phong kiÕn suy yÕu lçi thêi.

+ VÒ x· héi: tÇng líp t­ s¶n th­¬ng nghiÖp vµ t­ s¶n c«ng nghiÖp ngµy cµng giµu cã, song hä l¹i kh«ng cã quyÒn lùc  vÒ chÝnh trÞ, th­êng bÞ giai cÊp thèng trÞ phong kiÕn k×m h·m. Giai cÊp t­ s¶n vÉn cßn non yÕu kh«ng ®ñ søc xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn. N«ng d©n vµ thÞ d©n th× vÉn lµ ®èi t­îng bÞ phong kiÕn bãc lét –> m©u thuÉn gi÷a n«ng d©n t­ s¶n, thÞ d©n víi chÕ ®é phong kiÕn.

+ VÒ chÝnh trÞ: Nhµ vua ®­îc t«n vinh lµ Thiªn hoµng, cã vÞ trÝ tèi cao nh­ng quyÒn hµnh thùc tÕ  thuéc vÒ T­íng qu©n (dßng hä T«-k­-ga-oa) ®ãng ë phñ chóa – M¹c phñ.

1. NhËt B¶n tõ ®Çu thÕ kû XIX ®Õn tr­íc n¨m 1868

 

 

 

 

 

- §Çu thÕ kû XIX chÕ ®é M¹c phñ ë NhËt B¶n ®øng ®Çu lµ T­íng qu©n (S«-gum) l©m vµo khñng ho¶ng suy yÕu.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

* Kinh tÕ:

- N«ng nghiÖp l¹c hËu, t« thuÕ nÆng nÒ, mÊt mïa ®ãi kÐm th­êng xuyªn.

- C«ng nghiÖp: kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, c«ng tr­êng thñ c«ng xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu, mÇm mèng kinh tÕ t­ b¶n ph¸t triÓn nhanh chãng

 

 

 

* X· héi: næi lªn m©u thuÉn gi÷a n«ng d©n, t­ s¶n thÞ d©n víi chÕ ®é phong kiÕn l¹c hËu.

 

 

 

 

 

1

 


Nh­ vËy vÒ chÝnh trÞ næi lªn m©u thuÉn gi÷a Thiªn hoµng vµ thÕ lùc T­íng qu©n.

- GV: Sù suy yÕu cña NhËt B¶n nöa ®Çu thÕ kØ XIX trong bèi c¶nh thÕ giíi lóc ®ã dÉn ®Õn hËu qu¶ nghiªm träng g×?

- HS nhí l¹i bèi c¶nh lÞch sö thÕ giíi ë ®Çu thÕ kû XIX.

- GV dÉn d¾t: Gi÷a lóc nµy – NhËt B¶n suy yÕu c¸c n­íc t­ b¶n ¢u – MÜ t×m c¸ch x©m nhËp vµo NhËt B¶n.

- HS nghe ghi.

- GV yªu cÇu HS theo dâi SGK qu¸ tr×nh c¸c n­íc t­ b¶n x©m nhËp vµo NhËt B¶n vµ hËu qu¶ cña nã.

- HS theo dâi SGK theo yªu cÇu cña GV.

- GV kÕt luËn: §i ®Çu trong qu¸ tr×nh x©m l­îc lµ MÜ: n¨m 1853 ®« ®èc Pe-ri ®· ®­a h¹m ®éi MÜ vµ dïng vò lùc qu©n sù buéc M¹c phñ ph¶i më hai cöa biÓn Si-m«-da vµ Ha-k«-®a-tª cho MÜ vµo bu«n b¸n. C¸c n­íc Anh, Ph¸p, Nga, §øc thÊy vËy còng ®ua nhau Ðp M¹c phñ ký nh÷ng HiÖp ­íc bÊt b×nh ®¼ng. NhËt B¶n ®øng tr­íc nguy c¬ bÞ x©m l­îc. Trong bèi c¶nh ®ã Trung Quèc – ViÖt Nam … ®· chän con ®­êng b¶o thñ, ®ãng cöa cßn NhËt B¶n hä ®· lùa chän con ®­êng nµo? B¶o thñ hay c¶i c¸ch?

- GV gi¶ng gi¶i: ViÖc M¹c phñ ký kÕt víi n­íc ngoµi c¸c HiÖp ­íc bÊt b×nh ®¼ng cµng lµm cho c¸c tÇng líp x· héi ph¶n øng m¹nh mÏ, phong trµo ®Êu tranh chèng S«-gum næ ra s«i næi vµo nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XIX ®· lµm sôp ®æ chÕ ®é M¹c phñ. Th¸ng 1/1868 chÕ ®é M¹c phñ sôp ®æ, Thiªn hoµng Minh TrÞ (Meiji) trë l¹i n¾m quyÒn vµ thùc hiÖn c¶i c¸ch trªn nhiÒu lÜnh vùc cña x· héi nh»m ®­a ®Êt n­íc tho¸t khái t×nh tr¹ng mét ®Êt n­íc phong kiÕn l¹c hËu.

- GV thuyÕt tr×nh vÒ Thiªn hoµng Minh TrÞ vµ h­íng dÉn HS quan s¸t bøc ¶nh trong SGK. Th¸ng 12/1868 Thiªn hoµng K«-m©y qua ®êi, Mót-xu-hi-t« (15 tuæi) lªn lµm vua hiÖu lµ Minh TrÞ, lµ mét «ng vua duy t©n, «ng chñ tr­¬ng n¾m quyÒn lùc vµ tiÕn hµnh c¶i c¸ch. Ngµy 3/1/1868 Thiªn hoµng Minh TrÞ thµnh lËp chÝnh phñ míi, chÊm døt thêi kú thèng trÞ

 

* ChÝnh trÞ: næi lªn m©u thuÉn gi÷a Thiªn hoµng vµ T­íng qu©n.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- Gi÷a lóc NhËt B¶n khñng ho¶ng suy yÕu, c¸c n­íc t­ s¶n ¢u – MÜ t×m c¸ch x©m nhËp.

 

 

 

 

 

+ §i ®Çu lµ MÜ dïng vò lùc buéc NhËt B¶n “më cöa”, sau ®ã Anh, Ph¸p, Nga, §øc còng Ðp NhËt ký c¸c HiÖp ­íc bÊt b×nh ®¼ng.

 

 

 

+ Tr­íc nguy c¬ bÞ x©m l­îc NhËt B¶n ph¶i lùa chän mét trong hai con ®­êng lµ: b¶o thu duy tr× chÕ ®é phong kiÕn l¹c hËu, hoÆc lµ c¶i c¸ch.

 

2. Cuéc Duy t©n Minh TrÞ

 

 

 

 

 

Th¸ng 01/1868 S«-gum bÞ lËt ®æ, Thiªn hoµng Minh TrÞ (Meiji) trë l¹i n¾m quyÒn vµ thùc hiÖn c¶i c¸ch;

 

 

 

 

 

1

 


cña dßng hä T«-k­-ga-oa vµ thùc hiÖn mét cuéc c¶i c¸ch.

- GV yªu cÇu HS theo dâi SGK nh÷ng chÝnh s¸ch c¶i c¸ch cña Thiªn hoµng trªn c¸c lÜnh vùc: chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©n sù, v¨n ho¸ gi¸o dôc. Yªu cÇu HS theo dâi ®Ó thÊy ®­îc néi dung chÝnh vµ môc tiªu cña cuéc c¶i c¸ch.

- HS theo dâi SGK theo h­íng dÉn cña GV vµ ph¸t biÓu.

- GV nhËn xÐt, kÕt luËn:

+ VÒ chÝnh trÞ: NhËt hoµng tuyªn bè thñ tiªu chÕ ®é M¹c phñ lçi thêi l¹c hËu, thµnh lËp chÝnh phñ míi, thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a c¸c c«ng d©n, ban bè quyÒn tù do bu«n b¸n ®i l¹i.

+ VÒ kinh tÕ: thi hµnh c¸c chÝnh s¸ch thèng nhÊt tiÒn tª, thÞ tr­êng, xo¸ bá sù ®éc quyÒn ruéng ®Êt cña giai cÊp phong kiÕn, t¨ng c­êng ph¸t triÓn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa ë n«ng th«n, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ®­êng x¸, cÇu cèng, phôc vô giao th«ng liªn l¹c => xo¸ bá sù ®éc quyÒn ruéng ®Êt cña phong kiÕn, x©y dùng nÒn kinh tÕ theo h­íng t­ b¶n chñ nghÜa.

+ VÒ qu©n sù: qu©n ®éi ®­îc tæ chøc vµ huÊn luyÖn theo kiÓu ph­¬ng T©y, chÕ ®é nghÜa vô qu©n sù thay cho chÕ ®é tr­ng binh. ViÖc ®ãng tÇu chiÕn ®­îc chó träng ph¸t triÓn, ngoµi ra cßn tiÕn hµnh s¶n xuÊt vò khÝ, ®¹n d­îc vµ mêi chuyªn gia qu©n sù n­íc ngoµi… => môc tiªu x©y dùng lùc l­îng qu©n ®éi m¹nh, trang bÞ hiÖn ®¹i gièng qu©n ®éi ph­¬ng T©y.

+ VÒ v¨n ho¸ - gi¸o dôc: thi hµnh chÝnh s¸ch gi¸o dôc b¾t buéc, chó träng néi dung khoa häc, kü thuËt trong ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y, cö nh÷ng HS giái ®i du häc ph­¬ng T©y.

- HS nghe, ghi chÐp:

- GV ®Æt c©u hái: C¨n cø vµo néi dung c¶i c¸ch em h·y rót ra tÝnh chÊt, ý nghÜa cña cuéc Duy t©n Minh TrÞ?

- GV gîi ý: cã thÓ c¨n cø vµo môc ®Ých cña c¶i c¸ch, h­íng c¶i c¸ch, ng­êi thùc hiÖn c¶i c¸ch råi rót ra kÕt luËn.

- GV kÕt luËn: Môc ®Ých cña c¶i c¸ch lµ nh»m ®­a nø¬c NhËt tho¸t khái t×nh tr¹ng phong kiÕn l¹c hËu, ph¸t triÓn ®Êt n­íc theo h­íng t­ b¶n chñ nghÜa, song ng­êi thùc hiÖn c¶i c¸ch l¹i lµ mét «ng vua phong kiÕn. V× vËy, c¶i c¸ch mang tÝnh chÊt cña mét cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n, nã cã ý nghÜa më ®­êng cho chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn ë NhËt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

+ VÒ chÝnh trÞ: NhËt hoµng tuyªn bè thñ tiªu chÕ ®é M¹c phñ, lËp chÝnh phñ míi, thùc hiÖn b×nh ®¼ng ban bè quyÒn tù do.

 

+ VÒ kinh tÕ: xo¸ bá sù ®éc quyÒn ruéng ®Êt cña phong kiÕn, thùc hiÖn c¶i c¸ch theo h­íng b¶n chñ nghÜa.

 

 

 

 

 

 

+ VÒ qu©n sù: qu©n ®éi ®­îc tæ chøc vµ huÊn luyÖn theo kiÓu ph­¬ng T©y, chó träng ®ãng tµu chiÕn, s¶n xuÊt vò khÝ ®¹n d­îc.

 

 

 

 

 

+ Gi¸o dôc: chó träng néi dung khoa häc – kü thuËt. Cö HS giái ®i du häc ph­¬ng T©y.

 

 

 

 

 

 

1

 


- GV h­íng dÉn HS so s¸nh c¶i c¸ch Minh TrÞ víi c¸c cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n ®· häc. Cuéc c¶i c¸ch Minh TrÞ ®· ph¸t huy t¸c dông m¹nh mÏ ë cuèi thÕ kØ XIX vµ ®­a n­íc NhËt chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa.

* Ho¹t ®éng 1: C¶ líp, c¸ nh©n

- GV hái: Em h·y nh¾c l¹i nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña chñ nghÜa ®Õ quèc?

- HS nhí l¹i kiÕn thøc ®· häc tõ líp 10 ®Ó tr¶ lêi.

- GV nhËn xÐt vµ nh¾c l¹i:

+ H×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn

+ Cã sù kÕt hîp gi÷a t­ b¶n ng©n hµng víi t­ b¶n c«ng nghiÖp t¹o nªn tÇng líp t­ b¶n tµi chÝnh.

+ XuÊt khÈu t­ b¶n ®­îc ®Èy m¹nh.

+ §Èy m¹nh x©m l­îc vµ tranh giµnh thuéc ®Þa.

+ M©u thuÉn vèn cã cña chñ nghÜa t­ b¶n cµng trë nªn s©u s¾c.

- GV yªu cÇu HS liªn hÖ víi t×nh h×nh NhËt B¶n ë cuèi thÕ kØ XIX ®Ó thÊy NhËt B¶n ®· chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa t­ b¶n nh­ thÕ nµo, cã xuÊt hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng.

+ C¸c c«ng ty ®éc quyÒn ë NhËt xuÊt hiÖn nh­ thÕ nµo? Cã vai trß g×?

+ NhËt B¶n cã thùc hiÖn chÝnh s¸ch bµnh tr­íng tranh giµnh thuéc ®Þa kh«ng?

+ M©u thuÉn x· héi ë NhËt biÓu hiÖn nh­ thÕ nµo?

- HS theo dâi SGK theo gîi ý cña GV.

- GV nhËn xÐt, kÕt luËn:

+ Trong 30 n¨m cuèi thÕ kû XIX, chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn nhanh chãng ë NhËt. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®· kÐo theo sù tËp trung trong c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp vµ ng©n hµng. NhiÒu c«ng ty ®éc quyÒn xuÊt hiÖn nh­ Mit-x­i, Mit-su-bi-si… cã kh¶ n¨ng chi phèi lòng ®o¹n c¶ kinh tÕ lÉn chÝnh trÞ ë NhËt B¶n.

 

 

* TÝnh chÊt – ý nghÜa:

C¶i c¸ch Minh TrÞ mang tÝnh chÊt cña mét cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n, më ®­êng cho chñ nghÜa t­ b¶n ph¸t triÓn ë NhËt.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. NhËt B¶n chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-  Trong 30 n¨m cuèi thÕ kû XIX qu¸ tr×nh tËp trung trong c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp víi ng©n hµng ®· ®­a ®Õn sù ra ®êi nh÷ng c«ng ty ®éc quyÒn, MÝt-x­i, Mit-su-bi-si chi phèi ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ NhËt B¶n.

1

 


GV cã thÓ minh ho¹ qua h×nh ¶nh c«ng ty Mit-x­i: “Anh cã thÓ ®i ®Õn NhËt trªn chiÕc tµu thuû cña h·ng Mit-x­i, tµu ch¹y b»ng than ®¸ cña Mit-x­i cËp bÕn c¶ng cña Mit-x­i, sau ®ã ®i tµu ®iÖn cña Mit-x­i ®ãng, ®äc s¸ch do Mit-x­i xuÊt b¶n d­íi ¸nh s¸ng bong ®iÖn do Mit-x­i chÕ t¹o…”

+ Dùa vµo tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh, NhËt B¶n ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch bµnh tr­íng hiÕu chiÕn kh«ng thua kÐm n­íc ph­¬ng T©y nµo.

GV dïng l­îc ®å vÒ sù bµnh tr­íng cña ®Õ quèc NhËt cuèi XIX ®Çu XX ®Ó minh ho¹ cho chÝnh s¸ch bµnh tr­íng cña NhËt:

. N¨m 1874 NhËt x©m l­îc §µi Loan

. N¨m 1894 – 1895 NhËt g©y chiÕn víi Trung Quèc ®Ó tranh giµnh TriÒu Tiªn, uy hiÕp B¾c Kinh, chiÕm cöa biÓn L÷ ThuËn, nhµ Thanh ph¶i nh­îng §µi Loan Liªu §«ng cho NhËt.

. N¨m 1904 – 1905 NhËt g©y chiÕn víi Nga buéc Nga ph¶i nh­êng cöa biÓn L÷ ThuËn, ®¶o Xa-kha-lin, thõa nhËn NhËt B¶n chiÕm ®ãng TriÒu Tiªn.

+ NhËt còng ®· thi hµnh mét chÝnh s¸ch ®èi néi rÊt ph¶n ®éng, bãc lét nÆng nÒ nh©n d©n trong n­íc, nhÊt lµ giai cÊp c«ng nh©n, c«ng nh©n NhËt ph¶i lµm viÖc tõ 12 ®Õn 14 giê mét ngµy trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tåi tÖ, tiÒn l­¬ng thÊp. Sù bãc lét nÆng nÒ cña giíi chñ ®· dÉn ®Õn nhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n. (GV h­íng dÉn HS ®äc SGK)

- GV kÕt luËn: NhËt B¶n ®· trë thµnh n­íc ®Õ quèc.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- Trong 30 n¨m cuèi thÕ kØ XIX, NhËt ®Èy m¹nh chÝnh s¸ch bµnh tr­íng x©m l­îc.

 

 

 

+ N¨m 1874 NhËt B¶n x©m l­îc §µi Loan

+ N¨m 1894 – 1895 chiÕn tranh víi Trung Quèc

 

 

+ N¨m 1904 – 1905 chiÕn tranh víi Nga

 

 

- ChÝnh s¸ch ®èi néi: Bãc lét nÆng nÒ quÇn chóng lao ®éng nhÊt lµ giai cÊp c«ng nh©n, dÉn tíi nhiÒu cuéc ®Êu tranh cua c«ng nh©n.

 

 

 

 

- KÕt luËn: NhËt B¶n ®· trë thµnh n­íc ®Õ quèc.

4. S¬ kÕt bµi häc

- Cñng cè: NhËt B¶n lµ mét n­íc phong kiÕn l¹c hËu ë ch©u ¸, song do thùc hiÖn c¶i c¸ch nªn kh«ng chØ tho¸t khái th©n phËn thuéc ®Þa, mµ cßn trë thµnh mét n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn. §iÒu ®ã chøng tá c¶i c¸ch Minh TrÞ lµ s¸ng suèt vµ phï hîp. ChÝnh sù tiÕn bé s¸ng suèt cña mét «ng vua anh minh ®· lµm thay ®æi vËn mÖnh cña d©n téc, ®­a NhËt B¶n s¸nh ngang víi c¸c n­íc ph­¬ng T©y trë thµnh ®Êt n­íc cã ¶nh h­ëng lín ®Õn ch©u

1

 


¸.

- DÆn dß: Häc bµi cò, tr¶ lêi c©u hái SGK, s­u tÇm t­ liÖu vÒ ®Êt n­íc con ng­êi Ên ®é.

- Bµi tËp:

1. Nèi thêi gian víi sù kiÖn sao cho ®óng.

Sù kiÖn

 

Thêi gian

1. NhËt B¶n chiÕn tranh víi §µi Loan

 

a. 1901

2. NhËt B¶n chiÕn tranh víi Trung Quèc

 

b. 1874

3. NhËt B¶n chiÕn tranh víi Nga

 

c. 1894 - 1895

4. §¶ng x· héi d©n chñ NhËt B¶n thµnh lËp

 

d. 1904 - 1905

2. T×nh tr¹ng kinh tÕ ë c¸c thµnh thÞ, h¶i c¶ng NhËt B¶n tõ ®Çu thÕ kØ XIX nh­ thÕ nµo?

A. Kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn

B. NhiÒu c«ng tr­êng thñ c«ng xuÊt hiÖn

C. MÇm mèng kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn nhanh chãng

D. C¶ A, B, C

3. Giai cÊp nµo ë NhËt B¶n míi ®­îc h×nh thµnh vµ trë nªn giµu cã nh­ng l¹i kh«ng cã quyÒn lùc chÝnh trÞ?

A. T­ s¶n th­¬ng nghiÖp

 

C. Quý téc

B. T­ s¶n c«ng th­¬ng

 

D. Thî thñ c«ng

4. N«ng d©n NhËt B¶n bÞ giai cÊp, tÇng líp nµo bãc lét?

A. Phong kiÕn

B. T­ s¶n th­¬ng nghiÖp

C. T­ s¶n c«ng th­¬ng

 

Bµi 2

Ên ®é

I. môc tiªu bµi häc

1. KiÕn thøc

Sau khi häc song bµi häc, yªu cÇu HS cÇn:

- HiÓu ®­îc nguyªn nh©n cña phong trµo ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc diÔn ra m¹nh mÏ ë Ên §é.

- HiÓu râ vai trß cña giai cÊp t­ s¶n Ên §é phong trµo gi¶i phãng d©n téc. Tinh thÇn ®Êu tranh anh dòng cña n«ng d©n, c«ng nh©n vµ binh lÝnh Ên §é chèng l¹i thùc d©n Anh ®­îc thÓ hiÖn râ nÐt qua cuéc khëi nghÜa Xi-pay.

- N¾m ®ù¬c kh¸i niÖm “ch©u ¸ thøc tØnh” vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc thêi kú ®Õ quèc chñ nghÜa.

2. T­ t­ëng

- Gióp HS thÊy ®­îc sù thèng trÞ d· man, tµn b¹o cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ tinh thÇn kiªn c­êng ®Êu tranh cña nh©n d©n Ên §é ch«ng chñ nghÜa ®Õ quèc.

3. Kü n¨ng

1

 


- RÌn kü n¨ng sö dông l­îc ®å Ên §é ®Ó tr×nh bµy diÔn biÕn c¸c cuéc ®Êu tranh tiªu biÓu.

II. ThiÕt bÞ vµ tµi liÖu d¹y häc

- L­îc ®å phong trµo c¸ch m¹ng Ên §é cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX.

- Tranh ¶nh vÒ ®Êt n­íc Ên §é cuèi thÕ kû XIX ®Çu thÕ kû XX.

- C¸c nh©n vËt lÞch sö cËn ®¹i Ên §é – Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc.

III. TiÕn tr×nh tæ chøc d¹y häc

1. KiÓm tra bµi cò

C©u 1. T¹i sao trong hoµn c¶nh lÞch sö ch©u ¸, NhËt B¶n tho¸t khái th©n phËn thuéc ®Þa trë thµnh mét n­íc ®Õ quèc?

C©u 2. Nh÷ng sù kiÖn nµo chøng tá cuèi thÕ kØ XIX NhËt B¶n chuyÓn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa?

2. DÉn d¾t vµo bµi míi

- GV giíi thiÖu: N¨m 1498 nhµ hµng h¶i Vasco da Gama ®· v­ît mòi H¶o Väng t×m ®­îc con ®­êng bتn tíi tiÓu lôc Ên §é. Tõ ®ã c¸c n­íc ph­¬ng T©y ®· x©m nhËp vµo Ên §é. C¸c n­íc ph­¬ng T©y ®· x©m l­îc Ên §é nh­ nµo? Thùc d©n Anh ®· ®éc chiÕm vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch thèng trÞ trªn ®Êt Ên §é ra sao? Cuéc ®Êu tranh ch«ng chñ nghÜa thùc d©n gi¶i phãng d©n téc Ên §é diÔn ra nh­ thÕ nµo? Chóng ta cïng t×m hiÓu bµi 2. Ên §é ®Ó tr¶ lêi.

3. Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y vµ häc trªn líp

Ho¹t ®éng cña GV vµ HS

KiÕn thøc HS cÇn n¾m

* Ho¹t ®éng 1: C¶ líp, c¸ nh©n

- GV gi¶ng gi¶i vÒ qu¸ tr×nh chñ nghÜa thùc d©n x©m l­îc Ên §é: Ên §é lµ mét ®Êt n­íc réng lín, giµu ®Ñp ®a d¹ng vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn… Tr¶i qua nhiÒu thÕ kØ nh÷ng dßng ng­êi du môc, nh÷ng th­¬ng nh©n, nh÷ng tÝn ®å hµnh h­¬ng ®· cè g¾ng v­ît qua khã kh¨n vµ m¹o hiÓm ®Ó x©m nhËp vµo ®Êt n­íc nµy… sù du nhËp nµy ®· gãp phÇn lµm nªn sù phong phó, ®a d¹ng vÒ v¨n ho¸, vÒ d©n téc, ng«n ng÷ cña Ên §é.

Sau ph¸t kiÕn ®Þa lý t×m ra ®­êng biÓn ®Õn Ên §é cña Vaxco da Gama, thùc d©n ph­¬ng T©y ®· t×m c¸ch x©m nhËp vµo thÞ tr­êng Ên §é. §i ®Çu lµ Bå §µo Nha råi ®Õn Hµ Lan, Anh, Ph¸p, ¸o… §Õn ®Çu thÕ kØ thø XVII nh©n lóc phong kiÕn Ên §é suy yÕu c¸c n­íc ph­¬ng T©y ra søc tranh giµnh Ên §é. 2 thÕ lùc m¹nh h¬n c¶ lµ Anh vµ Ph¸p ngay trªn ®Êt Ên §é (tõ 1746 – 1763). Nhê cã ­u thÕ vÒ kinh tÕ vµ h¹m ®éi m¹nh ë vïng biÓn, Anh ®· lîi c¸c ®èi thñ ®Ó ®éc chiÕm Ên §é vµ ®Æt ¸ch cai trÞ ë Ên §é vµo gi÷a thÕ kØ XVII.

I. T×nh h×nh Ên §é nöa sau thÕ kû XIX

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- Qu¸ tr×nh thùc d©n x©m l­îc Ên §é:

+ Tõ ®Çu thÕ kû XVII chÕ ®é phong kiÕn Ên §é suy yÕu –> c¸c n­íc ph­¬ng T©y chñ yÕu Anh – Ph¸p ®ua nhau x©m l­îc.

+ KÕt qu¶: Gi÷a thÕ kû XVII Anh hoµn toµn x©m l­îc vµ ®Æt ¸ch cai trÞ Ên §é.

1

 


* Ho¹t ®éng 2: C¶ líp, c¸ nh©n

- GV yªu cÇu HS theo dâi SGK ®Ó thÊy ®­îc nh÷ng nÐt lín trong chÝnh s¸ch cai trÞ cña thùc d©n Anh ë Ên §é.

- HS theo dâi SGK, tr¶ lêi.

- GV kÕt luËn vµ gi¶ng gi¶i, minh häa:

+ VÒ kinh tÕ: Thùc d©n Anh khai th¸c Ên §é mét c¸ch quy m«, ra søc v¬ vÐt l­¬ng thùc c¸c nguån nguyªn liÑu vµ bãc lét nh©n c«ng rÎ m¹t ®Ó thu lîi nhuËn.

GV minh häa: Tõ 1873 – 1888 th­¬ng m¹i gi÷a Anh vµ Ên §é t¨ng 60%. Ên §é ph¶i cung cÊp ngµy cµng nhiÒu l­¬ng thùc vµ nguyªn liÖu cho chÝnh quèc. ë n«ng th«n chÝnh quyÒn thùc d©n t¨ng thuÕ, c­ìng ®o¹t ruéng ®Êt, lËp ®ån ®iÒn. Ng­êi n«ng d©n Ên §é ph¶i chÞu lÜnh canh víi møc 60% hoa lîi. Trong 25 n¨m cuèi thÕ kØ XIX ®· cã 18 n¹n ®ãi liªn tiÕp lµm cho 26 triÖu ng­êi chÕt ®ãi. GV dïng bøc tranh minh ho¹ c¶nh ng­êi d©n chÕt ®ãi ë Ên §é ®Ó HS thÊy râ sù t­¬ng ph¶n gi÷a c¶nh ng­êi d©n chÕt ®ãi víi viÖc Ên §é ph¶i xuÊt khÈu ngµy cµng nhiÒu l­¬ng thùc ra n­íc ngoµi. Ng­êi d©n Ên §é sèng trªn vïng nguyªn liÖu b«ng trï phó nh­ng l¹i ¨n mÆc r¸ch r­íi, n­íc xuÊt khÈu g¹o nh­ng ng­êi d©n l¹i thiÕu ¨n vµ chÕt ®ãi tØ lÖ thuËn víi sè g¹o xuÊt khÈu.

+ VÒ chÝnh trÞ – x· héi: Ngµy 1/1/1887 n÷ hoµng Anh Vic-to-ri-a tuyªn bè ®ång thêi lµ n÷ hoµng Ên §é. Thùc d©n Anh ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch chia ®Ó trÞ, mua chuéc giai cÊp thèng trÞ b¶n xø ®Ó lµm tay sai. Thùc d©n Anh tuyªn bè coi träng quyÒn lîi, danh dù, tµi s¶n vµ ®Æc quyÒn cña quý téc, thùc chÊt lµ hîp ph¸p ho¸ chÕ ®é ®¼ng cÊp, biÕn c¸c quý téc ng­êi b¶n xø thµnh tay sai cho thùc d©n Anh, biÕn triÒu d×nh phong kiÕn Ên §é lµ bï nh×n vµ lµ chç dùa cho chóng.

+ VÒ v¨n ho¸ - gi¸o dôc: Thùc d©n Anh thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¸o dôc ngu d©n, khuyÕn khÝch nh÷ng tËp qu¸n l¹c hËu vµ cæ x­a…

- GV hái: Nh÷ng chÝnh s¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Anh ®­a ®Õn hËu qu¶ g×?

- HS suy nghÜ tr¶ lêi.

- GV kÕt luËn: nh©n d©n Ên §é bÇn cïng, ®ãi khæ, thñ c«ng nghiÖp bÞ suy sôp, nªn v¨n minh l©u ®êi bÞ ph¸ ho¹i. QuyÒn d©n téc thiªng liªng cña ng­êi

 

 

 

 

 

- ChÝnh s¸ch cai trÞ cña thùc d©n Anh:

+ VÒ kinh tÕ: Thùc d©n Anh thùc hiÖn chÝnh s¸ch v¬ vÐt tµi nguyªn cïng kiÖt vµ bãc lét nh©n c«ng rÎ m¹t –> nh»m biÕn Ên §é thµnh thÞ tr­êng quan träng cña Anh.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

+ VÒ chÝnh trÞ – x· héi: ChÝnh phñ Anh thiÕt lËp chÕ ®é cai trÞ trùc tiÕp Ên §é víi nh÷ng thñ ®o¹n chñ yÕu lµ: chia ®Ó trÞ, mua chuéc giai cÊp thèng trÞ, kh¬i s©u thï h»n d©n téc, t«n gi¸o, ®¼ng cÊp trong x· héi.

 

 

 

 

 

+ VÒ v¨n ho¸ - gi¸o dôc: Thi hµnh chÝnh s¸ch gi¸o dôc ngu d©n, khuyÕn khÝch tËp qu¸n l¹c hËu vµ hñ tôc cæ x­a.

 

 

1

 


Ên §é bÞ chµ ®¹p. V× vËy phong trµo ®Êu tranh cña c¸c tÇng líp nh©n d©n chèng thùc d©n Anh, gi¶i phãng d©n téc bïng næ quyÕt liÖt, tiªu biÓu lµ cuéc khëi nghÜa Xi-pay.

* Ho¹t ®éng 1: C¶ líp, c¸ nh©n

- GV gi¶i thÝch kh¸i niÖm “Xi-pay”: tªn gäi nh÷ng ®¬n vÞ binh lÝnh ng­êi Ên §é trong qu©n ®éi thùc d©n Anh (n»m trong ©m m­u dïng ng­êi b¶n xø ®¸nh ng­êi b¶n xø cña Anh).

- HS nghe, nhí cã thÓ liªn hÖ víi ViÖt Nam thêi thuéc Ph¸p…

- GV tiÕp tôc hái: t¹i sao binh lÝnh Ên §é n»m trong qu©n ®éi thùc d©n Anh l¹i ®øng lªn khëi nghÜa chèng thùc d©n Anh?

- HS theo dâi SGK t×m c©u tr¶ lêi.

- GV gäi HS tr¶ lêi vµ kÕt luËn: binh lÝnh Xi-pay bÞ sü quan Anh ®èi xö tµn tÖ. L­¬ng cña sü quan Ên chØ b»ng 1/3 l­¬ng cña sü quan Anh cïng cÊp bËc, ng­êi Ên kh«ng ®­îc gi÷ chøc vô cao trong qu©n ®éi. LÝnh Xi-pay ph¶i sèng trong c¸c doanh tr¹i tåi tµn, tr¸i ng­îc víi c¶nh sèng sung tóc cña binh lÝnh Anh. §Æc biÖt sau khi viÖc x©m l­îc Ên §é hoµn thµnh, lÝnh Xi-pay cµng bÞ coi rÎ; tÝn ng­ìng d©n téc cña hä bÞ xóc ph¹m nghiªm träng: hä ph¶i dïng r¨ng ®Ó xÐ c¸c lo¹i giÊy bäc ®¹n ph¸o tÈm mì bß vµ mì lîn, trong khi lÝnh Xi-pay theo ®¹o Hin®u (kiªng ¨n thÞt bß) vµ theo ®¹o Håi (kiªng ¨n thÞt lîn). V× thÕ hä chèng lÖnh cña thùc d©n Anh, næi dËy khëi nghÜa. Tãm l¹i, do binh lÝnh Xi-pay bÞ sü quan Anh ®èi xö tµn tÖ nªn hä bÊt m·n næi dËy ®Êu tranh.

GV nhÊn m¹nh: Duyªn cí trùc tiÕp lµ do binh lÝnh Xi-pay bÞ b¹c ®·i, khinh rÎ, song nguyªn nh©n chÝnh lµ do tinh thÇn d©n téc, tinh thÇn yªu n­íc, ý thøc gi¸c ngé cña binh lÝnh.

* Ho¹t ®éng 2: C¶ líp, c¸ nh©n

- GV dÉn d¾t: Khëi nghÜa Xi-pay diÔn ra nh­ thÕ nµo? Chóng ta cïng t×m hiÓu diÔn biÕn cña khëi nghÜa.

- GV tiÕp tôc yªu cÇu HS theo dâi SGK ®Ó thÊy ®­îc:

+ Thêi gian, ®Þa ®iÓm bñng næ khëi nghÜa

+ Sù ph¸t triÓn, quy m« cña khëi nghÜa

- HËu qu¶

+ Kinh tÕ gi¶m sót, bÇn cïng

+ §êi sèng nh©n d©n ng­êi d©n cùc khæ

 

 

 

II. Cuéc khëi nghÜa Xi-pay (1857 – 1859)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

- Nguyªn nh©n cña cuéc khëi nghÜa lµ do binh lÝnh Xi-pay bÞ thùc d©n Anh ®èi xö tµn tÖ, tinh thÇn d©n téc vµ tÝn ng­ìng bÞ xóc ph¹m –> binh lÝnh bÊt m·n næi dËy ®Êu tranh.

 

 

 

 

 

 

1

 

nguon VI OLET