Ôn thi học sinh giỏi

PHONG CÁCH HỒ CHÍ MINH

(Lª Anh Trµ)

I - Gîi ý

1. XuÊt xø:

Phong c¸ch Hå ChÝ Minh lµ mét phÇn bµi viÕt "Phong c¸ch Hå ChÝ Minh, c¸i vÜ ®¹i g¾n víi c¸i gi¶n dÞ" cña t¸c gi¶ Lª Anh Trµ, trÝch trong cuèn s¸ch "Hå ChÝ Minh vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam", ViÖn V¨n ho¸ xuÊt b¶n, Hµ Néi, 1990.

2. T¸c phÈm:

MÆc dï am t­ưêng vµ ¶nh hư­ëng nÒn v¨n ho¸ nhiÒu n­ưíc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi như­ng phong c¸ch cña Hå ChÝ Minh v« cïng gi¶n dÞ, ®iÒu ®ã ®ư­îc thÓ hiÖn ngay trong ®êi sèng sinh ho¹t cña Ng­ưêi: n¬i ë chØ lµ mét ng«i nhµ sµn nhá bÐ víi nh÷ng ®å ®¹c méc m¹c, trang phôc ®¬n s¬, ¨n uèng ®¹m b¹c.

3. Tãm t¾t:

ViÕt vÒ phong c¸ch Hå ChÝ Minh, t¸c gi¶ ®­ưa ra luËn ®iÓm then chèt: Phong c¸ch Hå ChÝ Minh lµ sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a tÝnh d©n téc vµ tÝnh nh©n lo¹i, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, gi÷a vÜ ®¹i vµ gi¶n dÞ.

§Ó lµm s¸ng tá luËn ®iÓm nµy, t¸c gi¶ ®· vËn dông mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ, víi nh÷ng dÉn chøng x¸c thùc, giµu søc thuyÕt phôc vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ vµ sù gi¶n dÞ, thanh cao trong cuéc sèng sinh ho¹t h»ng ngµy cña B¸c.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Trong bµi th¬ Ng­ưêi ®i t×m h×nh cña n­ưíc, ChÕ Lan Viªn viÕt:

Cã nhí ch¨ng hìi giã rÐt thµnh Ba Lª

Mét viªn g¹ch hång, B¸c chèng l¹i c¶ mét mïa b¨ng gi¸...

§ã lµ nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ B¸c trong thêi gian ®Çu cña cuéc hµnh tr×nh cøu nư­íc gian khæ. C©u th¬ võa mang nghÜa t¶ thùc võa cã ý kh¸i qu¸t s©u xa. Sù ®èi lËp gi÷a mét viªn g¹ch hång gi¶n dÞ víi c¶ mét mïa ®«ng b¨ng gi¸ ®· phÇn nµo nãi lªn søc m¹nh vµ phong th¸i cña vÞ l·nh tô c¸ch m¹ng vÜ ®¹i. Sau nµy, khi ®· trë vÒ Tæ quèc, sèng gi÷a ®ång bµo, ®ång chÝ, d­êng nh­ư chóng ta vÉn gÆp ®· con ng­êi ®· tõng b«n ba kh¾p thÕ giíi Êy:

Nhí Ng­ưêi nh÷ng s¸ng tinh s­ư¬ng

Ung dung yªn ngùa trªn ®­ưêng suèi reo

Nhí ch©n Ng­êi b­ưíc lªn ®Ìo

Ng­êi ®i, rõng nói tr«ng theo bãng Ng­ưêi.

(ViÖt B¾c - Tè H÷u)

Cßn nhiÒu, rÊt nhiÒu nh÷ng bµi th¬, bµi v¨n viÕt vÒ cuéc ®êi ho¹t ®éng còng như­ t×nh c¶m cña B¸c ®èi víi ®Êt nư­íc, nh©n d©n. §iÓm chung næi bËt trong nh÷ng t¸c phÈm Êy lµ phong th¸i ung dung, thanh th¶n cña mét ng­ưêi lu«n biÕt c¸ch lµm chñ cuéc ®êi, lµ phong c¸ch sèng rÊt riªng: phong c¸ch Hå ChÝ Minh.

Víi mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ vµ nh÷ng dÉn chøng võa cô thÓ võa giµu søc thuyÕt phôc, bµi nghÞ luËn x· héi cña Lª Anh Trµ ®· chØ ra sù thèng nhÊt, kÕt hîp hµi hoµ cña c¸c yÕu tè: d©n téc vµ nh©n lo¹i, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i ®Ó lµm nªn sù thèng nhÊt gi÷a sù vÜ ®¹i vµ gi¶n dÞ trong phong c¸ch cña Ng­ưêi.

C¸ch gîi më, dÉn d¾t vÊn ®Ò cña t¸c gi¶ rÊt tù nhiªn vµ hiÖu qu¶. §Ó lÝ gi¶i sù thèng nhÊt gi÷a d©n téc vµ nh©n lo¹i, t¸c gi¶ ®· dÉn ra cuéc ®êi ho¹t ®éng ®Çy tru©n chuyªn, tiÕp xóc víi v¨n ho¸ nhiÒu nư­íc, nhiÒu vïng trªn thÕ giíi... KÕt luËn ®ư­îc ®­a ra sau ®ã hoµn toµn hîp l« gÝch: "Cã thÓ nãi Ýt cã vÞ l·nh tô nµo l¹i am hiÓu nhiÒu vÒ c¸c d©n téc vµ nh©n d©n thÕ giíi, v¨n ho¸ thÕ giíi s©u s¾c nh­ư Chñ tÞch Hå ChÝ Minh... Ng­ưêi còng chÞu ¶nh hư­ëng tÊt c¶ c¸c nÒn v¨n ho¸, ®· tiÕp thu c¸i ®Ñp vµ c¸i hay...". §ã lµ nh÷ng c¨n cø x¸c ®¸ng ®Ó lÝ gi¶i vÒ tÝnh nh©n lo¹i, tÝnh hiÖn ®¹i mét vÕ cña sù hoµ hîp, thèng nhÊt trong phong c¸ch Hå ChÝ Minh.

Ngay sau ®ã, t¸c gi¶ lËp luËn: "Nh­ưng ®iÒu k× l¹ lµ tÊt c¶ nh÷ng ¶nh h­ưëng quèc tÕ ®ã ®· nhµo nÆn víi c¸i gèc v¨n ho¸ d©n téc kh«ng g× lay chuyÓn ®­ưîc ë Ngư­êi, ®Ó trë thµnh mét nh©n c¸ch rÊt ViÖt Nam, mét lèi sèng rÊt b×nh dÞ, rÊt ViÖt Nam, rÊt ph­ư¬ng §«ng, nh­ng còng ®ång thêi rÊt míi, rÊt hiÖn ®¹i..".

§©y cã thÓ coi lµ lËp luËn quan träng nhÊt trong bµi nh»m lµm s¸ng tá luËn ®iÓm chÝnh nãi trªn. Trong thùc tÕ, c¸c yÕu tè "d©n téc" vµ "nh©n lo¹i", "truyÒn thèng" vµ "hiÖn ®¹i" lu«n cã xu h­ưíng lo¹i trõ nhau. YÕu tè nµy tréi lªn sÏ lÊn ¸t yÕu tè kia. Sù kÕt hîp hµi hoµ cña c¸c yÕu tè mang nhiÒu nÐt ®èi lËp Êy trong mét phong c¸ch qu¶ lµ ®iÒu k× diÖu, chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­ưîc bëi mét yÕu tè vư­ît lªn trªn tÊt c¶: ®ã lµ b¶n lÜnh, ý chÝ cña mét ng­ưêi chiÕn sÜ céng s¶n, lµ t×nh c¶m c¸ch m¹ng ®ư­îc nung nÊu bëi lßng yªu nưíc, thư­¬ng d©n v« bê bÕn vµ tinh thÇn s½n sµng quªn m×nh v× sù nghiÖp chung. Hå ChÝ Minh lµ ngư­êi héi tô ®Çy ®ñ nh÷ng phÈm chÊt ®ã.

§Ó cñng cè cho lËp luËn cña m×nh, t¸c gi¶ ®ư­a ra hµng lo¹t dÉn chøng. Nh÷ng chi tiÕt hÕt søc cô thÓ, phæ biÕn: ®ã lµ ng«i nhµ sµn, lµ chiÕc ¸o trÊn thñ, ®«i dÐp lèp ®· tõng ®i vµo th¬ ca như­ mét huyÒn tho¹i, lµ cuéc sèng sinh ho¹t h»ng ngµy, lµ t×nh c¶m th¾m thiÕt ®èi víi ®ång bµo, nhÊt lµ víi c¸c em thiÕu nhi... còng ®· trë thµnh huyÒn tho¹i trong lßng nh©n d©n ViÖt Nam. Víi nh÷ng dÉn chøng sèng ®éng Êy, thñ ph¸p liÖt kª ®ư­îc sö dông ë ®©y kh«ng nh÷ng kh«ng g©y nhµm ch¸n, ®¬n ®iÖu mµ cßn cã t¸c dông thuyÕt phôc h¬n h¼n nh÷ng lêi thuyÕt lÝ dµi dßng.

Trong phÇn cuèi bµi, t¸c gi¶ ®· khiÕn cho bµi viÕt thªm s©u s¾c b»ng c¸ch kÕt nèi gi÷a qu¸ khø víi hiÖn t¹i. Tõ nÕp sèng "gi¶n dÞ vµ thanh ®¹m" cña B¸c, t¸c gi¶ liªn hÖ ®Õn NguyÔn Tr·i, ®Õn NguyÔn BØnh Khiªm c¸c vÞ "hiÒn triÕt" cña non s«ng ®Êt ViÖt:

Thu ¨n m¨ng tróc, ®«ng ¨n gi¸

Xu©n t¾m hå sen, h¹ t¾m ao...

§©y còng lµ mét yÕu tè trong hÖ thèng lËp luËn cña t¸c gi¶. DÉu c¸c yÕu tè so s¸nh kh«ng thËt t­ư¬ng ®ång (B¸c lµ mét chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, lµ Chñ tÞch nư­íc trong khi NguyÔn Tr·i vµ NguyÔn BØnh Khiªm ®ưîc nãi ®Õn trong thêi gian ë Èn, xa l¸nh cuéc sèng s«i ®éng bªn ngoµi) nh­ưng vÉn ®ư­îc vËn dông hîp lÝ nhê c¸ch lËp luËn cã chiÒu s©u: "NÕp sèng gi¶n dÞ vµ thanh ®¹m cña B¸c Hå, còng nh­ư c¸c vÞ danh nho x­ưa, hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét c¸ch tù thÇn th¸nh ho¸, tù lµm cho kh¸c ®êi, h¬n ®êi, mµ ®©y lµ lèi sèng thanh cao, mét c¸ch di dư­ìng tinh thÇn, mét quan niÖm thÈm mÜ vÒ cuéc sèng, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i h¹nh phóc thanh cao cho t©m hån vµ thÓ x¸c".

Bµi v¨n nghÞ luËn nµy gióp chóng ta hiÓu s©u thªm vÒ phong c¸ch cña B¸c Hå, vÞ l·nh tô vÜ ®¹i cña d©n téc ViÖt Nam, danh nh©n v¨n ho¸ cña thÕ giíi.

 

ĐẤU TRANH CHO MỘT THẾ GIỚI HÒA BÌNH

(G. G. M¸c-kÐt)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ v¨n C«-l«m-bi-a G.G. M¸c-kÐt (Gabriel Garcia Marquez) sinh n¨m 1928. N¨m 1936, tèt nghiÖp tó tµi, «ng vµo häc ngµnh LuËt t¹i trư­êng ®¹i häc Tæng hîp B«-g«-ta vµ viÕt nh÷ng truyÖn ng¾n ®Çu tay.

Ga-bri-en G¸c-xi-a M¸c-kÐt lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu tiÓu thuyÕt theo khuynh hư­íng hiÖn thùc huyÒn ¶o næi tiÕng. ¤ng tõng ®ư­îc nhËn gi¶i thư­ëng N«-ben v¨n häc n¨m 1982.

G. G. M¸c-kÐt cã mét sù nghiÖp s¸ng t¸c ®å sé, nh­ưng næi tiÕng nhÊt lµ cuèn Tr¨m n¨m c« ®¬n (1967) - tiÓu thuyÕt ®ư­îc tÆng Gi¶i Chianchian« cña I-ta-li-a, ®ư­îc Ph¸p c«ng nhËn lµ cuèn s¸ch n­ưíc ngoµi hay nhÊt trong n¨m, ®­ưîc giíi phª b×nh v¨n häc ë MÜ xÕp lµ mét trong 12 cuèn s¸ch hay nhÊt trong nh÷ng n¨m s¸u mư­¬i cña thÕ kØ XX.

Toµn bé s¸ng t¸c cña G. G. M¸c-kÐt xoay quanh trôc chñ ®Ò chÝnh: sù c« ®¬n - mÆt tr¸i cña t×nh ®oµn kÕt, lßng th­ư¬ng yªu gi÷a con ngư­êi.

2. T¸c phÈm:

V¨n b¶n §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh tr×nh bµy nh÷ng ý kiÕn cña t¸c gi¶ xung quanh hiÓm ho¹ h¹t nh©n, ®ång thêi kªu gäi thÕ giíi nç lùc hµnh ®éng ®Ó ng¨n chÆn, ®Èy lïi nguy c¬ vÒ mét th¶m ho¹ cã thÓ huû diÖt toµn bé sù sèng trªn tr¸i ®Êt.

3. Tãm t¾t:

§©y lµ mét bµi v¨n nghÞ luËn x· héi. T¸c gi¶ nªu ra hai luËn ®iÓm c¬ b¶n cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau:

 Nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n ®e do¹ cuéc sèng trªn tr¸i ®Êt.

 NhiÖm vô cÊp b¸ch cña nh©n lo¹i lµ ph¶i ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã, ®ång thêi ®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh.

§Ó lµm s¸ng tá hai luËn ®iÓm trªn, t¸c gi¶ ®· ®­a ra mét hÖ thèng lËp luËn chÆt chÏ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng dÉn chøng rÊt cô thÓ, x¸c thùc, giµu søc thuyÕt phôc.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Chóng ta ®ang sèng trong mét thÕ giíi mµ tr×nh ®é khoa häc kü thuËt ®ang ph¸t triÓn víi mét tèc ®é ®¸ng kinh ng¹c: nh÷ng thµnh tùu cña ngµy h«m nay, rÊt cã thÓ chØ ngµy mai ®· thµnh l¹c hËu. §· tõng cã nh÷ng ý kiÕn bi quan cho r»ng: trong khi cña c¶i x· héi t¨ng theo cÊp sè céng th× d©n sè tr¸i ®Êt l¹i t¨ng theo cÊp sè nh©n, con ng­ưêi sÏ ngµy cµng ®ãi khæ. Tuy nhiªn, nhê cã sù ph¸t triÓn như­ vò b·o cña khoa häc kÜ thuËt, cña c¶i x· héi ngµy cµng dåi dµo h¬n, sè ng­ưêi ®ãi nghÌo ngµy cµng gi¶m ®i...

§ã lµ nh÷ng yÕu tè tÝch cùc trong sù ph¸t triÓn cña khoa häc mµ phÇn lín chóng ta ®Òu nhËn thÊy. Tuy nhiªn, mÆt tr¸i cña sù ph¸t triÓn ®ã th× hÇu nh­ rÊt Ýt ng­êi cã thÓ nhËn thøc ®ư­îc. Bµi viÕt cña nhµ v¨n G¸c-xi-a M¸c-kÐt ®· giãng lªn mét håi chu«ng c¶nh tØnh nh©n lo¹i trư­íc nguy c¬ ®ang hiÖn h÷u cña mét cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n th¶m khèc cã kh¶ n¨ng huû diÖt toµn bé sù sèng trªn hµnh tinh xanh mµ phư¬ng tiÖn cña cuéc chiÕn tranh Êy  mØa mai thay  l¹i lµ hÖ qu¶ cña sù ph¸t triÓn khoa häc nh­ư vò b·o kia.

VÊn ®Ò ®­ưîc kh¬i gîi hÕt søc Ên tư­îng: "Chóng ta ®ang ë ®©u? H«m nay ngµy 8 - 8 - 1986, h¬n 50.000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n ®· ®­îc bè trÝ kh¾p hµnh tinh. Nãi n«m na ra, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ mçi ngưêi kh«ng trõ trÎ con, ®ang ngåi trªn mét thïng 4 tÊn thuèc næ: tÊt c¶ chç ®ã næ tung lªn sÏ lµm biÕn hÕt th¶y, kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ m­êi hai lÇn, mäi dÊu vÕt cña sù sèng trªn tr¸i §Êt".

Søc t¸c ®éng cña ®o¹n v¨n nµy chñ yÕu bëi nh÷ng con sè thèng kª cô thÓ: 50.000 ®Çu ®¹n h¹t nh©n; 4 tÊn thuèc næ; kh«ng ph¶i mét lÇn mµ lµ m­êi hai lÇn... Th«ng ®iÖp vÒ nguy c¬ huû diÖt sù sèng ®­îc truyÒn t¶i víi mét kh¶ n¨ng t¸c ®éng m¹nh mÏ vµo t­ư duy b¹n ®äc. Kh«ng chØ cã thÕ, trong nh÷ng c©u v¨n tiÕp theo, t¸c gi¶ cßn më réng ph¹m vi ra toµn hÖ MÆt Trêi, dÉn c¶ ®iÓn tÝch trong thÇn tho¹i Hi L¹p nh»m lµm t¨ng søc thuyÕt phôc.

Trong phÇn tiÕp theo, t¸c gi¶ ®­a ra hµng lo¹t so s¸nh nh»m thÓ hiÖn sù bÊt hîp lÝ trong xu hư­íng ph¸t triÓn cña khoa häc hiÖn ®¹i: tØ lÖ phôc vô cho viÖc n©ng cao ®êi sèng nh©n lo¹i qu¸ thÊp trong khi tØ lÖ phôc vô cho chiÕn tranh l¹i qu¸ cao. VÉn lµ nh÷ng con sè thèng kª ®Çy søc nÆng:

 100 tØ ®« la cho trÎ em nghÌo khæ t­¬ng ®­¬ng víi 100 m¸y bay nÐm bom chiÕn l­îc B.1B hoÆc d­íi 7.000 tªn löa v­ît ®¹i ch©u;

 Gi¸ 10 chiÕc tµu s©n bay mang vò khÝ h¹t nh©n ®ñ ®Ó thùc hiÖn ch­ư¬ng tr×nh phßng bÖnh trong cïng 14 n¨m, b¶o vÖ cho h¬n 1 tØ ng­êi khái bÖnh sèt rÐt;

 Hai chiÕc tµu ngÇm mang vò khÝ h¹t nh©n lµ ®ñ tiÒn xo¸ n¹n mï ch÷ cho toµn thÕ giíi...

§ã lµ nh÷ng con sè v­ưît lªn trªn c¶ nh÷ng gi¸ trÞ thèng kª bëi nã cßn cã gi¸ trÞ tè c¸o bëi ®iÒu nghÞch lÝ lµ trong khi c¸c ch­ư¬ng tr×nh phôc vô chiÕn tranh ®Òu ®· hoÆc ch¾c ch¾n trë thµnh hiÖn thùc th× c¸c ch­ư¬ng tr×nh cøu trî trÎ em nghÌo hay xo¸ n¹n mï ch÷ chØ lµ sù tÝnh to¸n gi¶ thiÕt vµ kh«ng biÕt ®Õn bao giê míi trë thµnh hiÖn thùc. Trong khÝa c¹nh nµy th× râ rµng lµ khoa häc ®ang ph¸t triÓn ngư­îc l¹i nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n mµ tõ bao ®êi nay con ngư­êi vÉn h»ng x©y dùng.

VÉn b»ng phÐp suy luËn l« gÝch vµ nh÷ng con sè thèng kª nãng báng, t¸c gi¶ ®Èy m©u thuÉn lªn ®Õn ®Ønh ®iÓm: sù ph¸t triÓn vò khÝ h¹t nh©n kh«ng chØ ®i ng­îc l¹i lÝ trÝ cña con ng­êi mµ cßn ®i ng­ưîc l¹i lÝ trÝ tù nhiªn. Sù ®èi lËp khñng khiÕp gi÷a 380 triÖu n¨m, 180 triÖu n¨m, bèn kû ®Þa chÊt (hµng chôc triÖu n¨m) víi kho¶ng thêi gian ®ñ ®Ó "bÊm nót mét c¸i" ®· ph¬i bµy toµn bé tÝnh chÊt phi lÝ còng nh­ sù nguy hiÓm cña ch­ư¬ng tr×nh vò khÝ h¹t nh©n mµ c¸c n­ưíc giµu cã ®ang theo ®uæi. B»ng c¸ch Êy, rÊt cã thÓ con ngư­êi ®ang phñ nhËn, thËm chÝ xo¸ bá toµn bé qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña tù nhiªn vµ x· héi tõ hµng tr¨m triÖu n¨m qua. §ã kh«ng chØ lµ sù phª ph¸n mµ cßn lµ sù kÕt téi.

§ã lµ toµn bé luËn ®iÓm thø nhÊt, chiÕm ®Õn h¬n ba phÇn t­ư dung l­ưîng cña bµi viÕt nµy. ë luËn ®iÓm thø hai, thñ ph¸p t­ư¬ng ph¶n ®· ®­ưîc vËn dông triÖt ®Ó. Ngay sau lêi kÕt téi trªn ®©y, t¸c gi¶ kªu gäi:

"Chóng ta ®Õn ®©y ®Ó cè g¾ng chèng l¹i viÖc ®ã, ®em l¹i tiÕng nãi cña chóng ta tham gia vµo b¶n ®ång ca cña nh÷ng ng­ưêi ®ßi hái mét thÕ giíi kh«ng cã vò khÝ vµ mét cuéc sèng hoµ b×nh, c«ng b»ng. Nh­ưng dï cho tai ho¹ x¶y ra th× sù cã mÆt cña chóng ta ë ®©y còng kh«ng ph¶i lµ v« Ých".

§ã kh«ng h¼n lµ mét lêi kªu gäi thèng thiÕt vµ m¹nh mÏ, tuy nhiªn kh«ng v× thÕ mµ nã kÐm søc thuyÕt phôc. ChÝnh dư­ ©m cña luËn ®iÓm thø nhÊt ®· t¹o nªn hiÖu qu¶ cho luËn ®iÓm thø hai nµy. Nh÷ng lêi kªu gäi cña t¸c gi¶ gÇn nh­ư nh÷ng lêi t©m sù nh­ng thÊm thÝa tËn ®¸y lßng. Ch­a hÕt, t¸c gi¶ cßn tư­ëng tư­îng ra tÊn th¶m kÞch h¹t nh©n vµ ®Ò nghÞ më "mét ng©n hµng l­u tr÷ trÝ nhí". Lêi ®Ò nghÞ t­ưëng như­ rÊt kh«ng thùc Êy l¹i trë nªn rÊt thùc trong hoµn c¶nh cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo.

Trong luËn ®iÓm thø hai nµy, t¸c gi¶ hÇu như­ kh«ng sö dông mét dÉn chøng hay mét con sè thèng kª nµo. Nh­ưng c¸ch dÉn d¾t vÊn ®Ò, lêi t©m sù tha thiÕt mang ©m ®iÖu xãt xa cña t¸c gi¶ ®· t¸c ®éng m¹nh ®Õn l­¬ng tri nh©n lo¹i tiÕn bé. T¸c gi¶ kh«ng chØ ra thÕ lùc nµo ®· vËn dông nh÷ng ph¸t minh khoa häc vµo môc ®Ých xÊu xa bëi ®ã d­êng như­ kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých chÝnh cña bµi viÕt nµy nh­ưng «ng ®· gióp nh©n lo¹i nhËn thøc ®­ưîc nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n lµ hoµn toµn cã thùc vµ ng¨n chÆn nguy c¬ ®ã, ®ång thêi ®Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh sÏ lµ nhiÖm vô quan träng nhÊt cña nh©n lo¹i trong thÕ kØ XXI.

 

TUYÊN BỐ THẾ GIỚI VỀ SỰ SỐNG CÒN, QUYỀN ĐƯỢC BẢO VỆ VÀ PHÁT TRIỂN CỦA TRẺ EM

I - Gîi ý

1. XuÊt xø:

V¨n b¶n Tuyªn bè thÕ giíi vÒ sù sèng cßn, quyÒn ®­ưîc b¶o vÖ vµ ph¸t trØen cña trÎ em ®­îc trÝch tõ Tuyªn bè cña Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em häp t¹i Liªn hîp quèc ngµy 30-9-1990, in trong cuèn "ViÖt Nam vµ c¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn trÎ em", NXB ChÝnh trÞ quèc gia - Uû ban B¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em ViÖt Nam, 1997.

2. Tãm t¾t:

Tuy chØ lµ mét trÝch ®o¹n nh­ưng bµi viÕt nµy cã thÓ coi lµ mét v¨n b¶n kh¸ hoµn chØnh vÒ hiÖn thùc vµ t­ư¬ng lai cña trÎ em còng như­ nh÷ng nhiÖm vô cÊp thiÕt mµ céng ®ång quèc tÕ ph¶i thùc hiÖn nh»m ®¶m b¶o cho trÎ em cã ®­îc mét t­ư¬ng lai t­ư¬i s¸ng.

Ngoµi hai ý më ®Çu, bµi viÕt ®­ưîc chia thµnh ba phÇn rÊt râ rµng:

PhÇn mét (sù th¸ch thøc): thùc tr¹ng cuéc sèng khèn khæ cña rÊt nhiÒu trÎ em trªn thÕ giíi, nh÷ng th¸ch thøc ®Æt ra víi c¸c nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ.

PhÇn hai (c¬ héi): nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®èi víi viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cuéc sèng, ®¶m b¶o tư¬ng lai cho trÎ em.

PhÇn ba (nhiÖm vô): nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ, cÊp thiÕt cÇn thùc hiÖn nh»m b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn ®êi sèng, v× t­ư¬ng lai cña trÎ em.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Sinh thêi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· tõng d¹y:

TrÎ em như­ bóp trªn cµnh

BiÕt ¨n ngñ, biÕt häc hµnh lµ ngoan.

TrÎ em lµ t­ư¬ng lai ®Êt n­ưíc. Suy réng ra, sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi trong tư­¬ng lai phô thuéc rÊt nhiÒu vµo cuéc sèng vµ sù ph¸t triÓn cña trÎ em h«m nay. Cµng ngµy, vÊn ®Ò ®ã cµng ®­ưîc nhËn thøc râ rµng h¬n trªn phư­¬ng diÖn quèc tÕ. N¨m 1990, Héi nghÞ cÊp cao thÕ giíi vÒ trÎ em ®· ®ư­îc tæ chøc. T¹i ®ã, c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c n­íc ®· ®­a ra b¶n Tuyªn bè vÒ sù sèng cßn, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn cña trÎ em. Bµi viÕt nµy ®· trÝch dÉn nh÷ng ý c¬ b¶n nhÊt cña b¶n Tuyªn bè ®ã.

Ngay trong phÇn më ®Çu, b¶n Tuyªn bè ®· kh¼ng ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm còng như­ nh÷ng quyÒn lîi c¬ b¶n cña trÎ em. Tõ ®ã, c¸c t¸c gi¶ b¾t vµo m¹ch chÝnh víi nh÷ng ý kiÕn hÕt søc c¬ b¶n vµ l« gÝch.

Trong phÇn thø nhÊt, t¸c gi¶ nªu ra hµng lo¹t vÊn ®Ò cã vÒ thùc tr¹ng còng như­ sù vi ph¹m nghiªm träng quyÒn cña trÎ em. §ã lµ sù bãc lét, ®µy ®o¹ mét c¸ch tµn nhÉn, lµ cuéc sèng khèn khæ cña trÎ em ë c¸c nư­íc nghÌo. Trong hoµn c¶nh Êy, nh÷ng con sè thèng kª rÊt cã søc nÆng ("Mçi ngµy, cã hµng triÖu trÎ em ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng th¶m ho¹ cña ®ãi nghÌo vµ khñng ho¶ng kinh tÕ, cña n¹n ®ãi, t×nh tr¹ng v« gia c­ư, dÞch bÖnh...; Mçi ngµy cã tíi 40000 trÎ em chÕt do suy dinh d­ưìng vµ bÖnh tËt,..."). Nh÷ng con sè biÕt nãi Êy thùc sù lµ lêi c¶nh b¸o ®èi víi nh©n lo¹i.

Víi néi dung như­ vËy nh­ng c¸c t¸c gi¶ l¹i ®Æt tªn cho phÇn nµy lµ Sù th¸ch thøc. Míi ®äc, cã c¶m tưëng gi÷a ®Ò môc vµ néi dung kh«ng thËt thèng nhÊt. Tuy nhiªn, ®ã l¹i lµ yÕu tè liªn kÕt gi÷a c¸c phÇn trong v¨n b¶n nµy. T¸c gi¶ ®· sö dông ph­ư¬ng ph¸p "®ßn bÈy": hiÖn thùc cµng ®­ưîc chØ râ bao nhiªu th× nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra sau ®ã l¹i cµng ®ư­îc quan t©m bÊy nhiªu.

Trong phÇn tiÕp theo, c¸c t¸c gi¶ tr×nh bµy nh÷ng ®iÒu kiÖn thÝch hîp (hay nh÷ng c¬ héi) cho nh÷ng ho¹t ®éng v× quyÒn cña trÎ em. §ã lµ nh÷ng ph­ư¬ng tiÖn vµ kiÕn thøc, lµ sù hîp t¸c, nhÊt trÝ cña céng ®ång thÕ giíi cïng sù t¨ng trư­ëng kinh tÕ, sù biÕn ®æi cña x· héi... trong ®ã c¸c t¸c gi¶ nhÊn m¹nh ®Õn nh©n tè con ngư­êi. B»ng nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc, con ng­êi hoµn toµn cã thÓ lµm chñ ®­îc t­ư¬ng lai cña m×nh khi quan t©m tho¶ ®¸ng ®Õn c¸c thÕ hÖ t­ư¬ng lai.

Trong phÇn NhiÖm vô, c¸c t¸c gi¶ nªu ra t¸m nhiÖm vô hÕt søc c¬ b¶n vµ cÊp thiÕt. Cã thÓ tãm t¾t l¹i như­ sau:

1. T¨ng c­ưêng søc khoÎ vµ chÕ ®é dinh d­ưìng cña trÎ em.

2. Quan t©m s¨n sãc nhiÒu h¬n ®Õn trÎ em bÞ tµn tËt, trÎ em cã hoµn c¶nh sèng ®Æc biÖt khã kh¨n.

3. §¶m b¶o quyÒn b×nh ®¼ng nam - n÷ (®èi xö b×nh ®¼ng víi c¸c em g¸i).

4. B¶o ®¶m cho trÎ em ®­îc häc hÕt bËc gi¸o dôc c¬ së.

5. CÇn nhÊn m¹nh tr¸ch nhiÖm kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.

6. CÇn gióp trÎ em nhËn thøc ®­îc gi¸ trÞ cña b¶n th©n.

7. B¶o ®¶m sù t¨ng tr­ưëng, ph¸t triÓn ®Òu ®Æn nÒn kinh tÕ.

8. CÇn cã sù hîp t¸c quèc tÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cÊp b¸ch trªn ®©y.

Víi nh÷ng ý hÕt søc ng¾n gän, ®­îc tr×nh bµy râ rµng, dÔ hiÓu, b¶n Tuyªn bè nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa ®èi víi mçi ng­êi, mçi thµnh viªn trong céng ®ång quèc tÕ mµ cßn cã t¸c dông kªu gäi, tËp hîp mäi ngư­êi, mäi quèc gia cïng hµnh ®éng v× cuéc sèng vµ sù ph¸t triÓn cña trÎ em, v× t­ư¬ng lai cña chÝnh loµi ngư­êi.

 

CHUYỆN NGƯỜI CON GÁI NAM XƯƠNG

(TrÝch TruyÒn k× m¹n lôc - NguyÔn D÷)

I- Gîi ý

1. T¸c gi¶:

NguyÔn D÷ (ch­a râ n¨m sinh, n¨m mÊt), ng­êi huyÖn Trư­êng T©n, nay lµ huyÖn Thanh MiÖn, tØnh H¶i D­ư¬ng. NguyÔn D÷ sèng ë thÕ kØ XVI, lµ thêi k× triÒu ®×nh nhµ Lª ®· b¾t ®Çu khñng ho¶ng, c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn bÝnh, g©y ra nh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi. ¤ng häc réng, tµi cao, như­ng chØ lµm quan cã mét n¨m råi xin nghØ.

2. T¸c phÈm:

T¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ lµ TruyÒn k× m¹n lôc, gåm 20 truyÖn viÕt b»ng t¶n v¨n, xen lÉn biÒn v¨n vµ th¬ ca, cuèi mçi truyÖn thư­êng cã lêi b×nh cña t¸c gi¶, hoÆc cña mét ng­ưêi cïng quan ®iÓm víi t¸c gi¶.

ChuyÖn ng­ưêi con g¸i Nam X­ư¬ng thÓ hiÖn niÒm c¶m thư­¬ng cña t¸c gi¶ ®èi víi sè phËn oan nghiÖt, ®ång thêi ca ngîi vÎ ®Ñp truyÒn thèng cña cña ng­ưêi phô n÷ ViÖt Nam dư­íi chÕ ®é phong kiÕn.

... VÒ mÆt néi dung, TruyÒn k× m¹n lôc chøa ®ùng néi dung ph¶n ¸nh hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ nh©n ®¹o s©u s¾c. T¸c phÈm còng ®ång thêi cho thÊy nh÷ng phøc t¹p trong t­ư t­ưëng nhµ v¨n.

NguyÔn D÷ ph¶n ¸nh hiÖn thùc x· héi thêi ®¹i m×nh qua thÓ truyÒn k× nªn t¸c gi¶ th­êng lÊy x­a ®Ó nãi nay, lÊy c¸i k× ®Ó nãi c¸i thùc. §äc TruyÒn k× m¹n lôc nÕu biÕt bãc t¸ch ra c¸i vá k× ¶o sÏ thÊy c¸i cèt lâi hiÖn thùc, phñi ®i líp s­ư¬ng khãi thêi gian x­a cò, sÏ thÊy bé mÆt x· héi ®ư­¬ng thêi. §êi sèng x· héi d­ưíi ngßi bót truyÒn k× cña nhµ v¨n hiÖn lªn kh¸ toµn diÖn cuéc sèng ngư­êi d©n tõ bé m¸y nhµ n­ưíc víi quan tham l¹i nhòng ®Õn nh÷ng quan hÖ víi nÒn ®¹o ®øc ®åi phong b¹i tôc.

NÕu khi phª ph¸n, tè c¸o hiÖn thùc x· héi, NguyÔn D÷ chñ yÕu ®øng trªn lËp tr­ưêng ®¹o ®øc th× khi ph¶n ¸nh sè phËn con ng­ưêi, «ng l¹i xuÊt ph¸t tù lËp trư­êng nh©n v¨n. ChÝnh v× vËy, TruyÒn k× m¹n lôc chøa ®ùng mét néi dung nh©n ®¹o s©u s¾c. VÒ ph­ư¬ng diÖn nµy, NguyÔn D÷ lµ mét trong nh÷ng nhµ v¨n më ®Çu cho chñ nghÜa nh©n v¨n trong v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam. TruyÒn k× m¹n lôc ph¶n ¸nh sè phËn con ngư­êi chñ yÕu qua sè phËn cña ng­êi phô n÷, ®ång thêi hư­íng tíi nh÷ng gi¶i ph¸p x· héi, nh­ưng vÉn bÕ t¾c trªn ®ư­êng ®i t×m h¹nh phóc cho con ngư­êi". (Tõ ®iÓn v¨n häc - NXB ThÕ giíi, 2005).

3. ThÓ lo¹i:

TruyÖn truyÒn k× lµ nh÷ng truyÖn k× l¹ ®ư­îc l­u truyÒn. TruyÒn k× m¹n lôc cña NguyÔn D÷ lµ sù ghi chÐp t¶n m¹n vÒ nh÷ng truyÖn Êy. T¸c phÈm ®­ưîc viÕt b»ng ch÷ H¸n, khai th¸c c¸c truyÖn cæ d©n gian, c¸c truyÒn thuyÕt lÞch sö, d· sö cña ViÖt Nam. Nh©n vËt chÝnh trong TruyÒn k× m¹n lôc phÇn lín lµ nh÷ng ng­ưêi phô n÷ ®øc h¹nh như­ng l¹i bÞ c¸c thÕ lùc phong kiÕn, lÔ gi¸o kh¾c nghiÖt x« ®Èy vµo nh÷ng c¶nh ngé Ðo le, oan khuÊt. Bªn c¹nh ®ã cßn cã kiÓu nh©n vËt lµ nh÷ng ngư­êi trÝ thøc cã t©m huyÕt nh­ưng bÊt m·n víi thêi cuéc, kh«ng chÞu trãi m×nh vµo vßng danh lîi chËt hÑp.

4. Tãm t¾t:

C©u chuyÖn kÓ vÒ Vò ThÞ ThiÕt - ngư­êi con g¸i quª ë Nam Xư­¬ng, tÝnh t×nh nÕt na thuú mÞ. LÊy chång lµ Tr­ư¬ng Sinh ch­a ®­ưîc bao l©u th× chµng ph¶i ®i lÝnh, nµng ë nhµ phông d­ưìng mÑ giµ vµ nu«i con nhá. §Ó dç con, nµng th­ưêng chØ bãng m×nh trªn tư­êng vµ b¶o ®ã lµ cha nã. Khi Trư­¬ng Sinh vÒ th× con ®· biÕt nãi. §øa bÐ ng©y th¬ kÓ víi Tr­ư¬ng Sinh vÒ ngư­êi ®ªm ®ªm vÉn ®Õn nhµ. Trư­¬ng Sinh s½n cã tÝnh ghen, m¾ng nhiÕc vµ ®uæi vî ®i. PhÉn uÊt, Vò ThÞ ThiÕt ch¹y ra bÕn Hoµng Giang tù vÉn. Khi hiÓu ra nçi oan cña vî th× ®· muén, Tr­ư¬ng Sinh lËp ®µn gi¶i oan cho nµng.

Còng cã thÓ t¹m chia truyÖn thµnh hai phÇn, lÊy mèc lµ viÖc Vò Nư­¬ng nh¶y xuèng s«ng tù tö:

- §o¹n 1 (tõ ®Çu ®Õn "vµ xin chÞu kh¾p mäi ng­ưêi phØ nhæ"): bÞ chång nghi oan. Vò N­ư¬ng tù vÉn.

- §o¹n 2 (cßn l¹i): nçi oan ®ư­îc gi¶i, Vò N­ư¬ng ®­îc cøu sèng như­ng vÉn kh«ng trë vÒ ®oµn tô cïng gia ®×nh.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Cã lÏ ngư­êi ViÖt Nam chóng ta ai còng hiÓu vµ biÕt c¸ch sö dông côm tõ "oan ThÞ KÝnh"  mét nçi oan khuÊt mµ ng­êi bÞ oan kh«ng cã c¸ch g× ®Ó thanh minh. ThÞ KÝnh chØ ®­ưîc gi¶i oan nhê §øc PhËt hay nãi ®óng h¬n lµ nhê tÊm lßng bao dung ®é l­ưîng, lu«n hiÓu thÊu vµ s½n sµng bªnh vùc cho nh÷ng con ngưêi bÐ nhá, thua thiÖt, oan øc trong x· héi cña nh÷ng nghÖ sÜ d©n gian.

Ng­ưêi phô n÷ trong ChuyÖn ng­ưêi con g¸i Nam X­ư¬ng kh«ng cã ®­îc c¸i may m¾n như­ ThÞ KÝnh mÆc dï nçi oan cña nµng còng kh«ng kÐm g×, thËm chÝ kÕt côc cßn bi th¶m h¬n. ThÞ KÝnh ®­ưîc lªn toµ sen trong khi ngư­êi phô n÷ nµy ph¶i t×m ®Õn c¸i chÕt ®Ó chøng tá sù trong s¹ch cña m×nh. MÆc dï vËy, nh©n vËt nµy vÉn kh«ng ®­ưîc nhiÒu ng­ưêi biÕt ®Õn, cã lÏ bëi ph­ư¬ng thøc kÓ. Ai còng biÕt ®Õn ThÞ KÝnh v× c©u chuyÖn vÒ nµng ®­ưîc thÓ hiÖn qua mét vë chÌo  mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt d©n gian quen thuéc, ®ư­îc nh©n d©n ­ưa thÝch tõ xa x­a, trong khi Ng­ưêi con g¸i Nam X­ư¬ng lµ mét t¸c phÈm v¨n häc viÕt thêi trung ®¹i (trong ®iÒu kiÖn x· héi phong kiÕn, nh©n d©n lao ®éng hÇu hÕt ®Òu kh«ng biÕt ch÷). Ngµy nay ®äc l¹i t¸c phÈm nµy, chóng ta cã thÓ hiÓu thªm rÊt nhiÒu ®iÒu vÒ th©n phËn nh÷ng ng­ưêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn qua nghÖ thuËt dùng truyÖn, dÉn d¾t m¹ch truyÖn còng như­ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, c¸ch thøc kÕt hîp c¸c phư­¬ng thøc tù sù, tr÷ t×nh vµ kÞch cña t¸c gi¶.

Trong phÇn ®Çu cña truyÖn, trư­íc khi biÕn cè lín x¶y ra, t¸c gi¶ ®· dµnh kh¸ nhiÒu lêi ®Ó ca ngîi vÎ ®Ñp cña ng­ưêi phô n÷, tõ nhan s¾c cho ®Õn ®øc h¹nh. HÇu như­ kh«ng cã sù kiÖn nµo thËt ®Æc biÖt ngoµi nh÷ng chi tiÕt (tiÔn chång ®i lÝnh, ®èi xö víi mÑ chång...) chøng tá nµng lµ mét ng­êi con g¸i ®Ñp ng­ưêi ®Ñp nÕt, mét ng­ưêi vî hiÒn, mét ng­ưêi con d©u hiÕu th¶o. ChØ cã mét chi tiÕt ë ®o¹n më ®Çu: "Song Trư¬ng cã tÝnh ®a nghi, ®èi víi vî phßng ngõa qu¸ søc". B¹n ®äc cã thÓ dÔ bá qua chi tiÕt nµy v× víi phÈm h¹nh cña nµng, dÉu Tr­ư¬ng Sinh cã ®a nghi ®Õn ®©u còng khã cã thÓ x¶y ra chuyÖn g× ®ư­îc.

Nh­ưng ®ã l¹i lµ mét chi tiÕt rÊt quan träng, thÓ hiÖn tµi kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶. Chi tiÕt nhá ®­îc cµi rÊt khÐo ®ã chÝnh lµ sîi d©y nèi gi÷a phÇn tr­ưíc vµ phÇn sau, x©u chuçi c¸c yÕu tè trong truyÖn, ®ång thêi gióp b¹n ®äc hiÓu ®ư­îc néi dung t­ư tư­ëng cña t¸c phÈm.

M¹ch truyÖn ®­ưîc dÉn rÊt tù nhiªn. Sau khi giÆc tan, Tr­ư¬ng Sinh trë vÒ nhµ, bÕ ®øa con nhá ra th¨m mé mÑ. Th»ng bÐ quÊy khãc, khi Sinh dç dµnh th× nã nãi:

 "¤ hay! ThÕ ra «ng còng lµ cha t«i ­? ¤ng l¹i biÕt nãi, chø kh«ng nh­ cha t«i tr­ưíc kia chØ nÝn thin thÝt".

ThËt ch¼ng kh¸c g× mét tiÕng sÐt bÊt chît. Lêi con trÎ v« t×nh ®· thæi bïng lªn ngän löa ghen tu«ng trong lßng ng­ưêi ®µn «ng ®a nghi (t¸c gi¶ ®· nãi ®Õn tõ ®Çu). NÕu coi ®©y lµ mét vë kÞch th× lêi nãi cña ®øa con chÝnh lµ nót th¾t, më ra m©u thuÉn ®ång thêi ngay lËp tøc ®Èy m©u thuÉn lªn cao. Sau khi g¹n hái con, nghe th»ng bÐ nãi cã mét ng­êi ®µn «ng "®ªm nµo còng ®Õn, mÑ §¶n ®i còng ®i, mÑ §¶n ngåi còng ngåi...", mèi nghi ngê cña Sinh ®èi víi vî ®· ®Õn møc kh«ng thÓ nµo gì ra ®ư­îc.

Mét lÇn n÷a, chi tiÕt vÒ tÝnh hay ghen cña Sinh ph¸t huy t¸c dông triÖt ®Ó. Nã lÝ gi¶i diÔn biÕn c©u chuyÖn, ®ång thêi gi¶i ®¸p nh÷ng th¾c m¾c cña b¹n ®äc mét c¸ch hîp lÝ. T¹i sao Sinh kh«ng chÞu nghe lêi ng­ưêi vî thanh minh? T¹i sao Sinh kh«ng nãi cho vî biÕt lÝ do m×nh tøc giËn như­ thÕ? (NÕu Sinh nãi ra th× ngay lËp tøc c©u chuyÖn sÏ s¸ng tá). §ã chÝnh lµ hÖ qu¶ cña tÝnh ®a nghi. V× ®a nghi nªn Sinh kh«ng thÓ tØnh t¸o suy xÐt mäi viÖc. Còng v× ®a nghi nªn lêi nãi (dï rÊt m¬ hå) cña mét ®øa bÐ còng trë thµnh mét b»ng chøng "kh«ng thÓ chèi c·i" r»ng vî chµng ®· ngo¹i t×nh khi chång ®i v¾ng. Sù v« lÝ ®· trë nªn hîp lÝ bëi sù kÕt hîp gi÷a hoµn c¶nh vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt.

Kh«ng biÕt v× sao Sinh l¹i nghi oan nªn ng­ưêi vî kh«ng thÓ thanh minh. §Ó chøng tá sù trong s¹ch cña m×nh, nµng chØ cã mçi c¸ch duy nhÊt lµ tù vÉn. Vî Sinh chÕt mµ m©u thuÉn kÞch vÉn kh«ng ®­ưîc th¸o gì, mèi nghi ngê trong lßng Sinh vÉn cßn nguyªn ®ã.

Theo dâi m¹ch truyÖn tõ ®Çu, b¹n ®äc tuy kh«ng mét chót nghi ngê phÈm h¹nh cña ng­ưêi phô n÷ nhưng còng kh«ng lÝ gi¶i næi chuyÖn g× ®· x¶y ra vµ v× sao ®øa bÐ l¹i nãi nh­ vËy. §©y còng lµ mét yÕu tè chøng tá nghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶. Thñ ph¸p "®Çu cuèi t­ư¬ng øng" ®­ưîc vËn dông. §øa trÎ ng©y th¬ lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn bi kÞch th× còng chÝnh nã trë thµnh nh©n tè th¸o gì m©u thuÉn mét c¸ch t×nh cê. Sau khi vî mÊt, mét ®ªm kia, ®øa trÎ l¹i nãi:

 Cha §¶n l¹i ®Õn kia k×a!

Chµng hái ®©u. Nã chØ bãng chµng ë trªn v¸ch:

 §©y nµy!

M©u thuÉn ®­îc th¸o gì còng bÊt ngê nh­ư khi nã ph¸t sinh. §øa trÎ cã biÕt ®©u r»ng, nã ®· g©y ra mét sù hiÓu lÇm khñng khiÕp ®Ó råi khi ng­ưêi chång hiÓu ra, hèi hËn th× ®· qu¸ muén. Ngay c¶ b¹n ®äc còng ph¶i s÷ng sê: sù thËt gi¶n ®¬n ®Õn thÕ mµ còng ®ñ ®Èy mét con ng­êi vµo c¶nh tuyÖt väng.

Ai lµ ngư­êi cã lçi? §øa trÎ ®­ư¬ng nhiªn lµ kh«ng v× nã vÉn cßn qu¸ nhá, chØ biÕt th¾c m¾c v× nh÷ng lêi nãi ®ïa cña mÑ. Vî Sinh còng kh«ng cã lçi v× nµng biÕt ®©u r»ng nh÷ng lêi nãi ®ïa víi con ®Ó vîi nçi nhí chång l¹i g©y ra hËu qu¶ ®Õn thÕ! Cã tr¸ch ch¨ng lµ tr¸ch Tr­ư¬ng Sinh v× sù ghen tu«ng ®Õn mÊt c¶ lÝ trÝ. Chi tiÕt nµy gîi lªn nhiÒu suy nghÜ: gi¸ như­ kh«ng ph¶i ë trong x· héi phong kiÕn träng nam khinh n÷, gi¸ như­ ng­êi vî cã thÓ tù b¶o vÖ cho lÏ ph¶i cña m×nh th× nµng ®· kh«ng ph¶i chän c¸i chÕt th¶m th­ư¬ng như­ vËy. TÝnh ®a nghi cña Sinh ®· kh«ng g©y nªn hËu qu¶ xÊu nÕu nh­ư nã kh«ng ®­îc nu«i d­ìng trong mét m«i tr­êng mµ ng­êi phô n÷ lu«n lu«n ph¶i nhËn phÇn thua thiÖt vÒ m×nh. ý nghÜa nµy cña t¸c phÈm hÇu nh­ kh«ng ®­îc t¸c gi¶ tr×nh bµy trùc tiÕp nh­ng qua hÖ thèng c¸c biÕn cè, sù kiÖn ®­îc s¾p xÕp hîp lÝ, ®­a b¹n ®äc tõ bÊt ngê nµy ®Õn bÊt ngê kh¸c, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn mét c¸ch tinh tÕ sù c¶m th«ng s©u s¾c cña m×nh ®èi víi nh÷ng sè phËn bÊt h¹nh, ®Æc biÖt lµ cña ng­êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn.

NÕu c©u chuyÖn dõng l¹i ë ®©y th× cã thÓ cho r»ng nã ®· ®­ưîc s¸ng t¹o theo mét lçi viÕt kh¸ míi mÎ vµ hiÖn ®¹i. Nh­ưng NguyÔn D÷ l¹i lµ ng­êi næi tiÕng víi nh÷ng c©u chuyÖn truyÒn kú. Hoang ®­ưêng, k× ¶o lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong nh÷ng s¸ng t¸c thuéc lo¹i nµy. MÆt kh¸c, tuy lµ mét t¸c gi¶ cña v¨n häc viÕt trung ®¹i nh­ưng h¼n NguyÔn D÷ còng chÞu ¶nh h­ëng Ýt nhiÒu tõ t­ư tư­ëng "ë hiÒn gÆp lµnh" cña nh©n d©n lao ®éng. B¶n th©n «ng còng lu«n ®øng vÒ phÝa nh©n d©n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng­ưêi phô n÷ cã hoµn c¶nh Ðo le, sè phËn oan nghiÖt trong x· héi cò. Bëi vËy, t¸c gi¶ ®· t¹o cho c©u chuyÖn mét lèi kÕt thóc cã hËu. Tuy kh«ng ®­ưîc ho¸ PhËt ®Ó råi sèng ë miÒn cùc l¹c như­ ThÞ KÝnh nh­ưng ngư­êi phô n÷ trong truyÖn còng ®­ưîc thÇn rïa cøu tho¸t, tr¸nh khái mét c¸i chÕt th¶m thư­¬ng.

PhÇn cuèi truyÖn cßn ®­ưîc cµi thªm nhiÒu yÕu tè k× ¶o kh¸c n÷a. VÝ dô nh­ư chi tiÕt chµng Phan Lang trë thµnh ©n nh©n cña rïa, sau l¹i ®­îc rïa ®Òn ¬n. Trªn ®ư­êng ch¹y giÆc, bÞ ®¾m thuyÒn, d¹t lªn ®¶o vµ ®ưîc chÝnh con rïa n¨m x­ưa cøu tho¸t. §ã cã thÓ coi lµ sù "®Òn ¬n tr¶ nghÜa"  nh÷ng hµnh ®éng rÊt phï hîp víi lÝ t­ưëng thÈm mÜ cña nh©n d©n. ViÖc ngư­êi phô n÷ trë vÒ gÆp chång nh­ưng kh«ng ®ång ý trë l¹i chèn nh©n gian cã lÏ còng nh»m kh¼ng ®Þnh t­ư t­ưëng nh©n nghÜa Êy. MÆc dï ®· ®ư­îc cøu tho¸t, ®ư­îc gi¶i oan nh­ưng v× lêi thÒ víi vî vua biÓn Nam H¶i, nµng quyÕt kh«ng v× h¹nh phóc riªng mµ bá qua tÊt c¶. Nh÷ng chi tiÕt ®ã cµng chøng tá vÎ ®Ñp trong tÝnh c¸ch cña ngư­êi phô n÷, ®ång thêi còng cho thÊy th¸i ®é ng­ưìng mé, ngîi ca cña t¸c gi¶ ®èi víi ng­êi phô n÷ trong c©u chuyÖn nµy nãi riªng vµ ng­ưêi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung.

 

TRUYỆN CŨ TRONG PHỦ CHÚA TRỊNH

(TrÝch Vò trung tuú bót - Ph¹m §×nh Hæ)

I- Gîi ý

1. T¸c gi¶:

T¸c gi¶ cña Vò trung tuú bót lµ Ph¹m §×nh Hæ (1768-1839), quª huyÖn CÈm B×nh, tØnh H¶i Dư­¬ng. ¤ng sinh trong mét gia ®×nh khoa b¶ng, tõng d¹y häc ë nhiÒu n¬i.

Nh÷ng t¸c phÈm mµ Ph¹m §×nh Hæ ®Ó l¹i gåm nhiÒu lo¹i, nhiÒu lÜnh vùc, tõ biªn so¹n cho ®Õn kh¶o cøu (triÕt häc, lÞch sö, ®Þa lÝ...), s¸ng t¸c v¨n häc. Riªng s¸ng t¸c v¨n häc cã: Vò trung tuú bót, Tang thư¬ng ngÉu lôc (viÕt chung víi NguyÔn ¸n), §«ng d· häc ng«n thi tËp, Tïng cóc liªn mai tø h÷u, tÊt c¶ ®Òu ®ư­îc viÕt b»ng ch÷ H¸n.

2. T¸c phÈm:

Tuy chØ lµ mét t¸c phÈm tuú bót víi ý nghÜa lµ nh÷ng ghi chÐp t¶n m¹n nh­ng Vò trung tuú bót l¹i cã gi¸ trÞ v¨n häc lín. Mét mÆt, t¸c phÈm ph¬i bµy hiÖn thùc x· héi ®en tèi lóc bÊy giê ®ång thêi víi nçi thèng khæ cña nh©n d©n, mÆt kh¸c, t¸c phÈm thÓ hiÖn tµi n¨ng cña t¸c gi¶. Dï t¸c gi¶ kh«ng chñ ý xo¸y s©u vµo mét vÊn ®Ò nµo như­ng qua nh÷ng tõ ng÷ gîi t¶, qua nh÷ng lêi b×nh luËn t­ưëng như­ rÊt b©ng qu¬, hiÖn thùc cuéc sèng cø hiÓn hiÖn ch©n thùc, sèng ®éng trư­íc m¾t ®éc gi¶.

Trong bµi v¨n nµy, phÇn ®Çu t¸c gi¶ miªu t¶ cung c¸ch ¨n ch¬i xa hoa cña ®¸m quan qu©n trong phñ chóa TrÞnh, phÇn sau t¸c gi¶ ®Ò cËp ®Õn nçi khæ së cña d©n chóng tr­íc sù nhòng nhiÔu cña ®¸m quan qu©n. PhÇn cuèi, t¸c gi¶ ®iÓm qua mét vµi ý vÒ gia ®×nh m×nh. Mäi chi tiÕt ®Òu cã t¸c dông ph¬i bµy sù môc rçng cña chÝnh quyÒn phong kiÕn Lª - TrÞnh ë vµo thêi k× s¾p suy tµn.

3. ThÓ lo¹i:

Nãi tuú bót lµ thÓ v¨n ghi chÐp sù viÖc mét c¸ch cô thÓ, sinh ®éng nh­ưng tuú høng kh«ng cã nghÜa lµ bµi v¨n ®­ưîc s¾p xÕp lén xén, kh«ng theo trËt tù nµo. Thùc ra, ®iÒu ®ã chØ cã nghÜa r»ng v¨n tuú bót kh«ng phô thuéc vµo mét khu«n mÉu cè ®Þnh nµo ®ã (vÝ dô nh­ th¬ §­ưêng luËt). Tuú theo tõng hoµn c¶nh cô thÓ, t¸c gi¶ lùa chän, s¾p xÕp c¸c chi tiÕt, sù kiÖn theo nh÷ng trËt tù nhÊt ®Þnh nh»m lµm næi bËt vÊn ®Ò.

4. Tãm t¾t:

§o¹n trÝch ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh miªu t¶ cuéc sèng xa hoa ¨n ch¬i xa xØ, kh«ng mµng ®Õn quèc gia ®¹i sù, ¸p bøc, bãc lét nh©n d©n,... cña vua chóa, quan l¹i phong kiÕn thêi ThÞnh V­ư¬ng TrÞnh S©m.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Kho¶ng cuèi thÕ kØ XVIII, tuy ngoµi biªn giíi kh«ng cã giÆc ngo¹i x©m nh­ưng trong n­ưíc l¹i v« cïng rèi ren. C¸c thÕ lùc phong kiÕn chia bÌ kÐo c¸nh thao tóng quyÒn hµnh, võa s¸t h¹i lÉn nhau võa ra søc bãc lét cña c¶i khiÕn ®êi sèng nh©n d©n v« cïng cùc khæ. Ngoµi B¾c, vua Lª chØ lµ bï nh×n, quyÒn hµnh thùc tÕ n»m c¶ trong tay chóa TrÞnh. TrÞnh S©m lµ ngư­êi næi tiÕng hoang d©m v« ®é. CËy thÕ lÊn ¸t vua, «ng ta th¶ søc cho x©y hµng lo¹t cung ®iÖn, ®Òn ®µi nh»m phôc vô cho nhu cÇu ¨n ch¬i hoang phÝ. Trong bµi v¨n nµy, tuy t¸c gi¶ kh«ng béc lé trùc tiÕp c¶m xóc, th¸i ®é cña m×nh nh­ưng qua hµng lo¹t chi tiÕt, qua nh÷ng c¶nh, nh÷ng viÖc t­ưëng như­ ®­ưîc tr×nh bµy hÕt søc ngÉu høng cña t¸c gi¶, b¹n ®äc cã thÓ hiÓu ®ư­îc phÇn nµo cuéc sèng xa hoa, l·ng phÝ cña ®¸m quan qu©n phong kiÕn thêi bÊy giê, ®ång thêi còng cã thÓ c¶m nhËn ®­ưîc Ýt nhiÒu sù phÉn né cña t¸c gi¶ trong hoµn c¶nh Êy.

Mét ®iÓm rÊt ®¸ng lư­u ý khi ®äc bµi v¨n nµy chÝnh lµ giäng ®iÖu cña t¸c gi¶ - mét giäng ®iÖu hÇu như­ kh¸ch quan, kh«ng thÓ hiÖn mét chót c¶m xóc, th¸i ®é nµo. Khi cÇn gäi tªn ®¸m quan qu©n trong phñ chóa, tõ chóa TrÞnh S©m, c¸c quan ®¹i thÇn cho ®Õn bän ho¹n quan trong cung gi¸m, t¸c gi¶ lu«n tá th¸i ®é cung kÝnh. Thñ ph¸p quen thuéc th­ưêng ®­ưîc sö dông lµ liÖt kª, hÕt chóa ®Õn quan, tõ quan lín ®Õn quan bÐ, tõ sù viÖc nµy sang sù viÖc kh¸c. NÕu kh«ng tinh ý, thËt khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc môc ®Ých cña t¸c gi¶ khi viÕt ®o¹n nµy lµ g×.

Tuy nhiªn, qua hµng lo¹t sù kiÖn t­ưëng chõng ®­ưîc liÖt kª mét c¸ch tuú høng, cã thÓ ph¸t hiÖn ra nh÷ng chi tiÕt gióp chóng ta hiÓu ®­ưîc néi dung t­ư t­ưëng cña bµi.

PhÇn ®Çu viÕt vÒ c¸c cuéc d¹o ch¬i cña chóa TrÞnh. T¸c gi¶ kh«ng t¶ cô thÓ, còng kh«ng ®­a ra mét lêi b×nh luËn nµo, như­ng c¸c chi tiÕt, c¸c sù kiÖn cø nh­ tù biÕt nãi. Chóng ph« bµy mét cuéc sèng phï phiÕm, xa hoa víi nh÷ng cuéc d¹o ch¬i liªn miªn, råi th× ®×nh ®µi x©y dùng hÕt c¸i nµy ®Õn c¸i kh¸c. Theo nh÷ng cuéc du ngo¹n cña chóa lµ ®Çy ®ñ c¸c quan ®¹i thÇn, binh lÝnh, ngư­êi phôc dÞch... Như­ thÕ ®ñ thÊy nh÷ng sinh ho¹t ®ã tèn kÐm ®Õn møc nµo.

C­íp bãc cña c¶i lµ viÖc lµm quen thuéc cña quan qu©n thêi bÊy giê. Nh©n d©n ta tõng cã c©u:

Con ¬i nhí lÊy c©u nµy

C­ưíp ®ªm lµ giÆc, c­ưíp ngµy lµ quan.

T¸c gi¶ viÕt rÊt râ: "Buæi Êy, bao nhiªu nh÷ng loµi tr©n cÇm dÞ thó, cæ méc qu¸i th¹ch chËu hoa c©y c¶nh ë chèn nh©n gian, Chóa ®Òu søc thu lÊy, kh«ng thiÕu mét thø g×". ThËt lµ sù c­ưíp bãc tr¾ng trîn cña mét vÞ chóa. BÊt cø thø g× chóa muèn, kÓ c¶ c©y ®a to ®Õn hµng mÊy tr¨m ng­ưêi khiªng còng ®­ưîc ®ưa vÒ phñ... ThËt trí trªu khi ngư­êi ®øng ®Çu triÒu ®×nh l¹i kh«ng hÒ biÕt tiÕc søc ng­ưêi søc cña, kh«ng biÕt ch¨m lo cho n­ưíc, cho d©n, chØ biÕt cư­íp bãc, v¬ vÐt ®Ó tho¶ lßng tham kh«ng ®¸y.

LiÖt kª ra như­ vËy nh­ưng t¸c gi¶ vÉn kh«ng ®­a ra bÊt cø mét lêi b×nh luËn nµo. ThËm chÝ «ng cßn viÕt c¶ mét ®o¹n v¨n dµi như­ lµ ca ngîi vÎ ®Ñp cña phñ chóa. MÆc dï vËy, c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶ thËt ®Æc biÖt: võa míi viÕt "h×nh nói non bé tr«ng nh­ bÕn bÓ ®Çu non", t¸c gi¶ l¹i bæ sung: "Mçi khi ®ªm thanh c¶nh v¾ng, tiÕng chim kªu vư­în hãt vang kh¾p bèn bÒ, hoÆc nöa ®ªm ån µo như­ trËn m­a sa giã t¸p, vì tæ tan ®µn, kÎ thøc gi¶ biÕt ®ã lµ triÖu bÊt tư­êng". C©u v¨n tuy ®Ñp, lêi v¨n t­ưëng như­ m¹nh mÏ nh­ưng l¹i nhuèm mµu u ¸m, nh­ b¸o trư­íc nh÷ng ®iÒu ch¼ng lµnh.

Vua chóa ®· vËy, bän quan l¹i còng tha hå "®ôc n­ưíc bÐo cß". Võa ¨n c¾p võa la lµng, chóng kh«ng nh÷ng lÊy ®i nh÷ng thø quý mµ cßn lËp m­ưu vu v¹ nh»m do¹ n¹t ®Ó lÊy tiÒn. T¸c gi¶ gäi chóng lµ "c¸c cËu" ra vÎ tr©n träng nh­ưng nh÷ng hµnh vi cña chóng th× thËt bØ æi, t¸ng tËn l­ư¬ng t©m. T¸c gi¶ kh«ng nãi g× th× b¹n ®äc còng biÕt: mét x· héi mµ tõ vua chóa ®Õn quan l¹i ®Òu kh«ng ch¨m lo g× ®Õn viÖc n­ưíc, chØ biÕt t×m c¸ch c­ưíp ®o¹t cña c¶i cña nh©n d©n th× x· héi Êy hçn lo¹n, bÊt an ®Õn thÕ nµo.

Trong phÇn cuèi, t¸c gi¶ ®­a ra nh÷ng chi tiÕt vÒ nçi khæ cña nh©n d©n còng nh­ư cña chÝnh gia ®×nh m×nh: "C¸c nhµ giµu bÞ hä vu cho lµ giÊu vËt cung phông, thư­êng ph¶i bá cña ra kªu van chÝ chÕt, cã khi ph¶i ®Ëp bá nói non bé, hoÆc ph¸ bá c©y c¶nh ®Ó tr¸nh khái tai v¹,... §ã lµ c¶nh chung, cßn trong ng«i nhµ cña t¸c gi¶, nh÷ng c©y c¶nh ®Ñp còng ®ư­îc sai chÆt ®i.

§ã lµ nh÷ng chi tiÕt rÊt ®¾t gi¸. T¸c gi¶ kh«ng t¶ ®¸m quan qu©n c­ưíp bãc cña c¶i mµ chØ nãi vÒ c©y c¶nh. ViÖc nh©n d©n tù chÆt c©y c¶nh, ®Ëp bá hßn non bé ®· cho thÊy mét x· héi ®Çy nh÷ng bÊt tr¾c, ngưêi d©n ph¶i ph¸ bá chÝnh tµi s¶n cña m×nh ®Ó khái bÞ liªn luþ, phiÒn hµ víi ®¸m quan l¹i xÊu xa, tµn ¸c. HÖ qu¶ ®­ưîc rót ra ë ®©y lµ: ®Õn nh÷ng thø phï phiÕm như­ hßn non bé hay c©y c¶nh mµ chóng cßn ngang nhiªn c­ưíp ®o¹t như­ vËy th× nh÷ng thø quý, h¼n chóng còng kh«ng bá qua mét c¬ héi nµo.

Bµi tuú bót ®­ưîc trÝch t­¬ng ®èi ng¾n, như­ng qua nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng sù viÖc ®­ưîc chän läc, ®ư­îc s¾p xÕp hîp lÝ, qua c¸ch hµnh v¨n, sö dông nh÷ng c©u v¨n ®a nghÜa cña t¸c gi¶, b¹n ®äc hiÓu ®­ưîc rÊt nhiÒu ®iÒu vÒ thùc tr¹ng x· héi phong kiÕn lóc bÊy giê.

 

HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ

(TrÝch Håi thø m­ưêi bèn - Ng« gia v¨n ph¸i)

I- Gîi ý

1. T¸c gi¶:

T¸c gi¶ cña Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ Ng« gia v¨n ph¸i, mét tËp thÓ t¸c gi¶ thuéc dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶ Thanh Oai, nay thuéc huyÖn Thanh Oai, tØnh Hµ T©y. Hai t¸c gi¶ chÝnh lµ Ng« Th× ChÝ vµ Ng« Th× Du.

- Ng« Th× ChÝ (1753-1788) lµ em ruét Ng« Th× NhËm, tõng lµm quan d­ưíi thêi Lª Chiªu Thèng. ¤ng tuyÖt ®èi trung thµnh víi nhµ Lª, tõng ch¹y theo Lª Chiªu Thèng khi NguyÔn HuÖ sai Vò V¨n NhËm ra B¾c diÖt NguyÔn H÷u ChØnh, d©ng Trung hư­ng s¸ch bµn kÕ kh«i phôc nhµ Lª. Sau ®ã «ng ®­ưîc Lª Chiªu Thèng cö ®i L¹ng S¬n chiªu tËp nh÷ng kÎ l­ưu vong, lËp nghÜa binh chèng T©y S¬n, như­ng trªn ®ưêng ®i «ng bÞ bÖnh, mÊt t¹i huyÖn Gia B×nh (B¾c Ninh). NhiÒu tµi liÖu nãi «ng viÕt b¶y håi ®Çu cña t¸c phÈm.

- Ng« Th× Du (1772-1840) lµ anh em chó b¸c ruét víi Ng« Th× ChÝ, häc giái nh­ưng kh«ng ®ç ®¹t g×. D­ưíi triÒu T©y S¬n, «ng Èn m×nh ë vïng Kim B¶ng (Hµ Nam). Thêi nhµ NguyÔn, «ng ra lµm quan, ®ư­îc bæ nhiệm §èc häc H¶i Dư­¬ng, ®Õn n¨m 1827 th× vÒ nghØ. ¤ng lµ t¸c gi¶ b¶y håi tiÕp theo cña Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ.

2. T¸c phÈm:

V¨n b¶n bµi häc ®­ưîc trÝch tõ Håi 14 - tiÓu thuyÕt ch­ư¬ng håi cña Ng« gia v¨n ph¸i - t¸i hiÖn l¹i nh÷ng diÔn biÕn quan träng trong cuéc ®¹i ph¸ qu©n Thanh cña vua Quang Trung - NguyÔn HuÖ. MÆc dï lµ mét tiÓu thuyÕt lÞch sö nh­ng Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ (biÓu hiÖn cô thÓ ë ®o¹n trÝch nµy) kh«ng chØ ghi chÐp l¹i c¸c sù viÖc, sù kiÖn mµ ®· t¸i hiÖn kh¸ sinh ®éng h×nh ¶nh cña vÞ anh hïng d©n téc NguyÔn HuÖ, sù th¶m b¹i cña qu©n x©m lư­îc cïng víi sè phËn bi ®¸t cña ®¸m vua t«i nhµ Lª ph¶n d©n, h¹i n­ưíc.

3. ThÓ lo¹i:

- Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ cuèn s¸ch viÕt theo thÓ chÝ (mét thÓ v¨n võa cã tÝnh chÊt v¨n häc võa cã tÝnh chÊt lÞch sö), ghi chÐp vÒ sù thèng nhÊt cña v­ư¬ng triÒu nhµ Lª, vµo thêi ®iÓm anh em NguyÔn Nh¹c, NguyÔn HuÖ l·nh ®¹o n«ng d©n T©y S¬n næi dËy khëi nghÜa, tiªu diÖt nhµ TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hµ cho vua Lª. ý nghÜa tiªu ®Ò cña t¸c phÈm lµ như­ thÕ như­ng sau khi vua Lª dµnh l¹i ®­ưîc quyÒn thÕ tõ tay chóa TrÞnh, rÊt nhiÒu biÕn cè lÞch sö ®· diÔn ra, trong ®ã cã cuéc tÊn c«ng thÇn tèc cña nghÜa qu©n T©y S¬n, dưíi sù thèng lÜnh cña vua Quang Trung (tøc NguyÔn HuÖ) ®¸nh tan hai m­ư¬i v¹n qu©n Thanh x©m l­ưîc. TÊt c¶ ®· ®ư­îc ghi chÐp l¹i mét c¸ch kh¸ ®Çy ®ñ vµ kh¸ch quan trong t¸c phÈm.

4. Tãm t¾t:

§­ưîc tin b¸o qu©n Thanh vµo Th¨ng Long, B¾c B×nh V­ư¬ng rÊt giËn, liÒn häp c¸c tư­íng sÜ råi tÕ c¸o trêi ®Êt, lªn ng«i hoµng ®Õ, h¹ lÖnh xuÊt qu©n ra B¾c, th©n hµnh cÇm qu©n, võa ®i võa tuyÓn qu©n lÝnh. Ngµy ba m­ư¬i th¸ng ch¹p, ®Õn nói Tam §iÖp, vua më tiÖc khao qu©n, hÑn mïng b¶y n¨m míi vµo thµnh Th¨ng Long më tiÖc ¨n mõng. B»ng tµi chØ huy thao lưîc cña Quang Trung, ®¹o qu©n cña T©y S¬n tiÕn lªn như­ vò b·o, qu©n giÆc thua ch¹y t¸n lo¹n. T«n SÜ NghÞ sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ngư­êi kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p, chuån th¼ng vÒ biªn giíi phÝa B¾c, khiÕn tªn vua bï nh×n Lª Chiªu Thèng còng ph¶i ch¹y th¸o th©n.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Mét nh©n tè quan träng cÇn ph¶i xem xÐt tr­íc hÕt trong v¨n b¶n nµy lµ t¸c gi¶. Khi s¸ng t¹o t¸c phÈm, t¸c gi¶ kh«ng chØ t¸i hiÖn hiÖn thùc kh¸ch quan mµ cßn thÓ hiÖn nh÷ng tư­ t­ưëng, t×nh c¶m, quan ®iÓm chÝnh trÞ, x· héi... cña m×nh. T¸c gi¶ cña Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ Ng« gia v¨n ph¸i - mét nhãm t¸c gi¶ rÊt trung thµnh víi nhµ Lª. NÕu xÐt theo quan ®iÓm phong kiÕn th× trong con m¾t cña Ng« gia, vua Quang Trung lµ kÎ nghÞch tÆc. ThÕ nh­ưng trong t¸c phÈm, h×nh ¶nh Quang Trung - NguyÔn HuÖ l¹i ®ư­îc miªu t¶ kh¸ s¾c nÐt víi tµi cÇm qu©n "b¸ch chiÕn b¸ch th¾ng", tÝnh quyÕt ®o¸n cïng nhiÒu phÈm chÊt tèt ®Ñp kh¸c. §iÒu ®ã mét phÇn bëi triÒu ®¹i nhµ Lª khi ®ã ®· qu¸ suy yÕu, môc n¸t, dï cã lµ bÒ t«i trung thµnh ®Õn mÊy th× c¸c t¸c gi¶ trong Ng« gia v¨n ph¸i còng khã cã thÓ phñ nhËn. MÆt kh¸c, cã thÓ chÝnh tµi n¨ng vµ ®øc ®é cña vua Quang Trung ®· khiÕn cho c¸c t¸c gi¶ nµy thay ®æi quan ®iÓm cña m×nh, tõ ®ã ®· t¸i hiÖn l¹i c¸c sù kiÖn, nh©n vËt,... mét c¸ch ch©n thùc.

C¸c chi tiÕt, sù kiÖn trong phÇn ®Çu ®o¹n trÝch nµy cho thÊy vua Quang Trung lµ ng­ưêi rÊt m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n như­ng kh«ng hÒ ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn. ¤ng s½n sµng l¾ng nghe vµ lµm theo ý kiÕn cña thuéc h¹, lªn ng«i vua ®Ó gi÷ lßng ngư­êi råi míi xuÊt qu©n ra B¾c. Ngay khi ®Õn NghÖ An, «ng l¹i cho vêi mét ng­ưêi Cèng sÜ ®Õn ®Ó hái vÒ viÖc ®¸nh qu©n Thanh như­ thÕ nµo. Chi tiÕt nµy cho thÊy Quang Trung lu«n quan t©m ®Õn ý d©n, lßng d©n. Khi vÞ Cèng sÜ nãi: "Chóa c«ng ®i ra chuyÕn nµy, kh«ng qu¸ mưêi ngµy, qu©n Thanh sÏ bÞ dÑp tan", «ng "mõng l¾m", kh«ng chØ v× ng­êi Cèng sÜ nãi ®óng ý m×nh mµ chñ yÕu lµ v× chñ tr­ư¬ng cña «ng, quyÕt t©m cña «ng ®· ®­ưîc nh©n d©n ®ång t×nh ñng hé. B»ng chøng lµ ngay sau ®ã «ng cho tuyÓn qu©n, "ch­a mÊy lóc, ®· ®­ưîc h¬n mét v¹n qu©n tinh nhuÖ".

C¸ch ¨n nãi cña vua Quang Trung còng rÊt cã søc thuyÕt phôc, võa khÐo lÐo, mÒm máng võa rÊt kiªn quyÕt, hîp t×nh hîp lÝ. Khi nãi víi binh sÜ, «ng ®· cho hä ngåi (mét cö chØ biÓu lé sù gÇn gòi mÆc dï «ng ®· xư­ng v­ư¬ng), tõng lêi nãi ®Òu gi¶n dÞ, dÔ hiÓu. Sau khi lÊy lÞch sö tõ c¸c triÒu ®¹i tr­ưíc ra ®Ó cho binh sÜ thÊy nçi khæ cña nh©n d©n d­ưíi ¸ch thèng trÞ ngo¹i bang, «ng kh«ng quªn tuyªn bè sÏ trõng ph¹t nh÷ng kÎ ph¶n béi, ¨n ë hai lßng. §iÒu ®ã khiÕn cho binh sÜ thªm ®ång lßng, quyÕt t©m chèng giÆc.

§ã còng lµ c¸ch øng xö cña «ng ®èi víi c¸c t­ưíng lÜnh. Khi qu©n ®Õn Tam §iÖp, hai t­ưíng Së vµ L©n mang g­¬m trªn l­ưng ®Õn xin chÞu téi, «ng th¼ng th¾n chØ ra téi cña hä như­ng l¹i cho mäi ng­ưêi hiÓu hä còng lµ ngư­êi ®· cã c«ng lín trong viÖc b¶o toµn ®­ưîc lùc l­ưîng, chê ®îi thêi c¬ - ®iÒu ®ã kh«ng nh÷ng khiÕn cho qu©n ta tr¸nh ®­ưîc nh÷ng th­ư¬ng vong v« Ých mµ cßn lµm cho giÆc trë nªn kiªu ng¹o, chñ quan, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ta ®¸nh chóng sau nµy.

Nh÷ng lêi nãi, viÖc lµm cña vua Quang Trung thËt hîp t×nh, hîp lÝ vµ trªn hÕt lµ hîp víi lßng ngưêi. Võa mÒm dÎo võa kiªn quyÕt, xÐt ®óng c«ng, ®óng téi, ®Æt lîi Ých cña quèc gia vµ cña d©n chóng lªn trªn hÕt, «ng ®· khiÕn cho binh sÜ thªm c¶m phôc, cµng quyÕt t©m chèng giÆc. §ã lµ mét yÕu tè rÊt quan träng t¹o nªn nh÷ng chiÕn th¾ng liªn tiÕp cña qu©n T©y S¬n d­íi sù thèng lÜnh cña vua Quang Trung.

Cuéc tiÕn qu©n ra B¾c ®¹i ph¸ qu©n Thanh cña vua Quang Trung thùc sù chØ cã thÓ diÔn t¶ b»ng tõ "thÇn tèc". ë phÇn tiÕp theo cña ®o¹n trÝch, ®Ó diÔn t¶ kh«ng khÝ chiÕn trËn rÊt khÈn tr­ư¬ng, quyÕt liÖt, c¸c t¸c gi¶ ®· chó träng nhiÒu h¬n ®Õn c¸c sù kiÖn nh­ưng kh«ng v× thÕ mµ lµm mê nh¹t h×nh ¶nh tµi n¨ng cña vÞ thèng lÜnh. Lêi høa ch¾c ch¾n trư­íc lóc xuÊt qu©n cña «ng ®· ®ưîc ®¶m b¶o b»ng tµi thao l­ưîc, xö trÝ hÕt søc nh¹y bÐn, mưu trÝ trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ: ®¶m b¶o bÝ mËt hµnh qu©n, nghi binh tÊn c«ng lµng Hµ Håi, dïng v¸n phñ r¬m ­ít ®Ó tÊn c«ng ®ån Ngäc Håi,... Tµi dïng binh kh«n khÐo ®ã khiÕn cho qu©n Thanh hoµn toµn bÞ bÊt ngê, khi chóng biÕt ®­ưîc tin tøc th× ®· kh«ng thÓ chèng cù l¹i ®ưîc n÷a, chØ cßn c¸ch dÉm ®¹p lªn nhau mµ ch¹y.

PhÇn cuèi cña ®o¹n trÝch chñ yÕu diÔn t¶ cuéc th¸o ch¹y hçn lo¹n, nhôc nh· cña ®¸m quan qu©n nhµ Thanh. Ra ®i "binh hïng t­ưíng m¹nh", vËy mµ ch­a ®¸nh ®­ưîc trËn nµo ®· ph¶i tan t¸c vÒ n­ưíc. RÊt cã thÓ sau khi b¹i trËn, qu©n sè cña T«n SÜ NghÞ (trư­íc ®ã lµ hai m­ư¬i v¹n) vÉn cßn ®«ng h¬n qu©n cña vua Quang Trung nh­ng tr­ưíc søc tÊn c«ng như­ vò b·o cña qu©n T©y S¬n, dưíi sù chØ huy cña mét vÞ t­ưíng tµi ba vµ quyÕt ®o¸n, chóng ®· kh«ng cßn hån vÝa nµo ®Ó nghÜ ®Õn chuyÖn chèng tr¶.

Trong ®o¹n nµy, giäng ®iÖu cña c¸c t¸c gi¶ tá ra v« cïng h¶ hª, vui s­ưíng. Khi miªu t¶ tµi "xuÊt quû nhËp thÇn" cña qu©n T©y S¬n, c¸c t¸c gi¶ viÕt: "ThËt lµ: "T­ưíng ë trªn trêi xuèng, qu©n chui dư­íi ®Êt lªn"... Ngư­îc l¹i, khi viÕt vÒ T«n SÜ NghÞ th×: "T«n SÜ NghÞ sî mÊt mËt, ngùa kh«ng kÞp ®ãng yªn, ngư­êi kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p...". §ã kh«ng cßn lµ giäng cña mét ng­ưêi ghi chÐp l¹i c¸c sù kiÖn mét c¸ch kh¸ch quan mµ lµ giäng ®iÖu s¶ng kho¸i cña nh©n d©n, cña d©n téc sau khi ®· khiÕn cho bän x©m l­ưîc ngo¹i bang, vèn tưr­íc ng¹o nghÔ lµ thÕ, giê ®©y ph¶i rót ch¹y nhôc nh·.

§o¹n nãi vÒ vua t«i nhµ Lª cµng kh¼ng ®Þnh th¸i ®é cña c¸c t¸c gi¶ khi viÕt t¸c phÈm nµy. MÆc dï lu«n ®Ò cao tư­ t­ưëng trung nghÜa nh­ưng trư­íc sù nhu nh­ưîc, hÌn h¹ cña ®¸m vua t«i nhµ Lª, c¸c t¸c gi¶ vÉn thÓ hiÖn Ýt nhiÒu th¸i ®é mØa mai, ch©m biÕm. Sè phËn nh÷ng kÎ ph¶n d©n, h¹i nưíc còng th¶m h¹i ch¼ng kÐm g× nh÷ng kÎ cËy ®«ng, ®em qu©n ®i x©m l­ưîc nư­íc kh¸c. §ã lµ sè phËn chung mµ lÞch sö giµnh cho lò b¸n n­ưíc vµ lũ c­ưíp n­ưíc.

Cuéc ®¹i ph¸ qu©n Thanh x©m l­ưîc lµ mét mèc son chãi läi trong lÞch sö ®Êu tranh b¶o vÖ Tæ quèc cña d©n téc ta. Ng­êi lµm nªn k× tÝch Êy lµ Quang Trung - NguyÔn HuÖ, vÞ "anh hïng ¸o v¶i" võa cã tµi thao l­ưîc võa lu«n hÕt lßng v× d©n, v× n­ưíc.

Trang sö hµo hïng Êy ®· ®­ưîc ghi l¹i bëi Ng« gia v¨n ph¸i - nhãm t¸c gi¶ ®· v­ưît qua nh÷ng t­ư tưëng phong kiÕn cè h÷u ®Ó t¸i hiÖn l¹i lÞch sö mét c¸ch ch©n thùc.

 

CHỊ EM THÚY KIỀU

(TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- NguyÔn Du (1765-1820) tªn ch÷ lµ Tè Nh­ư, hiÖu lµ Thanh Hiªn; quª lµng Tiªn §iÒn, huyÖn Nghi Xu©n, tØnh Hµ TÜnh; sinh trư­ëng trong mét gia ®×nh ®¹i quÝ téc, nhiÒu ®êi lµm quan vµ cã truyÒn thèng vÒ v¨n häc. Cha lµ NguyÔn NghiÔm, ®ç tiÕn sÜ, tõng gi÷ chøc TÓ t­ưíng, anh cïng cha kh¸c mÑ lµ NguyÔn Kh¶n còng tõng lµm quan to d­íi triÒu Lª - TrÞnh.

NguyÔn Du sèng trong mét thêi ®¹i cã nhiÒu biÕn ®éng: cuèi thÕ kØ XVIII - nöa ®Çu thÕ kØ XIX, chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng trÇm träng, b·o t¸p phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa næi lªn kh¾p n¬i, ®Ønh cao lµ khëi nghÜa T©y S¬n ®¸nh ®æ c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, TrÞnh, NguyÔn, quÐt s¹ch hai mư¬i v¹n qu©n Thanh, råi phong trµo T©y S¬n thÊt b¹i, nhµ NguyÔn ®­îc thiÕt lËp. Nh÷ng biÕn cè ®ã ®· in dÊu Ên trong s¸ng t¸c cña NguyÔn Du, như­ chÝnh trong TruyÖn KiÒu «ng viÕt: Tr¶i qua mét cuéc bÓ d©u - Nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy mµ ®au ®ín lßng.

NguyÔn Du tõng tr¶i mét cuéc ®êi phiªu b¹t: sèng nhiÒu n¬i trªn ®Êt B¾c, ë Èn ë Hµ TÜnh, lµm quan d­ưíi triÒu NguyÔn, ®i sø Trung Quèc. Vèn hiÓu biÕt s©u réng, phong phó vÒ cuéc sèng cña NguyÔn Du cã phÇn do chÝnh cuéc ®êi phiªu b¹t, tr¶i nghiÖm nhiÒu t¹o thµnh.

2. T¸c phÈm:

- Sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du gåm nh÷ng t¸c phÈm cã gi¸ trÞ lín, c¶ b»ng ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m. Th¬ ch÷ H¸n cã ba tËp, gåm 243 bµi. Th¬ ch÷ N«m, xuÊt s¾c nhÊt lµ cuèn truyÖn §o¹n tr­ưêng t©n thanh, cßn gäi lµ TruyÖn KiÒu.

- "Cã thÓ t×m thÊy mét sîi chØ ®á xuyªn suèt toµn bé t¸c phÈm cña NguyÔn Du tõ th¬ ch÷ H¸n ®Õn TruyÖn KiÒu, V¨n chiªu hån. NguyÔn Du vÜ ®¹i chÝnh v× NguyÔn Du lµ mét nhµ th¬ nh©n ®¹o chñ nghÜa. MÆc dï xuÊt th©n tõ giai tÇng quý téc, như­ng NguyÔn Du l¨n lén nhiÒu trong cuéc sèng cña quÇn chóng, ®· l¾ng nghe ®­ưîc t©m hån vµ nguyÖn väng cña quÇn chóng, nhµ th¬ ®· ý thøc ®ư­îc nh÷ng vÊn ®Ò träng ®¹i cña cuéc ®êi vµ, víi mét nghÖ thuËt tuyÖt vêi, «ng ®· lµm cho nh÷ng vÊn ®Ò träng ®¹i Êy trë thµnh bøc thiÕt h¬n, da diÕt h¬n, ¸m ¶nh h¬n trong t¸c phÈm cña m×nh. Th¬ NguyÔn Du dï viÕt b»ng ch÷ N«m hay ch÷ H¸n ®Òu ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®iªu luyÖn. Riªng nh÷ng t¸c phÈm viÕt b»ng ch÷ N«m cña «ng, ®Æc biÖt lµ TruyÖn KiÒu lµ mét cèng hiÕn to lín cña nhµ th¬ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ v¨n häc d©n téc. VÒ phư¬ng ph¸p s¸ng t¸c, qua TruyÖn KiÒu, chóng ta thÊy NguyÔn Du ®· ph¸ vì rÊt nhiÒu nguyªn t¾c cña mÜ häc truyÒn thèng, nh÷ng yÕu tè ­ưíc lÖ t­ưëng tư­îng cña nghÖ thuËt phong kiÕn ph­ư¬ng §«ng ®Ó ®i ®Õn chñ nghÜa hiÖn thùc. Như­ng do nh÷ng giíi h¹n vÒ mÆt lÞch sö, cho nªn mÆc dï NguyÔn Du lµ mét thiªn tµi vÉn kh«ng thÓ ph¸ vì ®­ưîc triÖt ®Ó, vÉn ch­a thÓ thùc sù ®Õn ®ư­îc víi chñ nghÜa hiÖn thùc. Cuèi cïng, NguyÔn Du vÉn lµ mét nhµ th¬ dõng l¹i tr­ưíc ng­ưìng cöa cña chñ nghÜa hiÖn thùc. (NguyÔn Léc - Tõ ®iÓn v¨n häc, NXB ThÕ giíi, 2005).

- Khi viÕt TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du ®· mưîn cèt truyÖn tõ mét cuèn tiÓu thuyÕt (Kim V©n KiÒu truyÖn) cña Thanh T©m Tµi Nh©n, mét nhµ v¨n Trung Quèc. Khi s¸ng t¸c, NguyÔn Du ®· thay ®æi, bæ sung nhiÒu yÕu tè trong cèt truyÖn cho phï hîp víi hoµn c¶nh x· héi ViÖt Nam lóc bÊy giê.

T¸c phÈm ®ư­îc viÕt l¹i b»ng ch÷ N«m, gåm 3254 c©u, theo thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng. Ngoµi c¸c yÕu tè như­ ng«n ng÷, thÓ lo¹i (vèn ®· lµ nh÷ng s¸ng t¹o ®Æc s¾c, ®ãng gãp lín cña NguyÔn Du vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ d©n téc), t¸c phÈm cßn thÓ hiÖn rÊt râ hiÖn thùc cuéc sèng ®­ư¬ng thêi, ®»ng sau ®ã lµ "con m¾t tr«ng thÊu s¸u câi, tÊm lßng nghÜ tíi mu«n ®êi" cña nhµ v¨n.

Cã thÓ tãm t¾t TruyÖn KiÒu theo bè côc ba phÇn:

- GÆp gì vµ ®Ýnh ­ưíc: KiÒu xuÊt th©n nh­ thÕ nµo? Cã ®Æc ®iÓm g× vÒ tµi s¾c? KiÒu gÆp Kim Träng trong hoµn c¶nh nµo? Mèi t×nh gi÷a KiÒu vµ Kim Träng ®· n¶y në ra sao? Hä kiÕm lÝ do g× ®Ó gÇn ®­ưîc nhau? KiÒu vµ Kim Träng ®Ýnh ư­íc.

- Gia biÕn vµ l­ưu l¹c: Gia ®×nh KiÒu bÞ m¾c oan ra sao? KiÒu ph¶i lµm g× ®Ó cøu cha? Lµm g× ®Ó kh«ng phô t×nh Kim Träng? KiÒu bÞ bän M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh lõa g¹t, ®Èy vµo cuéc sèng lÇu xanh; KiÒu ®ư­îc Thóc Sinh cøu ra khái lÇu xanh; KiÒu trë thµnh n¹n nh©n cña sù ghen tu«ng, bÞ Ho¹n Thư­ ®µy ®o¹; KiÒu trèn ®Õn nư­¬ng nhê cöa PhËt, Gi¸c Duyªn v« t×nh göi nµng cho B¹c Bµ - KiÒu r¬i vµo lÇu xanh lÇn thø hai; Thuý KiÒu ®· gÆp Tõ H¶i như­ thÕ nµo? T¹i sao Tõ H¶i bÞ giÕt? KiÒu bÞ Hå T«n HiÕn lµm nhôc ra sao? KiÒu trÉm m×nh xuèng s«ng TiÒn §ưêng, ®­îc sư­ Gi¸c Duyªn cøu.

-§oµn tô: Kim Träng trë l¹i t×m KiÒu nh­ư thÕ nµo? Tuy kÕt duyªn cïng Thuý V©n nh­ưng Kim Träng ch¼ng thÓ ngu«i ®­ưîc mèi t×nh víi KiÒu; Kim Träng lÆn léi ®i t×m KiÒu, gÆp Gi¸c Duyªn, gÆp l¹i KiÒu, gia ®×nh ®oµn tô; ChiÒu ý mäi ng­ưêi, Thuý KiÒu nèi l¹i duyªn víi Kim Träng nh­ưng c¶ hai cïng nguyÖn ­ưíc ®iÒu g×?

§o¹n trÝch ChÞ em Thuý KiÒu n»m ë phÇn më ®Çu t¸c phÈm.

§o¹n th¬ nµy miªu t¶ vÎ ®Ñp cña hai chÞ em Thuý KiÒu vµ Thuý V©n. Víi ngßi bót tµi hoa, kh¶ n¨ng vËn dông khÐo lÐo ng«n ng÷ d©n téc kÕt hîp víi c¸c ®iÓn tÝch, ®iÓn cè, cã thÓ nãi NguyÔn Du ®· gióp b¹n ®äc h×nh dung ®ư­îc nh÷ng chuÈn mùc vÒ vÎ ®Ñp cña ng­ưêi phô n÷ trong x· héi x­a, ®ã còng cã thÓ coi lµ chuÈn mùc cña c¸i ®Ñp trong cña v¨n häc trung ®¹i.

Kh«ng chØ miªu t¶ nh÷ng h×nh mÉu, ch©n dung Thuý KiÒu vµ Thuý V©n trong t¸c phÈm cßn thÓ hiÖn nh÷ng dông ý nghÖ thuËt s©u xa cña t¸c gi¶. MÆc dï "Mçi ng­êi mét vÎ, mư­êi ph©n vÑn mư­êi" nh­ưng víi mçi nh©n vËt, sù miªu t¶ cña NguyÔn Du d­ưêng nh­ ®· dù b¸o nh÷ng sè phËn kh¸c nhau cña hai chÞ em. §iÒu ®ã võa thÓ hiÖn bót ph¸p miªu t¶ nh©n vËt kh¸ s¾c s¶o cña NguyÔn Du như­ng ®ång thêi còng cho thÊy quan niÖm "tµi mÖnh t­ư¬ng ®èi" cña «ng.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Khi nãi ®Õn t¸c gi¶ cña TruyÖn KiÒu, kh«ng chØ nh©n d©n lao ®éng mµ tÊt c¶ c¸c nhµ v¨n, nhµ nghiªn cøu ®Òu thèng nhÊt tªn gäi: "§¹i thi hµo d©n téc". Víi "con m¾t tr«ng thÊu s¸u câi vµ tÊm lßng nghÜ tíi mu«n ®êi" (Méng Liªn §ưêng), NguyÔn Du næi tiÕng tr­ưíc hÕt bëi c¸i t©m cña mét ngư­êi lu«n nghÜ ®Õn nh©n d©n, lu«n bªnh vùc cho nh÷ng cuéc ®êi, nh÷ng sè phËn Ðo le, oan tr¸i, ®Æc biÖt lµ th©n phËn ng­ưêi phô n÷ trong x· héi cò. MÆt kh¸c, nh÷ng c©u th¬ cña NguyÔn Du së dÜ cã thÓ kh¾c s©u trong lßng nh©n d©n như­ vËy cßn bëi trong TruyÖn KiÒu, «ng ®· béc lé sù tµi hoa, s¾c s¶o trong viÖc miªu t¶ nh©n vËt, trong viÖc kh¾c ho¹ nh÷ng nÐt t©m lÝ nhÊt qu¸n ®Õn tõng chi tiÕt... Trong phÇn më ®Çu t¸c phÈm, ®o¹n miªu t¶ hai chÞ em Thuý KiÒu, Thuý V©n cã thÓ coi lµ mét vÝ dô tiªu biÓu.

Trong nh÷ng c©u miªu t¶ kh¸i qu¸t, vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu ®· cã thÓ xÕp vµo hµng "tuyÖt thÕ giai nh©n":

Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn

Mçi ng­ưêi mét vÎ, m­êi ph©n vÑn m­êi.

ChØ trong mét c©u th¬ s¸u ch÷, t¸c gi¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®­ưîc mét vÎ ®Ñp toµn bÝch, tõ nhan s¾c cho ®Õn tÝnh t×nh cña c¶ hai chÞ em. §iÒu k× diÖu lµ c¶ hai vÎ ®Ñp ®Òu hoµn thiÖn ("m­ưêi ph©n vÑn m­ưêi") nh­ưng "Mçi ngư­êi mét vÎ", kh«ng ai gièng ai.

§äc nh÷ng c©u th¬ tiÕp theo, ta cµng cã thÓ kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng cña NguyÔn Du trong viÖc miªu t¶ nh©n vËt. Kh«ng chØ ph©n biÖt ®­ưîc "Mçi ng­êi mçi vÎ", t¸c gi¶ cßn chØ ra sù kh¸c nhau ®ã ®­ưîc biÓu hiÖn cô thÓ nh­ thÕ nµo. MÆt kh¸c, NguyÔn Du t¶ nhan s¾c nh­ng d­ưêng nh­ môc ®Ých cña t¸c gi¶ kh«ng dõng l¹i ë ®ã. Cµng t¶ cµng gîi. Qua nh÷ng c©u th¬ cña NguyÔn Du, ng­êi ®äc lu«n c¶m nhËn ®­ưîc nh÷ng suy nghÜ tr¨n trë cña nhµ th¬ vÒ cuéc ®êi, vÒ th©n phËn ng­êi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn ®Çy dÉy nh÷ng c¹m bÉy:

V©n xem trang träng kh¸c vêi

Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang

Hoa c­ưêi, ngäc thèt, ®oan trang

M©y thua n­ưíc tãc, tuyÕt nh­ưêng mµu da.

Trong phÇn t¶ kh¸i qu¸t, vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu ®· ®­ưîc miªu t¶ rÊt toµn vÑn, t­ưëng khã cã thÓ ca ngîi h¬n n÷a. Trong bèn c©u nµy, ba c©u trªn lµ lêi kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp "m­ưêi phËn vÑn m­ưêi" kia. ThÕ nh­ưng c©u th¬ thø tư­ thËt sù khiÕn b¹n ®äc bÊt ngê bëi kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ cña nhµ th¬. T¶ mét ng­ưêi con g¸i ®Ñp mµ "Khu«n tr¨ng ®Çy ®Æn, nÐt ngµi në nang" lµ ®· ®¹t ®Õn chuÈn mùc, thªm "Hoa c­ưêi, ngäc thèt, ®oan trang" th× nghe ch¼ng kh¸c g× nh÷ng tiÕng trÇm trå cña mét ng­ưêi ®ang ®­ưîc chiªm ng­ưìng mét vÎ ®Ñp ch­ưa tõng cã. ThÕ mµ vÉn ch­a hÕt, ng­ưêi con g¸i Êy cßn ®Ñp ®Õn møc "M©y thua nưíc tãc, tuyÕt như­êng mµu da" th× vÎ ®Ñp Êy cßn v­ưît lªn trªn c¶ vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn. §ã lµ mét sù kh¸c th­ưêng bëi nÕu chóng ta ®äc l¹i th¬ ca trung ®¹i, thËm chÝ ®äc c¶ ca dao d©n ca, vÎ ®Ñp cña con ngư­êi cïng l¾m còng chØ s¸nh ngang víi vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn mµ th«i:

Cæ tay em tr¾ng như ngµ

                      §«i m¾t em s¾c như­ lµ dao cau

MiÖng c­ưêi như­ thÓ hoa ng©u

                      C¸i kh¨n ®éi ®Çu nh­ư thÓ hoa sen...

Râ rµng lµ Thuý V©n rÊt ®Ñp, mét vÎ ®Ñp kh¸ s¾c nÐt nh­ưng vÉn hån hËu, thuú mÞ. Gi¶ sö ®­ưîc ng¾m mét ng­ưêi con g¸i như­ vËy, ngư­êi ta th­ưêng nghÜ ®Õn h¹nh phóc, ®Õn mét cuéc sèng Êm ¸p, ªm ®Òm.

§äc ®o¹n miªu t¶ Thuý V©n, ta ®· cã thÓ thÊy ®­ưîc c¸i tµi, c¸i khÐo cña NguyÔn Du trong viÖc sö dông tõ ng÷. ThÕ nh­ưng viÖc miªu t¶ Thuý V©n míi chØ lµ b­ưíc ®Öm ®Ó t¸c gi¶ miªu t¶ Thuý KiÒu. Mét lÇn n÷a, t¸c gi¶ l¹i khiÕn b¹n ®äc ph¶i söng sèt v× n¨ng lùc miªu t¶ cña m×nh:

KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ

So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n

C¸c gi¸ trÞ thÈm mÜ t­ưëng như­ ®· ®ư­îc ®Èy lªn ®Õn tËn cïng cña c¸c giíi h¹n nh­ưng råi l¹i cßn ®ưîc ®Èy lªn cao thªm n÷a:

Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n

Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh.

Héi ho¹ cæ ®iÓn ph­ư¬ng §«ng cã nh÷ng bót ph¸p kh¸ ®éc ®¸o: "lÊy ®iÓm ®Ó t¶ diÖn", "vÏ m©y nÈy tr¨ng", ý lµ khi muèn t¶ mét ng­ưêi con g¸i ®Ñp, kh«ng cÇn t¶ mäi ®­ưêng nÐt, chØ chän nh÷ng nÐt tiªu biÓu nhÊt, hay nh­ khi muèn t¶ mét vÇng tr¨ng s¸ng cã thÓ kh«ng cÇn t¶ vÇng tr¨ng, chØ cÇn t¶ ®¸m m©y xung quanh mµ ng­ưêi xem biÕt ngay ®ã lµ tr¨ng rÊt s¸ng. NguyÔn Du ®· t¶ Thuý KiÒu qua "Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n" - nh÷ng yÕu tè nghÖ thuËt ®Çy tÝnh ư­íc lÖ, thËt khã h×nh dung nµng KiÒu ®Ñp nh­ư thÕ nµo nhưng ai còng ph¶i thõa nhËn, t¶ như­ thÕ lµ tuyÖt khÐo. L¹i thªm "Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh" - kh«ng cÇn nãi nhan s¾c cña KiÒu ra sao, chØ cÇn nãi hoa cßn ph¶i ghen, liÔu cßn ph¶i hên víi nhan s¾c cña KiÒu th× t­ưëng nh­ư víi nhan s¾c Êy, kh«ng lêi nµo cã thÓ diÔn t¶ næi n÷a.

Tuy nhiªn, nÕu ®äc kÜ l¹i tõng c©u, tõng lêi, ta sÏ thÊy d­ưêng nh­ trong vÎ ®Ñp cña KiÒu ®· Èn chøa nh÷ng mÇm tai ho¹. NÕu như­ víi vÎ ®Ñp cña Thuý V©n, "M©y thua nư­íc tãc, tuyÕt nhưêng mµu da", sù "thua" vµ "nh­ưêng" cßn rÊt hiÒn hoµ th× víi vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu, hoa ®· ph¶i "ghen" (tøc), liÔu ®· ph¶i "hên" (giËn). Cã thÓ nãi, vÎ ®Ñp cña Thuý V©n tuy cã phÇn tréi h¬n nh­ưng ch­ưa t¹o ra sù ®è kÞ, trong khi ®ã vÎ ®Ñp cña Thuý KiÒu ®· vư­ît h¼n lªn, ng¹o nghÔ th¸ch thøc víi thiªn nhiªn, v­ưît ra khái vßng kiÒm to¶ cña t¹o ho¸.

Kh«ng chØ nhan s¾c, tµi n¨ng cña KiÒu còng hµm chøa mét sù th¸ch thøc:

Mét hai nghiªng n­ưíc nghiªng thµnh

S¾c ®µnh ®ßi mét, tµi ®µnh ho¹ hai.

Nh÷ng tõ ng÷ ®Çy tÝnh ­ưíc lÖ (lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n, nghiªng n­ưíc nghiªng thµnh) xuÊt hiÖn víi mËt ®é cao cµng chøng tá tµi n¨ng cña NguyÔn Du trong viÖc sö dông tõ ng÷. Mét lÇn n÷a, vÎ ®Ñp cña nµng KiÒu l¹i ®­ưîc kh¼ng ®Þnh dï sù kh¼ng ®Þnh Êy cµng t« ®Ëm thªm sù "bÊt an" cña nhan s¾c. VËy mµ sù th¸ch thøc cña nhan s¾c vÉn ch­a ph¶i lµ yÕu tè duy nhÊt, tµi n¨ng cña KiÒu cßn lµ mét sù th¸ch thøc kh¸c n÷a:

Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi

                    Pha nghÒ thi ho¹ ®ñ mïi ca ng©m

Cung th­ư¬ng, lÇu bËc ngò ©m

NghÒ riªng ¨n ®øt Hå cÇm mét trư¬ng.

Trong TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du kh«ng chØ cho r»ng nhan s¾c lµ mét c¸i ho¹ tiÒm Èn ®èi víi ngư­êi phô n÷ ("hång nhan b¹c mÖnh") mµ cßn nhiÒu lÇn nhÊn m¹nh: tµi n¨ng còng lµ mét c¸i ho¹ kh¸c:

                                             - Tr¨m n¨m trong câi ng­ưêi ta

Ch÷ tµi, ch÷ mÖnh khÐo lµ ghÐt nhau.

- Ch÷ tµi liÒn víi ch÷ tai mét vÇn.

- Tµi t×nh chi l¾m cho trêi ®Êt ghen...

Thuý KiÒu võa cã tµi l¹i võa cã s¾c, h¬n n÷a, c¶ hai yÕu tè ®Òu næi bËt ®Õn møc c©y cá cßn ph¶i ghen tøc, o¸n giËn... XÐt trªn nhiÒu yÕu tè, cã thÓ nãi qua c¸ch miªu t¶, NguyÔn Du ®· ngÇm b¸o tr­íc nh÷ng ®iÒu kh«ng may sÏ x¶y ®Õn víi ng­ưêi con g¸i nµy. H·y nghe tiÕng ®µn cña KiÒu, ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ©m thanh nhµn t¶n, th¶nh th¬i:

Khóc nhµ tay lùa nªn chư­¬ng

Mét thiªn "b¹c mÖnh" l¹i cµng n·o nh©n.

Cã thÓ cho lµ KiÒu chØ v« t×nh, nh­ưng bµi nh¹c mµ nµng ®· lùa chän, ®· thÓ hiÖn nã trong tiÕng ®µn sÇu n·o kia cho thÊy r»ng, ®ã lµ mét ngư­êi con g¸i rÊt ®a sÇu ®a c¶m. Theo quan niÖm tõ xa x­a, ®©y còng lµ mét yÕu tè t¹o nªn sè phËn ®au khæ cña con ng­êi. Nh÷ng sù biÕn sau nµy cña cuéc ®êi KiÒu (gÆp §¹m Tiªn, ph¶i b¸n m×nh chuéc cha, gÆp Thóc Sinh, gÆp Tõ H¶i,...) ®Òu chøng tá sù miªu t¶ cña NguyÔn Du vÒ Thuý KiÒu lµ hoµn toµn cã ngô ý.

§o¹n cuèi như­ lêi vÜ thanh, NguyÔn Du ®Ó cho lêi th¬ bu«ng tr«i, nhÊn m¹nh phÈm chÊt gia gi¸o cña Thuý KiÒu.

§o¹n miªu t¶ vÎ ®Ñp cña chÞ em Thuý KiÒu, NguyÔn Du dµnh ®Õn 24 c©u th¬, trong ®ã cã bèn c©u t¶ kh¸i qu¸t, bèn c©u t¶ Thuý V©n, cßn ®Õn 16 c©u chØ ®Ó nãi vÒ Thuý KiÒu. Cã thÓ chóng ta ch­ưa hiÓu hÕt quan niÖm vÒ nh©n sinh, nhÊt lµ vÒ ngư­êi phô n÷ cña «ng, cã thÓ cßn nhiÒu vÊn ®Ò xung quanh t­ư t­ưëng "tµi mÖnh t­ư¬ng ®è" cÇn tiÕp tôc xem xÐt nh­ưng qua 24 c©u th¬, NguyÔn Du kh«ng chØ chøng tá mét tµi n¨ng bËc thÇy vÒ sö dông ng«n ng÷ mµ cßn cho thÊy nh÷ng nÐt rÊt ®Æc s¾c trong nghÖ thuËt miªu t¶ con ng­ưêi.

 

CẢNH NGÀY XUÂN

(TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

(Xem bµi ChÞ em Thuý KiÒu).

2. §o¹n trÝch:

§©y lµ ®o¹n trÝch ë phÇn ®Çu t¸c phÈm (sau ®o¹n t¶ tµi s¾c cña chÞ em Thuý KiÒu). C¬n tai biÕn ®èi víi gia ®×nh Thuý KiÒu ch­a x¶y ra. Hai chÞ em ®ang sèng nh÷ng ngµy th¸ng ªm ®Òm. Nh©n tiÕt Thanh minh, chÞ em ®i tr¶y héi.

§o¹n trÝch gåm mưêi t¸m c©u, bèn c©u th¬ ®Çu miªu t¶ c¶nh ®Ñp ngµy xu©n, t¸m c©u tiÕp theo t¶ khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt Thanh minh, s¸u c©u cuèi t¶ c¶nh chÞ em Thuý KiÒu du xu©n trë vÒ.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. Trong bèn c©u th¬ ®Çu, NguyÔn Du ®· sö dông rÊt Ýt tõ ng÷ mµ vÉn thÓ hiÖn ®­ưîc rÊt nhiÒu ®iÒu, tõ phong c¶nh (®ư­êng nÐt, mµu s¾c, khÝ trêi, c¶nh vËt) cho ®Õn t©m tr¹ng cña con ng­ưêi tr­íc c¶nh vËt. §iÒu ®ã chØ cã ®ư­îc nhê kh¶ n¨ng sö dông, phèi hîp tõ ng÷ ®Õn møc ®iªu luyÖn. Nh÷ng mµu s¾c t­ư¬ng ph¶n ®­ưîc ®Æt c¹nh nhau, viÖc ®­a c¸c yÕu tè ng«n ng÷ d©n gian vµo t¸c phÈm khiÕn cho ng«n ng÷ th¬ thªm hµm sóc, giµu søc diÔn t¶.

2. T¸m c©u th¬ tiÕp theo, t¸c gi¶ sö dông rÊt nhiÒu tõ ghÐp ®«i, tõ l¸y ®«i ®· ®­ưîc t¸c gi¶ sö dông trong c¸c cÊu tróc danh tõ, ®éng tõ, tÝnh tõ,... gãp phÇn ®¾c lùc trong viÖc thÓ hiÖn mét khung c¶nh lÔ héi rén rµng mµu s¾c, ©m thanh, h×nh ¶nh. HÇu hÕt c¸c c©u th¬ ®Òu ®­ưîc ng¾t theo nhÞp ®«i (2/2) còng lµ mét yÕu tè gîi t¶ khung c¶nh nhén nhÞp, ®«ng vui cña lÔ héi.

§ã lµ mét lÔ héi ®· cã tõ xa x­a. MÆc dï ngµy nay ®· kh«ng cßn phæ biÕn như­ng qua nh÷ng c©u th¬ t¶ c¶nh cña NguyÔn Du, ng­ưêi ®äc cã thÓ h×nh dung rÊt râ khung c¶nh n¸o nøc, nhén nhÞp cña lÔ héi Êy.

3. S¸u c©u th¬ cuèi diÔn t¶ c¶nh chÞ em Thuý KiÒu trªn ®ư­êng trë vÒ. Mét khung c¶nh yªn tÜnh, ªm ¶, dư­êng nh­ ®èi lËp víi c¶nh lÔ héi lóc tr­ưíc. VÉn cã nh÷ng tõ l¸y ®«i như­ng hÇu như­ chØ cßn lµ nh÷ng tÝnh tõ: tµ tµ, thanh thanh, nao nao, nho nhá,... Kh«ng gian v× thÕ trë nªn yªn tÜnh l¹ th­ưêng, kh«ng cßn c¶nh ng­ưêi ®i kÎ l¹i tÊp nËp (®­ưîc thÓ hiÖn chñ yÕu qua nh÷ng danh tõ, ®éng tõ ë ®o¹n trưíc), kh«ng cßn rÝu rÝt tiÕng nãi c­ưêi.

Thñ ph¸p t¶ ®· ®­ưîc thay b»ng thñ ph¸p gîi. Nh÷ng tÝnh tõ tµ tµ, thanh thanh, nao nao, nho nhá kh«ng chØ gîi lªn mét kh«ng gian ªm ®Òm mµ cßn thÓ hiÖn kh¸ râ t©m tr¹ng cña chÞ em Thuý KiÒu. Cã c¸i g× m¬ hå nh­ lµ sù b©ng khu©ng, nuèi tiÕc. Lßng ngư­êi hoµ trong c¶nh vËt, như­ ®ang l¾ng l¹i cïng c¶nh vËt.

4. Qua ®o¹n th¬ t¶ c¶nh chÞ em Thuý KiÒu ®i du xu©n trong tiÕt Thanh minh, ta cã thÓ thÊy rÊt râ nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn cña NguyÔn Du. YÕu tè quan träng trong nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn Êy lµ nghÖ thuËt sö dông tõ ng÷. B»ng c¸ch sö dông hÖ thèng tõ ghÐp, tõ l¸y giµu chÊt t¹o h×nh, giµu søc gîi t¶ theo nh÷ng mËt ®é kh¸c nhau vµ ph­ư¬ng thøc kh¸c nhau, NguyÔn Du ®· ph¸c ho¹ nh÷ng bøc tranh phong c¶nh v« cïng ®Æc s¾c.

 

 

 

 

KIỀU Ở LẦU NGƯNG BÍCH

(TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

(Xem bµi ChÞ em Thuý KiÒu).

2. §o¹n trÝch:

§o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai trong TruyÖn KiÒu (Gia biÕn vµ l­u l¹c). Gia ®×nh KiÒu gÆp c¬n nguy biÕn. Do th»ng b¸n t¬ vu oan, cha vµ em KiÒu bÞ b¾t giam. §Ó chuéc cha, KiÒu quyÕt ®Þnh b¸n m×nh. Tưëng gÆp ®ư­îc nhµ tö tÕ, ai dÌ bÞ b¾t vµo chèn lÇu xanh, KiÒu uÊt øc ®Þnh tù tö. Tó Bµ (chñ qu¸n lÇu xanh) vê høa hÑn g¶ chång cho nµng, ®em nµng ra giam láng ë lÇu Ng­ng BÝch, sau ®ã mô sÏ nghÜ c¸ch ®Ó b¾t nµng ph¶i tiÕp kh¸ch lµng ch¬i.

§o¹n trÝch gåm hai m­ư¬i hai c©u. S¸u c©u th¬ ®Çu thÓ hiÖn hoµn c¶nh c« ®¬n, téi nghiÖp cña Thuý KiÒu; t¸m c©u th¬ tiÕp thÓ hiÖn nçi thư­¬ng nhí cña nµng vÒ Kim Träng vµ vÒ cha mÑ; t¸m c©u cßn l¹i thÓ hiÖn t©m tr¹ng ®au buån, ©u lo cña Thuý KiÒu.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

NguyÔn Du lµ mét bËc thÇy vÒ t¶ c¶nh. NhiÒu c©u th¬ t¶ c¶nh cña «ng cã thÓ coi nh­ lµ chuÈn mùc cho vÎ ®Ñp cña th¬ ca cæ ®iÓn:

- D­ưíi tr¨ng, quyªn ®· gäi hÌ

§Çu t­ưêng löa lùu lËp loÌ ®©m b«ng.

- Long lanh ®¸y n­ưíc in trêi

Thµnh x©y khãi biÕc, non ph¬i bãng vµng...

Víi nh÷ng c©u th¬ nµy, NguyÔn Du ®· lµm ®Ñp, lµm giµu cã thªm rÊt nhiÒu cho ng«n ng÷ d©n téc. Tõng cã ý kiÕn cho r»ng, so víi tiÕng H¸n vèn cã tÝnh hµm sóc, tÝnh biÓu hiÖn rÊt cao th× tiÕng ViÖt trë nªn qu¸ n«m na, Ýt kh¶ n¨ng biÓu hiÖn. Tuy nhiªn, NguyÔn Du ®· chøng minh r»ng ng«n ng÷ tiÕng ViÖt cã mét kh¶ n¨ng biÓu hiÖn v« giíi h¹n.

Nh­ưng NguyÔn Du kh«ng chØ giái vÒ t¶ c¶nh mµ cßn giái vÒ t¶ t×nh c¶m, t¶ t©m tr¹ng. Trong quan niÖm cña «ng, hai yÕu tè t×nh vµ c¶nh kh«ng t¸ch rêi nhau mµ lu«n ®i liÒn víi nhau, bæ sung cho nhau. VÝ dô, trong hai c©u th¬ t¶ c¶nh chÞ em Thuý KiÒu ®i ch¬i xu©n:

Nao nao dßng n­ưíc uèn quanh

DÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang.

C¶nh rÊt ®Ñp vµ thanh, øng víi t©m hån hai chÞ em ®ang nhÑ nhµng th¬i thíi. Ng­ưîc l¹i, khi ng­êi buån th× c¶nh còng buån theo. Trong mét ®o¹n th¬ kh¸c thuéc TruyÖn KiÒu, «ng viÕt:

C¶nh nµo c¶nh ch¼ng ®eo sÇu

Ng­ưêi buån c¶nh cã vui ®©u bao giê.

Hai c©u th¬ nµy thÓ hiÖn rÊt râ quan niÖm cña NguyÔn Du vÒ mèi quan hÖ gi÷a t©m tr¹ng cña con ngư­êi vµ c¶nh vËt. C¶nh vËt ®Ñp hay kh«ng ®Ñp, nhÑ nhµng, thanh tho¸t hay nÆng nÒ, u ¸m phô thuéc rÊt nhiÒu vµo t©m tr¹ng cña con ngư­êi tr­íc c¶nh ®ã.

§o¹n trÝch "KiÒu ë lÇu Ngư­ng BÝch" lµ sù kÕt hîp, giao hoµ cña hai yÕu tè c¶nh vËt vµ t©m tr¹ng. VÒ c¶nh vËt cã lÇu cao, cã non xanh n­ưíc biÕc, s¬n thuû h÷u t×nh. NÕu Thuý KiÒu ë vµo mét hoµn c¶nh kh¸c, trong t©m tr¹ng kh¸c th× h¼n c¶nh ®ã sÏ rÊt ®Ñp. Tuy nhiªn, t©m tr¹ng KiÒu l¹i ®ang rÊt u ¸m, sÇu n·o: bÞ Tó Bµ giam láng ë lÇu Ng­ưng BÝch, KiÒu da diÕt nhí cha mÑ, nhí ng­ưêi yªu, ®ång thêi l¹i rÊt ®au xãt cho th©n phËn m×nh. C¶nh vËt, do ®ã, nhuèm mµu t©m tr¹ng:

Tr­ưíc lÇu Ng­ưng BÝch kho¸ xu©n

VÎ non xa, tÊm tr¨ng gÇn ë chung.

KiÒu ng¾m c¶nh hay KiÒu ®èi c¶nh? ThËt khã cã thÓ nãi lµ "ng¾m" theo nghÜa th«ng th­ưêng cña tõ nµy. Bëi "ng¾m" cã nghÜa lµ chiªm ng­ưìng, th­ưëng ngo¹n. KiÒu ®ang trong t©m tr¹ng nh­ư thÕ sao cã thÓ th­ưëng ngo¹n cho ®­ưîc? Bëi vËy, dï cã c¶ "vÎ non xa" lÉn "tÊm tr¨ng gÇn" nh­ưng c¶nh vËt Êy ch¼ng thÓ nµo gîi lªn mét chót t­ư¬i vui hay Êm ¸p. Nhµ th¬ ®· dïng hai ch÷ "ë chung" thËt khÐo. KiÒu tr«ng thÊy tÊt c¶ nh÷ng thø ®ã nh­ưng víi nµng, chóng ch¼ng kh¸c g× nhau vµ cµng kh«ng cã g× ®Æc biÖt. Hai yÕu tè tr¸i ng­ưîc (non xa, tr¨ng gÇn) t­ưëng như­ phi lÝ nh­ưng thùc ra ®· diÔn t¶ rÊt chÝnh x¸c sù trèng tr¶i cña c¶nh vËt qua con m¾t cña KiÒu. Khung c¶nh "bèn bÒ b¸t ng¸t" chØ cµng khiÕn cho lßng ng­ưêi thªm gîi nhí:

Bèn bÒ b¸t ng¸t xa tr«ng

C¸t vµng cån nä, bôi hång dÆm kia.

Cã thÓ h×nh dung rÊt râ mét kh«ng gian mªnh mang ®ang tr¶i réng ra trưíc m¾t KiÒu. Mét ng­ưêi b×nh th­ưêng ®øng tr­ưíc kh«ng gian Êy còng khã ng¨n ®­ưîc nçi buån. Víi KiÒu, kh«ng gian réng r·i, trèng tr¶i Êy chØ cµng khiÕn nµng suy nghÜ vÒ cuéc ®êi m×nh:

BÏ bµng m©y sím ®Ìn khuya

Nöa t×nh nöa c¶nh nh­ư chia tÊm lßng.

Bëi trong nh÷ng c©u th¬ t¶ c¶nh trªn ®· thÊm ®Ém c¸i "t×nh" (t©m tr¹ng) cña KiÒu nªn ®Õn nh÷ng c©u th¬ nµy, NguyÔn Du ®· b¾t vµo m¹ch t¶ t©m tr¹ng mét c¸ch hÕt søc tù nhiªn. ý th¬ chuyÓn ®æi rÊt linh ho¹t: t¶ c¶nh g¾n víi kh«ng gian. Kh«ng gian cao réng (non xa, tr¨ng gÇn) cµng khiÕn cho c¶nh mªnh mang, dµn tr¶i. T¶ t©m tr¹ng l¹i g¾n víi thêi gian. Thêi gian d»ng dÆc (m©y sím, ®Ìn khuya) cµng cho thÊy t©m tr¹ng ch¸n n¶n, buån tñi cña KiÒu. "Nöa t×nh nöa c¶nh" - tr­ưíc m¾t lµ t×nh hay lµ c¶nh, d­ưêng như­ còng kh«ng cßn ph©n biÖt ®­ưîc n÷a.

Theo dßng t©m tr¹ng cña KiÒu c©u th¬ b¾t vµo nçi nhí:

T­ưëng ng­êi d­íi nguyÖt chÐn ®ång

Tin s­ư¬ng luèng nh÷ng rµy tr«ng mai chê.

Bªn trêi gãc bÓ b¬ v¬

TÊm son gét röa bao giê cho phai.

Nhí nhµ, tr­ưíc hÕt KiÒu nhí ®Õn Kim Träng, nhí ®Õn chÐn r­ưîu thÒ nguyÒn d­íi tr¨ng. §èi víi mét ngư­êi lu«n ®a sÇu ®a c¶m, nÆng t×nh nÆng nghÜa như­ Thuý KiÒu, c¶m xóc Êy thËt xa xãt. Cµng nhí ®Õn Kim Träng th× KiÒu l¹i cµng ®au ®ín cho th©n phËn m×nh. ViÖc KiÒu th­ư¬ng Kim Träng ®ang chê mong tin m×nh mét c¸ch v« väng ®· cho thÊy mét vÎ ®Ñp kh¸c trong t©m hån nµng: KiÒu lu«n nghÜ ®Õn ng­ưêi kh¸c tr­ưíc khi nghÜ ®Õn b¶n th©n m×nh. TÊm lßng Êy thËt cao ®Ñp vµ ®¸ng quý biÕt bao!

TiÕp theo lµ KiÒu nhí ®Õn cha mÑ. Cã ý kiÕn cho r»ng, KiÒu ®· nhí ®Õn ng­ưêi yªu tr­ưíc råi míi nhí ®Õn cha mÑ, ph¶i ch¨ng lµ nµng ®· ®Æt ch÷ "t×nh" lªn trªn ch÷ "hiÕu"? Thùc ra, viÖc NguyÔn Du miªu t¶ nçi nhí cña KiÒu dµnh cho Kim Träng trư­íc råi míi miÒu t¶ nçi nhí cha mÑ lµ hoµn toµn hîp lÝ. KiÒu kh«ng hÒ ®Æt ch÷ "hiÕu" sau ch÷ "t×nh". Khi gia ®×nh gÆp tai biÕn, trư­íc c©u hái "Bªn t×nh bªn hiÕu bªn nµo nÆng h¬n?", KiÒu ®· døt kho¸t lùa chän ch÷ "hiÕu" b»ng hµnh ®éng b¸n m×nh chuéc cha. Giê ®©y, khi cha vµ em nµng ®· ®­îc cøu, ng­ưêi mµ nµng c¶m thÊy m×nh cã lçi chÝnh lµ Kim Träng. Nh­ưng kh«ng v× thÕ mµ nçi nhí cha mÑ kÐm phÇn day døt:

Xãt ng­êi tùa cöa h«m mai

Qu¹t nång Êp l¹nh nh÷ng ai ®ã giê?

S©n Lai c¸ch mÊy n¾ng m­a

Cã khi gèc tö ®· võa ng­ưêi «m.

Nh÷ng thµnh ng÷, ®iÓn tÝch, ®iÓn cè (tùa cöa h«m mai, qu¹t nång Êp l¹nh, S©n Lai, gèc tö) liªn tôc ®ưîc sö dông ®· thÓ hiÖn rÊt râ t×nh c¶m nhí nhung s©u nÆng còng như­ nh÷ng b¨n kho¨n tr¨n trë cña Thuý KiÒu khi nghÜ ®Õn cha mÑ, nghÜ ®Õn bæn phËn lµm con cña m×nh. Trong hoµn c¶nh thùc tÕ, nh÷ng suy nghÜ, t©m tr¹ng ®ã cµng chøng tá nµng lµ mét ng­ưêi con rÊt mùc hiÕu th¶o.

T¸m c©u th¬ cuèi còng n»m trong sè nh÷ng c©u th¬ t¶ c¶nh hay nhÊt cña TruyÖn KiÒu. Chóng thÓ hiÖn rÊt râ nÐt nghÖ thuËt "t¶ c¶nh ngô t×nh" cña NguyÔn Du:

Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m,

ThuyÒn ai thÊp tho¸ng c¸nh buåm xa xa?

Buån tr«ng ngän nưíc míi sa,

Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u?

Buån tr«ng néi cá dµu dµu,

Ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu xanh xanh...

NÕu t¸ch riªng c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh ra mµ xÐt th× cã thÓ thÊy ®ã lµ mét khung c¶nh thËt th¬ méng vµ l·ng m¹n: cã c¸nh buåm thÊp tho¸ng, cã man m¸c hoa tr«i, cã néi cá ch©n m©y mÆt ®Êt mét mµu... ThÕ nh­ưng khi ®äc lªn, nh÷ng c©u th¬ nµy chØ khiÕn cho lßng ng­ưêi thªm sÇu muén, ¶o n·o. Nguyªn nh©n lµ bëi trư­íc mçi c¶nh vËt kia, sõng s÷ng ¸n ng÷ côm tõ "buån tr«ng". Kh«ng ph¶i lµ "xa tr«ng" như­ ngư­êi ta vÉn nãi, còng kh«ng ph¶i lµ "ghÐ m¾t tr«ng" nh­ư Xu©n Hư­¬ng ®· tõng tinh nghÞch mµ ®iÒn tr­ưíc ®Òn thê SÇm Nghi §èng, ë ®©y, nh©n vËt tr÷ t×nh chØ cã mét t©m thÕ duy nhÊt: "buån tr«ng". T©m tr¹ng nµng ®ang ngæn ngang tr¨m mèi: nhí ng­ưêi yªu, nhí cha mÑ, c¶m gi¸c m×nh lµ ng­ưêi cã lçi,... vµ nhÊt lµ ®ang hÕt søc ®au xãt cho th©n phËn m×nh. Bëi vËy, c¶nh vËt Êy cÇn ®­ưîc c¶m nhËn theo con m¾t cña Thuý KiÒu: c¸nh buåm thÊp tho¸ng næi tr«i v« ®Þnh, hoa tr«i man m¸c cµng gîi nçi ph©n li, néi cá kh«ng m¬n mën xanh mµ "dµu dµu" trong s¾c mµu tµn óa... Næi bËt lªn trong c¶nh vËt ®ã lµ nh÷ng ©m thanh mª hoÆc:

Buån tr«ng sãng cuèn mÆt duÒnh

Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi

Trong TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du còng ®· nhiÒu lÇn miªu t¶ ©m thanh. Cã thÓ nãi lÇn nµo «ng còng thµnh c«ng. Cã khi chØ qua mét vµi tõ, «ng ®· diÔn t¶ rÊt chÝnh x¸c c¶nh huyªn n¸o trong nhµ Thuý KiÒu khi bän v« l¹i kÐo ®Õn nhµ:

Tr­ưíc thÇy sau tí x«n xao

§Çu tr©u mÆt ngùa µo µo nh­ư s«i.

NguyÔn Du ®Æc biÖt thµnh c«ng khi «ng t¶ tiÕng ®µn cña KiÒu. Tuú theo t©m tr¹ng, mçi lÇn tiÕng ®µn cña KiÒu cÊt lªn lµ mét lÇn ng­ưêi nghe ph¶i ch¶y n­ưíc m¾t khãc cho sè phËn oan nghiÖt cña nµng.

Trong ®o¹n th¬ nµy, NguyÔn Du kh«ng t¶ tiÕng ®µn mµ t¶ tiÕng sãng. Trong khung c¶nh b¸t ng¸t, mªnh mang, tiÕng sãng vç "Çm Çm" (lư­u ý: nhµ th¬ ®· ®¶o ng÷ ®Ó cho Ên t­îng ®ã cµng râ rµng h¬n) qu¶ lµ mét thø ©m thanh hÕt søc bÊt thư­êng. D­ưêng nh­ư nã muèn ph¸ vì khung c¶nh nÆng nÒ nh­ưng yªn tÜnh, nã døt KiÒu ra khái dßng suy t­ư vÒ gia ®×nh, ngư­êi th©n mµ tr¶ nµng vÒ víi thùc t¹i nghiÖt ng·.

Ngoµi ra, d­ưêng nh­ư ®ã cßn lµ nh÷ng dù c¶m vÒ qu·ng ®êi ®Çy nh÷ng khæ ®au, tñi nhôc ª chÒ mµ KiÒu s¾p ph¶i tr¶i qua.

 

 

 

MÃ GIÁM SINH MUA KIỀU

(TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

(Xem bµi ChÞ em Thuý KiÒu).

2. §o¹n trÝch:

§o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai trong TruyÖn KiÒu (Gia biÕn vµ l­u l¹c). Sau khi gia ®×nh bÞ vu oan, KiÒu quyÕt ®Þnh b¸n m×nh ®Ó lÊy tiÌn cøu cha vµ gia ®×nh khái tai ho¹. §o¹n nµy nãi vÒ viÖc M· Gi¸m Sinh ®Õn mua KiÒu.

B»ng h×nh d¸ng b¶nh bao vµ ®éng t¸c sç sµng, M· Gi¸m Sinh ®Õn mua KiÒu vµ cß kÌ mÆc c¶ như­ mua mét mãn hµng.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. Trong ®o¹n trÝch, tõ ngo¹i h×nh ®Õn tÝnh c¸ch, b¶n chÊt cña M· Gi¸m Sinh thÓ hiÖn b¶n chÊt con bu«n, bÊt nh©n, xem con ngư­êi chØ nh­ư mét mãn hµng ho¸ cã thÓ mua b¸n, thËm chÝ cß kÌ bít xÐn.

2. Mét ng­ưêi con g¸i tµi s¾c tuyÖt trÇn như­ KiÒu trë thµnh mét mãn hµng trong mét cuéc mua b¸n. Th­ư¬ng th©n, xãt phËn m×nh lµ mét lÏ, h¬n n÷a cßn lµ c¶m gi¸c ®au ®ín, t¸i tª v× lßng tù träng cña mét con ng­ưêi. ChØ tho¸ng gîi, NguyÔn Du ®· thÓ hiÖn ®­ưîc t©m tr¹ng cña Thuý KiÒu trong mét t×nh c¶nh ®¸ng th­ư¬ng, téi nghiÖp.

3. §o¹n trÝch thÓ hiÖn tÊm lßng c¶m th­ư¬ng, xãt xa tr­íc th©n phËn nhá nhoi cña con ng­ưêi, gi¸ trÞ con ng­ưêi bÞ chµ ®¹p; v¹ch trÇn thùc tr¹ng x· héi ®en tèi, thÕ lùc vµ ®ång tiÒn léng hµnh; gi¸n tiÕp lªn ¸n thÕ lùc phong kiÕn ®· ®Èy con ng­ưêi vµo t×nh c¶nh ®au ®ín, ®ång thêi bµy tá th¸i ®é c¨m phÉn, khinh bØ tr­ưíc bän bu«n ng­ưêi gi¶ dèi, bÊt nh©n.

 

 

 

 

THÚY KIỀU BÁO ÂN BÁO OÁN

( TrÝch TruyÖn KiÒu - NguyÔn Du)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

(Xem bµi ChÞ em Thuý KiÒu).

2. §o¹n trÝch:

§o¹n trÝch n»m ë cuèi phÇn thø hai trong TruyÖn KiÒu (Gia biÕn vµ l­ưu l¹c). Sau khi chÞu bao ®au khæ, tñi nhôc, ®o¹ ®Çy, Thuý KiÒu ®ư­îc Tõ H¶i cøu tho¸t khái lÇu xanh vµ gióp nµng tho¶ nguyÖn ®Òn ¬n tr¶ o¸n. §©y lµ trÝch ®o¹n t¶ c¶nh b¸o ©n, b¸o o¸n.

§o¹n trÝch cã thÓ thµnh hai phÇn:

- Mư­êi hai c©u th¬ ®Çu: Thuý KiÒu b¸o ©n (tr¶ ¬n Thóc Sinh);

- C¸c c©u th¬ cßn l¹i: Thuý KiÒu b¸o o¸n (cuéc ®èi ®¸p gi÷a Thuý KiÒu vµ Ho¹n Thư­).

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

§Òn ¬n tr¶ o¸n lµ mét m« tÝp rÊt quen thuéc trong v¨n häc d©n gian, ®Æc biÖt lµ trong c¸c c©u chuyÖn cæ tÝch. Ng­ưêi cã c«ng lao khã nhäc, ¨n ë hiÒn lµnh, hay lµm ®iÒu tèt th× sÏ ®­ưîc ®Òn bï, kÎ ¸c sÏ bÞ trõng trÞ ®Ých ®¸ng. §ã lµ m¬ ­íc cña nh©n d©n ta.

Trong TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du còng dùng lªn mét c¶nh b¸o ©n b¸o o¸n. ThÕ nh­ưng, kh¸c rÊt nhiÒu so víi c¸c c©u chuyÖn cæ tÝch, c¶nh b¸o ©n b¸o o¸n trong TruyÖn KiÒu kh«ng ®¬n gi¶n lµ sù thÓ hiÖn kh¸t väng c«ng lÝ cña nh©n d©n. Søc hÊp dÉn cña ®o¹n trÝch thÓ hiÖn chñ yÕu ë kh¶ n¨ng kh¾c ho¹ t©m lÝ nh©n vËt cña nhµ th¬. C¶ ®o¹n trÝch gåm 34 c©u víi ba nh©n vËt, rÊt Ýt lêi miªu t¶, hÇu như­ chØ cã lêi Thuý KiÒu nãi víi Thóc Sinh, lêi qua tiÕng l¹i gi÷a Thuý KiÒu vµ Ho¹n Th­ư, vËy mµ kh«ng chØ ch©n dung, tõ giäng ®iÖu, tÝnh t×nh cña tõng nh©n vËt ®Òu ®­ưîc béc lé hÕt søc sinh ®éng.

Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy trong ®o¹n trÝch cã hai c¶nh: b¸o ©n vµ b¸o o¸n.

C¶nh b¸o ©n

Chµng Thóc Sinh khi ®­ưîc "gư­¬m mêi ®Õn" th× "MÆt như­ chµm ®æ, m×nh d­ưêng dÏ run". Thóc Sinh run v× nhiÒu lÏ: tr­ưíc c¶nh ba qu©n gư­¬m gi¸o s¸ng loµ - run; ®­ưîc chøng kiÕn Thuý KiÒu ®· trõng trÞ nh÷ng kÎ ®· g©y bao ®au khæ cho ®êi nµng nh­ư thÕ nµo l¹i cµng dÔ run h¬n n÷a. Thóc Sinh kh«ng thÓ nghÜ r»ng m×nh l¹i ®­ưîc tr¶ ©n b»ng "gÊm tr¨m cuèn, b¹c ngh×n c©n" bëi trong thùc tÕ, chµng ta ch¼ng cã c«ng lao g× nhiÒu víi Thuý KiÒu. Ngay c¶ khi chøng kiÕn vî m×nh hµnh h¹ Thuý KiÒu, Thóc Sinh còng chØ biÕt ngËm ®¾ng nuèt cay, kh«ng biÕt bªnh vùc thÕ nµo.

VËy t¹i sao Thóc Sinh l¹i ®ư­îc Thuý KiÒu "b¸o ©n" hËu hÜnh như­ thÕ? LÝ gi¶i ®ư­îc ®iÒu nµy, chóng ta sÏ hiÓu thªm vÒ Thuý KiÒu, tõ ®ã cµng hiÓu thªm nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña NguyÔn Du. Nh©n vËt Thuý KiÒu ®· ®­ưîc x©y dùng rÊt nhÊt qu¸n tõ ®Çu ®Õn cuèi t¸c phÈm. Dï khi ph¶i d»n lßng trao duyªn cho Thuý V©n, khi mét m×nh ®èi c¶nh ë lÇu Ngư­ng BÝch hay khi cã ®ñ vÞ thÕ ®Ó b¸o ©n b¸o o¸n sßng ph¼ng th× Thuý KiÒu vÉn lu«n lµ ng­ưêi nÆng t×nh nÆng nghÜa:

Nµng r»ng: "NghÜa nÆng t×nh non,

L©m Tri ng­ưêi cò chµng cßn nhí kh«ng?

S©m Thư­¬ng ch¼ng vÑn ch÷ tßng

T¹i ai h¸ d¸m phô lßng cè nh©n?

GÊm tr¨m cuèn, b¹c ngh×n c©n,

T¹ lßng dÔ xøng b¸o ©n gäi lµ...".

LÝ lÏ cña Thuý KiÒu rÊt râ rµng: ®©y kh«ng ph¶i lµ sù b¸o ©n mµ lµ sù tr¶ nghÜa, ®óng h¬n lµ tr¶ c¸i t×nh mµ Thóc Sinh ®· dµnh cho nµng tr­ưíc ®©y. Như­ vËy, ®èi víi Thóc Sinh, Thuý KiÒu ®· kh«ng xö b»ng lÝ mµ b»ng c¸i t×nh cña nµng. §iÒu nµy cã vÎ nh­ư kh«ng hîp víi c¸ch nghÜ th«ng th­ưêng, kh«ng tho¶ m·n ®­ưîc mét sè b¹n ®äc khã tÝnh nh­ưng chÝnh ë ®©y l¹i lµm bËt lªn gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm: NguyÔn Du ®· kh«ng x©y dùng nh©n vËt Thuý KiÒu theo mét c«ng thøc ®Þnh s½n. Ng­ưîc l¹i, «ng ®· t¹o nªn mét nh©n vËt rÊt sinh ®éng, rÊt ®êi th­ưêng. KiÒu ®· suy nghÜ, nãi n¨ng vµ hµnh ®éng hoµn toµn hîp víi phÈm chÊt vµ tÝnh c¸ch cña nµng. §iÒu nµy cµng ®­ưîc chøng minh râ rµng h¬n qua c¶nh tiÕp theo.

C¶nh b¸o o¸n

§èi t­ưîng b¸o o¸n ë ®©y lµ Ho¹n Th­ư - vî Thóc Sinh. MÆc dï kh«ng trùc tiÕp ®Èy Thuý KiÒu vµo lÇu xanh nh­ưng Ho¹n Thư­ còng lµ kÎ ®· g©y kh«ng Ýt ®au khæ cho cuéc ®êi KiÒu. Con ng­ưêi ®· trë thµnh h×nh t­ưîng ®iÓn h×nh cho sù ghen tu«ng Êy ®· lÆng lÏ cho ng­ưêi ®Õn b¾t nµng vÒ, ®· dùng c¶nh trí trªu: b¾t nµng hÇu rư­îu Thóc Sinh ®Ó mµ h¶ hª sung s­ưíng khi tËn m¾t chøng kiÕn nçi cùc nhôc cña c¶ hai ngưêi. Thuý KiÒu h¼n kh«ng thÓ quªn nçi nhôc h«m Êy, theo ®ã th× téi cña Ho¹n Thư­ ®¸ng chÕt mét tr¨m lÇn.

ThÕ như­ng NguyÔn Du ®· kh«ng ®Ó cho lÝ trÝ cña m×nh dÉn d¾t sù viÖc mét c¸ch gi¶n ®¬n. ¤ng ©m thÇm chøng kiÕn cuéc ®èi ®Çu gi÷a hai ngư­êi ®µn bµ (mµ theo Thuý KiÒu lµ "kÎ c¾p, bµ giµ gÆp nhau"), thuËt l¹i cuéc ®Êu khÈu cña hä. BiÖt tµi cña NguyÔn Du lµ khi chøng kiÕn vµ miªu t¶ cuéc ®ông ®é "n¶y löa" Êy, «ng ®· kh«ng thiªn vÞ mét ai, kh«ng ®øng vÒ phÝa nµo. ¤ng ®Ó cho sù viÖc tù nã ph¸t triÓn, tõ ®ã ®· t¹o nªn mét trong nh÷ng chi tiÕt nghÖ thuËt giµu chÊt sèng, chÊt "tiÓu thuyÕt" nhÊt cña t¸c phÈm.

VÞ thÕ gi÷a hai ng­ưêi phô n÷ ®· hoµn toµn ®¶o ng­ưîc. Tr­ưíc ®©y, khi Ho¹n Thư­ lµm chñ t×nh thÕ, Thuý KiÒu kh«ng nh÷ng bÞ ®¸nh ®Ëp mµ cßn bÞ lµm nhôc theo mét c¸ch thøc rÊt riªng cña Ho¹n Th­ư. Nçi ®au tinh thÇn cña KiÒu lóc Êy cßn lín gÊp hµng chôc lÇn nçi ®au thÓ x¸c. ThÕ nh­ưng giê ®©y, ng­ưêi lµm chñ t×nh thÕ l¹i lµ Thuý KiÒu. ChØ cÇn nµng phÈy tay mét c¸i, h¼n Ho¹n Thư­ sÏ "thÞt n¸t x­ư¬ng tan".

Thuý KiÒu ®· khëi sù "b¸o o¸n" như­ thÕ nµo?

Tho¾t tr«ng nµng ®· chµo th­ưa:

"TiÓu th­ư còng cã b©y giê ®Õn ®©y!

§µn bµ dÔ cã mÊy tay

§êi x­ưa mÊy mÆt, ®êi nµy mÊy gan!

DÔ dµng lµ thãi hång nhan,

Cµng cay nghiÖt l¾m cµng oan tr¸i nhiÒu".

Ngßi bót miªu t¶ cña NguyÔn Du thËt ®¸ng nÓ phôc. Nµng KiÒu duyªn d¸ng, thuú mÞ, "e lÖ nÐp vµo dư­íi hoa" ngµy nµo, giê ®èi diÖn víi kÎ thï, d­ưêng nh­ ®· ho¸ ra mét con ng­êi kh¸c. NÕu như­ KiÒu ra lÖnh trõng ph¹t Ho¹n Thư­ ngay th× kh«ng cã g× nhiÒu ®Ó bµn luËn. Như­ng KiÒu ®ang sung sưíng hư­ëng thô c¶m gi¸c cña kÎ bÒ trªn, ®ang t×m c¸ch dïng lêi nãi ®Ó "røt da røt thÞt" Ho¹n Thư­ theo ®óng c¸ch mµ trư­íc ®©y mô ta ®· ®èi xö víi nµng. B»ng giäng ®iÖu ®Çy vÎ ch©m biÕm, KiÒu gäi Ho¹n Thư­ lµ "tiÓu thư­", cÈn thËn b¸o cho mô ta biÕt vÒ "luËt nh©n qu¶" ë ®êi ("Cµng cay nghiÖt l¾m, cµng oan tr¸i nhiÒu"). KiÒu tin ch¾c vµo chiÕn th¾ng ®Õn møc s½n sµng chÊp nhËn ®Êu khÈu!

ThÕ như­ng Ho¹n Thư­ thËt xøng víi danh tiÕng "BÒ ngoµi th¬n thít nãi c­ưêi "Mµ trong nham hiÓm giÕt ngư­êi kh«ng dao":

Ho¹n Th­ư hån l¹c ph¸ch xiªu,

KhÊu ®Çu d­íi tr­ưíng liÖu ®iÒu kªu ca.

R»ng: "T«i chót phËn ®µn bµ,

Ghen tu«ng th× còng ng­êi ta th­ưêng t×nh...".

Gi÷a d¸ng ®iÖu bÒ ngoµi víi lêi nãi bªn trong cña Ho¹n Thư­ cã c¸i g× ®ã rÊt m©u thuÉn. NÕu qu¶ thËt ®· "hån l¹c ph¸ch xiªu", Ho¹n Th­ư khã cã thÓ biÖn hé cho m×nh mét c¸ch khÐo lÐo nh­ư vËy. Kh«ng nh÷ng kh¼ng ®Þnh "ghen tu«ng chØ lµ thãi th­ưêng cña ®µn bµ", Ho¹n Thư­ cßn kÓ ®Õn nh÷ng viÖc mµ tưëng như­ mô ®· "lµm ¬n" cho Thuý KiÒu: cho ra nhµ g¸c ®Ó viÕt kinh, khi Thuý KiÒu trèn ®· kh«ng ®uæi b¾t,... §ã lµ nh÷ng lÝ lÏ rÊt kh«n ngoan mµ KiÒu khã lßng b¸c bá ®ư­îc. Th× ra, vÎ "hån l¹c ph¸ch xiªu" chØ lµ bé ®iÖu mµ mô ta t¹o ra ®Ó ®¸nh vµo chç yÕu cña Thuý KiÒu. §øng tr­ưíc c¬ héi duy nhÊt ®Ó cã thÓ tho¸t téi, mô ®· vËn dông tÊt c¶ sù kh«n ngoan, läc lâi cña m×nh.

Rèt cuéc, trong cuéc ®Êu trÝ, ®Êu khÈu ®ã ng­ưêi thua l¹i chÝnh lµ Thuý KiÒu. B»ng chøng lµ khi nghe xong nh÷ng lêi "bµo ch÷a" cña Ho¹n Th­, Thuý KiÒu ®· xu«i lßng mµ tha bæng cho mô, kh«ng nh÷ng thÕ l¹i cßn khen: "Kh«n ngoan ®Õn mùc, nãi n¨ng ph¶i lêi" vµ tù nãi víi m×nh r»ng: "Lµm ra mang tiÕng con ng­ưêi nhá nhen".

KÕt côc ®ã cã thÓ bÊt ngê víi ng­êi ®äc như­ng l¹i rÊt hîp lÝ víi l« gÝch cña t¸c phÈm. §o¹n "b¸o ©n" víi Thóc Sinh ®· cho thÊy: dï thÕ nµo ®i n÷a, KiÒu vÉn lµ ng­ưêi phô n÷ ®a sÇu ®a c¶m, nÆng t×nh nÆng nghÜa.

§©y lµ mét ®o¹n trÝch rÊt hÊp dÉn, mét s¸ng t¹o ®Æc s¾c cña NguyÔn Du. B»ng c¸ch ®Ó cho c¸c sù viÖc tù vËn ®éng, nh©n vËt tù béc lé m×nh qua nh÷ng lêi ®èi tho¹i, NguyÔn Du ®· ®­a nghÖ thuËt miªu t¶ nh©n vËt cña v¨n häc trung ®¹i tiÕn mét bư­íc rÊt dµi. Miªu t¶ ch©n thùc vµ sinh ®éng ®êi sèng nh­ư nã ®ang x¶y ra, ®ã lµ mét yÕu tè quan träng t¹o nªn "Chñ nghÜa hiÖn thùc cña NguyÔn Du".

 

 

 

LỤC VÂN TIÊN CỨU KIỀU NGUYỆT NGA

(TrÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn - NguyÔn §×nh ChiÓu)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Quª mÑ ë huyÖn T©n Thíi, tØnh Gia §Þnh (nay lµ thµnh phè Hå ChÝ Minh); quª cha ë x· Bå §iÒn, huyÖn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn - HuÕ, nhµ th¬ NguyÔn §×nh ChiÓu (tøc §å ChiÓu, 1822-1888) thi ®ç tó tµi n¨m 1843; ®Õn n¨m 1849 th× m¾t bÞ mï, «ng vÒ Gia §Þnh d¹y häc vµ bèc thuèc ch÷a bÖnh cho d©n. Khi thùc d©n Ph¸p x©m l­ưîc Nam Kú, NguyÔn §×nh ChiÓu tÝch cùc tham gia phong trµo kh¸ng chiÕn, cïng c¸c l·nh tô nghÜa qu©n bµn viÖc ®¸nh giÆc, ®ång thêi s¸ng t¸c th¬ v¨n khÝch lÖ tinh thÇn nghÜa sÜ. Khi Nam K× r¬i vµo tay giÆc, «ng vÒ sèng ë Ba Tri (BÕn Tre). MÆc dï thùc d©n Ph¸p vµ tay sai nhiÒu lÇn mua chuéc, dô dç như­ng NguyÔn §×nh ChiÓu ®· gi÷ trän lßng trung thµnh víi Tæ quèc, kiªn quyÕt kh«ng hîp t¸c víi chóng.

- "NguyÔn §×nh ChiÓu lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ ®Çu tiªn ë Nam Bé ®· dïng ch÷ N«m lµm ph­ư¬ng tiÖn s¸ng t¸c chñ yÕu, ®Ó l¹i mét khèi lư­îng th¬ v¨n kh¸ lín vµ rÊt quý b¸u. Tr­ưíc khi thùc d©n Ph¸p x©m l­ưîc, s¸ng t¸c cña NguyÔn §×nh ChiÓu thiªn vÒ thÓ lo¹i truyÖn th¬ N«m truyÒn thèng, xoay quanh ®Ò tµi ®¹o ®øc x· héi, næi tiÕng nhÊt lµ truyÖn Lôc V©n Tiªn (kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m 50, thÕ kØ XIX) råi ®Õn Dư¬ng Tõ - Hµ MËu. Sau khi thùc d©n Ph¸p x©m l­ưîc,  NguyÔn §×nh ChiÓu viÕt mét lo¹t t¸c phÈm nh»m khÝch lÖ tinh thÇn chiÕn ®Êu hi sinh cña nh©n d©n vµ biÓu d­ư¬ng nh÷ng tÊm gư­¬ng anh hïng, liÖt sÜ: Ch¹y t©y (1859), V¨n TÕ Trư­¬ng §Þnh (1864), M­ưêi hai bµi th¬ ®iÕu Phan Tßng (1868), V¨n tÕ nghÜa sÜ trËn väng Lôc tØnh (1874), ngoµi ra cßn Th¶o thö hÞch (HÞch ®¸nh chuét), Thư­ göi cho em vµ mèt sè bµi th¬ §ưêng luËt kh¸c nh­ Ngùa Tiªu s­ư¬ng, Tõ biÖt cè nh©n, Tù thuËt...Tõ sau khi Nam Bé lät hoµn toµn vµo tay giÆc, NguyÔn §×nh ChiÓu cßn viÕt mét truyÖn th¬ N«m dµi d­ưíi h×nh thøc hái ®¸p vÒ y häc Ngư TiÒu y thuËt vÊn ®¸p. Cã thÓ NguyÔn §×nh ChiÓu cßn lµ t¸c gi¶ cña bµi HÞch kªu gäi nghÜa binh ®¸nh t©y rÊt phæ biÕn ë Nam K× nh÷ng ngµy ®Çu chèng Ph¸p.

NguyÔn §×nh ChiÓu ®· trao ®æi ngßi bót cña m×nh mét "thiªn chøc" lín lao lµ truyÒn b¸ ®¹o lµm ngưêi ch©n chÝnh vµ ®Êu tranh kh«ng mÖt mái víi nh÷ng g× xÊu xa ®ê tiÖn, tr¸i ®¹o lÝ, nh©n t©m. §ã lµ kh¸t väng hµnh ®¹o cøu ®êi cña ng­ưêi nho sÜ kh«ng may bÞ tËt nguyÒn nh­ưng lßng vÉn trµn ®Çy nhiÖt huyÕt. Tõ t¸c phÈm ®Çu tay ®Õn t¸c phÈm cuèi cïng, ch­ưa bao giê ngßi bót NguyÔn §×nh ChiÓu xa rêi thiªn chøc Êy: " Chë bao nhiªu ®¹o thuyÒn kh«ng kh¼m, §©m mÊy th»ng gian bót ch¼ng tµ" (TrÞnh Thu TiÕt - Tõ t¸c gi¶ t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ tr­ưêng, NXB §¹i häc S­ư ph¹m, 2004).

2. T¸c phÈm

- TruyÖn Lôc V©n Tiªn lµ mét truyÖn th¬ N«m rÊt næi tiÕng ë Nam K× vµ Nam Trung Kú, ®ư­îc NguyÔn §×nh ChiÓu s¸ng t¸c kho¶ng ®Çu nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kØ XIX. Do ®­ưîc l­ưu truyÒn chñ yÕu dưíi h×nh thøc sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian (kÓ th¬, nãi th¬, h¸t th¬...) nªn truyÖn cã nhiÒu b¶n kh¸c nhau. Theo v¨n b¶n phæ biÕn hiÖn nay th× truyÖn cã 2082 c©u th¬, ®­ưîc s¸ng t¸c theo thÓ lôc b¸t.

- "TruyÖn ®­ưîc s¸ng t¸c d­ưíi h×nh thøc truyÖn kÓ, ban ®Çu chØ truyÒn miÖng vµ chÐp tay, l­ưu hµnh trong ®¸m m«n ®Ö vµ nh÷ng ng­ưêi mÕn mé t¸c gi¶, råi sau míi lan réng ra nh©n d©n vµ ngay lËp tøc ®­ưîc truyÒn tông réng r·i kh¾p chî cïng quª, héi nhËp ®ư­îc sinh ho¹t v¨n ho¸ d©n gian, ®Æc biÖt lµ ë Nam Kú, d­ưíi h×nh thøc "kÓ th¬","nãi th¬," V©n Tiªn"h¸t" V©n Tiªn.TruyÖn ®­ưîc xuÊt b¶n lÇn ®Çu b»ng ch÷ N«m n¨m 1986 b»ng ch÷ quèc ng÷ n¨m 1897, b¶n dÞch tiÕn Ph¸p ®Çu tiªn lµ b¶n dÞch cña G.Aubaret xuÊt b¶n n¨m 1864. Tõ ®ã ®Õn nay cã rÊt nhiÒu b¶n in kh¸c nhau, do ®ã còng cã rÊt nhiÒu dÞ b¶n, cã khi thªm bít c¶ tr¨m c©u th¬, ®Æc biÖt lµ ë ®o¹n kÕt. Theo v¨n b¶n th­ưêng dïng hiÖn nay, truyÖn cã 2082 c©u th¬ lôc b¸t. TruyÖn kÓ vÒ mét chµng trai v¨n vâ song toµn, tªn lµ Lôc V©n Tiªn. §ang theo thÇy häc tËp trªn nói, nghe tin triÒu ®×nh më kho¸ thi, V©n Tiªn xin phÐp thÇy xuèng nói ®ua tµi. Däc ®­ưêng vÒ th¨m cha mÑ, V©n Tiªn gÆp mét ®¸m cư­íp ®ang hoµnh hµnh. Chµng ®· mét m×nh bÎ gËy x«ng vµo ®¸nh tan bän cư­íp, cøu tho¸t tiÓu thư­ con quan Tri Phñ lµ KiÒu NguyÖt Nga. Lµm xong viÖc nghÜa, kh«ng mµng ®Õn sù tr¶ ¬n, V©n Tiªn thanh th¶n ra ®i, gÆp vµ kÕt b¹n víi Hín Minh. Cßn NguyÖt Nga, vÒ tới phñ ®­ưêng cña cha, c¶m ¬n cøu m¹ng vµ còng mÕn phôc tµi ®øc cña V©n Tiªn, nµng ®· ho¹ mét bøc h×nh V©n Tiªn treo lu«n bªn m×nh. V©n Tiªn vÒ th¨m cha mÑ råi cïng TiÓu ®ång lªn ®­ưêng tíi tr­ưêng thi. Qua Hµn Giang, chµng ghÐ th¨m nhµ Vâ C«ng, ngư­êi ®· høa g¶ con g¸i lµ Vâ ThÓ Loan cho chµng. ThÊy V©n Tiªn kh«i ng« tuÊn tó, Vâ C«ng rÊt mõng, giíi thiÖu cho chµng mét ng­ưêi b¹n ®ång hµnh lµ V­ư¬ng Tö Trùc, l¹i cho con g¸i ra tiÔn ®ư­a V©n Tiªn víi nh÷ng lêi dÆn dß t×nh nghÜa. V©n Tiªn cïng Tö Trùc tíi kinh ®«, gÆp TrÞnh H©m, Bïi KiÖm, c¶ bèn ng­êi vµo qu¸n uèng r­ưîu, lµm th¬. ThÊy V©n Tiªn, Tö Trùc tµi cao, TrÞnh H©m sinh lßng ®è kþ, ghen ghÐt. §óng ngµy vµo thi, V©n Tiªn nhËn ®ư­îc tin mÑ chÕt, véi bá thi trë vÒ quª chÞu tang. §­ưêng s¸ xa x«i vÊt v¶, l¹i th­ư¬ng khãc mÑ nhiÒu, V©n Tiªn bÞ ®au m¾t nÆng. TiÓu ®ång hÕt lßng ch¹y ch÷a thuèc thang nh­ưng chØ gÆp toµn nh÷ng lang b¨m vµ c¸c thÇy bãi, thÇy ph¸p lõa ®¶o, bÞt bîm nªn tiÒn mÊt mµ tËt vÉn mang, V©n Tiªn bÞ mï c¶ hai m¾t. §ang khi bèi rèi l¹i gÆp TrÞnh H©m ®i thi trë vÒ. Vèn s½n tÝnh ®è kþ, ®éc ¸c, TrÞnh H©m lËp ©m m­ưu dô TiÓu ®ång vµo rõng h¸i thuèc, råi trãi vµo gèc c©y, l¹i nãi dèi V©n Tiªn lµ TiÓu ®ång ®· bÞ cäp vå. H¾n ®­a V©n Tiªn xuèng thuyÒn, høa sÏ vÒ ®Õn tËn nhµ. Như­ng khi thuyÒn ra gi÷a vêi, lîi dông ®ªm khuya thanh v¾ng, h¾n ®· ®Èy chµng xuèng n­ưíc. TiÓu ®ång ®ư­îc S¬n qu©n cëi trãi, t­ưëng V©n Tiªn ®· chÕt liÒn ë l¹i ®ã "che chãi gi÷ m¶", thê phôc sím h«m. Cßn V©n Tiªn ®ư­îc Giao Long d×u ®ì, ®­ưa vµo b·i, l¹i ®ư­îc «ng Ngư­ vít lªn, cøu ch÷a. V©n Tiªn nhê ®ư­a tíi nhµ hä Vâ ®Ó n­ư¬ng tùa. Như­ng cha con Vâ C«ng tr¸o trë ®· t×m c¸ch h·m h¹i V©n Tiªn, ®em chµng bá vµo trong hang nói Th­ư¬ng Tßng. N¨m s¸u ngµy sau nhê Du thÇn cøu, V©n Tiªn míi ra ®ư­îc khái hang, l¹i ®ư­îc «ng TiÒu cho ¨n vµ câng ra khái rõng. May m¾n chµng l¹i gÆp ®­ưîc b¹n hiÒn lµ Hín Minh, v× "bÎ giß" cËu c«ng tö con quan ®Ó cøu ng­ưêi con g¸i bÞ cư­ìng bøc gi÷a ®ư­êng, Hín Minh ®· ph¶i bá thi, lÈn trèn ë trong rõng. Hín Minh ®­ưa V©n Tiªn vÒ ng«i chïa cæ trong rõng n­ư¬ng n¸u. Cha con Vâ C«ng, sau khi h·m h¹i ®ư­îc V©n Tiªn l¹i t×m c¸ch ve v·n V­¬ng Tö Trùc, lóc nµy ®· ®ç thñ khoa ®Õn nhµ hä Vâ ®Ó hái th¨m tin tøc V©n Tiªn. V­ư¬ng Tõ Trùc lßng d¹ th¼ng ngay ®· m¾ng th¼ng vµo mÆt cha con Vâ c«ng béi b¹c, ph¶n phóc, khiÕn Vâ C«ng hæ thÑn sinh bÖnh mµ chÕt. Cßn KiÒu NguyÖt Nga nghe tin V©n Tiªn ®· chÕt, nµng thÒ sÏ suèt ®êi thñ tiÕt thê chång. Nµng ®a tõ chèi lêi cÇu h«n cña gia ®×nh quan Th¸i sư cho nªn bÞ Th¸i sư thï o¸n, t©u vua b¾t nµng ®i cèng giÆc ¤ Qua. Tr­ưíc khi ph¶i ra ®i, nµng ®· sang nhµ hä Lôc lµm chay b¶y ngµy cho Lôc V©n Tiªn theo lÔ vî chång, råi ®Ó tiÒn b¹c l¹i nu«i cha V©n Tiªn. Khi thuyÒn tíi n¬i biªn giíi, NguyÖt Nga ®· «m bøc b×nh h×nh V©n Tiªn nh¶y xuèng biÓn, quan qu©n ph¶i ®em c« hÇu g¸i Kim Liªn thÕ vµo. Nhê ®­ưîc sãng thÇn vµ Phật quan ©m cøu gióp, NguyÖt Nga d¹t vµo vư­ên hoa nhµ hä Bïi. Bïi «ng, cha cña Bïi KiÖm vÒ, h¾n vÉn t¸n tØnh, ®ßi lÊy nµng lµm vî. NguyÖt Nga ph¶i gi¶ nhËn lêi, ®Ó t×m kÕ ho·n binh, råi nöa ®ªm, nµng mang bøc h×nh V©n Tiªn trèn khái nhµ hä Bïi vµo rõng, n­ư¬ng nhê ë nhµ mét bµ l·o dÖt v¶i. Trong khi ®ã, Lôc V©n Tiªn ®· ®­ưîc Tiªn «ng cho thuèc, m¾t s¸ng như­ xư­a. Chµng tõ biÖt Hín Minh, trë vÒ nhµ th¨m cha, viÕng mé mÑ. BiÕt chuyÖn NguyÖt Nga, V©n Tiªn c¶m ®éng, t×m ®Õn th¨m KiÒu c«ng, cha cña nµng, råi ë l¹i ®ã «n nhuÇn kinh sö. N¨m sau, gÆp khoa thi, chµng ®ỗ Tr¹ng Nguyªn. X¶y ra cã giÆc ¤ Qua g©y hÊn, V©n Tiªn phông mÖnh vua cÇm qu©n ®i ®¸nh giÆc, tiÕn cö Hín Minh lµm phã t­ưíng. GiÆc tan, V©n Tiªn m¶i ®uæi theo t­íng giÆc, l¹c vµo rõng, têi nhµ l·o bµ ®Ó hái th¨m ®­ưêng vµ gÆp ®­ưîc KiÒu NguyÖt Nga. Chµng trë l¹i triÒu ®×nh, t©u tr×nh mäi viÖc víi vua. Së v­ư¬ng tØnh ngé, c¸ch chøc Th¸i sư­, s¾c phong chøc cho KiÒu c«ng, ban thưëng nh÷ng ngư­êi cã c«ng dÑp giÆc. Nh÷ng kÎ b¹c ¸c bÊt nh©n như­ TrÞnh H©m, mÑ con Vâ ThÓ Loan ®Òu kh«ng tho¸t ®ư­îc l­ưíi trêi. TiÓu ®ång, Ng­ư «ng, TiÒu phu ®Òu ®ư­îc ®Òn ¬n xøng ®¸ng. V©n Tiªn vµ NguyÖt Nga sum häp mét nhµ, chung hư­ëng h¹nh phóc dµi l©u" (TrÞnh Thu TiÕt - Tõ t¸c gi¶ t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ tr­êng, S®d).

- §o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga n»m ë phÇn ®Çu cña truyÖn.

Nghe tin triÒu ®×nh më khoa thi, Lôc V©n Tiªn tõ gi· thÇy xuèng nói ®ua tµi. Trªn ®ư­êng trë vÒ nhµ th¨m cha mÑ, gÆp bän c­ưíp hoµnh hµnh, Lôc V©n Tiªn ®· mét m×nh ®¸nh tan bän cư­íp, cøu ®­ưîc KiÒu NguyÖt Nga. Sau ®ã, V©n Tiªn l¹i tiÕp tôc cuéc hµnh tr×nh.

I - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. Qua ®o¹n trÝch, cã thÓ nhËn ra nh÷ng tÝnh c¸ch næi bËt cña Lôc V©n Tiªn. Trư­íc hÕt, ®ã lµ sù cư¬ng trùc, nghÜa khÝ, träng lÔ nghÜa vµ ®¹o lÝ. §ã lµ mét chuÈn mùc cho vÎ ®Ñp cña kÎ tr­ưîng phu thêi phong kiÕn.

Qua nh÷ng lêi KiÒu NguyÖt Nga nãi víi Lôc V©n Tiªn, cã thÓ thÊy nµng lµ mét ng­ưêi con g¸i khuª c¸c, ¨n nãi nhá nhÑ, dÞu dµng: "Chót t«i liÔu yÕu ®µo t¬", "Xin theo cïng thiÕp ®Òn ©n cho chµng"...

2. Hai nh©n vËt (Lôc V©n Tiªn vµ KiÒu NguyÖt Nga) trong ®o¹n trÝch nµy chñ yÕu ®­îc miªu t¶ qua hµnh ®éng vµ ng«n ng÷. Hµnh ®éng th× m¹nh mÏ, dòng c¶m, lêi nãi th× c­ư¬ng trùc, th¼ng th¾n, kh«ng mét chót vßng vo uÈn khóc. C¸ch miªu t¶ như­ vËy rÊt gÇn víi c¸ch miªu t¶ trong truyÖn cæ tÝc h: c¸c nh©n vËt thư­êng cã tÝnh c¸ch nhÊt qu¸n, râ rµng, ph©n biÖt râ chÝnh vµ tµ, ph¶i vµ tr¸i, thiÖn vµ ¸c,...

3. Ng«n ng÷ trong TruyÖn Lôc V©n Tiªn rÊt gÇn víi ng«n ng÷ trong ca dao d©n ca, rÊt méc m¹c, gi¶n dÞ chø kh«ng hµm sóc, ®a nghÜa nh­ ng«n ng÷ trong TruyÖn KiÒu hay c¸c t¸c phÈm th¬ ®ư­îc viÕt theo thÓ lôc b¸t sau nµy. §iÒu ®ã mét phÇn cã thÓ do ®iÒu kiÖn s¸ng t¸c (NguyÔn §×nh ChiÓu bÞ mï, khi viÕt thưêng ph¶i nhê ng­êi kh¸c chÐp l¹i), mét phÇn kh¸c do c¸i "chÊt Nam Bé" trong con ng­ưêi vµ c¶ trong v¨n chư­¬ng NguyÔn §×nh ChiÓu. Cã thÓ nãi «ng lµ ng­ưêi con cña miÒn ®Êt Nam Bé, sèng méc m¹c, gi¶n dÞ vµ cã tÝnh c¸ch rÊt m¹nh mÏ, døt kho¸t.

 

 

 

LỤC VÂN TIÊN GẶP NẠN

(TrÝch TruyÖn Lôc V©n Tiªn - NguyÔn §inh ChiÓu)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

(Xem bµi Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga).

2. §o¹n trÝch:

§o¹n trÝch nµy n»m ë phÇn thø hai cña truyÖn. Trªn ®­ưêng ®i thi, V©n Tiªn nhËn ®­ưîc tin mÑ mÊt, liÒn bá thi ®Ó vÒ quª chÞu tang. Däc ®ư­êng vÒ, V©n Tiªn bÞ ®au m¾t nÆng råi bÞ mï c¶ hai m¾t. §ang b¬ v¬ n¬i ®Êt kh¸ch quª ng­ưêi th× gÆp TrÞnh H©m ®i thi vÒ. Vèn s½n cã lßng ganh ghÐt tµi n¨ng cña V©n Tiªn, TrÞnh H©m nh©n ®ã t×m c¸ch h·m h¹i chµng. Thõa lóc ®ªm khuya, h¾n ®Èy chµng xuèng s«ng. §ưîc giao long d×u ®ì ®ư­a vµo b·i, V©n Tiªn ®ư­îc gia ®×nh ngư­ «ng c­ưu mang, gióp ®ì.

Th«ng qua sù ®èi lËp gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c, t¸c gi¶ thÓ hiÖn niÒm tin vµo nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp ë ®êi.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. TrÞnh H©m vèn lµ kÎ ganh ghÐt, ®è kþ, ®ång thêi còng rÊt tµn ¸c, nham hiÓm, h¾n l¹i ®îi lóc ®ªm khuya v¾ng, bÊt ngê h·m h¹i V©n Tiªn khiÕn kh«ng ai kÞp cøu gióp chµng, chi tiÕt nµy cµng cho thÊy b¶n chÊt tµn ¸c, nham hiÓm cña TrÞnh H©m. Tuy kÓ b»ng th¬ như­ng, cã thÓ thÊy t¸c gi¶ ®· lùa chän h×nh thøc rÊt ng¾n gän, râ rµng, gióp b¹n ®äc h×nh dung cô thÓ t×nh tiÕt, diÔn biÕn sù kiÖn.

2. Trong ®o¹n trÝch nµy, nÕu nh­ư TrÞnh H©m lµ kÎ ®iÓn h×nh cho c¸i ¸c th× «ng Ngư­ l¹i tiªu biÓu cho c¸i thiÖn. Hµnh ®éng cña TrÞnh H©m cµng tµn ¸c bao nhiªu th× c¸ch «ng Ngư­ cøu gióp Lôc V©n Tiªn l¹i cµng ®¸ng ca ngîi bÊy nhiªu.

§o¹n th¬ cho thÊy t¸c gi¶ rÊt tr©n träng nh÷ng ng­ưêi lao ®éng. Hä lµ biÓu t­ưîng cña c¸i thiÖn, c¸i ®Ñp. C¸ch sèng ung dung, tù t¹i cña hä thËt ®¸ng ca ngîi. Hä mang ®Õn cho ta t×nh yªu vµ niÒm tin ®èi víi cuéc sèng.

3. Còng như­ ë ®o¹n trÝch Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga, ng«n ng÷ trong ®o¹n trÝch nµy rÊt gi¶n dÞ, dÔ hiÓu, thÓ hiÖn râ nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ ch©n thµnh cña t¸c gi¶. Nh÷ng c©u th¬ diÔn t¶ lêi «ng l·o nãi vÒ c«ng viÖc cña m×nh lµ nh÷ng c©u th¬ ®Ñp. Dï rÊt cô thÓ, ng¾n gän nh­ưng nã cho thÊy t©m hån phãng kho¸ng, t×nh yªu cuéc sèng, yªu lao ®éng cña «ng Ngư­.

 

 

ĐỒNG CHÍ

(ChÝnh H÷u)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ ChÝnh H÷u tªn khai sinh lµ TrÇn §×nh §¾c, sinh n¨m 1926, quª huyÖn Can Léc, tØnh Hµ TÜnh. N¨m 1946 «ng gia nhËp Trung ®oµn Thñ ®« vµ ho¹t ®éng trong qu©n ®éi suèt hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p vµ ®Õ quèc MÜ. ChÝnh H÷u hÇu như­ chØ viÕt vÒ ngư­êi lÝnh vµ chiÕn tranh.

"Bµi th¬ ®Çu tiªn cña ChÝnh H÷u ®­îc biÕt ®Õn lµ bµi Ngµy vÒ (1947), thÓ hiÖn ý chÝ cña nh÷ng ng­ưêi chiÕn sÜ Hµ Néi quyÕt trë vÒ giµnh l¹i quª h­ư¬ng ®ang n»m trong tay giÆc. ChÝnh H÷u thµnh c«ng thùc sù lµ bµi §ång chÝ (1948). Bµi th¬ ®ư­îc viÕt ngay sau chiÕn dÞch ViÖt B¾c, thÓ hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ngư­êi lÝnh c¸ch m¹ng trong vÎ ®Ñp b×nh dÞ vµ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi thiªng liªng, th¾m thiÕt cña hä. Trong hai cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ chèng MÜ còng như­ trong hßa b×nh, ChÝnh H÷u gÇn như­ chØ viÕt vÒ ngưêi chiÕn sÜ vµ cuéc chiÕn ®Êu: t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi (§ång chÝ, Gi¸ tõng th­ưíc ®Êt), c¶m xóc vµ suy nghÜ cña ng­ưêi lÝnh vÒ nh©n d©n, ®Êt n­ưíc (Th¸ng N¨m ra trËn, S¸ng h«m nay, L¸ nguþ trang. Ngän ®Ìn ®øng g¸c...), t×nh c¶m tha thiÕt víi gia ®×nh (Göi mÑ, Thư­ nhµ), nçi ®au th­ư¬ng vµ c¨m giËn tr­ưíc téi ¸c cña kÎ thï thóc giôc ng­ưêi chiÕn sÜ ra trËn (Trang giÊy häc trß). Th¬ ChÝnh H÷u in ®Ëm nh÷ng h×nh ¶nh cña mét ®Êt n­ưíc ngµy ®ªm ®¸nh giÆc, víi khÝ thÕ m¹nh mÏ vµ hµo hïng cña nh÷ng cuéc hµnh qu©n kh«ng ngõng nghØ. Mäi khung c¶nh, ©m vang cña thêi ®¹i ®· ®­ưîc ®ãn nhËn vµ t¸i hiÖn víi søc vang ng©n rÊt s©u trong t©m kh¶m nhµ th¬, ®Ó trë thµnh nh÷ng h×nh ¶nh vµ Ên t­ưîng ®Ëm nÐt, giµu søc gîi c¶m vµ ý nghÜa biÓu trư­ng.

HiÖn ChÝnh H÷u míi chØ c«ng bè: tËp th¬ §Çu sóng tr¨ng treo (1966), Th¬ ChÝnh H÷u (1977), TuyÓn tËp ChÝnh H÷u (1988). Th¬ ChÝnh H÷u giµu h×nh ¶nh, nhiÒu suy t­ưëng, ng«n ng÷ chän läc, c« ®äng. ¤ng th­ưêng sö dông thÓ th¬ tù do, giµu nh¹c ®iÖu, mµ chñ yÕu lµ nh¹c ®iÖu cña néi t©m, võa l¾ng ®äng võa cã søc ©m vang. ChÝnh H÷u lµm th¬ kh«ng nhiÒu như­ng vÉn cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong nÒn th¬ hiÖn ®¹i ViÖt Nam, vµ mét sè bµi th¬ cña «ng thuéc sè nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña th¬ ca kh¸ng chiÕn (§ång chÝ, §­ưêng ra mÆt trËn, Ngän ®Ìn ®øng g¸c, Trang giÊy häc trß). ChÝnh H÷u ®­îc tÆng Gi¶i th­ưëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt n¨m 2000" (NguyÔn V¨n Long - Tõ ®iÓn v¨n häc, S®d).

2. T¸c phÈm:

Bµi th¬ §ång chÝ ®­îc s¸ng t¸c ®Çu n¨m 1948, thÓ hiÖn nh÷ng c¶m xóc s©u xa vµ m¹nh mÏ cña nhµ th¬ ChÝnh H÷u víi ®ång ®éi trong chiÕn dÞch ViÖt B¾c. C¶m høng cña bµi th¬ h­ưíng vÒ chÊt thùc cña ®êi sèng kh¸ng chiÕn, khai th¸c c¸i ®Ñp vµ chÊt th¬ trong sù b×nh dÞ cña ®êi th­ưêng.

Bµi th¬ nãi vÒ t×nh ®ång chÝ, ®ång ®éi g¾n bã th¾m thiÕt cña nh÷ng ng­ưêi n«ng d©n mÆc ¸o lÝnh trong thêi k× ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. Trong hoµn c¶nh khã kh¨n, thiÕu thèn, t×nh c¶m ®ã thËt c¶m ®éng, ®Ñp ®Ï.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Nãi ®Õn th¬ ca thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn §ång chÝ (1948) cña ChÝnh H÷u. Bµi th¬ mang vÎ ®Ñp cña t×nh ®ång ®éi, ®ång chÝ gi¶n dÞ, méc m¹c mµ s©u s¾c cña nh÷ng ng­ưêi lÝnh c¸ch m¹ng trong nh÷ng th¸ng ngµy kh¸ng chiÕn gian lao.

Nhµ th¬ ChÝnh H÷u ®· tõng nãi vÒ t¸c phÈm cña m×nh:

"... Trong bµi th¬ §ång chÝ, t«i muèn nhÊn m¹nh ®Õn t×nh ®ång ®éi. Suèt c¶ cuéc chiÕn ®Êu, chØ cã mét chç dùa dư­êng nh­ lµ duy nhÊt ®Ó tån t¹i, ®Ó chiÕn ®Êu lµ t×nh ®ång chÝ, t×nh ®ång ®éi. §ång chÝ ë ®©y lµ t×nh ®ång ®éi. Kh«ng cã ®ång ®éi, t«i kh«ng thÓ nµo hoµn thµnh ®­ưîc tr¸ch nhiÖm, kh«ng cã ®ång ®éi, cã thÓ nãi, t«i còng chÕt l©u råi. Bµi §ång chÝ lµ lêi t©m sù viÕt ra ®Ó tÆng ®ång ®éi, tÆng ngư­êi b¹n n«ng d©n cña m×nh."

ThËt vËy, kh«ng gian tr÷ t×nh trong §ång chÝ gi¸ buèt mµ kh«ng l¹nh lÏo. H¬i Êm to¶ ra tõ t×nh ngưêi, tõ t×nh tri kØ, kÒ vai s¸t c¸nh bªn nhau cña nh÷ng con ng­êi chung lÝ tư­ëng, chung chÝ h­ưíng. §øng trong hµng ngò c¸ch m¹ng, chiÕn ®Êu cho ®éc lËp, tù do cña Tæ quèc, ngư­êi lÝnh vư­ît lªn trªn mäi gian khã b»ng sù sÎ chia, ®ång t©m hiÖp lùc. Hä sèng trong t×nh ®ång ®éi, nhê ®ång ®éi, v× ®ång ®éi.

Nh÷ng ngư­êi ®ång ®éi Êy th­ưêng lµ nh÷ng ng­ưêi "n«ng d©n mÆc ¸o lÝnh". §iÓm gièng nhau vÒ c¶nh ngé xuÊt th©n gióp hä cã thÓ dÔ dµng gÇn gòi, ®ång c¶m víi nhau:

Quª hư­¬ng anh n­íc mÆn, ®ång chua

Lµng t«i nghÌo ®Êt cµy lªn sái ®¸.

Anh víi t«i ®«i ng­ưêi xa l¹

Tù ph­ư¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau,

"Anh vµ t«i" tõ nh÷ng vïng quª kh¸c nhau, chØ gièng nhau c¸i nghÌo khã cña ®Êt ®ai, ®ång ruéng. Anh tõ miÒn quª ven biÓn: "nư­íc mÆn ®ång chua". T«i tõ vïng ®Êt cao "cµy lªn sái ®¸". Hai ng­ưêi xa l¹, tõ hai ph­ư¬ng trêi xa l¹ trë thµnh tri kØ:

Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu

§ªm rÐt chung ch¨n thµnh ®«i tri kØ

Nh÷ng ng­ưêi "n«ng d©n mÆc ¸o lÝnh" Êy gÆp nhau trong cuéc chiÕn ®Êu v× chÝnh cuéc sèng cña hä, cïng ®øng trong hµng ngò nh÷ng "ng­ưêi lÝnh cô Hå". Sù nghiÖp chung cña d©n téc ®· xo¸ bá mäi kho¶ng c¸ch xa l¹ vÒ kh«ng gian n¬i sinh sèng cña mçi ngư­êi. ""Sóng bªn sóng" lµ chung chiÕn ®Êu, "®Çu s¸t bªn ®Çu" th× chung rÊt nhiÒu: kh«ng chØ lµ gÇn nhau vÒ kh«ng gian mµ cßn chung nhau ý nghÜ, lÝ t­ưëng" (TrÇn §×nh Sö - §äc v¨n häc v¨n, S®d). §Õn khi ®¾p chung ch¨n trong ®ªm gi¸ rÐt th× hä ®· thùc sù lµ anh em mét nhµ. Nhµ th¬ Tè H÷u còng tõng viÕt: "B¸t c¬m sÎ nöa, ch¨n sui ®¾p cïng" ®Ó thÓ hiÖn t×nh kh¸ng chiÕn g¾n bã, bÒn chÆt. §Ó nãi vÒ sù gÇn gòi, sÎ chia, vÒ c¸i th©n t×nh Êm ¸p kh«ng g× h¬n lµ h×nh ¶nh ®¾p ch¨n chung. Như­ thÕ, t×nh ®ång chÝ ®· b¾t nguån tõ c¬ së mét t×nh tri kØ s©u s¾c, tõ nh÷ng c¸i chung gi÷a "anh" vµ "t«i".

C©u th¬ thø b¶y chØ gåm hai tiÕng: "§ång chÝ". NÕu kh«ng kÓ nhan ®Ò th× ®©y lµ lÇn duy nhÊt hai tiÕng "®ång chÝ" xuÊt hiÖn trong bµi th¬, lµm thµnh riªng mét c©u th¬. C©u nµy cã ý nghÜa quan träng trong bè côc cña toµn bµi. Nã ®¸nh dÊu mét mèc míi trong m¹ch c¶m xóc vµ bao hµm nh÷ng ý nghÜa s©u xa. S¸u c©u th¬ ®Çu lµ t×nh ®ång ®éi tri kØ, ®Õn ®©y ®­ưîc n©ng lªn thµnh t×nh ®ång chÝ thiªng liªng. §ång chÝ nghÜa lµ kh«ng chØ cã sù g¾n bã th©n t×nh mµ cßn lµ cïng chung chÝ h­ưíng cao c¶. Nh÷ng ng­ưêi ®ång chÝ - chiÕn sÜ hoµ m×nh trong mèi giao c¶m lín lao cña c¶ d©n téc. Gäi nhau lµ ®ång chÝ th× nghÜa lµ ®ång thêi víi tư­ c¸ch hä lµ nh÷ng con ng­ưêi cô thÓ, lµ nh÷ng c¸ thÓ, hä cßn cã t­ư c¸ch qu©n nh©n, tư­ c¸ch cña "mét c©y" trong sù giao kÕt cña "rõng c©y", nghÜa lµ tõng ng­êi kh«ng chØ lµ riªng m×nh. Hai tiÕng ®ång chÝ võa gi¶n dÞ, th©n mËt l¹i võa cao quý, lín lao lµ v× thÕ.

ë phÇn tiÕp theo cña bµi th¬, víi nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh cô thÓ t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn t×nh c¶m s©u s¾c cña nh÷ng ngư­êi ®ång chÝ. Tr­ưíc hÕt, hä cïng chung mét nçi nhí quª h­ư¬ng:

Ruéng n­ư¬ng anh göi b¹n th©n cµy

Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay

GiÕng n­ưíc gèc ®a nhí ng­ưêi ra lÝnh.

Trong nçi nhí quª hư­¬ng Êy cã nçi nhí ruéng n­ư¬ng, nhí ng«i nhµ, nhí giÕng n­ưíc, gèc ®a. Nh­ưng ruéng nư­¬ng còng như­ nhí tay ai cµy xíi, ng«i nhµ nhí ngư­êi trong lóc giã lung lay, vµ giÕng n­ưíc, gèc ®a còng ®ang thÇm nhí ngư­êi ra ®i. Nçi nhí ë ®©y lµ nçi nhí hai chiÒu. Nãi "giÕng n­ưíc, gèc ®a nhí ngưêi ra lÝnh" còng lµ thæ lé nçi nhí cån cµo vÒ giÕng nư­íc, gèc ®a. T×nh quª h­ư¬ng lu«n th­ưêng trùc, ®Ëm s©u trong nh÷ng ng­êi ®ång chÝ, còng lµ sù ®ång c¶m cña nh÷ng ng­ưêi ®ång ®éi. Ng­ưêi lÝnh hiÖn ra cøng cái, døt kho¸t lªn ®ư­êng theo tiÕng gäi non s«ng song t×nh quª h­ư¬ng trong mçi ng­êi kh«ng khi nµo phai nh¹t. Vµ bªn c¹nh h×nh bãng quª hư­¬ng, ®iÓm tùa v÷ng ch¾c cho ng­ưêi lÝnh, lµ ®ång ®éi:

Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh

Sèt run ng­êi võng tr¸n ­ưít må h«i

¸o anh r¸ch vai

QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸

MiÖng c­êi buèt gi¸

Ch©n kh«ng giµy

Th­ư¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay.

KÓ sao xiÕt nh÷ng gian khæ mµ ng­êi lÝnh ph¶i tr¶i qua trong chiÕn ®Êu. Nãi vÒ c¸i gian khæ cña ngưêi lÝnh trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, ta nhí ®Õn c¸i rÐt xÐ thÞt da trong bµi Lªn CÊm S¬n cña Th«i H÷u:

Cuéc ®êi giã bôi pha s­ư¬ng m¸u

§ît rÐt bao lÇn xÐ thÞt da

Khu«n mÆt ®· lªn mµu tËt bÖnh

§©u cßn t­ư¬i n÷a nh÷ng ngµy hoa!

Lßng t«i xao xuyÕn t×nh thư­¬ng xãt

Muèn viÕt bµi th¬ thÊm lÖ nhßa

Nhí ®Õn c¸i ¸c nghiÖt cña bÖnh sèt rÐt trong T©y TiÕn cña Quang Dòng:

T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc

Qu©n xanh mµu l¸ d÷ oai hïm.

Ta còng cã thÓ thÊy c¸i buèt gi¸ cña nói rõng ViÖt B¾c, c¸i ín l¹nh to¸t må h«i cña bÖnh sèt rÐt trong nh÷ng c©u th¬ cña ChÝnh H÷u. Nh­ưng nÕu nh­ư Th«i H÷u viÕt vÒ c¸i rÐt xÐ thÞt da ®Ó kh¾c ho¹ nh÷ng con ng­ưêi chÊp nhËn hi sinh, "§em th©n x¬ x¸c gi÷ s¬n hµ", Quang Dòng nãi ®Õn sèt rÐt ®Ó t« ®Ëm vÎ ®Ñp bi tr¸ng cña nh÷ng ng­ưêi chiÕn sÜ th× ChÝnh H÷u nãi vÒ c¸i rÐt, c¸i ¸c nghiÖt cña sèt rÐt lµ ®Ó nãi vÒ t×nh ®ång ®éi, ®ång chÝ trong gian khæ, lµ sù thÊu hiÓu, c¶m th«ng gi÷a nh÷ng ngư­êi lÝnh. Trong bÊt cø sù gian khæ nµo còng thÊy hä s¸t c¸nh bªn nhau, san sÎ cho nhau: "Anh víi t«i biÕt...", "¸o anh... - QuÇn t«i...", "tay n¾m lÊy bµn tay". C¸i "MiÖng c­ưêi buèt gi¸" kia lµ c¸i cư­êi trong gian khæ ®Ó v­ưît lªn gian khæ, cưêi trong buèt gi¸ ®Ó lßng Êm lªn, còng lµ c¸i cư­êi ®Çy c¶m th«ng gi÷a nh÷ng ng­ưêi ®ång ®éi. Gi¸ buèt mµ kh«ng l¹nh lÏo còng lµ v× thÕ.

Bµi th¬ kÕt b»ng h×nh t­îng nh÷ng ng­ưêi ®ång chÝ trong thêi ®iÓm thùc t¹i, khi hä ®ang lµm nhiÖm vô chiÕn ®Êu:

§ªm nay rõng hoang s­ư¬ng muèi

§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi

§Çu sóng tr¨ng treo.

Cã thÓ xem ®©y lµ mét trong nh÷ng h×nh ¶nh th¬ ®Ñp nhÊt vÒ ng­ưêi lÝnh trong th¬ ca kh¸ng chiÕn. Ba c©u th¬ ph¸c ra mét bøc tranh võa mang chÊt ch©n thùc cña bót ph¸p hiÖn thùc, võa thÊm ®Ém c¸i bay bæng cña bót ph¸p l·ng m¹n. Trªn s¾c x¸m l¹nh cña nÒn c¶nh ®ªm rõng hoang s­ư¬ng muèi, hiÖn lªn h×nh ¶nh ng­ưêi lÝnh - khÈu sóng - vÇng tr¨ng. D­ưíi c¸i nh×n cña ng­ưêi trong cuéc, ng­êi trùc tiÕp ®ang cÇm sóng, trong mét sù kÕt hîp bÊt ngê, ®Çu sóng vµ vÇng tr¨ng như­ kh«ng cßn kho¶ng c¸ch xa vÒ kh«ng gian, ®Ó thµnh: "§Çu sóng tr¨ng treo.". Sù quan s¸t lµ hiÖn thùc, cßn sù liªn tư­ëng trong miªu t¶ lµ l·ng m¹n. H×nh ¶nh sóng t­îng trư­ng cho hµnh ®éng chiÕn ®Êu, tinh thÇn quyÕt chiÕn v× ®Êt n­ưíc. Tr¨ng tư­îng tr­ưng cho c¸i ®Ñp yªn b×nh, th¬ méng. H×nh ¶nh "®Çu sóng tr¨ng treo" mang ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ tư­ thÕ chñ ®éng, tù tin trong chiÕn ®Êu, t©m hån phong phó cña ngư­êi lÝnh. Nãi réng ra, hai h×nh ¶nh t­ư¬ng ph¶n sãng ®«i víi nhau t¹o nªn biÓu t­ưîng vÒ tinh thÇn, ý chÝ s¾t ®¸ mµ bay bæng, tr÷ t×nh cña d©n téc ViÖt Nam.

Nh÷ng ng­ưêi lÝnh lµ ®ång ®éi, ®ång chÝ, c¶ d©n téc lµ ®ång chÝ. Ng­êi nghÖ sÜ còng trë thµnh ®ång chÝ, nªn Hång Nguyªn vµ ChÝnh H÷u ®ång c¶m víi nhau tr­ưíc nh÷ng ng­êi ¸o v¶i:

Lò chóng t«i

Bän ng­ưêi tø xø

GÆp nhau håi ch­ưa biÕt ch÷

Quen nhau tõ buæi "mét hai"

Sóng b¾n ch­ưa quen,

Qu©n sù m­¬i bµi,

Lßng vÉn c­ưêi vui kh¸ng chiÕn

Lét s¾t ®­ưêng tµu,

RÌn thªm dao kiÕm,

¸o v¶i ch©n kh«ng,

§i lïng giÆc ®¸nh.

Chung nhau c¶nh ngé, chung nhau lÝ t­ưëng, chung nhau c¸i rÐt, c¸i khæ,... nh÷ng ng­ưêi lÝnh - nh÷ng ng­ưêi ®ång chÝ sèng, chiÕn ®Êu v× sù nghiÖp chung cña d©n téc. Bµi th¬ §ång chÝ ®· thÓ hiÖn rÊt râ vÎ ®Ñp cña nh÷ng con ng­ưêi sèng vµ chiÕn ®Êu cho h¹nh phóc, tù do.

 

 

 

BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH

(Ph¹m TiÕn DuËt)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ Ph¹m TiÕn DuËt sinh n¨m 1941, quª ë huyÖn Thanh Ba, tØnh Phó Thä. Sau khi tèt nghiÖp khoa Ng÷ v¨n, tr­ưêng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi, n¨m 1964, Ph¹m TiÕn DuËt gia nhËp qu©n ®éi, ho¹t ®éng trªn tuyÕn ®ư­êng Tr­êng S¬n vµ trë thµnh mét trong nh÷ng g­ư¬ng mÆt tiªu biÓu cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trÎ thêi k× chèng MÜ cøu n­íc.

Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt tËp trung thÓ hiÖn h×nh ¶nh thÕ hÖ trÎ trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ qua c¸c h×nh t­ưîng ng­ưêi lÝnh vµ c« thanh niªn xung phong trªn tuyÕn ®ư­êng Tr­ưêng S¬n. Th¬ «ng cã giäng ®iÖu s«i næi, trÎ trung, hån nhiªn, tinh nghÞch mµ s©u s¾c.

C¸c t¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: VÇng tr¨ng quÇng löa (th¬, 1970); Th¬ mét chÆng ®­ưêng (th¬, 1971); ë hai ®Çu nói (th¬, 1981); VÇng tr¨ng vµ nh÷ng quÇng löa (th¬, 1983); Th¬ mét chÆng ®­ưêng (tËp tuyÓn, 1994); Nhãm löa (th¬, 1996).

Nhµ th¬ ®· ®­ưîc nhËn Gi¶i nhÊt cuéc thi th¬ b¸o V¨n nghÖ 1969-1970.

2. T¸c phÈm:

Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh lµ t¸c phÈm thuéc chïm th¬ cña Ph¹m TiÕn DuËt ®­ưîc tÆng gi¶i NhÊt cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ n¨m 1969-1970.

Trong bµi th¬, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn kh¸ ®Æc s¾c h×nh ¶nh anh bé ®éi cô Hå hiªn ngang, dòng c¶m, trÎ trung vµ nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh ngé nghÜnh gi÷a tuyÕn ®­ưêng Tr­ưêng S¬n lÞch sö thêi k× kh¸ng chiÕn chèng MÜ.

Víi nhan ®Ò "Nãi thªm vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh", t¸c gi¶ Vâ Minh trong Tµi hoa trÎ, sè 347-348, th¸ng 12-2004, ®· viÕt:

"Thư­êng mçi bµi th¬ ®Òu cã xuÊt ph¸t ®iÓm thư­ høng. Høng mµ xuÊt th©n th× bµi th¬ lÊy "høng" lµm chñ ®¹o, tõ ®ã cÊu tróc thµnh "tø", thµnh ý lµm næi bËt c¸i "sù", ph« diÔn c¸i "t×nh". Kh«ng Ýt bµi th¬ do c¸i "sù: thóc b¸ch th× "sù" lµ chñ ®¹o ®Ó h×nh thµnh tø cho bµi th¬ trªn nÒn mãng cña "t×nh" lµm chÊt liÖu. Bµi th¬ "TiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh" cña Ph¹m TiÕn DuËt thuéc m« tÝp thø hai nµy. Håi ®ã, vµo nh÷ng n¨m 1968-1973, trªn tuyÕn ®­ưêng mßn Hå ChÝ Minh thuéc ®Þa phËn ®Êt b¹n Lµo cã c¶ mét hÖ thèng ®­ưêng giao th«ng bé. Nh÷ng con ®ư­êng ch»ng chÞt, luån l¸ch trong b¹t ngµn rõng giµ ®­ưîc c¸c lùc l­ưîng bé ®éi c«ng binh Thanh niªn xung phong d©n c«ng háa tuyÕn ngµy ®ªm khai mê. PhÇn lín søc vãc khæng lå cña hËu ph­ư¬ng miÒn B¾c tham gia cuéc kh¸ng chiÕn gi¶i phãng d©n téc ®­îc vËn hµnh, chuyªn chë trªn nh÷ng con ®­ưêng nµy. Sù vËn chuyÓn diÔn ra suèt ngµy ®ªm kh«ng ng­ưng nghØ, ©m thÇm mµ n¸o nhiÖt, dån søc ng­ưêi, søc cña cho tiÒn tuyÕn miÒn Nam. Trong c¸c h×nh thøc vËn chuyÓn hËu cÇn qui m« to lín Êy, xe « t« lµ lùc l­ưîng vËn chuyÓn chñ lùc. Cã nhiÒu trung ®oµn, tiÓu ®oµn « t« ë c¸c binh tr¹m, trong ®ã cã tiÓu ®oµn vËn t¶i 61 lµ ®¬n vÞ hai lÇn ®o¹t danh hiÖu Anh hïng Lùc lư­îng vò trang. Ph¹m TiÕn DuËt lµ mét chiÕn sÜ - nhµ th¬ trong tiÓu ®oµn 61 anh hïng ®ã.

V× lÝ do trªn nªn m¸y bay MÜ th­ưêng trùc ngµy ®ªm b¾n chÆn ta. N¨m 1969, qui m« b¾n ph¸ cña kÎ thï v« cïng ¸c liÖt. T¹i ®Þa bµn cña binh tr¹m 27, lé tr×nh vËn chuyÓn qua cöa khÈu biªn giíi ViÖt - Lµo cã nh÷ng nót giao th«ng như­ "Cua ch÷ A" (®­ưêng 10), ®Ønh Cæng trêi (®­êng 20), v.v... sau vµi tiÕng ®ång hå l¹i cã mét tèp ba chiÕc B52 ®Õn r¶i th¶m bom víi hµng tr¨m qu¶ ®ñ lo¹i. Nh÷ng con ®­ưêng ngµy mét quang dÇn v× bom ®¹n MÜ, cã nhiÒu ®o¹n ph¬i l­ưng lé diÖn gi÷a hiªn ®¹i trïng trïng. TiÓu ®oµn 61 ®· cã nhiÒu chiÕc xe bÞ ch¸y, bÞ lËt nhµo xuèng vùc vµ bÞ vì kÝnh v× "bom giËt, bom rung".

Sù ¸c liÖt t¨ng lªn, sù hi sinh cña ng­ưêi lÝnh t¨ng lªn vµ tÊt nhiªn, nh÷ng t¸c ®éng t©m lÝ t¹o nªn sù do dù còng t¨ng lªn trong bé ®éi. C«ng t¸c chÝnh trÞ ®Æt ra ph¶i t¹o ®­îc khÝ thÕ tiÕn c«ng c¸ch m¹ng ®ång lo¹t, ngư­êi chiÕn sÜ l¸i xe ph¶i b¸m xe, b¸m ®ư­êng vËn chuyÓn hµng hãa trong bÊt k× hoµn c¶nh nµo. Tõng ®¬n vÞ ph¶i cã ®iÓn h×nh cô thÓ, ph¶i t¹o ®ư­îc "c¸i hÝch" tiÕn lªn cña ®¬n vÞ m×nh. ChÝnh v× thÕ ë tiÓu ®oµn 61 thµnh lËp mét tiÓu ®éi míi bao gåm nh÷ng chiÕn sÜ c¶m tö l¸i nh÷ng chiÕc xe "th­ư¬ng tÝch" v× trËn m¹c. Ph¹m TiÕn DuËt ®· ®i trªn mét chiÕc xe cña tiÓu ®éi Êy ®Ó chë hµng vµ bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh ra ®êi sau lÇn ®i như­ thÕ. Bµi th¬ cã tªn gäi b×nh dÞ nhÊt. ViÕt xong, anh ®äc ngay cho chÝnh nh÷ng chiÕn sÜ trong cuéc nghe trư­íc khi nã ®­ưîc ®¨ng lªn tê Tin tøc MÆt trËn cña ®oµn 559 vµ tr­íc kh¸ l©u trªn b¸o V¨n nghÖ trong mét cuéc dù thi. Sau lÇn ®äc ®ã, cã mét th«ng lÖ cña ®¬n vÞ 61 lµ, tr­ưíc mçi lÇn cho xe "xuÊt kÝch" c¶ tiÓu ®oµn ngåi nghe ®äc bµi th¬.

ChØ mét tuÇn sau khi bµi th¬ ra ®êi, c¶ mÆt trËn cã v« sè tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh. Sau nµy, vµo nh÷ng n¨m cuèi cuéc kh¸ng chiÕn, ®· cã nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe tù ý ®Ëp vì kÝnh ®Ó m¾t th­ưêng nh×n trùc tiÕp mÆt ®­ưêng ch»ng chÞt hè bom cho râ h¬n d­íi ¸nh s¸ng lï mï cña chiÕn ®Ìn gÇm soi. ThËm chÝ, cã ngư­êi cßn th¸o c¶ c¶nh cña buång l¸i ®Ó tiÖn cho viÖc xö lÝ t×nh huèng khi xe bÞ m¸y bay AC130 s¨n ®uæi - lo¹i m¸y bay b¾n rèc-kÐt hay ®¹n 27 li vµo môc tiªu di ®éng b»ng thiÕt bÞ dß ©m thanh mÆt ®Êt vµ b»ng kÝnh nh×n cã tia hång ngo¹i.

M¹n phÐp nãi thªm c¸i chÊt thùc cña bµi th¬ ®Ó chóng ra hiÓu r»ng, mét bµi th¬ cã nhiÒu khi vư­ît qua khái ph¹m trï c¸i ®Ñp v¨n ch­ư¬ng thuÇn tuý, d©ng cho cuéc sèng nh÷ng gi¸ trÞ thùc tiÔn lín lao biÕt nh­ưêng nµo. Bµi th¬ " Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh" cã c¸i m·nh lùc thÇn k× Êy, nã võa mang tÝnh chiÕn ®Êu nãng báng, tÝnh thêi sù tøc thêi võa mang tÇm vãc lÞch sö! TÊt nhiªn mét bµi th¬ nh­ư thÕ ph¶i lµ tiÕng nãi cña cuéc sèng thùc hµo hïng. §ã lµ tiÕng nãi ch©n thµnh, ®éc ®¸o cña ng­ưêi trong cuéc. Nã như­ mét tuyªn ng«n vÒ lÏ sèng cña mét thÕ hÖ ngư­êi ViÖt Nam!

Giê ®©y mçi lÇn cã dÞp ®äc l¹i hay nghe ai ®ã ®äc lªn bµi th¬ nµy, kh«ng Ýt ng­êi nh­ư t«i l¹i båi håi nhí vÒ mét qu·ng ®êi chiÕn tranh ë ®­êng 9 - Nam Lµo, nhí vÒ h×nh ¶nh anh Ph¹m TiÕn DuËt lÇn ®Çu ®øng tr­ưíc anh em ®¬n vÞ D61. Anh ®äc cho anh em nghe bµi th¬ nãi vÒ hä tr­ưíc giê xuÊt kÝch. §· hÕt c©u cuèi bµi th¬ mµ c¶ ®¬n vÞ cßn lÆng im, råi phót chèc cïng vïng dËy, tho¸ng ®· ngåi sau tay l¸i. Mét kho¶ng rõng giµ ré lªn, nh÷ng cç xe d¾t kÝn l¸ ngôy trang rïng rïng chuyÓn b¸nh ®i vÒ h­ưíng Nam ®· ®Þnh".

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Bµi th¬ vÒ TiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh n»m trong chïm bµi th¬ cña Ph¹m TiÕn DuËt ®ư­îc gi¶i nhÊt b¸o V¨n nghÖ n¨m 1969. Bµi th¬ vÒ TiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh ghi l¹i ý nghÜ, t×nh c¶m, c¶m xóc cña c¸c chiÕn sÜ l¸i xe ho¹t ®éng trªn ®­ưêng mßn Hå ChÝ Minh ngµy ®ªm ®ư­a ngư­êi vµ hµng chi viÖn cho miÒn Nam. ë ®ưêng mßn Hå ChÝ Minh, mçi chiÕn sÜ l¸i xe ngµy vµ ®ªm ®èi mÆt víi bom ®¹n cña giÆc MÜ, ®èi mÆt víi c¸i chÕt. Hä ®· thÓ hiÖn tinh thÇn qu¶ c¶m, ý chÝ gang thÐp cña ngư­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. Tinh thÇn Êy, ý chÝ Êy truyÒn vµo tõng ý th¬, tõng h×nh ¶nh vµ nh¹c ®iÖu khiÕn cho bµi th¬ cã nh÷ng nÐt riªng rÊt ®Æc biÖt.

Tr­ưíc tiªn ®ã lµ giäng th¬ ngang tµng cã vÎ bÊt cÇn tÊt c¶. LÝ gi¶i v× sao xe kh«ng cã kÝnh, ng­ưêi chiÕn sÜ cho biÕt:

Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh

Bom giËt bom rung kÝnh vì ®i råi

C©u th¬ trªn cã 10 tiÕng lÆp l¹i ba tiÕng kh«ng. Côm tõ "kh«ng cã kÝnh" ®øng ë ®Çu vµ cuèi c©u th¬ tưëng như­ chØ lµ sù lÆp l¹i th«ng thư­êng nh­ưng thùc chÊt l¹i bao hµm hai nghÜa kh¸c nhau. C¸ch diÔn ®¹t Êy mang ®Ëm chÊt lÝnh. ChÊt ®êi th­ưêng d­ưêng như­ xa l¹ víi th¬ nh­ưng l¹i lµ c©u më ®Çu cho mét bµi th¬ hay. Bµi th¬ ®ư­îc gi¶i nhÊt trong mét cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ. ChÝnh c¸i khÈu khÝ Êy ®· qui ®Þnh giäng ®iÖu cña c¶ bµi th¬, ®· kÐo theo liÒn mét m¹ch ba c©u liÒn trong khæ th¬ thø nhÊt:

Bom giËt bom rung kÝnh vì ®i råi

Ung dung buång l¸i ta ngåi,

Nh×n ®Êt, nh×n trêi, nh×n th¼ng.

KÝnh vì v× bom giËt, bom rung, ®iÒu gi¶i thÝch Êy cã thÓ hiÓu ®­ưîc. §Õn c©u th¬ thø ba, ý th¬ ®ét ngét chuyÓn h¼n sang mét hư­íng kh¸c, t¶ l¹i phong th¸i cña ng­ưêi chiÕn sÜ l¸i xe ngåi trªn chiÕc xe kh«ng kÝnh ®ã:

Ung dung buång l¸i ta ngåi

Hai tiÕng ung dung võa gîi h×nh, võa t¶ ®­îc th¸i ®é tù tin, ®­ưîc vÎ phít ®êi, coi th­ưêng bom ®¹n cña ngư­êi chiÕn sÜ l¸i xe. T­ thÕ ung dung ngåi trong buång l¸i mÆc cho bom giËt, bom rung l¹i cµng ®­ưîc kh¼ng ®Þnh khi ta dâi theo cÆp m¾t ng­êi chiÕn sÜ:

Nh×n ®Êt, nh×n trêi, nh×n th¼ng.

C©u th¬ ng¾t lµm ba nhÞp, hai nhÞp ®Çu h­ưíng cÆp m¾t ng­ưêi chiÕn sÜ tíi hai ®èi t­ưîng: ®Êt vµ trêi. Tíi nhÞp thø ba, ®èi tư­îng kh«ng cßn, ng­ưêi chiÕn sÜ h­ưíng cÆp m¾t tíi phÝa tr­ưíc trong t­ư thÕ b×nh th¶n, tù nhiªn vµ dòng c¶m: nh×n th¼ng. Nh×n th¼ng vµo bom ®¹n kÎ thï, nh×n th¼ng vµo con ®ư­êng ®ang bÞ b¾n ph¸ ®Çy chÕt chãc ®Ó l¸i xe vư­ît qua tÊt v¶. C¸i tø nh×n th¼ng nµy sÏ dÉn tíi c©u kÕt lµ lêi gi¶i thÝch nguyªn nh©n v× sao ng­ưêi chiÕn sÜ l¸i xe l¹i cã dòng khÝ Êy:

Mét tr¸i tim yªu nư­íc, yªu ®êi. Mét tr¸i tim ®Ëp v× n­ưíc Nam th©n th­ư¬ng như­ B¸c Hå thưêng nãi:

V× trªn xe cã mét tr¸i tim

V­ưît lªn trªn chÕt chãc, bom ®¹n, anh chît nhËn ra:

Nh×n thÊy giã vµo xoa m¾t ®¾ng

Nh×n thÊy con ®­ưêng ch¹y th¼ng vµo tim

ThÊy sao trêi vµ ®ét ngét c¸nh chim

Như­ sa, nh­ư ïa vµo buång l¸i

Hai khæ th¬ sau cña ®o¹n trÝch ghi l¹i h×nh ¶nh anh chiÕn sÜ l¸i xe ®ang h¨ng h¸i lµm nhiÖm vô ®­ưa hµng ra tiÒn tuyÕn trªn chiÕc xe kh«ng kÝnh. Còng vÉn c¸i giäng ngang tµng ®ã, ng­ưêi chiÕn sÜ kÓ:

... Kh«ng cã kÝnh, õ th× ­ưít ¸o

M­ưa tu«n, m­ưa xèi nh­ư ngoµi trêi

Mét tiÕng "õ" qu¶ quyÕt, ng¾n gän, bÊt chÊp tÊt c¶, c¶ m­a tu«n, c¶ giã thæi, c¶ ­ưít ¸o. C¸i khÝ ph¸ch Êy mang l¹i cho hai c©u th¬ sau mét nhÞp th¬ r¾n ®anh, ch¾c nÞch:

Ch­ưa cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a

M­ưa ngõng, giã lïa kh« mau th«i

Khæ th¬ cuèi cã hai h×nh ¶nh ®Ñp. H×nh ¶nh thø nhÊt ghi l¹i vÎ ®Ñp cña nh÷ng ng­ưêi lÝnh lßng can ®¶m d¸m v­ît qua thö th¸ch n¬i chiÕn tr­êng:

Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i

§· vÒ ®©y häp thµnh tiÓu ®éi

H×nh ¶nh thø hai ghi l¹i vÎ ®Ñp cña nh÷ng ngư­êi lÝnh giµu tÝnh ®ång ®éi. C¸ch biÓu lé t×nh c¶m cña hä còng ngang tµng vµ rÊt lÝnh:

GÆp bÌ b¹n suèt ®äc ®ư­êng ®i tíi

B¾t tay qua cöa kÝnh vì råi

C¸i cöa kÝnh vì råi, c¸i xe kh«ng cã kÝnh, như­ng tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh vÉn lao lªn phÝa trư­íc, lao ra tiÒn tuyÕn ®Ó tiÕp tÕ sóng ®¹n, l­ư¬ng thùc v× ngµy toµn th¾ng cña ®Êt n­ưíc. H×nh ¶nh tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh trë thµnh biÓu t­ưîng anh hïng tuyÖt vêi cho nh÷ng ng­êi lÝnh l¸i xe trªn ®­ưêng mßn Hå ChÝ Minh vưît Trư­êng S¬n h­ưíng tíi miÒn Nam.

 

ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ

(Huy CËn)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ Huy CËn (1919-2005), tªn ®Çy ®ñ lµ Cï Huy CËn, quª ë lµng ¢n Phó, huyÖn Vò Quang (trưíc ®©y thuéc huyÖn H­ư¬ng S¬n, nay lµ §øc Thä), tØnh Hµ TÜnh. Huy CËn næi tiÕng trong phong trµo Th¬ míi víi tËp th¬ Löa thiªng. ¤ng tham gia c¸ch m¹ng tõ tr­ưíc n¨m 1945 vµ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m tõng gi÷ nhiÒu träng tr¸ch trong chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, ®ång thêi lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu cña nÒn th¬ ca hiÖn ®¹i ViÖt Nam. Huy CËn ®­ưîc Nhµ n­ưíc trao tÆng Gi¶i th­ưëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996).

H¬n 60 n¨m ho¹t ®éng v¨n häc nãi chung vµ lµm th¬ nãi riªng, víi gÇn 20 thi phÈm th¬ ®i tõ nçi buån "tõ ngµn x­a" ®Õn niÒm vui lín h«m nay, Huy CËn lu«n g¾n liÒn víi m¹ch ®êi chung cña d©n téc. Th¬ Huy CËn võa b¸m lÊy cuéc ®êi, võa hư­íng tíi nh÷ng kho¶ng réng xa cña t¹o vËt vµ thêi gian, võa tr¨n trë víi c¸i chÕt, võa n©ng niu sù sèng tr­ưíc qui luËt tö sinh, võa triÕt lÝ suy t­ư, võa hån nhiªn th¬ trÎ, võa bay bæng l·ng m¹n, võa hiÖn thùc ®êi thư­êng trong c¸i kho¶nh kh¾c h÷u h¹n cña ®êi ngư­êi vÉn muèn ho¸ th©n vµo c¸i vÜnh cöu, tr­ưêng sinh (Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng, §Êt në hoa, Bµi th¬ cuéc ®êi, Nh÷ng n¨m s¸u m­ư¬i, ChiÕn tr­ưêng gÇn ®Õn chiÕn tr­ưêng xa, Ngµy h»ng sèng, ngµy h»ng th¬, Ng«i nhµ gi÷a n¾ng, Ta vÒ víi biÓn, Lêi t©m nguyÖn cïng hai thÕ kû). Víi ý thøc vËn ®éng vµ sù chuyÓn ho¸ gi÷a nhiÒu yÕu tè trong h×nh t­ưîng c¸i t«i tr÷ t×nh, Huy CËn ®· t¹o cho m×nh mét phong c¸ch ®Æc s¾c, ®éc ®¸o. Huy CËn ®· tá ra së tr­ưêng vÒ thÓ th¬ lôc b¸t vµ cã ®ãng gãp ®¸ng kÓ trong sù më réng h×nh thøc vµ n©ng cao chÊt trÝ tuÖ cho th¬ theo h­ưíng suy t­ưëng, v­ư¬n tíi nh÷ng kh¸i qu¸t réng xa, giµu liªn tư­ëng trong nh÷ng bµi th¬ më réng khu«n khæ, kÝch th­ưíc.

2. T¸c phÈm:

- Nhµ th¬ ®· xuÊt b¶n: Löa thiªng (th¬, 1940); Vò trô ca (th¬, 1942); Kinh cÇu tù (v¨n xu«i, 1942); TÝnh chÊt d©n téc trong v¨n nghÖ (nghiªn cøu, 1958); Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng (th¬, 1958); §Êt në hoa (th¬, 1960); Bµi ca cuéc ®êi (th¬, 1963); Hai bµn tay em (th¬, 1967); Phï §æng Thiªn v­ư¬ng (th¬, 1968); Nh÷ng n¨m s¸u m­ư¬i (th¬, 1968); C« g¸i MÌo (th¬, 1972); ThiÕu niªn anh hïng häp mÆt (th¬, 1973); ChiÕn tr­êng gÇn ®Õn chiÕn tr­êng xa (th¬, 1973); Nh÷ng ng­êi mÑ, nh÷ng ng­êi vî (th¬, 1974); Ngµy h»ng sèng, ngµy h»ng th¬ (th¬, 1975); S¬n Tinh, Thñy Tinh (th¬, 1976); Ng«i nhµ gi÷a n¾ng (th¬, 1978); H¹t l¹i gieo (th¬, 1984); V¨n hãa vµ chÝnh s¸ch V¨n hãa ë Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam (viÕt b»ng tiÕng Ph¸p, xuÊt b¶n ë Pari 1985); TuyÓn tËp (th¬, 1986); N­íc thñy triÒu §«ng (th¬, song ng÷, xuÊt b¶n ë Paris, 1944); Håi ký song ®«i (1997).

- Bµi th¬ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ thÓ hiÖn sù kÕt hîp gi÷a c¶m høng l·ng m¹n vµ c¶m høng thiªn nhiªn, vò trô cña nhµ th¬ Huy CËn.

Bµi th¬ ®­ưîc bè côc theo hµnh tr×nh mét chuyÕn ra kh¬i cña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸. Hai khæ ®Çu lµ c¶nh lªn ®­ưêng vµ t©m tr¹ng n¸o nøc cña con ngư­êi, bèn khæ tiÕp theo lµ ho¹t ®éng cña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸ vµ khæ cuèi lµ c¶nh ®oµn thuyÒn trë vÒ trong buæi b×nh minh cña mét ngµy míi.

VÒ hoµn c¶nh s¸ng t¸c, nhµ th¬ Huy CËn nhí l¹i:

Bµi th¬ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ cña t«i ®­ưîc viÕt ra trong nh÷ng th¸ng n¨m ®Êt n­ưíc b¾t ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Kh«ng khÝ lóc nµy thËt vui, cuéc ®êi phÊn khëi, nhµ th¬ còng rÊt phÊn khëi. C¶ t¸c phÈm vïng than, vïng biÓn ®ang h¨ng say lao ®éng tõ b×nh minh cho ®Õn hoµng h«n vµ c¶ tõ hoµng h«n cho ®Õn b×nh minh. §oµn thuyÕn ®¸nh c¸ lÊy thêi ®iÓm xuÊt ph¸t kh¸c víi lÖ th­ưêng, lóc mÆt trêi lÆn vµ trë vÒ trong ¸nh b×nh minh chãi läi. Khung c¶nh trªn biÓn khi mÆt trêi t¾t kh«ng nÆng nÒ t¨m tèi mµ mang vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn t¹o vËt trong qui luËt vËn ®éng tù nhiªn cña nã. ë ®©y t«i ®· miªu t¶ khung c¶nh t¹o vËt víi c¶m høng vò trô. NÕu tr­ưíc c¸ch m¹ng vò trô ca cßn buån th× b©y giê vui, tr­ưíc lµ t¸ch biÖt xa c¸ch víi cuéc ®êi th× h«m nay l¹i gÇn gòi víi con ng­ưêi. Bµi th¬ cña t«i lµ mét cuéc ch¹y ®ua gi÷a con ng­ưêi vµ thiªn nhiªn, vµ con ngư­êi ®· chiÕn th¾ng. T«i coi ®©y lµ khóc tr¸ng ca, ca ngîi con ng­ưêi trong lao ®éng víi tinh thÇn lµm chñ, víi niÒm vui. Bµi th¬ còng lµ sù kÕt hîp gi÷a hiÖn thùc vµ l·ng m¹n. ChÊt hiÖn thùc cña khung c¶nh lao ®éng trªn biÓn c¶ khi vïng biÓn ®· vÒ ta. Vµ chÊt l·ng m¹n th× còng kh«ng cÇn ph¶i t­ëng tư­îng nhiÒu. ë gi÷a c¶nh biÓn cao réng ®ã, víi giã, víi tr¨ng, råi b×nh minh vµ n¾ng hång, vµ ®Æc biÖt lµ søc ngư­êi trong lao ®éng ®Òu thùc sù mang tÝnh chÊt l·ng m¹n bay bæng "ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng". "§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi". C¶m høng vµ h×nh ¶nh Êy rÊt thÝch hîp víi lao ®éng trªn biÓn. T«i nghÜ r»ng trong khung c¶nh ®ã còng kh«ng thÓ viÕt kh¸c ®i. Bµi th¬ kÕt thóc b»ng h×nh ¶nh ®Ñp cña mét ngµy míi khi ®oµn thuyÒn ®ang trë vÒ, c¸c khoang thuyÒn ®Çy ¾p c¸. Më ®Çu bµi th¬ lµ h×nh ¶nh "mÆt trêi xuèng biÓn" vµ kÕt thóc lµ h×nh ¶nh "mÆt trêi ®éi biÓn" nh« lªn gi÷a s«ng n­ưíc.

Thiªn nhiªn ®· vËn ®éng theo mét vßng quay cña mÆt trêi vµ con ng­ưêi ®· hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong lao ®éng. Kh«ng cã g× vui b»ng lao ®éng cã hiÖu qu¶.

Bµi th¬ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ n»m trong c¶m høng chung cña th¬ t«i trong nh÷ng n¨m x©y dùng chñ nghÜa x· héi. T«i viÕt bµi th¬ t­ư¬ng ®èi nhanh, chØ vµi giê cña mét buæi chiÒu trªn vïng biÓn H¹ Long. Bµi th¬ ®ư­îc viÕt liÒn m¹ch vµ Ýt ph¶i söa ch÷a. T«i nghÜ r»ng ®ã còng kh«ng ph¶i lµ chuyÖn ngÉu nhiªn mµ thùc sù lµ c¶m høng ®· ®­ưîc tÝch tô trªn mét ®Ò tµi quen thuéc cña t«i vµ ®­ưîc viÕt ra trong kh«ng khÝ rÊt vui cña nh÷ng n¨m th¸ng ®Çu x©y dùng cña chñ nghÜa x· héi (Huy CËn, T¸c phÈm v¨n häc, NXB V¨n häc, 2001).

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Nhµ th¬ Huy CËn ®· tõng gäi bµi th¬ §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ (1958) cña m×nh lµ "khóc tr¸ng ca". Qu¶ ®óng như­­ vËy, bµi th¬ lµ khóc tr¸ng ca ca ngîi vÎ ®Ñp khoÎ kho¾n cña con ng­­ưêi lao ®éng trong sù hµi hoµ víi vÎ ®Ñp tr¸ng lÖ cña thiªn nhiªn k× vÜ. Kh«ng cßn thÊy dÊu vÕt cña mét "nçi buån thÕ hÖ" c« ®¬n, li t¸n ®· tõng d»ng dÆc, triÒn miªn trong th¬ «ng håi tr­ưíc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. §©y lµ c¶nh s«ng n­ưíc trong Trµng giang - mét trong nh÷ng bµi th¬ tiªu biÓu cña Huy CËn giai ®o¹n Êy:

Sãng gîn trµng giang buån ®iÖp ®iÖp

Con thuyÒn xu«i m¸i n­íc song song

ThuyÒn vÒ n­­ưíc l¹i, sÇu tr¨m ng¶

Cñi mét cµnh kh« l¹c mÊy dßng.

Cßn ®©y:

MÆt trêi xuèng biÓn như­­ hßn löa

Sãng ®· cµi then, ®ªm sËp cöa.

§oµn thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i

C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i

 

H¸t r»ng: c¸ b¹c biÓn §«ng lÆng

C¸ thu biÓn §«ng như­­ ®oµn thoi

§ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng

§Õn dÖt l­­ưíi ta, ®oµn c¸ ¬i!

§ã lµ sù kh¸c nhau cña hai nguån sèng, ë hai giai ®o¹n sèng cña mét t©m hån. §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ lµ h×nh ¶nh cña cuéc sèng míi, cuéc sèng mµ ngư­­êi ta t×m thÊy niÒm tin vui bÊt diÖt trong lao ®éng.

Bµi th¬ miªu t¶ trän vÑn mét ®ªm lao ®éng trªn biÓn cña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸. Hai khæ th¬ ®Çu lµ c¶nh ra kh¬i. Khung c¶nh thiªn nhiªn ®­ưîc ph¸c ho¹ Ýt nÐt mµ vÉn cho ta c¶m nhËn ®­ưîc vÎ ch¾c nÞch, thÊm ®Ëm kh«ng khÝ khÈn tr­­ư¬ng cña mét buæi xuÊt bÕn ra kh¬i. Hai c©u th¬ ®Çu gîi t¶ sù vËn ®éng cña thêi gian, mÆt trêi xuèng biÓn, nh÷ng con sãng gîn nh÷ng nÐt ngang lu©n chuyÓn qua l¹i nh­ then cöa vµ mÆt trêi xuèng ®Õn ®©u, c¸nh cöa ®ªm nh­ư ®ư­­îc kÐo xuèng ®Õn ®ã. Khi nh÷ng ¸nh s¸ng mÆt trêi t¾t h¼n còng lµ lóc "sãng ®· cµi then", "®ªm sËp cöa". §óng thêi ®iÓm Êy, trong kh«ng gian cña mét ®ªm ®· b¾t ®Çu Êy, thªnh thªnh vót lªn, bõng s¸ng tiÕng h¸t cña ng­ưêi­ d©n. Kh«ng ph¶i ¸nh s¸ng to¸t lªn tõ c¸nh buåm tr¾ng trong mét buæi mai nh­ ë Quª hư­­¬ng cña TÕ Hanh:

Khi trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång

D©n trai tr¸ng b¬i thuyÒn ®i ®¸nh c¸

(...)

C¸nh buåm gi­ư¬ng to như­­ m¶nh hån lµng

R­ưín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã...

Mµ lµ ¸nh s¸ng cña thanh ©m, cña khóc h¸t l·ng m¹n cÊt lªn tõ lßng tin, t×nh yªu lao ®éng, cña s¾c c¸ b¹c ®an dÖt thµnh. Nh÷ng vÇn tr¾c trong khæ th¬ ®Çu (löa, cöa, kh¬i, kh¬i) hoµ ®iÖu cïng khóc h¸t, rÊt cã gi¸ trÞ trong viÖc gîi t¶ vÎ tho¸ng ®¹t, s¸ng l¸ng Êy. Mét c¸ch tù nhiªn, nh÷ng vÇn th¬ më ®Çu hót ng­­ưêi ®äc vµo kh«ng khÝ lao ®éng cña ngư­êi­ d©n lóc nµo kh«ng hay.

Bèn khæ th¬ tiÕp theo lµ c¶nh lao ®éng trªn biÓn ®ªm. Nh÷ng khæ th¬ nµy tËp trung nhiÒu h×nh ¶nh tr¸ng lÖ, vÎ tr¸ng lÖ ®· ®­­ưîc gîi ra tõ ®Çu bµi th¬ víi h×nh ¶nh "MÆt trêi... như­­ hßn löa". §Õn ®©y, c¶nh ®¸nh c¸ ®ªm trªn biÓn ®ư­îc miªu t¶ hÕt søc sinh ®éng. §ã lµ nh÷ng ®éng tõ m¹nh mÏ (l¸i giã, l­ít, dµn ®an, quÉy, kÐo xo¨n tay,...), lµ nh÷ng h×nh ¶nh gîi t¶ c¸i k× vÜ, lín lao (m©y cao, biÓn b»ng, dÆm xa, bông biÓn, thÕ trËn, v©y gi¨ng, ®ªm thë), lµ nh÷ng s¾c mµu léng lÉy, rùc rì nh­­ư trÈy héi, vµ c¶ nh÷ng nÐt th¬ méng, bay bæng (buåm tr¨ng, lÊp l¸nh ®uèc ®en hång, tr¨ng vµng choÐ, sao lïa, vÈy b¹c ®u«i vµng loÐ r¹ng ®«ng, n¾ng hång,...). VÎ ®Ñp cña biÓn trêi hoµ quyÖn víi vÎ ®Ñp cña con ng­ưêi lao ®éng dÖt lªn bøc tranh tr¸ng lÖ, r¹o rùc søc sèng, r¹ng rì vÎ ®Ñp giµu say lßng ng­ưêi. Cã lÏ kh«ng ë ®©u l¹i cã ®ư­îc c¸i nguån sèng bÊt tËn diÖu k× cña biÓn §«ng h¬n ë nh÷ng c©u th¬ nµy:

C¸ nhô c¸ chim cïng c¸ ®Ð,

C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång,

C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ,

§ªm thë: sao lïa n­íc H¹ Long.

ChØ mét h×nh ¶nh "§ªm thë" mµ ta nh­­ thÊy c¶ mµn ®ªm phËp phång, thÊy c¶ giã, c¶ sãng n­­ưíc. Theo nhÞp thë cña vò trô, ngµn con sãng dån ®uæi ¸nh lªn nh÷ng ®ît vµng s¸ng lÊp l¸nh cña vÈy c¸ ph¶n chiÕu ¸nh tr¨ng, cña sao... ThËt huyÒn diÖu!

C¸ ®· ®Çy khoang, lÊp lo¸ trong ¸nh r¹ng ®«ng còng lµ lóc ®oµn thuyÒn kÕt thóc mét ®ªm lao ®éng. Buåm l¹i c¨ng lªn ®ãn ¸nh n¾ng sím. Khæ th¬ cuèi lµ c¶nh trë vÒ cña ®oµn thuyÒn ®¸nh c¸:

C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i,

§oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi

MÆt trêi ®éi biÓn nh« mµu míi,

M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i

L¹i mét sù hoµ quyÖn tuyÖt vêi gi÷a thiªn nhiªn vµ con ng­­ưêi. VÎ ®Ñp cña bµi th¬ bõng lªn trong ¸nh s¸ng huy hoµng, ¸nh s¸ng cña mÆt trêi, ¸nh s¸ng cña søc lao ®éng ®· thµnh thµnh qu¶, cña niÒm vui lao ®éng ch©n chÝnh.

Nh×n l¹i toµn bé bøc tranh mµ t¸c gi¶ ®· miªu t¶ trong bµi th¬, ta cµng thÊy râ h×nh ¶nh con ngư­êi võa lµm chñ tù nhiªn (Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn - Dµn ®an thÕ trËn l­­íi v©y gi¨ng), võa ph« vÎ ®Ñp hoµ quyÖn cïng thiªn nhiªn (ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng - L­­ưít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng; C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i, §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi). Trong sù hµi hoµ Êy, vò trô còng ®­­ưîc c¶m nhËn víi sù vËn ®éng theo nhÞp sèng cña con ng­­êi: Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo, Gâ thuyÒn ®· cã nhÞp tr¨ng cao. §óng như­­ nhµ th¬ Huy CËn ®· bµy tá:

"Khung c¶nh trªn biÓn khi mÆt trêi t¾t kh«ng nÆng nÒ t¨m tèi mµ mang vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn t¹o vËt trong qui luËt vËn ®éng tù nhiªn cña nã. ë ®©y, t«i ®· miªu t¶ khung c¶nh t¹o vËt víi c¶m høng vò trô. NÕu trư­­íc c¸ch m¹ng, Vò trô ca cßn buån th× b©y giê vui, tr­ưíc lµ t¸ch biÖt, xa c¸ch víi cuéc ®êi th× h«m nay, l¹i gÇn gòi víi con ng­­ưêi. Bµi th¬ cña t«i lµ cuéc ch¹y ®ua gi÷a con ngư­êi vµ thiªn nhiªn, vµ con ngưêi ®· chiÕn th¾ng. T«i coi ®©y lµ mét khóc tr¸ng ca, ca ngîi con ngư­êi trong lao ®éng víi tinh thÇn lµm chñ, víi niÒm vui".

 

 

BẾP LỬA

(B»ng ViÖt)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ B»ng ViÖt (tªn khai sinh lµ NguyÔn ViÖt B»ng), sinh n¨m 1941, quª ë huyÖn Th¹ch ThÊt, tØnh Hµ T©y. B»ng ViÖt lµm th¬ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XX vµ thuéc thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trưëng thµnh trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu nư­íc.

"B»ng ViÖt lµ mét nhµ th¬ ®ư­îc b¹n ®äc biÕt ®Õn tõ phÇn th¬ in chung víi L­ưu Quang Vò trong tËp H­ư¬ng c©y - BÕp löa (1968). Nçi nhí quª hư­¬ng ®Çu tiªn thµnh th¬ lµ dµnh cho bÕp löa:"Mét bÕp löa chên vên s­ư¬ng sím, mét bÕp löa Êp iu nång ®­ưîm" g¾n víi h×nh ¶nh ngư­êi bµ vµ bªn ng­ưêi bµ lµ ngư­êi ch¸u. Bµi th¬ nãi vÒ t×nh bµ ch¸u võa s©u s¾c, võa thÊm thÝa trong nh÷ng n¨m ®Çu ®Êt n­ưíc ®ãi kÐm, lo¹n l¹c, cuèi ®êi gian khæ khã kh¨n. C¶m xóc tinh tÕ, ®­ưîm buån cña «ng vÒ nh÷ng kû niÖm vÒ cuéc sèng gia ®×nh, vÒ truyÒn thèng nghÜa t×nh cña d©n téc ViÖt nam. Bµi th¬ biÒu hiÖn mét triÕt luËn thÇm kÝn: nh÷ng g× lµ th©n thiÕt nhÊt cña mçi tuæi th¬ mçi con ng­ưêi, ®Òu cã søc to¶ s¸ng, n©ng ®ì hä trong suèt cuéc ®êi. M¹ch triÕt luËn thÇm kÝn ®­ưîc khëi ®Çu tõ BÕp löa cßn ®­ưîc tiÕp nèi trong nhiÒu bµi th¬ kh¸c như­ Trë l¹i tr¸i tim m×nh khi «ng coi thñ ®« Hµ Néi như­ mét céi nguån t×nh c¶m, céi nguån søc m¹nh. Cïng víi Th­ư göi ng­ưêi b¹n xa ®Êt n­ưíc, T×nh yªu vµ b¸o ®éng, Trë l¹i tr¸i tim, nhµ th¬ ghi l¹i ®­ưîc nh÷ng tr¹ng th¸i phong phó cña mét t©m hån thanh niªn rÊt mùc mÕn yªu ®Êt n­ưíc, con ng­ưêi, nªu bËt ®­ưîc mét thñ ®« hµo hoa, thanh lÞch, trÇm tÜnh vµ anh hïng. B»ng ViÖt cßn cã nh÷ng bµi th¬ kh¸ tµi hoa diÔn ®¹t nh÷ng suy t­ư vÒ nh÷ng danh nh©n v¨n ho¸ nh©n lo¹i nh­ư BÐtt«ven, Pauxt«pxki, Plixetxcaia. Ngư­êi ®äc cßn biÕt ®Õn «ng vÒ nh÷ng lo toan chu ®¸o, nh÷ng båi håi th­ư¬ng nhí cña mét ng­ưêi cha ë n¬i xa ch¨m chó theo dâi tõng b­ưíc ®i chËp ch÷ng cña ®øa con, trong bµi th¬ VÒ NghÖ An th¨m con víi lêi th¬ ®iÒm ®¹m, kiÖm lêi mµ cã søc vang xa. Cã thÓ nãi víi 20 bµi th¬ trong tËp H­ư¬ng c©y - BÕp löa, B»ng ViÖt ®· kh¾c ho¹ ®­ưîc mét triÕt luËn thÇm kÝn cña riªng m×nh. ¤ng lµ mét trong sè kh«ng nhiÒu nhµ th¬ trÎ ®­ưîc b¹n ®äc tin yªu ngay tõ ban ®Çu cña th¬. Th¬ B»ng ViÖt th­ưêng nghiªng vÒ mét lêi t©m sù, mét sù trao ®æi nghÜ suy, g©y ®­ưîc mét c¶m gi¸c gÇn gòi, th©n thiÕt ®èi víi ngư­êi ®äc. Th¬ «ng th­ưêng s©u l¾ng trÇm t­ư thÝch hîp víi ngư­êi ®äc th¬ trong sù trÇm tÜnh, v¾ng lÆng. §ã lµ mét dÊu Ên riªng cña th¬ B»ng ViÖt, cßn lư­u l¹i trong ký øc ng­ưêi ®äc" (Tõ ®iÓn v¨n häc, S®d).

2. T¸c phÈm:

- C¸c t¸c phÈm chÝnh: H­ư¬ng c©y - BÕp löa (th¬, in chung, 1968); Nh÷ng g­ư¬ng mÆt nh÷ng kho¶ng trêi (th¬, 1973); §Êt sau m­ưa (th¬, 1977); Kho¶ng c¸ch gi÷a lêi (th¬, 1983); C¸t s¸ng (th¬, 1986); BÕp löa - kho¶ng trêi (th¬ tuyÓn, 1988), PhÝa nöa mÆt tr¨ng ch×m (th¬, 1986); Mozart (truyÖn danh nh©n, 1978); Lä lem (dÞch th¬ Eptusenk«); H·y nãi b»ng ng«n ng÷ cña t×nh yªu (dÞch th¬ Ritsos).

- T¸c gi¶ ®· ®­ưîc nhËn: Gi¶i nhÊt v¨n häc - nghÖ thuËt Hµ Néi n¨m 1967 víi bµi th¬ Trë l¹i tr¸i tim m×nh; Gi¶i thư­ëng chÝnh thøc vÒ dÞch thuËt v¨n häc quèc tÕ vµ ph¸t triÓn giao l­ưu v¨n hãa quèc tÕ do Quü Hßa B×nh (Liªn X«) trao tÆng n¨m 1982.

- Bµi th¬ BÕp löa ®­ưîc t¸c gi¶ B»ng ViÖt s¸ng t¸c n¨m 1963, khi t¸c gi¶ lµ sinh viªn ®ang häc ë nư­íc ngoµi.

Bµi th¬ gîi l¹i nh÷ng kØ niÖm s©u s¾c cña ng­ưêi ch¸u vÒ ngư­êi bµ vµ tuæi Êu th¬ ®­ưîc ë cïng bµ.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

ChØ lµ mét tiÕng gµ m¸i nh¶y æ côc t¸c trong n¾ng tr­ưa, chØ lµ mét bÕp löa chên vên trong s­­ư¬ng sím,... mµ cã biÕt bao nghÜa t×nh, mµ sao tha thiÕt, l¾ng s©u ®Õn thÕ! Th× ra, cã khi nh÷ng ®iÒu nhá nhoi, gi¶n dÞ nhÊt l¹i Èn chøa t©m t×nh, ch¾t ®äng nh÷ng ®iÒu thiªng liªng, lµ hiÖn h×nh cña nh÷ng t×nh c¶m thiÕt tha, ch©n thµnh, kh«ng thÓ nµo quªn. TiÕng gµ tr­­ưa ®¸nh thøc trong Xu©n Quúnh nh÷ng kØ niÖm vÒ mét thêi Êu th¬ sèng trong t×nh th­ư¬ng yªu cña bµ. Cßn víi B»ng ViÖt, trong bµi th¬ BÕp löa (1963), như­ chÝnh nhan ®Ò cña nã (còng như­­ nhan ®Ò cña bµi th¬ cña Xu©n Quúnh: TiÕng gµ tr­­ưa), "BÕp löa" ®· trë thµnh mét h×nh ¶nh biÓu tr­ưng cho sù Êm ¸p, nång ®­­ưîm cña t×nh bµ ch¸u. "BÕp löa" kh¬i gîi, lµm nhen lªn, lan to¶, ch¸y m·i dßng håi øc tuæi Êu th¬, thao thøc, ®ư­­îm buån.

Mét bÕp löa chên vên s­ư¬ng sím

Mét bÕp löa Êp iu nång ®­­ưîm

Ch¸u th­ư¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng mưa.

Bµi th¬ ®· b¾t ®Çu như­ thÕ. B¾t ®Çu b»ng h×nh ¶nh bÕp löa "chËp chên trong s­ư¬ng sím, chËp chên trong kÝ øc. H¬i Êm cña bÕp löa b¾t ®Çu truyÒn thÊm, b¾t ®Çu nhen nhãm, kh¬i nguån cho m¹ch c¶m xóc thư­¬ng yªu cña ch¸u khi nhí vÒ bµ. H×nh ¶nh "Mét bÕp löa" ®iÖp l¹i hai lÇn nh­­ư nh¾c nhí, như­­ h¬i thæi vµo bÕp löa ®ang "Êp iu", ®Ó nhÞp håi tư­ëng b¾t ®Çu... §Ó trong nh÷ng dßng th¬ tiÕp theo, bao kØ niÖm th©n thư­­¬ng ïa vÒ:

Lªn bèn tuæi ch¸u ®· quen mïi khãi

(...)

Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng...

Ch¸u nhí, tõ lóc ch¸u míi lªn bèn tuæi, sèng bªn bµ "t¸m n¨m rßng"... Nhí quª m×nh ngµy Êy, nh÷ng ngµy "®ãi mßn ®ãi mái", nh÷ng ngµy "bè ®¸nh xe kh« r¹c ngùa gÇy", nhí "khãi hun nhÌm m¾t", "sèng mòi cßn cay" ®Õn tËn b©y giê... Nhí bµ kÓ chuyÖn HuÕ trong tha thiÕt tiÕng tu hó kªu. TiÕng tu hó kªu tõ c¸nh ®ång xa, da diÕt, kh¾c kho¶i väng vÒ, nghe chén rén, nao nao, l¹i nh­­ se s¾t, xa x¨m. Nhí khi v¾ng bè mÑ, "bµ b¶o ch¸u nghe", "d¹y ch¸u lµm", "ch¨m ch¸u häc". Nhí "N¨m giÆc ®èt lµng", ch¸u gióp bµ dùng l¹i nhµ. Nhí lêi bµ dÆn khi viÕt th­­ ®Ó bè yªn t©m,... Cø thÕ, trong dßng håi nhí n«n nao, nh÷ng sù viÖc cô thÓ hiÖn vÒ nguyªn vÑn tõng chi tiÕt nh­­ thÓ võa míi x¶y ra h«m qua ®©y th«i. Vµ thÊm ®Ém trong tõng h×nh ¶nh, tõng sù viÖc Êy lµ t×nh c¶m s©u nÆng cña ch¸u víi bµ, hư­íng vÒ bµ. H×nh ¶nh ng­ưêi bµ ®ưîc kh¾c ho¹ g¾n liÒn víi bÕp löa, lµ khi "ch¸u cïng bµ nhãm löa", "Nhãm bÕp löa nghÜ th­­ư¬ng bµ khã nhäc", "Råi sím råi chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhen", "Bµ vÉn gi÷ thãi quen dËy sím - Nhãm bÕp löa Êp iu nång ®ư­­îm",...

H×nh ¶nh bÕp löa trë ®i trë l¹i (12 lÇn) trong suèt bµi th¬. Cuéc ®êi bµ lËn ®Ën, khã nhäc, gi·i dÇu mưa n¾ng như­­ng bµ lu«n dµnh cho ch¸u t×nh thư¬ng yªu, s¨n sãc, chë che Êm nång như­­ bÕp löa. Bµ - bÕp löa lµ hai mµ như­ mét, hoµ quyÖn, hun thÊm, thiªng liªng. BÕp löa gîi nh¾c h×nh bãng th©n thiÕt cña bµ, vµ nhí ®Õn bµ lµ ch¸u l¹i kh«ng thÓ quªn bÕp löa Êm t×nh thña Êy. BÕp löa ®· kh«ng cßn chØ lµ bÕp löa th«ng thư­­êng n÷a. Bµ nhen löa lµ bµ nhen lªn:

Mét ngän löa, lßng bµ lu«n ñ s½n

Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng

Bµ nhãm löa lµ bµ:

Nhãm niÒm yªu thư­¬ng, khoai s¾n ngät bïi

Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui

Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá

Tõ ngän löa ®­­ưîc nhen lªn tõ bÕp löa cña bµ ho¸ thµnh ngän löa cña t×nh thư­¬ng yªu Êp ñ, ngän löa cña niÒm tin yªu bÒn bØ ch¸y m·i kh«ng th«i. Bµ nhãm löa lµ bµ nhãm lªn, truyÒn cho ch¸u lÏ sèng, lßng c¶m th«ng chia sÎ. Mçi khi xóc c¶m kÕt thµnh nh÷ng suy ngÉm s©u xa, lêi th¬ l¹i trµo d©ng lªn nh­­ nh÷ng ®iÖp khóc bËp bïng, chøa ®ùng niÒm xóc ®éng r­­ưng r­­ưng, rÇn rËt ch¸y trong m¹ch tù sù cña nh©n vËt tr÷ t×nh.

Nh÷ng h×nh ¶nh thùc, cô thÓ, vèn rÊt ®çi gÇn gòi, th©n quen ®· ®­ưîc t¸c gi¶ n©ng lªn thµnh nh÷ng h×nh ¶nh biÓu tư­­îng mang ý nghÜa kh¸i qu¸t s©u s¾c. §iÒu b×nh dÞ ®· trë nªn quý gi¸, thiªng liªng, k× l¹. K× l¹, thiªng liªng v× nã nhá bÐ, gi¶n ®¬n mµ ®· trë thµnh hµnh trang theo ch¸u trong suèt cuéc ®êi. K× l¹, thiªng liªng lµ v× "®· mÊy chôc n¨m råi" mµ bÕp löa cña bµ vÉn nång ®­­ưîm trong ch¸u, ngän löa cña bµ vÉn thÇm ch¸y trong ch¸u "®Õn tËn b©y giê".

Giê ch¸u ®· ®i xa. Cã ngän khãi tr¨m tµu

Cã löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶

Nh­ưng vÉn ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë:

- Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn ch­­a?...

Bµi th¬ BÕp löa ®­­ưîc s¸ng t¸c khi B»ng ViÖt ®ang lµ sinh viªn ngµnh LuËt cña Tr­ưêng §¹i häc Tæng hîp Ki-Ðp (Liªn X« cò). K× l¹ vµ thiªng liªng biÕt bao khi trong cuéc sèng ®· " Cã ngän khãi tr¨m tµu, Cã löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶" mµ lßng vÉn kh«n ngu«i h×nh ¶nh ng­­ưêi bµ víi bÕp löa ë tËn miÒn kÝ øc Êu th¬.

Cø nhÑ nhµng, méc m¹c mµ thÊm thÝa, s©u xa, bÕp löa cña bµ, ngän löa cña bµ, t×nh th­ư¬ng yªu cña bµ, cuéc ®êi bµ ®· soi räi, to¶ Êm con ®­­ưêng ch¸u ®i. Cã thÓ cuéc sèng hiÖn ®¹i sÏ kh«ng cßn nhiÒu ngưêi biÕt ®Õn bÕp löa nh­­ư ë n¬i quª nghÌo Êy n÷a, nh­ưng nã ®· thµnh biÓu tư­­îng, sÏ cßn m·i gi¸ trÞ "kh¬i gîi cho ng­ưêi ®äc nh÷ng kØ niÖm vÒ cuéc sèng gia ®×nh, vÒ truyÒn thèng nghÜa t×nh cña d©n téc ViÖt Nam"(1). §iÒu nhá nhoi, gi¶n dÞ mµ cã ý nghÜa s©u s¾c, lín lao lµ nh­­ vËy.

 

KHÚC HÁT RU NHỮNG EM BÉ LỚN LÊN TRÊN LƯNG MẸ

(NguyÔn Khoa §iÒm)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Nhµ th¬ NguyÔn Khoa §iÒm sinh n¨m 1943, t¹i th«n ¦u §iÒm, x· Phong Hßa, huyÖn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn - HuÕ. Quª gèc: lµng An Cùu, x· Thñy An, thµnh phè HuÕ. Lóc nhá ®i häc ë quª, n¨m 1955 ra miÒn B¾c häc t¹i trư­êng häc sinh miÒn Nam. Sau khi tèt nghiÖp Tr­ưêng §¹i häc S­ư ph¹m Hµ Néi n¨m 1964, vµo miÒn Nam ho¹t ®éng trong phong trµo häc sinh, sinh viªn HuÕ, tham gia qu©n ®éi, x©y dùng c¬ së c¸ch m¹ng, viÕt b¸o, lµm th¬... cho ®Õn n¨m 1975. ¤ng thuéc thÕ hÖ nhµ th¬ tr­ưëng thµnh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cña d©n téc. NguyÔn Khoa §iÒm tõng lµm Tæng Thư­ kÝ Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam. Tõ n¨m 2000, «ng gi÷ c­ư¬ng vÞ Uû viªn Bé ChÝnh trÞ, Tr­ưëng ban Tư­ t­ưëng v¨n ho¸ Trung ư¬ng.

- NguyÔn Khoa §iÒm tr­ưëng thµnh trong giai ®o¹n kh¸ng chiÕn chèng MÜ. TËp th¬ §Êt ngo¹i « vµ trưêng ca MÆt ®­ưêng kh¸t väng nhanh chãng kh¼ng ®Þnh sù ®ãng gãp vµ tµi th¬ NguyÔn Khoa §iÒm lóc bÊy giê. Cã thÓ nãi th¬ NguyÔn Khoa §iÒm lµ th¬ cña mét trÝ thøc trÎ, giµu vèn sèng thùc tÕ vµ vèn v¨n ho¸, triÕt lÝ vµ tr÷ t×nh, suy t­ư vµ c¶m xóc. Còng chÝnh nhê ®ã mµ «ng ®· g©y ®­ưîc Ên t­ưîng kh¸ ®Ëm víi b¹n ®äc c¶ nư­íc nhÊt lµ c¸c bµi th¬: §Êt ngo¹i «, Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín lªn trªn l­ưng mÑ, Con gµ ®Êt, c©y kÌn vµ khÈu sóng, chư­¬ng §Êt n­ưíc trong MÆt ®­ưêng kh¸t väng, v.v...

NguyÔn Khoa §iÒm viÕt kh«ng nhiÒu. H¬n mét chôc n¨m sau chiÕn tranh nhµ thê míi cho ra ®êi tËp th¬ Ng«i nhµ cã nói löa Êm. Giai ®o¹n 1974-1986 lµ mét chÆng ®ư­êng dµi mµ NguyÔn Khoa §iÒm ph¶i tù v­ư¬n lªn. Trong sù khã kh¨n chung cña thÓ lo¹i tr÷ t×nh, nhµ th¬ viÕt còng kh«ng mÊy dÔ dµng, mçi bµi th¬ muèn kh¸m ph¸ vµ thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h¬n, s©u ®Ëm h¬n thÕ giíi bªn trong: Ng«i nhµ cã ngän löa Êm, LÆng lÏ, Nh÷ng bµi th¬ t×nh viÕt trong chiÕn tranh, KÝnh tÆng Nguyªn Hång, Trªn khèi ®¸ cña tõ ng÷, tÆng mét ng­ưêi s¸ng t¹o.

Víi nh÷ng c©u th¬ nãi Ýt, gîi nhiÒu, nh÷ng tø th¬ giµu søc liªn t­ưëng, gîi më, nh÷ng tõ ng÷ ch¾t läc, hµm sóc, thÊm ®ư­îm t×nh yªu ®èi víi con ngư­êi, ®èi víi lao ®éng s¸ng t¹o nghÖ thuËt, ®èi víi quª hư¬ng ®Êt n­ưíc, NguyÔn Khoa §iÒm lµ mét trong nh÷ng tªn tuæi ®· cã chç ®øng trong nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i.

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: §Êt ngo¹i « (th¬, 1973); Cöa thÐp (ký, 1972); MÆt ®­ưêng kh¸t väng (trư­êng ca, 1974); Ng«i nhµ cã ngän löa Êm (th¬, 1986); Th¬ NguyÔn Khoa §iÒm (th¬, 1990).

Nhµ th¬ ®· ®ư­îc nhËn Gi¶i th­ëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam víi tËp "Ng«i nhµ cã ngän löa Êm".

- Bµi th¬ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ưng mÑ ®­ưîc t¸c gi¶ NguyÔn Khoa §iÒm s¸ng t¸c n¨m 1971, khi ®ang c«ng t¸c ë chiÕn khu Thõa Thiªn.

Trong bµi th¬ Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ưng mÑ, NguyÔn Khoa §iÒm ®· thÓ hiÖn truyÒn thèng yªu nư­íc th­ư¬ng d©n mét c¸ch ®Æc s¾c qua h×nh ¶nh bµ mÑ câng con lªn rÉy. Nh÷ng lêi ngư­êi mÑ ru con béc lé s©u s¾c tinh thÇn yªu n­ưíc cïng ý chÝ quyÕt t©m ®¸nh giÆc ®Õn cïng cña ®ång bµo c¸c d©n téc nãi riªng vµ nh©n d©n ta nãi chung.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

C¸ch nãi nh÷ng em bÐ ngñ trªn l­ưng mÑ lµ c¸ch nãi míi l¹, rÊt Ên t­îng, cã nhiÒu hµm nghÜa: võa cô thÓ, võa kh¸i qu¸t. NhiÒu em bÐ ë vïng cao ®­ưîc lín lªn trªn l­ưng mÑ khi mÑ ®i nư­¬ng, xuèng chî. Còng ë trªn l­ưng mÑ, nh­ưng em bÐ trong ®o¹n th¬ nµy l¹i lín trong mét hoµn c¶nh kh¸ ®Æc biÖt - ®ã lµ lín lªn theo qu¸ tr×nh mÑ tham gia kh¸ng chiÕn.

§o¹n th¬ ®­îc më ®Çu b»ng lêi cña t¸c gi¶ vµ kÕt thóc b»ng lêi ru cña ng­êi mÑ:

Em Cu Tai ngñ trªn l­ưng mÑ ¬i

Em ngñ cho ngoan ®õng rêi l­ưng mÑ

MÑ gi· g¹o mÑ nu«i bé ®éi

NhÞp chµy nghiªng, giÊc ngñ em nghiªng...

Hoµn c¶nh em bÐ lín lªn vµ h×nh ¶nh nh÷ng ng­êi mÑ miÒn t©y Thõa Thiªn nh÷ng n¨m ®¸nh MÜ ®ưîc kh¾c ho¹ ch©n thùc vµ c¶m ®éng: em lín lªn cïng gian lao kh¸ng chiÕn, em lín lªn trong t×nh c¶m thiªng liªng cña mÑ víi bé ®éi, víi c¸ch m¹ng. C©u th¬ thø b¶y ®ét ngét chuyÓn ý:

L­ưng ®­ưa n«i vµ tim h¸t thµnh lêi:

Ngñ ngoan, a-kay ¬i, ngñ ngoan a-kay hìi

MÑ th­ư¬ng a - kay, mÑ th­ư¬ng bé ®éi

Con m¬ cho mÑ h¹t g¹o tr¾ng ngÇn

Mai sau con lín vung chµy lón s©n...

Lêi t©m t×nh, nh¾n nhñ, võa lµ lêi ru cña t¸c gi¶ víi Cu Tai ®· lµm nÒn cho lêi ru thiÕt tha cña mÑ cÊt lªn. A-kay (tiÕng d©n téc Tµ-«i, cã nghÜa lµ: con) bçng nh­ ®­ưîc thÊm ®Ém nh÷ng ©m ®iÖu nång nµn trong t×nh c¶m cña mÑ. Lêi ru da diÕt, lêi ru do "tim h¸t thµnh lêi" - lêi ru còng lµ tiÕng lßng, ­ưíc m¬, kh¸t khao t×nh c¶m cña mÑ víi con vµ t×nh c¶m cña mÑ víi c¸ch m¹ng, víi c«ng viÖc mµ mÑ h¨ng h¸i tham gia.

Trong c©u th¬ NhÞp chµy nghiªng, giÊc ngñ em nghiªng, h×nh ¶nh "giÊc ngñ nghiªng" ®­ưîc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ víi kh«ng gian gi· g¹o cña mÑ. H×nh ¶nh MÑ th­ư¬ng a-kay, mÑ th­ư¬ng bé ®éi ®­ưîc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ song hµnh.

Dư­íi h×nh thøc mét lêi ru míi, Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ưng mÑ cña NguyÔn Khoa §iÒm ®ång thêi lµ lêi ca ngîi h×nh ¶nh ngư­êi mÑ ViÖt Nam võa cã nh÷ng nÐt truyÒn thèng: cÇn cï vµ yªu lao ®éng, nh­ưng còng rÊt hiÖn ®¹i: c¸c c«ng viÖc gi· g¹o, ph¸t rÉy, ®¹p rõng ë ®©y lµ ®Ó nu«i bé ®éi, nu«i d©n lµng vµ ®¸nh giÆc. T×nh c¶m cña mÑ trong lêi ru víi con m×nh vµ víi bé ®éi, víi d©n lµng, víi ®Êt nư­íc ®ưîc thÓ hiÖn trong sù ®an kÕt, quÊn quýt; c¸ch cÊu tróc t×nh c¶m MÑ th­ư¬ng a-kay - mÑ th­ư¬ng bé ®éi kh¼ng ®Þnh t×nh c¶m ®ã tuy hai mµ mét, ®Ëm ®µ, ruét thÞt. H×nh ¶nh em cu Tai ë ®©y võa lµ ®èi t­ưîng cña lêi ru võa lµ dÊu nèi tinh thÇn gi÷a mÑ vµ nh©n d©n, Tæ quèc; gi÷a hiÖn thùc víi kh¸t väng t­ư¬ng lai; gi÷a hiÖn thùc víi lÝ t­ưëng thêi ®¹i. V× thÕ, ngư­êi mÑ Tµ-«i trong bµi th¬ d­ưêng nh­ kh«ng chØ cña riªng em, mÑ chÝnh lµ ng­ưêi phô n÷ ViÖt Nam míi: ngư­êi mÑ chiÕn sÜ.

C¶m xóc tr÷ t×nh ch©n thùc, vËn dông ®Æc s¾c phong c¸ch ng«n ng÷ cña ®ång bµo d©n téc, h×nh tưîng th¬ trong Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l­ưng mÑ võa lÊp l¸nh, võa giµu nh¹c ®iÖu.

 

 

 

ÁNH TRĂNG

(NguyÔn Duy)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Nhµ th¬ NguyÔn Duy (tªn khai sinh lµ NguyÔn Duy NhuÖ), sinh n¨m1948, t¹i x· §«ng VÖ, thµnh phè Thanh Ho¸.

Tham gia c«ng t¸c tõ 1965, lµm tiÓu ®éi tr­ưëng d©n qu©n trùc chiÕn khu vùc Hµm Rång - Thanh Ho¸. N¨m 1966, nhËp ngò t¹i Bé tư­ lÖnh Th«ng tin, lÝnh ®­ưêng d©y, tham gia chiÕn ®Êu t¹i c¸c chiÕn trưêng: Khe Sanh - §­êng 9 - Nam Lµo. N¨m 1979, tham gia mÆt trËn phÝa Nam vµ phÝa B¾c. Tõ 1976, chuyÓn khái qu©n ®éi vÒ lµm b¸o V¨n nghÖ Gi¶i phãng. HiÖn c«ng t¸c t¹i tuÇn b¸o V¨n nghÖ.

T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: C¸t tr¾ng (th¬, 1973); ¸nh tr¨ng (th¬, 1984); Nh×n ra bÓ réng trêi cao (bót ký, 1985); Kho¶ng c¸ch (tiÓu thuyÕt, 1985); MÑ vµ em (th¬, 1987); §­êng xa (th¬, 1989); Quµ tÆng (th¬, 1990); VÒ (th¬, 1994).

Nhµ th¬ ®· ®ư­îc nhËn: Gi¶i nhÊt th¬ tuÇn b¸o V¨n nghÖ (1973); TÆng th­ưëng lo¹i A vÒ th¬ cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1985).

- XuÊt hiÖn vµo chÆng cuèi cña chiÕn tranh chèng MÜ cøu nư­íc, tõ kho¶ng 1972 trë ®i, NguyÔn Duy ®· trë thµnh mét g­ư¬ng mÆt tiªu biÓu cho líp nhµ th¬ trÎ thêi chèng MÜ. Cho ®Õn nay, NguyÔn Duy vÉn lµ mét trong sè kh«ng nhiÒu nhµ th¬ "thêi Êy" cßn sung søc vµ ®­ưîc b¹n ®äc yªu thÝch. Cã thÓ thÊy tµi n¨ng vµ con ®ư­êng th¬ cña «ng ph¸t triÓn vµ kh¼ng ®Þnh g¾n chÆt víi nh÷ng n¨m th¸ng ®Çy biÕn ®éng cña lÞch sö d©n téc. Nh÷ng n¨m cuèi cïng cña cuéc chiÕn tranh, víi chïm th¬ ®¨ng trªn b¸o V¨n nghÖ, 1972, NguyÔn Duy ®· chiÕm ®­ưîc lßng mÕn mé cña ®éc gi¶. Nhµ phª b×nh Hoµi Thanh cã c«ng ph¸t hiÖn vµ giíi thiÖu NguyÔn Duy. ¤ng kh¼ng ®Þnh ë th¬ NguyÔn Duy cã mét vÎ ®Ñp "kh«ng g× so s¸nh ®­ưîc", "quen thuéc mµ kh«ng nhµm ch¸n", "NguyÔn Duy ®Æc biÖt thÊm thÝa c¸i cao ®Ñp cña nh÷ng cuéc ®êi cÇn cï, gian khæ, kh«ng tuæi, kh«ng tªn", chÊt th¬ cña NguyÔn Duy chÝnh lµ "c¸i hiÒn hËu, mét c¸i g× rÊt ViÖt Nam". Cuéc thi th¬ b¸o V¨n nghÖ 1972-1973 tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh tµi n¨ng cña nhµ th¬ trÎ nµy b»ng viÖc trao Gi¶i NhÊt (®ång gi¶i víi NguyÔn §øc MËu, Hoµng NhuËn CÇm vµ L©m ThÞ MÜ D¹) cho chïm th¬ 4 bµi cña NguyÔn Duy (Tre ViÖt Nam, H¬i Êm æ r¬m, Giät n­ưíc m¾t vµ nô c­ưêi, BÇu trêi vu«ng). N¨m 1973, tËp th¬ ®Çu tay cña «ng ra ®êi, tËp C¸t tr¾ng. TËp th¬ tuy kh«ng ph¶i bµi nµo còng ®¹t, như­ng ngưêi ®äc ®Òu thÊy cã nÐt ®Æc s¾c riªng dÔ nhËn ra. §ã lµ sù dung dÞ, ®»m th¾m chÊt d©n gian mµ vÉn míi l¹, lµ c¸i ch©n chÊt, ch¾c bÒn s©u kÝn. NguyÔn Duy th­ưêng h­ưíng nhiÒu vÒ ®Êt, ca ngîi c¸i søc m¹nh ©m thÇm lÆng lÏ, c¸i cÇn cï bÒn bØ vµ chÞu ®ùng hi sinh. Nh÷ng bµi nh­ư Tre ViÖt Nam, H¬i Êm æ r¬m, BÇu trêi vu«ng, Giät n­íc m¾t vµ nô c­ưêi, Em bÐ l¹c mÑ,... lµ nh÷ng bµi th¬ nh­ư thÕ.

Sau chiÕn th¾ng 1975, NguyÔn Duy vÉn say s­ưa vµ tiÕp tôc con ®­ưêng th¬ cña m×nh. TiÕng th¬ cña «ng ngµy cµng ®Ëm ®µ, æn ®Þnh mét phong c¸ch, mét giäng ®iÖu quen thuéc, mµ vÉn rÊt hÊp dÉn ®èi víi ngư­êi ®äc. TËp th¬ næi bËt cña NguyÔn Duy lµ tËp ¸nh tr¨ng (1984). TËp th¬ ®­ưîc coi lµ mét b­ưíc tiÕn trong th¬ NguyÔn Duy, tËp th¬ ®· ®­îc tÆng gi¶i A cña Héi nhµ v¨n ViÖt Nam 1984 (cïng tËp th¬ Hoa trªn ®¸ cña ChÕ Lan Viªn). ¸nh tr¨ng tiÕp tôc viÕt vÒ bé ®éi, vÒ c«ng cuéc ®êi ng­ưêi lÝnh sau chiÕn tranh víi nh÷ng vÇn th¬ tha thiÕt vµ thÊm thÝa nh÷ng tr¨n trë b¨n kho¨n (¸nh tr¨ng, Nghe t¾c kÌ kªu trong thµnh phè...). Còng ë tËp th¬ nµy NguyÔn Duy cßn dµnh nhiÒu bµi th¬ viÕt vÒ tuæi th¬, ruéng ®ång, c©y cá, nh÷ng vïng quª víi nh÷ng con ngư­êi th©n thuéc b»ng mét t×nh c¶m thiÕt tha, nÆng t×nh, nÆng nghÜa (§ß lÌn, Tuæi th¬, CÇu Bè, «ng giµ s«ng Hßng, Göi HuÕ, Lêi cña c©y, S«ng Thao, §µ L¹t mét lÇn tr¨ng...). VÉn tiÕp tôc chÊt giäng ca dao ®Ëm ®µ, th©n thuéc, nhiÒu bµi trong ¸nh tr¨ng viÕt theo thÓ lôc b¸t hÕt søc nhuÇn nhÞ, ngät ngµo, nhiÒu khi khã mµ biÕt ph©n biÖt ®­ưîc nh÷ng bµi ca dao (Tõ ®iÓn t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ tr­ưêng, NXB §¹i häc Sư­ ph¹m, 2004).

2. T¸c phÈm:

Bµi th¬ ¸nh tr¨ng ®­ưîc t¸c gi¶ NguyÔn Duy viÕt n¨m 1978, sau ®ư­a vµo tËp ¸nh tr¨ng - tËp th¬ ®ư­îc tÆng gi¶i A cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam n¨m 1984.

Bµi th¬ ®­ưîc xem như­ lµ niÒm th«i thóc cña t¸c gi¶, nhí vÒ céi nguån vµ ý thøc tr­ưíc lÏ sèng thuû chung.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy mang søc s¸ng nèi liÒn qu¸ khø - hiÖn t¹i, lµ tÊm g­ư¬ng tr¨ng ®Ó soi lßng. Con ng­ưêi cña gèc lóa bê tre, cña n¾ng ná trêi xanh, cña lêi ru trän kiÕp ng­ưêi kh«ng ®i hÕt, cña "Nư­íc chÌ t­ư¬i rãt vµng m¬" Êy thư­êng hay giËt m×nh gi÷a chèn ®« héi ån µo:

T¾c kÌ...

t¾c kÌ...

t«i giËt m×nh

(...)

c¸i ©m thanh cña rõng l¹c vÒ thµnh phè

(...)

Chît hiÖn vÒ th¨m th¼m nói non kia"

(Nghe t¾c kÌ kªu trong thµnh phè)

Nh÷ng n¨m th¸ng "XÎ däc Tr­ưêng S¬n ®i cøu nư­íc" ®· trë thµnh nguån m¹ch håi øc th­ưêng trùc trong t©m hån nhµ th¬. Cho nªn chØ mét tiÕng t¾c kÌ kªu còng ®ñ kh¬i cho nguån m¹ch Êy dµo d¹t ch¶y. Th× ra, ngư­êi vèn thiÕt tha víi ®ång quª b×nh dÞ, say s­ưa víi ca dao hß vÌ còng lµ ng­êi ©n t×nh víi qu¸ khø gian lao, nÆng lßng víi nói rõng mét thña. Víi ¸nh tr¨ng, NguyÔn Duy l¹i thªm mét c¸i "giËt m×nh".

Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh

kÓ chi ng­ưêi v« t×nh

¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c

®ñ cho ta giËt m×nh.

M¹ch c¶m xóc ®i tõ qu¸ khø ®Õn hiÖn t¹i vµ l¾ng kÕt trong c¸i "giËt m×nh" cuèi bµi th¬. Tr¨ng hiÖn diÖn trong qu¸ khø, ®ét ngét s¸ng trong hiÖn t¹i vµ mÆc nhiªn v»ng vÆc trong suy ngÉm nh©n t×nh.

VÇng tr¨ng t×nh nghÜa s¸ng trong kh«ng gian vµ thêi gian kÝ øc:

Håi nhá sèng víi ®ång

víi s«ng råi víi bÓ

håi chiÕn tranh ë rõng

vÇng tr¨ng thµnh tri kØ

 

TrÇn trôi víi thiªn nhiªn

hån nhiªn như­ c©y cá

ngì kh«ng bao giê quªn

c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa

Con ngư­êi vµ thiªn nhiªn hµi hoµ trong mèi kÕt giao tri kØ, thuû chung. Tõ nh÷ng n¨m th¸ng tuæi th¬ b­¬n tr¶i nhäc nh»n g¾n bã víi ®ång, víi s«ng råi víi bÓ cho ®Õn nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh gian khæ sèng víi rõng, bao giê tr¨ng còng gÇn gòi, th©n thiÕt. Gi÷a con ng­ưêi víi thiªn nhiªn, víi tr¨ng lµ mèi quan hÖ chung sèng, quan hÖ th©m t×nh kh¨ng khÝt. Tr¨ng lµ ng­ưêi b¹n ®ång hµnh trªn mçi bư­íc ®ư­êng gian lao nªn tr¨ng hiÖn diÖn như­ lµ h×nh ¶nh cña qu¸ khø, lµ hiÖn th©n cña kÝ øc chan hoµ t×nh nghÜa. Ngưêi ta cø ®inh ninh vÒ sù bÒn chÆt cña mèi giao t×nh Êy, nh­ưng:

Tõ håi vÒ thµnh phè

quen ¸nh ®iÖn, cöa g­ư¬ng

vÇng tr¨ng ®i qua ngâ

nh­ư ng­ưêi d­ưng qua ®­ưêng

Cuéc sèng hiÖn ®¹i víi ¸nh s¸ng chãi loµ cña ¸nh ®iÖn, cöa gư­¬ng ®· lµm lu mê ¸nh s¸ng cña vÇng tr¨ng. T¸c gi¶ ®· t¹o ra sù ®èi lËp gi÷a h×nh ¶nh vÇng tr¨ng tri kØ, t×nh nghÜa trong qu¸ khø vµ vÇng tr¨ng "như­ ng­ưêi d­ưng qua ®ư­êng" trong hiÖn t¹i. Sù ®èi lËp nµy diÔn t¶ nh÷ng ®æi thay trong t×nh c¶m cña con ng­ưêi. Thña tr­ưíc, ta hån nhiªn sèng víi ®ång, víi s«ng, víi bÓ, víi gian lao "ë rõng", khi Êy tr¨ng chan hoµ t×nh nghÜa, thiªn nhiªn vµ con ngư­êi gÇn gòi, hoµ hîp. B©y giê, thãi quen cuéc sèng ph­ư¬ng tiÖn ®ñ ®Çy khiÕn ta kh«ng cßn thÊy tr¨ng lµ tri kØ, nghÜa t×nh n÷a. Nhµ th¬ nãi vÒ tr¨ng lµ ®Ó nãi thÕ th¸i, nh©n t×nh.

Tuy nhiªn, cuéc sèng hiÖn ®¹i lu«n cã nh÷ng bÊt tr¾c. Vµ chÝnh trong nh÷ng bÊt tr¾c Êy, ¸nh s¸ng cña qu¸ khø, cña ©n t×nh l¹i bõng tá, lµ lóc ngư­êi ta nhËn thÊy gi¸ trÞ cña qu¸ khø gian lao mµ t×nh nghÜa, thiÕu thèn mµ ®ñ ®Çy:

Th×nh l×nh ®Ìn ®iÖn t¾t

phßng buyn-®inh tèi om

véi bËt tung cöa sæ

®ét ngét vÇng tr¨ng trßn

§©y lµ khæ th¬ quan träng trong cÊu tø cña toµn bµi, lµ sù chuyÓn biÕn cã ý nghÜa b­ưíc ngoÆt cña m¹ch c¶m xóc, béc lé râ chñ ®Ò t­ư t­ưëng cña bµi th¬.

Kh«ng chØ lµ sù thay thÕ ®óng lóc cña ¸nh tr¨ng cho ¸nh ®iÖn, ë ®©y cßn lµ sù thøc tØnh, bõng ngé vÒ ý nghÜa cña nh÷ng ngµy th¸ng ®· qua, cña nh÷ng c¸i b×nh dÞ cña cuéc sèng, cña tù nhiªn, lµ søc sèng v­ưît ra ngoµi kh«ng gian, thêi gian cña tri kØ, nghÜa t×nh. C¸c tõ "bËt tung", "®ét ngét" diÔn t¶ tr¹ng th¸i c¶m xóc m¹nh mÏ, bÊt ngê. Cã c¸i g× nh­ th¶ng thèt, lo ©u trong h×nh ¶nh "véi bËt tung cöa sæ". VÇng tr¨ng trßn ®©u ph¶i khi "®Ìn ®iÖn t¾t" míi cã?! Còng như­ nh÷ng th¸ng n¨m qu¸ khø, vÎ ®Ñp cña ®ång, s«ng, bÓ, rõng kh«ng hÒ mÊt ®i. ChØ cã ®iÒu con ngư­êi cã nhËn ra hay kh«ng mµ th«i. Vµ thÕ lµ trong c¸i kho¶nh kh¾c "th×nh l×nh" ®èi diÖn víi tr¨ng Êy, ©n t×nh x­a "r­ưng r­ưng" sèng dËy, thæn thøc lßng ngư­êi:

Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt

cã c¸i g× r­ưng r­ưng

nh­ư lµ ®ång lµ bÓ

nh­ư lµ s«ng lµ rõng

§èi diÖn víi tr¨ng lµ ®èi diÖn víi chÝnh m×nh, víi con ng­ưêi hiÖn t¹i vµ c¶ víi con ng­ưêi trong qu¸ khø. Sù ®ång hiÖn thêi gian - kh«ng gian / tr¨ng - ngư­êi ®­ưîc thÓ hiÖn b»ng ng«n ng÷ lËp thÓ. VÇng tr¨ng mang ý nghÜa biÓu t­ưîng. MÆt tr¨ng ®èi diÖn víi mÆt ng­ưêi, mÆt tr¨ng còng lµ mÆt ng­ưêi, lµ qu¸ khø ®ang s¸ng trong thùc t¹i, tr¨ng lµ tri kØ, ©n t×nh x­ưa,...

Tõ khæ th¬ ®Çu lµ vÇng tr¨ng (4 lÇn) ®Õn khæ th¬ cuèi bµi lµ ¸nh tr¨ng. ¸nh tr¨ng bÊt chît soi chiÕu, th¶n nhiªn vµ ®é lư­îng, sù im lÆng cña ¸nh tr¨ng lµ sù im lÆng cña ch©n lÝ. B×nh dÞ, méc m¹c nh­ưng ®ñ khiÕn "ta giËt m×nh". C¸i ch©n lÝ gi¶n ®¬n ®· thµnh ®¹o lÝ: "Uèng n­íc nhí nguån".

 

 

 

LÀNG

(Kim L©n)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ v¨n Kim L©n (tªn khai sinh lµ NguyÔn V¨n Tµi), sinh n¨m 1921, quª gèc: th«n Phï L­u, x· T©n Hång, huyÖn Tiªn S¬n, tØnh B¾c Ninh. HiÖn nhµ v¨n sèng ë Hµ Néi.

Nhµ v¨n Kim L©n ®· qua ho¹t ®éng v¨n hãa cøu quèc, trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p c«ng t¸c ë chiÕn khu ViÖt B¾c. Tõng lµ ñy viªn Ban phô tr¸ch Nhµ xuÊt b¶n V¨n häc, Tr­ưêng båi dư­ìng nh÷ng ngưêi viÕt trÎ, tuÇn b¸o V¨n nghÖ, Nhµ xuÊt b¶n T¸c phÈm míi.

"Kim L©n lµ nhµ v¨n chuyªn viÕt truyÖn ng¾n. Trong nh÷ng n¨m 1941- 1944, «ng viÕt kh¸ ®Òu trªn nh÷ng tê b¸o TiÓu thuyÕt thø b¶y vµ Trung b¾c chñ nhËt. ThÕ giíi nghÖ thuËt cña «ng chØ tËp trung ë khung c¶nh lµng quª cïng víi cuéc sèng, th©n phËn ng­ưêi n«ng d©n. Nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay (§øa con ng­ưêi vî lÏ, §øa con ng­ưêi c« ®Çu, C« vÞa, Ng­ưêi kÐp giµ v.v.) Ýt nhiÒu cã tÝnh chÊt tù truyÖn nh­ưng vÉn cã ý nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh. Nh÷ng con ngư­êi cña quª h­ư¬ng «ng, th©n thiÕt ruét thÞt víi «ng, tõ cuéc sèng ®ãi nghÌo lam lò trùc tiÕp bư­íc vµo t¸c phÈm, tù nã to¸t lªn ý nghÜa hiÖn thùc, mÆc dï nhµ v¨n chư­a thËt sù tù gi¸c vÒ ®iÒu ®ã.

Kim L©n viÕt rÊt hay vÒ nh÷ng c¸i gäi lµ "thó ®ång quª" hay "phong l­ưu ®ång ruéng". §ã lµ nh÷ng thó ch¬i lµnh m¹nh mang mµu s¾c v¨n hãa truyÒn thèng cña ng­ưêi d©n quª nh­ ®¸nh vËt, nu«i chã s¨n, gµ chäi, th¶ chim v.v. Nh÷ng truyÖn cña Kim L©n viÕt vÒ phong tôc (§uæi tõ, §«i chim thµnh, Con m· m¸i, Chã s¨n, Ph¸o §ång Kþ, Thæi èng suú ®ång, T«ng chim C¶ Chuèng, ¤ng C¶n Ngò, Th­ưîng t­ưíng TrÇn Quang Kh¶i, Tr¹ng VËt...) hÊp dÉn kh«ng chØ v× ®· cung cÊp ®­ưîc nh÷ng tri thøc vÒ phong tôc mµ chñ yÕu lµ v× nhµ v¨n ®· lµm hiÓn hiÖn lªn ®­ưîc cuéc sèng vµ con ng­ưêi cña lµng quª ViÖt Nam cæ truyÒn, tuy nghÌo khæ, thiÕu thèn mµ vÉn cã nhiÒu thó vui thanh lÞch. Nh÷ng con ng­ưêi thËt thµ, chÊt ph¸c, nhưng th«ng minh, hãm hØnh vµ tµi hoa, ®· ®Æt tÊt c¶ niÒm say mª cña m×nh vµo nh÷ng thó ch¬i gi¶n dÞ mµ tao nh· tinh tÕ Êy, ch¼ng kh¸c g× nh÷ng t©m hån nghÖ sÜ say mª s¸ng t¹o nghÖ thuËt.

Sau 1945, Kim L©n vÉn tiÕp tôc viÕt vÒ lµng quª ViÖt Nam. ¤ng th­ưêng viÕt vÒ nh÷ng c¶nh téi nghiÖp, cuéc sèng khèn khã ®Õn cïng cùc cña ngư­êi n«ng d©n d­ưíi chÕ ®é cò vµ sù ®æi ®êi cña hä nhê c¸ch m¹ng. Trong sè nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi nµy, Lµng, Vî nhÆt xøng ®¸ng thuéc lo¹i nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i (Tõ ®iÓn v¨n häc, S®d).

2. T¸c phÈm:

Nhµ v¨n ®· cho xuÊt b¶n: Nªn vî nªn chång (truyÖn ng¾n, 1955); Con chã xÊu xÝ (truyÖn ng¾n, 1962); HiÖp sÜ gç, ¤ng c¶ Ngò.

TruyÖn ng¾n Lµng ®­ưîc nhµ v¨n Kim L©n viÕt trong thêi k× ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ n¨m 1948.

3. Tãm t¾t:

¤ng Hai ®ét ngét nghe tin lµng «ng theo giÆc. Tõ lóc Êy, "cæ «ng l·o nghÑn ¾ng l¹i, da mÆt tª r©n r©n", mang nçi ¸m ¶nh nÆng nÒ, thËm chÝ "cói g»m mÆt mµ ®i". Suèt mÊy ngµy, «ng lu«n chét d¹, ®au ®ín, tñi hæ khi nghe tin lµng m×nh theo giÆc v× «ng rÊt yªu lµng, yªu n­ưíc. Khi ®­ưîc tin c¶i chÝnh, «ng vui s­ưíng như­ ngư­êi ®· chÕt ®i ®­ưîc sèng l¹i.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Khi nãi vÒ c«ng viÖc s¸ng t¸c, nhµ v¨n Kim L©n th­­ưêng thæ lé r»ng «ng muèn thÓ hiÖn con ngư­êi m×nh qua trang viÕt. Cã lÏ, ë tr­­ưêng hîp nh­ Kim L©n, sù tù thÓ hiÖn thµnh ra mét nhu cÇu, vµ chÝnh nã t¹o ra h¬i thë, søc sèng cho t¸c phÈm cña «ng. Nh÷ng g× nhµ v¨n chøng kiÕn, tr¶i nghiÖm trong nh÷ng thêi ®iÓm quan träng cña lÞch sö ®Êt n­­ưíc trë thµnh nguån nguyªn liÖu trùc tiÕp ®Ó «ng s¸ng t¹o nªn nh÷ng h×nh t­­ưîng ®Æc s¾c. TruyÖn ng¾n Lµng, víi nh©n vËt «ng Hai, chøng tá cho chóng ta vÒ ®iÒu nµy. Kim L©n tõng nãi:

"C¸i kh«ng khÝ ngµy ®Çu kh¸ng chiÕn ë n«ng th«n, t«i ®· ®­­a vµo Lµng. Lóc Êy T©y cßn ®ãng t¹i cÇu §uèng, t«i vÒ lµng ch¬i mÊy lÇn, chøng kiÕn tËn m¾t thÕ nµo lµ "lµng chiÕn ®Êu". Trong kh«ng khÝ Êy, cïng víi dư­­ luËn b¸n tÝn b¸n nghi vÒ lµng chî DÇu theo T©y lµm ViÖt gian ®· khiÕn t«i viÕt truyÖn ng¾n nµy. ¤ng l·o Hai chÝnh lµ t«i".

T×nh yªu quª hư­­¬ng ®Êt nư­­íc trong mçi con ngư­­êi cô thÓ mang mét h×nh hµi riªng. Cã thÓ lµ sù hi sinh anh dòng cña nh÷ng chiÕn sÜ ngoµi mÆt trËn, cã thÓ lµ c«ng søc khai hoang, vun trång nh÷ng thöa ruéng, cã thÓ lµ c¸i m­­ưît mµ hay hïng tr¸ng cña mét ca khóc ca ngîi t×nh ng­­ưêi, t×nh ®êi, v.v... Vµ ë ®©y lµ t×nh yªu, sù g¾n bã thuû chung víi c¸i lµng cña m×nh, cña mét ng­­ưêi n«ng d©n ph¶i rêi lµng ®i t¶n c­­ư trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p.

Thµnh c«ng cña truyÖn Lµng chÝnh lµ ë h×nh t­­ưîng nh©n vËt l·o Hai víi nh÷ng tr¹ng huèng t©m lÝ, ng«n ng÷ ®­­ưîc kh¾c ho¹ s¾c s¶o, ch©n thùc vµ sinh ®éng. Tuy nhiªn, ®Ó nh©n vËt béc lé ®­­ưîc t©m lÝ hay ng«n ng÷, trư­­íc hÕt, nhµ v¨n ph¶i x©y dùng ®ư­­îc t×nh huèng truyÖn. TÝnh c¸ch nh©n vËt chØ ®­­ưîc thÓ hiÖn trong mét sù viÖc cô thÓ nµo ®ã. HiÓu lÇm råi vì lÏ lµ d¹ng t×nh huèng th­­ưêng ®­ưîc c¸c nhµ v¨n sö dông. ViÖc rêi lµng ®i t¶n cư­­ lµ sù viÖc cã ý nghÜa t¹o khung cho c©u chuyÖn. §ã chư­­a ph¶i lµ t×nh huèng. Ph¶i ®Õn khi «ng Hai nghe tin ®ån lµng cña «ng theo T©y lµm ViÖt gian th× t×nh huèng míi thùc sù b¾t ®Çu. T×nh huèng truyÖn kÕt thóc khi «ng Hai biÕt ®­­ưîc sù thùc lµng cña «ng kh«ng theo giÆc. Qua t×nh huèng nµy, h×nh ¶nh mét l·o n«ng d©n tha thiÕt yªu lµng quª cña m×nh, mét lßng mét d¹ theo kh¸ng chiÕn hiÖn ra s¾c nÐt, víi chiÒu s©u t©m lÝ, ng«n ng÷ mang ®Ëm mµu s¾c c¸ thÓ ho¸.

Së dÜ c¸i tin lµng chî DÇu theo giÆc lµm «ng Hai khæ t©m lµ v× nã ®· ®éng ch¹m ®Õn ®iÒu thiªng liªng, nh¹y c¶m nhÊt trong con ngư­­êi «ng. C¸i lµng ®èi víi ngư­­êi n«ng d©n quan träng l¾m. Nã lµ ng«i nhµ chung cho céng ®ång, hä m¹c. §êi nµy qua ®êi kh¸c, ng­­ưêi n«ng d©n g¾n bã víi c¸i lµng như­­ m¸u thÞt, ruét rµ. Nã lµ nhµ cöa, ®Êt ®ai, lµ tæ tiªn, lµ hiÖn th©n cho ®Êt n­­ưíc ®èi víi hä. Tr­­ưíc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, «ng Hai thuéc lo¹i "khè r¸ch ¸o «m", tõng bÞ "bän hư­­¬ng lÝ trong lµng truÊt ng«i trõ ngo¹i xiªu d¹t ®i, lang thang hÕt n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c, lÇn mß vµo ®Õn tËn ®Êt Sµi Gßn, Chî Lín kiÕm ¨n. Ba ch×m b¶y næi m­­ưêi mÊy n¨m trêi míi l¹i ®­­ưîc trë vÒ quª hư­­¬ng b¶n qu¸n". Nªn «ng thÊm thÝa l¾m c¸i c¶nh tha hư­­¬ng cÇu thùc. ¤ng yªu c¸i lµng cña m×nh như­­ ®øa con yªu mÑ, tù hµo vÒ mÑ, t«n thê mÑ, mét t×nh yªu hån nhiªn như­­ trÎ th¬. Cø xem c¸i c¸ch «ng Hai n¸o nøc, say mª khoe vÒ lµng m×nh th× sÏ thÊy. Tr­­ưíc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, «ng khoe c¸i sinh phÇn cña viªn tæng ®èc lµng «ng: "ChÕt! ChÕt, t«i ch­a thÊy c¸i dinh c¬ nµo mµ l¹i ®­ưîc nh­­ c¸i dinh c¬ cô th­­ưîng lµng t«i". Vµ mÆc dï ch¼ng hä hµng g× nh­­ưng «ng cø gäi viªn tæng ®èc lµ "cô t«i" mét c¸ch rÊt h¶ hª! Sau C¸ch m¹ng, "ng­­ưêi ta kh«ng cßn thÊy «ng ®¶ ®éng g× ®Õn c¸i l¨ng Êy n÷a", v× «ng nhËn thøc ®­­ưîc nã lµm khæ m×nh, lµm khæ mäi ngư­­êi, lµ kÎ thï cña c¶ lµng: "X©y c¸i l¨ng Êy c¶ lµng phôc dÞch, c¶ lµng g¸nh g¹ch, ®Ëp ®¸, lµm phu hå cho nã. [...] C¸i ch©n «ng ®i tËp tÔnh còng v× c¸i l¨ng Êy''. B©y giê «ng khoe lµng «ng khëi nghÜa, khoe "«ng gia nhËp phong trµo tõ håi k× cßn trong bãng tèi", råi nh÷ng buæi tËp qu©n sù, khoe nh÷ng hè, nh÷ng ô, nh÷ng giao th«ng hµo cña lµng «ng,... Còng v× yªu lµng qu¸ nh­­ thÕ mµ «ng nhÊt quyÕt kh«ng chÞu rêi lµng ®i t¶n cư­­. §Õn khi buéc ph¶i cïng gia ®×nh ®i t¶n cư­­ «ng buån khæ l¾m, sinh ra hay bùc béi, "Ýt nãi, Ýt cư­­êi, c¸i mÆt lóc nµo còng lÇm lÇm". ë n¬i t¶n cư­­, «ng nhí c¸i lµng cña «ng, nhí nh÷ng ngµy lµm viÖc cïng víi anh em, "¤, sao mµ ®é Êy vui thÕ. ¤ng thÊy m×nh nh­­ trÎ ra.[...] Trong lßng «ng l·o l¹i thÊy n¸o nøc h¼n lªn". Lóc nµy, niÒm vui cña «ng chØ lµ hµng ngµy ®i nghe tin tøc thêi sù kh¸ng chiÕn vµ khoe vÒ c¸i lµng chî DÇu cña «ng ®¸nh T©y. ThÕ mµ, ®ïng mét c¸i «ng nghe ®ư­­îc c¸i tin lµng chî DÇu cña «ng theo T©y lµm ViÖt gian. Cµng yªu lµng, h·nh diÖn, tù hµo vÒ lµng bao nhiªu th× b©y giê «ng Hai l¹i cµng thÊy ®au ®ín, tñi hæ bÊy nhiªu. Nhµ v¨n Kim L©n ®· chøng tá bót lùc dåi dµo, kh¶ n¨ng ph©n tÝch s¾c s¶o, t¸i hiÖn sinh ®éng tr¹ng th¸i t×nh c¶m, hµnh ®éng cña con ngư­­êi khi miªu t¶ diÔn biÕn t©m tr¹ng vµ hµnh ®éng cña nh©n vËt «ng Hai trong biÕn cè nµy.

¤ng l·o ®ang n¸o nøc, "Ruét gan «ng l·o cø móa c¶ lªn, vui qu¸!" v× nh÷ng tin kh¸ng chiÕn th× biÕn cè bÊt ngê x¶y ra. C¸i tin lµng chî DÇu theo giÆc ®· lµm «ng ®iÕng ng­­ưêi: "Cæ «ng l·o nghÑn ¾ng h¼n l¹i, da mÆt tª r©n r©n. ¤ng l·o lÆng ®i, t­ưëng như­­ ®Õn kh«ng thë ®ư­îc. Mét lóc l©u «ng míi rÆn Ì Ì, nuèt mét c¸i g× vư­íng ë cæ, [...] giäng l¹c h¼n ®i", "¤ng Hai cói g»m mÆt xuèng mµ ®i" vµ nghÜ ®Õn sù dÌ bØu cña bµ chñ nhµ. ¤ng l·o như­­ võa bÞ mÊt mét c¸i g× quý gi¸, thiªng liªng l¾m. Nh÷ng c©u v¨n diÔn t¶ t©m tr¹ng thËt xóc ®éng: "Nh×n lò con, tñi th©n, n­ưíc m¾t «ng l·o cø trµo ra... Chóng nã còng lµ trÎ con lµng ViÖt gian ®Êy? Chóng nã còng bÞ ng­­ưêi ta rÎ róng h¾t hñi ®Êy? Khèn n¹n, b»ng Êy tuæi ®Çu...". Nçi nhôc nh·, mÆc c¶m ph¶n béi hµnh h¹ «ng l·o ®Õn khæ së: "Chao «i! Cùc nhôc ch­­ưa, c¶ lµng ViÖt gian! Råi ®©y biÕt lµm ¨n bu«n b¸n ra sao? Ai ng­ưêi ta chøa. Ai ngư­­êi ta bu«n b¸n mÊy. Suèt c¶ c¸i n­­ưíc ViÖt Nam nµy ngưêi ta ghª tëm, ng­­ưêi ta thï h»n c¸i gièng ViÖt gian b¸n n­­ưíc...". C¶ nhµ «ng Hai sèng trong bÇu kh«ng khÝ ¶m ®¹m: "Gian nhµ lÆng ®i, hiu h¾t. ¸nh löa vµng nhê nhê ë ngän ®Ìn dÇu l¹c vên trªn nÐt mÆt lo ©u cña bµ l·o. TiÕng thë cña ba ®øa trÎ chôm ®Çu vµo nhau ngñ nhÑ nhµng næi lªn, nghe nh­­ư tiÕng thë cña gian nhµ". ¤ng Hai ¨n kh«ng ngon, ngñ kh«ng yªn, lóc nµo còng n¬m níp, bÊt æn trong nçi tñi nhôc ª chÒ. ThËm chÝ «ng kh«ng d¸m nh¾c tíi, ph¶i gäi tªn c¸i chuyÖn ph¶n béi lµ "chuyÖn Êy". ¤ng tuyÖt giao víi tÊt c¶ mäi ngư­­êi, "kh«ng d¸m b­­ưíc ch©n ra ®Õn ngoµi" v× xÊu hæ. Vµ c¸i chuyÖn vî chång «ng lo nhÊt còng ®· ®Õn. Bµ chñ nhµ bãng giã ®uæi gia ®×nh «ng, chØ v× hä lµ ng­­ưêi cña lµng theo T©y. Gia ®×nh «ng Hai ë vµo t×nh thÕ c¨ng th¼ng. ¤ng Hai ph¶i ®èi mÆt víi t×nh c¶nh khã kh¨n nhÊt: "ThËt lµ tuyÖt ®­ưêng sinh sèng! [...] ®©u ®©u cã ng­­ưêi chî DÇu ng­ưêi ta còng ®uæi như­­ ®uæi hñi Mµ cho dÉu v× chÝnh s¸ch cña Cô Hå ng­­ưêi ta ch¼ng ®uæi ®i n÷a, th× m×nh còng ch¼ng cßn mÆt mòi nµo ®i ®Õn ®©u".

Tõ chç yªu tha thiÕt c¸i lµng cña m×nh, «ng Hai ®©m ra thï lµng: "VÒ lµm g× c¸i lµng Êy n÷a. Chóng nã theo T©y c¶ råi. VÒ lµng tøc lµ bá kh¸ng chiÕn, bá Cô Hå...". Vµ "N­­ưíc m¾t «ng giµn ra". ¤ng l¹i nghÜ ®Õn c¶nh sèng n« lÖ t¨m tèi, lÇm than tr­ưíc kia. Bao nçi niÒm cña «ng kh«ng biÕt gi·i bµy cïng ai ®µnh trót c¶ vµo nh÷ng lêi trß chuyÖn cïng ®øa con th¬ d¹i:

- Hóc kia! ThÇy hái con nhÐ, con lµ con cña ai?

- Lµ con thÇy mÊy lÞ con u.

- ThÕ nhµ con ë ®©u?

- Nhµ ta ë lµng chî DÇu.

- ThÕ con cã thÝch vÒ lµng chî DÇu kh«ng?

Th»ng bÐ nÐp ®Çu vµo ngùc bè tr¶ lêi khe khÏ:

- Cã.

¤ng l·o «m khÝt th»ng bÐ vµo lßng, mét lóc l©u «ng l¹i hái:

- µ, thÇy hái con nhÐ. ThÕ con ñng hé ai?

Th»ng bÐ gi¬ tay lªn, m¹nh b¹o vµ rµnh rät:

- ñng hé Cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m!

N­ưíc m¾t «ng l·o giµn ra, ch¶y rßng rßng trªn hai m¸. ¤ng nãi thñ thØ:

- õ ®óng råi, ñng hé Cô Hå con nhØ.

Nh÷ng lêi ®¸p cña con trÎ còng lµ t©m huyÕt, gan ruét cña «ng Hai, mét ngư­êi lÊy danh dù cña lµng quª lµm danh dù cña chÝnh m×nh, mét ng­­ưêi son s¾t mét lßng víi kh¸ng chiÕn, víi Cô Hå. Nh÷ng lêi thèt ra tõ miÖng con trÎ như­­ minh oan cho «ng, ch©n thµnh vµ thiªng liªng như­­ lêi thÒ ®inh ninh vang lªn tõ ®¸y lßng «ng:

Anh em ®ång chÝ biÕt cho bè con «ng

Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con «ng.

C¸i lßng bè con «ng lµ nh­ư thÕ ®Êy, cã bao giê d¸m ®¬n sai. ChÕt th× chÕt cã bao giê d¸m ®¬n sai.

Nhµ v¨n ®· nh×n thÊy nh÷ng nÐt ®¸ng tr©n träng bªn trong ng­­ưêi n«ng d©n ch©n lÊm tay bïn. Nh©n vËt «ng Hai hiÖn ra ch©n thùc tõ c¸i tÝnh hay khoe lµng, thÝch nãi vÒ lµng bÊt kÓ ng­­êi nghe cã thÝch hay kh«ng; ch©n thùc ë ®Æc ®iÓm t©m lÝ v× céng ®ång, vui c¸i vui cña lµng, buån c¸i buån cña lµng vµ ch©n thùc ë nh÷ng diÔn biÕn cña tr¹ng th¸i t©m lÝ hÕt søc ®Æc trư­­ng cña mét ng­­ưêi n«ng d©n tñi nhôc, ®au ®ín v× c¸i tin lµng m×nh ph¶n béi. NÕu như­­ trong biÕn cè Êy t©m tr¹ng cña «ng Hai ®au ®ín, tñi cùc bao nhiªu th× khi vì lÏ ra r»ng ®ã chØ lµ tin ®ån kh«ng ®óng, lµng chî DÇu cña «ng kh«ng hÒ theo giÆc, sù vui s­­íng cµng t­­ưng bõng, h¶ hª bÊy nhiªu. ¤ng Hai như­­ ngư­­êi võa ®­­ưîc håi sinh. Mét lÇn n÷a, nh÷ng thay ®æi cña tr¹ng th¸i t©m lÝ l¹i ®­­ưîc kh¾c ho¹ sinh ®éng, tµi t×nh: "C¸i mÆt buån thØu mäi ngµy bçng t­­ư¬i vui, r¹ng rì h¼n lªn. Måm bám bÎm nhai trÇu, cÆp m¾t hung hung ®á hÊp h¸y...". ¤ng khoe kh¾p n¬i: "T©y nã ®èt nhµ t«i råi b¸c ¹. §èt nh½n![...] L¸o! L¸o hÕt! Toµn lµ sai sù môc ®Ých c¶", "T©y nã ®èt nhµ t«i råi «ng chñ ¹. §èt nh½n.[...] Ra l¸o! L¸o hÕt, ch¼ng cã g× sÊt. Toµn lµ sai sù môc ®Ých c¶!". §¸ng lÏ ra «ng ph¶i buån v× c¸i tin Êy chø? Như­­ng «ng ®ang trµn ngËp trong niÒm vui v× tho¸t khái c¸i ¸ch "ngư­­êi lµng ViÖt gian". C¸i tin Êy x¸c nhËn lµng «ng vÉn nhÊt quyÕt ®øng vÒ phÝa kh¸ng chiÕn. C¸i tin Êy khiÕn «ng l¹i ®ưîc sèng như­­ m«t ng­ưêi yªu n­­ưíc, l¹i cã thÓ tiÕp tôc sù khoe khoang ®¸ng yªu cña m×nh,... M©u thuÉn mµ vÉn hÕt søc hîp lÝ, ®iÓm nµy còng lµ sù s¾c s¶o, ®éc ®¸o cña ngßi bót miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt cña nhµ v¨n Kim L©n.

Ng­­ưêi ®äc sÏ kh«ng thÓ quªn ®­ưîc mét «ng Hai qu¸ yªu c¸i lµng cña m×nh như­­ thÕ. MÆt kh¸c, còng như­­ c¸c nh©n vËt quÇn chóng (chÞ cho con bó loan tin lµng chî DÇu theo giÆc, bµ chñ nhµ,)... c¸i khã quªn ë nh©n vËt nµy cßn lµ nÐt c¸ thÓ ho¸ rÊt ®Ëm vÒ ng«n ng÷. Lóc «ng hai nãi thµnh lêi hay khi «ng nghÜ, ngưêi ®äc vÉn nhËn thÊy rÊt râ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña vïng quª B¾c Bé, cña mét lµng B¾c Bé: "N¾ng nµy lµ bá mÑ chóng nã","kh«ng ®äc thµnh tiÕng cho ng­ưêi kh¸c nghe nhê mÊy", "Th× vÉn", "cã bao giê d¸m ®¬n sai",... §Æc biÖt lµ nhµ v¨n cè ý thÓ hiÖn nh÷ng tõ ng÷ dïng sai trong lóc qu¸ h­­ưng phÊn cña «ng Hai. Nh÷ng tõ ng÷ "sai sù môc ®Ých c¶" lµ dÊu Ên ng«n ng÷ cña ngư­­êi n«ng d©n ë thêi ®iÓm nhËn thøc ®ang chuyÓn biÕn, muèn nãi c¸i míi nh­­ưng tõ ng÷ ch­­a hiÓu hÕt. Sù sinh ®éng, ch©n thùc, thó vÞ cña c©u chuyÖn phÇn nµo còng nhê vµo ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ nµy.

Kim L©n ®· tõng ®­­ưîc ®¸nh gi¸ lµ mét c©y bót hµng ®Çu vÒ ®Ò tµi phong tôc. Trong truyÖn Lµng, sù th«ng hiÓu vÒ lÒ thãi, phong tôc cña lµng quª ®­ưîc «ng vËn dông hÕt søc khÐo lÐo vµo x©y dùng t©m lÝ, hµnh ®éng, ng«n ng÷ nh©n vËt. Cèt truyÖn ®¬n gi¶n, søc nÆng l¹i dån c¶ vµo m¹ch diÔn biÕn t©m tr¹ng, vµo lêi tho¹i cña nh©n vËt nªn c©u chuyÖn cã søc hÊp dÉn riªng, Ên t­­ưîng riªng, ®éc ®¸o. Trong sè rÊt nhiÒu nh÷ng nh©n vËt n«ng d©n kh¸c, ng­­ưêi ®äc khã cã thÓ quªn mét «ng Hai yªu lµng quª, yªu ®Êt nưíc, thuû chung víi kh¸ng chiÕn, víi sù nghiÖp chung cña d©n téc. Mét «ng Hai thÝch khoe lµng, mét «ng Hai sèt s¾ng nghe tin tøc chÝnh trÞ, mét «ng Hai tñi nhôc, ®au ®ín khi nghe tin lµng m×nh theo giÆc, mét «ng Hai vui mõng như­­ trÎ th¬ khi biÕt tin lµng m×nh kh«ng theo giÆc,... Ai ®ã ®· mét lÇn thÊy nhµ v¨n Kim L©n, nghe «ng nãi chuyÖn cßn thó vÞ h¬n n÷a: h×nh nh­ ta gÆp «ng ®©u ®ã trong Lµng råi th× ph¶i.

 

 

 

LẶNG LẼ SA PA

(TrÝch - NguyÔn Thµnh Long)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ v¨n NguyÔn Thµnh Long (1925-1991), quª ë huyÖn Duy Xuyªn, tØnh Qu¶ng Nam, viÕt v¨n tõ thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. ¤ng lµ c©y bót chuyªn vÒ truyÖn ng¾n.

"TËp trung nhiÖt thµnh ngîi ca nh÷ng con ng­êi lao ®éng míi, d¸m nghÜ, d¸m lµm, kh«ng sî khã kh¨n gian khæ, say mª trong lao ®éng s¸ng t¹o, nh©n hËu vµ tha thiÕt yªu cuéc sèng... TruyÖn cña NguyÔn Thµnh Long hÊp dÉn ng­ưêi ®äc b»ng v¨n trong s¸ng, giµu chÊt th¬, nhÑ nhµng tho¶i m¸i, cèt truyÖn t­ëng như­ gi¶n ®¬n mµ rÊt giµu ý nghÜa kh¸i qu¸t. LÆng lÏ Sa Pa lµ mét truyÖn ng¾n tiªu biÓu như­ thÕ. TruyÖn viÕt vÒ mét thÞ x· nhá bÐ cña tØnh Lµo Cai lu«n ch×m ®¾m trong s­ư¬ng mï: Sa Pa. §Õn víi n¬i Êy lµ nh÷ng con ng­ưêi thËt ®Ñp: mét anh thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ tư­îng thuû v¨n trªn ®Ønh Yªn S¬n cao 2600 mÐt, mét c« kü sư­ n«ng nghiÖp míi ra tr­ưêng, mét b¸c l¸i xe giµ ®· ch¹y suèt 30 n¨m trªn tuyÕn ®ư­êng Sa Pa, mét ho¹ sÜ ®i thùc tÕ chuyÕn ®i cuèi cña cuéc ®êi c«ng t¸c tr­ưíc lóc nghØ h­ưu, bèn gư­¬ng mÆt tiªu biÓu, bèn tÝnh c¸ch kh¸c nhau: anh thanh niªn ®Çy nhiÖt huyÕt béc trùc, ch©n thµnh, c« kü sư­ trÎ hån nhiªn nhưng kÝn ®¸o, tÕ nhÞ, «ng ho¹ sÜ trÇm tÜnh, s©u l¾ng, cßn b¸c l¸i xe th× s«i næi, vui tÝnh... Hä t×nh cê gÆp nhau trªn ®­ưêng tíi Sa Pa mµ bçng trë nªn gÇn gòi vµ th©n thiÕt nh­ trong mét gia ®×nh. Tuy tÝnh c¸ch vµ nghÒ nghiÖp kh¸c nhau, nh­ưng tÊt c¶ ®Òu cã chung mét t©m hån trong s¸ng, tinh tÕ, mét suy nghÜ lµnh m¹nh, s©u s¾c, vµ nhÊt lµ hä cã chung mét th¸i ®é sèng, lao ®éng, lµm viÖc vµ cèng hiÕn hÕt m×nh cho tæ quèc mét c¸ch v« t­ư, hån nhiªn, ©m thÇm vµ lÆng lÏ. §ã lµ mét truyÖn ng¾n hay vµ tiªu biÓu cho phong c¸ch NguyÔn Thµnh Long: nhÑ nhµng kÝn ®¸o mµ rÊt s©u s¾c vµ thÊm ®Ém chÊt th¬" (Tõ ®iÓn t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ tr­ưêng, S®d).

2. T¸c phÈm:

- Nhµ v¨n ®· cho xuÊt b¶n nhiÒu truyÖn ng¾n, trong ®ã næi bËt lµ c¸c tËp: B¸t c¬m Cô Hå (1955); ChuyÖn nhµ chuyÖn x­ưëng (1962); Nh÷ng tiÕng vç c¸nh (1967); Gi÷a trong xanh (1972); Nöa ®ªm vÒ s¸ng (1978); LÝ S¬n mïa tái (1980); S¸ng mai nµo, xÕ chiÒu nµo (1984); LÆng lÏ Sa Pa (1990),...

¤ng ®· ®ư­îc Gi¶i th­ưëng Ph¹m V¨n §ång víi tËp truyÖn ký B¸t c¬m Cô Hå (1953).

- TruyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa ®ư­îc nhµ v¨n NguyÔn Thµnh Long viÕt n¨m 1970, sau chuyÕn ®i Lµo Cai cña t¸c gi¶.

Th«ng qua mét t×nh huèng gÆp gì bÊt ngê gi÷a «ng ho¹ sÜ giµ, c« kÜ sư­ trÎ víi anh thanh niªn lµm c«ng t¸c ë tr¹m khÝ t­ưîng trªn ®Ønh Yªn S¬n thuéc Sa Pa, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh vÎ ®Ñp cña con ng­ưêi lao ®éng vµ ý nghÜa cña nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.

3. Tãm t¾t:

LÆng lÏ Sa Pa cã mét cèt truyÖn ®¬n gi¶n. ChØ lµ cuéc héi ngé gi÷a bèn ng­ưêi: «ng ho¹ sÜ giµ, c« kÜ s­­ư míi tèt nghiÖp, b¸c l¸i xe vµ anh thanh niªn phô tr¸ch tr¹m khÝ t­ưîng trªn nói Yªn S¬n. T¸c gi¶ kh«ng hÒ cho biÕt tªn cña c¸c nh©n vËt. Qua cuéc héi ngé cña nh÷ng con ng­­ưêi "kh«ng cã tªn" Êy, hiÖn ra ch©n dung con ngưêi lao ®éng thÇm lÆng, trªn c¸i nÒn lÆng lÏ th¬ méng cña Sa Pa. C©u chuyÖn vÒ cuéc héi ngé chØ diÔn ra trong vßng ba m­­¬i phót, ng­ưêi ho¹ sÜ chØ kÞp ph¸c th¶o bøc ch©n dung cña m×nh như­­ng ch©n dung cña chµng thanh niªn, cña nh÷ng con ngư­êi ®ang cèng hiÕn tuæi xu©n, ngµy ®ªm lÆng lÏ lµm viÖc th× ®· hiÖn ra râ nÐt. Ch©n dung Êy hiÖn ra tr­íc hÕt qua sù giíi thiÖu cña b¸c l¸i xe vui tÝnh, qua sù quan s¸t, c¶m nhËn, suy ngÉm nhµ nghÒ cña b¸c ho¹ sÜ, qua sù c¶m nhËn cña c« g¸i trÎ vµ qua sù tù ho¹ cña chµng trai.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

TruyÖn ng¾n LÆng lÏ Sa Pa cña NguyÔn Thµnh Long nhÑ nhµng mµ s©u s¾c, thÉm ®Ém chÊt th¬. NhÑ nhµng, kÝn ®¸o nh­ Sa Pa thµnh phè trong s­­ư¬ng, vµ còng giµu søc sèng víi hoa tr¸i ng¸t h­ư¬ng bèn mïa. LÆng lÏ mµ kh«ng buån tÎ, nh÷ng con ng­­ưêi n¬i ®©y ®ang tõng ngµy thÇm lÆng cèng hiÕn søc lùc cña m×nh, thÇm lÆng ®em l¹i h­ư¬ng s¾c cho cuéc sèng. §äc truyÖn ng¾n nµy, chóng ta chóng ta cã thÓ ®ång c¶m víi nhau:

"Sa Pa kh«ng chØ lµ mét sù yªn tÜnh. Bªn d­­íi sù yªn tÜnh Êy, ng­­ưêi ta lµm viÖc!"

Theo lêi giíi thiÖu cña b¸c l¸i xe, c¸i con ngư­­êi "c« ®éc nhÊt thÕ gian" lµ mét thanh niªn hai m­ư¬i b¶y tuæi, lµm c«ng t¸c khÝ t­­ưîng kiªm vËt lÝ ®Þa cÇu. Trong c©u chuyÖn ph¸c th¶o ch©n dung cña b¸c l¸i xe, ®¸ng chó ý lµ chuyÖn "thÌm ng­­ưêi" cña anh chµng "c« ®éc nhÊt thÕ gian" kia. Kh«ng ph¶i anh ta "sî ng­ưêi" mµ lªn lµm viÖc ë ®©y, tr¸i l¹i, anh ta tõng chÆt c©y ng¸ng ®­­ưêng ng¨n xe dõng l¹i ®Ó ®ư­îc gÆp ngư­êi "nh×n tr«ng vµ nãi chuyÖn mét l¸t".

Qua c¸i nh×n cña ng­­êi ho¹ sÜ, anh thanh niªn hiÖn ra víi "tÇm vãc nhá bÐ, nÐt mÆt r¹ng rì". Anh ta sèng trong "Mét c¨n nhµ ba gian, s¹ch sÏ, víi bµn ghÕ, sæ s¸ch, biÓu ®å, thèng kª, m¸y bé ®µm. Cuéc ®êi riªng cña anh thanh niªn thu gän l¹i mét gãc tr¸i gian víi chiÕc gi­­êng con, mét chiÕc bµn häc, mét gi¸ s¸ch.". Mét cuéc sèng gi¶n dÞ, ng¨n n¾p cña mét ng­­êi yªu ®êi, say mª c«ng viÖc vµ kh«ng cã vÎ g× cña sù buån ch¸n.

Trong sù c¶m nhËn cña c« kÜ s­­ míi ra tr­­ưêng, cuéc sèng cña ng­ưêi thanh niªn lµ "cuéc sèng mét m×nh dòng c¶m tuyÖt ®Ñp", anh mang l¹i cho c« "bã hoa cña nh÷ng h¸o høc vµ m¬ méng ngÉu nhiªn".

NÕu nh­­ ng­ưêi ho¹ sÜ l·o thµnh míi chØ ghi ®ư­­îc "lÇn ®Çu g­­ư¬ng mÆt cña ngư­­êi thanh niªn" th× chÝnh nh÷ng lêi t©m sù cña mét kÎ "thÌm ng­­ưêi" khi ®­ưîc gÆp ngư­êi ®· lµ mét bøc ch©n dung tù ho¹ kh¸ hoµn chØnh. Ch©n dung lµ g× nÕu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng nÐt vÏ tinh thÇn, nh÷ng nÐt gîi t¶ phÈm chÊt? Nh÷ng nÐt tù ho¹ cña anh thanh niªn vÒ c¶ nh÷ng con ng­­ưêi ®ang lµm viÖc nh­­ư anh khiÕn ng­ưêi ho¹ sÜ giµ, dï ®· tr¶i nhiÒu chuyÖn ®êi ph¶i suy ngÉm rÊt nhiÒu:

"Ng­­ưêi con trai Êy ®¸ng yªu thËt, nh­­ưng lµm cho «ng nhäc qu¸. Víi nh÷ng ®iÒu lµm cho ng­­ưêi ta suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ trong c¸i v¾ng vÎ vßi väi hai ngh×n s¸u tr¨m mÐt trªn mÆt biÓn, cuån cuén tu«n ra khi gÆp ngư­­êi."

VËy nh÷ng ®iÒu g× ë chµng thanh niªn ®· lµm cho ngư­­êi ho¹ sÜ giµ suy nghÜ vµ thËm chÝ lµm thay ®æi c¶ c¸i quan niÖm vÒ m¶nh ®Êt Sa Pa vèn cã trong «ng?

Nçi "thÌm ngư­­êi" ë anh thanh niªn kh«ng ph¶i nçi nhí cuéc sèng ®«ng ®óc, tiÖn nghi, an nhµn, nh­ư anh nãi: "NÕu lµ nçi nhí phån hoa ®« thÞ th× xoµng". Ng­ưêi thanh niªn hiÓu rÊt râ c«ng viÖc cña m×nh, chÊp nhËn sèng trong hoµn c¶nh buån tÎ, c« ®éc ®Ó lµm c«ng viÖc "®o giã, ®o m­­a, ®o n¾ng, tÝnh m©y, ®o chÊn ®éng mÆt ®Êt, dù vµo viÖc b¸o tr­­ưíc thêi tiÕt hµng ngµy, phôc vô s¶n xuÊt, phôc vô chiÕn ®Êu". Nhưng con ng­­ưêi Êy kh«ng hÒ thÊy buån tÎ, c« ®éc. C¸i sù "thÌm ng­ưêi" cña chµng thanh niªn lµ lÏ b×nh th­ưêng cña con ng­­ưêi, nhÊt l¹i lµ tuæi trÎ. Anh sèng víi triÕt lÝ: "khi ta lµm viÖc, ta víi c«ng viÖc lµ ®«i, sao gäi lµ mét m×nh ®­­ưîc?". §­­îc lµm viÖc cã Ých ®èi víi anh thÕ lµ niÒm vui. H¬n n÷a c«ng viÖc cña anh g¾n liÒn víi c«ng viÖc cña bao anh em ®ång chÝ kh¸c ë nh÷ng ®iÓm cao h¬n hoÆc thÊp h¬n. Ng­­ưêi ho¹ sÜ ®· thÊy bèi rèi khi bÊt ngê ®­­ưîc chiªm ng­­ìng mét ch©n dung ®Ñp ®Ï ®Õn thÕ: "b¾t gÆp mét con ng­­ưêi như­­ anh lµ mét c¬ héi h·n h÷u cho s¸ng t¸c, nh­ưng hoµn thµnh s¸ng t¸c cßn lµ mét chÆng ®­ưêng dµi". Vµ ch¾c ch¾n «ng sÏ cßn bèi rèi khi muèn dùng lªn ch©n dung cña Sa Pa. Bëi v×, trong sù tù ho¹ cña chµng trai cßn hiÖn ra nh÷ng ch©n dung kh¸c n÷a, còng quªn m×nh, say mª víi c«ng viÖc như­­ anh kÜ s­­ư ë v­ưên rau d­­íi Sa Pa "Ngµy nµy sang ngµy kh¸c... ngåi im trong v­­ên su hµo, r×nh xem c¸ch ong lÊy phÊn, thô phÊn cho hoa su hµo...", nhµ nghiªn cøu sÐt m­êi mét n¨m kh«ng rêi xa c¬ quan mét ngµy v× sî cã sÐt l¹i v¾ng mÆt. C¸i lÆng lÏ cña c¶nh s¾c Sa Pa th× c©y cä trªn tay ng­­êi ho¹ sÜ cã thÓ lét t¶ kh«ng mÊy khã kh¨n, nh­­ưng c¸i kh«ng lÆng lÏ cña Sa Pa như­­ «ng ®· thÊy qua nh÷ng con ng­­ưêi kia th× vÏ thÕ nµo ®©y? Ngư­­êi ho¹ sÜ nhËn thÊy rÊt râ "sù bÊt lùc cña nghÖ thuËt, cña héi ho¹ trong cuéc hµnh tr×nh vÜ ®¹i lµ cuéc ®êi".

Ng­ưêi ®äc cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy trong LÆng lÏ Sa Pa, cã hai nh©n vËt hÇu nh­­ư chØ lÆng lÏ nghe vµ suy ngÉm. §ã lµ ngư­­êi ho¹ sÜ vµ c« kÜ s­­ trÎ. Tr­ưíc chµng trai trÎ trung yªu ®êi, hiÓu vµ yªu c«ng viÖc thÇm lÆng cña m×nh, ng­­ưêi ho¹ sÜ nhËn ra r»ng Sa Pa, c¸i tªn mµ chØ nghe ®Õn "ng­ưêi ta ®· nghÜ ®Õn chuyÖn nghØ ng¬i", cã nh÷ng con ngư­­êi lµm viÖc vµ lo nghÜ cho ®Êt n­­ưíc. Tho¹t ®Çu, ®¸p l¹i lêi b¸c l¸i xe, ng­­êi ho¹ sÜ nãi: "ThÝch chø, thÝch l¾m. ThÕ nµo t«i còng vÒ ë h¼n ®Êy. T«i ®· ®Þnh thÕ. Nh­­ưng b©y giê ch­­a ph¶i lóc". Sau khi gÆp, ®­­îc nghe chµng thanh niªn nãi, ®­îc chøng kiÕn vµ hiÓu cuéc sèng cña nh÷ng con ng­ưêi ®ang lµm viÖc thùc sù, cèng hiÕn thùc sù, quan niÖm cña ngư­­êi ho¹ sÜ ®· thay ®æi. Lóc chia tay, ngư­­êi ho¹ sÜ giµ cßn chôp lÊy tay ng­­ưêi thanh niªn l¾c m¹nh vµ nãi: "Ch¾c ch¾n råi t«i sÏ trë l¹i. T«i ë víi anh mÊy h«m ®ưîc chø?" §©y kh«ng chØ lµ sù thay ®æi trong c¸i nh×n vÒ Sa Pa mµ cßn lµ sù thay ®æi trong quan niÖm cña mét nghÖ sÜ vÒ cuéc sèng, vÒ c¸i ®Ñp. Cßn c« g¸i? Khi tõ biÖt, "C« ch×a tay ra cho anh n¾m, cÈn träng, râ rµng, nh­ư ngư­­êi ta trao cho nhau c¸i g× chø kh«ng ph¶i lµ c¸i b¾t tay". C« ®· hiÓu ®­­ưîc nhiÒu ®iÒu tõ cuéc sèng, c«ng viÖc cña chµng trai. Cã lÏ trong c¸i b¾t tay Êy lµ niÒm tin, lµ ý nghÜa ®Ých thùc cña lao ®éng, lµ c¶ sù thÇm lÆng cèng hiÕn cho ®êi,... Nh÷ng ®iÒu ®ã sÏ gióp c« v÷ng vµng h¬n trong nh÷ng b­ưíc ®Çu tiªn vµo ®êi.

NguyÔn Thµnh Long ®· cho ng­­ưêi ®äc thÊy c¸i kh«ng lÆng lÏ cña Sa Pa. Víi nh÷ng nÐt vÏ méc m¹c, bøc ch©n dung vÒ m¶nh ®Êt trªn cao Êy cã søc Êm to¶ ra tõ nh÷ng bµn tay, khèi ãc ®ang tõng ngµy bÒn bØ, thÇm lÆng cèng hiÕn.

 

 

 

CHIẾC LƯỢC NGÀ

(TrÝch - NguyÔn Quang S¸ng)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng sinh n¨m 1932, quª ë huyÖn Chî Míi, tØnh An Giang. Trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, «ng tham gia bé ®éi, ho¹t ®éng ë chiÕn tr­ưêng Nam Bé. Tõ sau n¨m 1954, tËp kÕt ra B¾c, NguyÔn Quang S¸ng b¾t ®Çu viÕt v¨n. Trong thêi k× kh¸ng chiÕn chèng MÜ, «ng trë vÒ Nam Bé tham gia kh¸ng chiÕn vµ tiÕp tôc s¸ng t¸c v¨n häc.

Nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng viÕt nhiÒu thÓ lo¹i: truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch b¶n phim vµ hÇu nh­ư chØ viÕt vÒ cuéc sèng vµ con ng­ưêi Nam Bé trong hai cuéc kh¸ng chiÕn còng như­ sau hoµ b×nh.

Lèi viÕt cña NguyÔn Quang S¸ng gi¶n dÞ, méc m¹c, nh­ưng s©u s¾c, viÕt ®Ó "phôc phô ngay. §Ó ®¸nh tr¶ l¹i kÎ thï tõng miÕng, tõng nh¸t thËt s©u". ¤ng ®· kh¾c ho¹ nh÷ng h×nh ¶nh ch©n thùc, ®Ñp ®Ï cña nh÷ng con ng­êi miÒn Nam kh¸ng chiÕn. §ã lµ h×nh ¶nh nh÷ng ng­ưêi d©n Sµi Gßn ®¸nh ®Þch ngoan c­ưêng theo "kiÓu Sµi Gßn" (ChÞ Nhung, Sµi Gßn d­íi tÇng khãi), ®ã lµ nh÷ng ng­ưêi n«ng d©n ®ång b»ng s«ng Cöu Long như­ anh B¶y Ngµn b×nh th¶n ngåi hót thuèc sau khi quÇn nhau lÇn hót chÕt víi giÆc (Mét chuyÖn vui), hay anh Ba Hoµnh trong qu¸n r­ưîu ven s«ng vµ ©m thÇm chuÈn bÞ lùc l­ưîng cho ngµy ®ång khëi,...Trong nh÷ng n¨m th¸ng kh¸ng chiÕn, t¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng ®· cã t¸c dông to lín trong viÖc cæ vò, ®éng viªn søc chiÕn ®Êu m¹nh mÏ cña nh©n d©n miÒn Nam, cñng cè niÒm tin yªu cña c¶ nư­íc ®èi víi ®ång bµo n¬i thµnh ®ång tæ quèc.

Víi thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, qua nhiÒu t¸c phÈm, «ng ®· kh¼ng ®Þnh mét phong c¸ch ®éc ®¸o ®Ëm ®µ chÊt Nam Bé tõ viÖc x©y dùng khung c¶nh thiªn nhiªn ®Õn kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch con ng­ưêi.

2. T¸c phÈm:

T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Con chim vµng (1957); Ng­êi quª h­ư¬ng (truyÖn ng¾n, 1958); NhËt ký ng­ưêi ë l¹i (tiÓu thuyÕt, 1962); §Êt löa (tiÓu thuyÕt, 1963); C©u chuyÖn bªn trËn ®Þa ph¸o (truyÖn võa, 1966); ChiÕc l­ưîc ngµ (truyÖn ng¾n, 1968); B«ng cÈm th¹ch (truyÖn ng¾n, 1969); C¸i ¸o th»ng h×nh r¬m (truyÖn võa, 1975); Mïa giã ch­ưíng (tiÓu thuyÕt, 1975); Ng­ưêi con ®i xa (truyÖn ng¾n, 1977); Dßng s«ng th¬ Êu (tiÓu thuyÕt, 1985); Bµn thê tæ cña mét c« ®µo (truyÖn ng¾n, 1985); Tèi thÝch lµm vua (truyÖn ng¾n,1988); 25 truyÖn ng¾n (1990); Paris -TiÕng h¸t TrÞnh C«ng S¬n (1990); Con mÌo Fujita (truyÖn ng¾n, 1991); KÞch b¶n phim: Mïa giã ch­ưíng (1977); C¸nh ®ång hoang (1978); Pho t­ưîng (1981); Cho ®Õn bao giê (1982); Mïa nư­íc næi (1986); Dßng s«ng h¸t (1988); C©u nãi dèi ®Çu tiªn (1988); Thêi th¬ Êu (1995); Gi÷a dßng (1995); Nh­ư mét huyÒn tho¹i (1995).

Nhµ v¨n ®· ®­îc nhËn: Gi¶i thư­ëng cuéc thi truyÖn ng¾n b¸o Thèng nhÊt (1995); Gi¶i th­ưëng cuéc thi truyÖn ng¾n t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n ®éi (1959); Gi¶i thư­ëng Héi ®ång v¨n häc thiÕu nhi Héi Nhµ v¨n (1985); Gi¶i th­ưëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam 1993; Huy chư­¬ng vµng liªn hoan phim toµn quèc (1980), Huy ch­ư¬ng vµng liªn hoan phim ë Matxc¬va (1981); Huy ch­ư¬ng b¹c liªn hoan phim toµn quèc (1980).

TruyÖn ChiÕc l­ưîc ngµ ®­ưîc nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng viÕt n¨m 1966, t¹i chiÕn tr­ưêng Nam Bé trong thêi k× cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cña nh©n d©n ta ®ang diÔn ra quyÕt liÖt.

§©y lµ t¸c phÈm tiªu biÓu cho phong c¸ch nghÖ thuËt NguyÔn Quang S¸ng. B»ng nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt ®Æc s¾c vµ x©y dùng t×nh huèng bÊt ngê, t¸c gi¶ ®· thÓ hiÖn mét c¸ch c¶m ®éng t×nh cha con cña «ng S¸u vµ bÐ Thu.

3. Tãm t¾t:

¤ng S¸u ®i kh¸ng chiÕn, khi cã dÞp trë l¹i th¨m nhµ th× con g¸i ®· lªn t¸m tuæi. BÐ Thu kh«ng nhËn ra cha v× vÕt sÑo trªn m¸ lµm «ng S¸u kh«ng gièng như­ trong bøc ¶nh chôp chung víi m¸ mµ bÐ Thu ®· biÕt. §Õn khi em nhËn ra cha th× còng lµ lóc «ng S¸u ph¶i ra ®i. Vµo khu c¨n cø, nhí lêi con, «ng S¸u ®· lµm ®­îc mét chiÕc l­ưîc b»ng ngµ voi ®Ó tÆng con như­ng «ng ®· bÞ hi sinh trong mét trËn cµn. Tr­ưíc khi nh¾m m¾t, «ng chØ cßn kÞp trao c©y l­ưîc cho mét ng­ưêi b¹n.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

ChiÕc l­­îc ngµ (1966) lµ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c thêi k× chèng MÜ. Víi mét t×nh huèng ®éc ®¸o, c©u chuyÖn c¶m ®éng vÒ t×nh cha con ®· ph¶n ¸nh s©u s¾c t×nh c¶m con ng­­êi trong hoµn c¶nh Ðo le cña chiÕn tranh. §o¹n trÝch tõ "C¸c b¹n! Mçi lÇn nh×n thÊy c©y l­­ưîc ngµ nhá Êy..." cho ®Õn "§Õn lóc Êy, anh míi nh¾m m¾t ®i xu«i." thÓ hiÖn râ chñ ®Ò tư­­ t­ưëng còng nh­­ư nh÷ng ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña t¸c phÈm.

NguyÔn Quang S¸ng ®· rÊt thµnh c«ng khi x©y dùng ®­­ưîc mét cèt truyÖn ®Çy tÝnh bÊt ngê, cã søc cuèn hót ng­­ưêi ®äc. T×nh huèng kh«ng chÞu nhËn ba cña bÐ Thu lµ bÊt ngê ®Çu tiªn. Anh S¸u ®i kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p tõ khi ®øa con duy nhÊt cña anh ch­­a ®Çy mét tuæi. Tõ ®ã hai ba con ch­­a hÒ gÆp l¹i nhau, cho ®Õn khi kh¸ng chiÕn kÕt thóc, anh trë vÒ, ®øa con g¸i t¸m tuæi kh«ng chÞu nhËn ba. Trong ba ngµy ë nhµ, b»ng ®ñ mäi c¸ch mµ con bÐ vÉn kh«ng chÞu gäi lÊy mét tiÕng ba. §Õn lóc ph¶i ra ®i nhËn nhiÖm vô míi, bÐ Thu míi gäi anh b»ng ba. ThËt bÊt ngê. Th× ra, nã kh«ng chÞu nhËn ba lµ v× vÕt thÑo trªn m¸ ®· khiÕn anh kh«ng cßn gièng như­­ trong bøc ¶nh chôp ngµy c­­ưíi. Con bÐ chØ gäi ba khi bµ ngo¹i gi¶i thÝch cho nã râ ®iÒu nµy. Gi©y phót anh nghe ®­îc tiÕng gäi mµ anh chê ®îi ®· bao n¨m Êy còng lµ lóc cha con xa nhau. Anh S¸u høa sÏ mang vÒ tÆng con mét c©y l­­ưîc. Nh÷ng ngµy chiÕn ®Êu trong rõng, anh S¸u cÆm côi lµm chiÕc lư­îc b»ng ngµ cho con g¸i. ChiÕc l­­ưîc ®· lµm xong nh­ưng ch­­a kÞp trao cho con g¸i th× anh hi sinh.

Nh÷ng sù viÖc chÝnh cña c©u chuyÖn trong ®o¹n trÝch lµ nh­­ vËy. Nh­ưng ®é c¨ng vµ tÝnh bÊt ngê cña nã chØ ®ư­­îc ®Èy lªn ®Ønh ®iÓm khi trong tõng sù viÖc t¸c gi¶ ®· miªu t¶ nh÷ng diÔn biÕn t©m lÝ cña nh©n vËt mét c¸ch tinh tÕ, sinh ®éng. T×nh cha con s©u nÆng béc lé trong nh÷ng t×nh huèng Ðo le, ngÆt nghÌo cña bom ®¹n chiÕn tranh. B¶n th©n cèt truyÖn cña ®o¹n trÝch ChiÕc l­ưîc ngµ ®· cã gi¸ trÞ tè c¸o téi ¸c chiÕn tranh ®èi víi cuéc sèng con ngư­­êi. Cha con t¸m n¨m trêi kh«ng gÆp nhau lµ do chiÕn tranh. VÕt thÑo lµm biÕn d¹ng khu«n mÆt anh S¸u, khiÕn con bÐ kh«ng nhËn ra ba lµ do chiÕn tranh. Vµ thËt ®au xãt, ngư­­êi cha ch­­a kÞp trao cho ®øa con hÕt mùc yªu thư­­¬ng cña m×nh kØ vËt như­­ lêi høa th× chiÕn tranh ®· cưíp ®i sinh m¹ng anh. Tuy nhiªn, c¸i mµ t¸c gi¶ tËp trung thÓ hiÖn lµ nh÷ng con ngư­­êi, lµ nh©n vËt.

T¸c gi¶ ®· chøng tá tµi n¨ng cña m×nh trong viÖc x©y dùng nh©n vËt mét bÐ g¸i t¸m tuæi b­ưíng bØnh vµ gan gãc. Trong t©m hån trÎ th¬ cña bÐ Thu, chØ cã duy nhÊt h×nh ¶nh mét ngư­­êi ba mµ nã biÕt qua bøc ¶nh chôp víi m¸ ngµy c­­ưíi. Nã nhÊt quyÕt kh«ng chÞu nhËn ba, kh«ng gäi ba v× thÊy ba nã trong bøc ¶nh kh«ng hÒ cã vÕt thÑo trªn m¸ cßn ng­­êi cø gäi nã lµ con, b¾t nã gäi b»ng ba b©y giê l¹i cã vÕt thÑo dµi trªn m¸. NguyÔn Quang S¸ng ®· tá ra rÊt am hiÓu t©m lÝ trÎ th¬. Chi tiÕt gäi "træng" vµ chi tiÕt ch¾t nư­­íc c¬m ®· kh¾c ho¹ næi bËt sù ®¸o ®Ó hån nhiªn cña bÐ Thu. §Æc biÖt lµ chi tiÕt bÐ Thu hÊt ®æ c¶ chÐn c¬m khi anh S¸u g¾p cho nã c¸i trøng c¸. BÞ ba ®¸nh, t­­ưëng ®©u "con bÐ sÏ l¨n ra khãc, sÏ giÉy, sÏ ®¹p ®æ c¶ m©m c¬m, hoÆc sÏ ch¹y vôt ®i. Nh­­ng kh«ng, nã ngåi im, ®Çu cói g»m xuèng. NghÜ thÕ nµo nã cÇm ®òa, g¾p l¹i c¸i trøng c¸ ®Ó vµo chÐn, råi lÆng lÏ ®øng dËy, bư­­íc ra khái m©m". §µnh r»ng trÎ con chØ tin vµo nh÷ng g× chóng thÊy, ®µnh r»ng bÐ Thu kh«ng thÓ biÕt ®­­ưîc sù ¸c nghiÖt cña bom ®¹n lµ thÕ nµo, vµ nã cã c¸ch suy nghÜ theo kiÓu trÎ con cña nã, nh­­ưng ph¶i thõa nhËn r»ng c« bÐ nµy cã mét c¸ tÝnh m¹nh mÏ. Sù b­ưíng bØnh, gan gãc ®Õn k× l¹ cña bÐ Thu sau nµy trë thµnh lßng dòng c¶m, sù lanh lîi cña c« giao liªn Thu. Nhưng lÏ nµo ë bÐ Thu chØ lµ sù bư­­íng bØnh, gan gãc ®Õn ®¸o ®Ó? Kh«ng hÒ gi¶n ®¬n nh­ư vËy, trong buæi s¸ng cha nã lªn ®­­ưêng:

"Con bÐ như­ bÞ bá r¬i, lóc ®øng vµo gãc nhµ, lóc ®øng tùa cöa vµ cø nh×n mäi ng­­ưêi ®ang v©y quanh ba nã. VÎ mÆt cña nã cã c¸i g× h¬i kh¸c, nã kh«ng b­ưíng bØnh hay nh¨n mµy cau cã n÷a, vÎ mÆt nã sÇm l¹i buån rÇu, c¸i vÎ buån trªn g­ư¬ng mÆt ng©y th¬ cña con bÐ tr«ng rÊt dÔ th­­ư¬ng. Víi ®«i mi dµi uèn cong, vµ như­­ kh«ng bao giê chíp, ®«i m¾t nã nh­­ư to h¬n, c¸i nh×n cña nã kh«ng ng¬ ng¸c, kh«ng l¹ lïng, nã nh×n víi vÎ nghÜ ngîi s©u xa."

Cho ®Õn khi nghe tiÕng kªu thÐt lªn: "- Ba.. a... a...ba!" th× mäi ng­­ưêi míi vì lÏ ra r»ng nã thÌm ®ưîc gäi ba nh­­ thÕ nµo, "TiÕng kªu cña nã nh­­ tiÕng xÐ, xÐ sù im lÆng vµ xÐ c¶ ruét gan mäi ngư­­êi, nghe thËt xãt xa. §ã lµ tiÕng "ba" mµ nã cè ®Ì nÐn trong bao nhiªu n¨m nay, tiÕng "ba" như­ vì tung ra tõ ®¸y lßng nã, nã võa kªu võa ch¹y x« tíi, nhanh nh­ư mét con sãc, nã ch¹y thãt lªn vµ dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã.". BÐ Thu lµ ®øa trÎ giµu t×nh c¶m. Th¸i ®é cña bÐ Thu víi ba tr¸i ng­ưîc trong nh÷ng ngµy ®Çu khi «ng S¸u vÒ th¨m nhµ vµ lóc «ng s¾p ra ®i. Song, tr¸i ng­­ưîc mµ vÉn nhÊt qu¸n. V× qu¸ yªu ba, qu¸ khao kh¸t ®­­ưîc cã ba nªn khi nhËn ®Þnh kh«ng ph¶i ba nã th× nã nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu nhËn, nhÊt ®Þnh kh«ng gäi "ba" lÊy mét tiÕng. Cho nªn, khi tiÕng gäi như­­ xÐ kia cÊt lªn ta thÊy nã thiªng liªng v« cïng. TiÕng gäi Êy cµng trë nªn thiªng liªng, quý gi¸ bëi ®ãn chê nã lµ c¶ tÊm lßng cao ®Ñp, th­­ư¬ng yªu con v« h¹n cña ngư­­êi cha.

Ng­­ưêi ®äc sÏ nhí m·i h×nh ¶nh mét ng­­êi cha, ng­ưêi c¸n bé c¸ch m¹ng xóc ®éng dang hai tay chê ®ãn ®øa con g¸i bÐ báng duy nhÊt cña m×nh ïa vµo lßng sau t¸m n¨m xa c¸ch. Mong mái ngµy trë vÒ, nãng lßng ®­ưîc nh×n thÊy con, ®­­ưîc nghe tiÕng gäi "ba" th©n th­­ư¬ng tõ con, anh S¸u thùc sù bÞ r¬i vµo sù hôt hÉng: "anh ®øng s÷ng l¹i ®ã, nh×n theo con, nçi ®au ®ín khiÕn mÆt anh sÇm l¹i tr«ng thËt ®¸ng th­ư¬ng vµ hai tay bu«ng xuèng nh­ bÞ g·y". Mong mái bao nhiªu th× ®au ®ín bÊy nhiªu. Anh còng kh«ng ngê r»ng chÝnh bom ®¹n chiÕn tranh võa lµ nguyªn nh©n gi¸n tiÕp, võa lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp cña nçi ®au ®ín Êy. T¸m n¨m xa vî xa con, ë nhµ ®ư­îc ba ngµy råi l¹i lªn ®­ưêng, vµ ra ®i m·i... Ba ngµy anh ®­­ưîc ë nhµ anh ch¼ng ®i ®©u xa, ®Ó ®ư­îc gÇn gòi, vç vÒ bï ®¾p nh÷ng ngµy xa con. Lßng ng­ưêi cha Êy ®au ®ín biÕt nhưêng nµo khi ®øa con lµ m¸u mñ cña m×nh gäi m×nh b»ng "ngư­êi ta": "Anh quay l¹i nh×n con võa khe khÏ l¾c ®Çu võa cư­­êi. Cã lÏ v× khæ t©m ®Õn nçi kh«ng khãc ®­­ưîc, nªn anh ph¶i c­ưêi vËy th«i". Cö chØ g¾p tõng miÕng trøng c¸ cho con cho thÊy anh S¸u lµ ng­­ưêi sèng t×nh c¶m, s½n sµng dµnh cho con tÊt c¶ nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt. Vµ chao «i lµ h×nh ¶nh hai ®«i m¾t cña hai cha con trong thêi kh¾c chia xa: "Anh nh×n víi ®«i m¾t tr×u mÕn lÉn buån rÇu. T«i thÊy ®«i m¾t mªnh m«ng cña con bÐ bçng x«n xao". Ng­­ưêi cha Êy sÏ ra ®i khi ch­a ®ư­­îc gäi b»ng "ba" lÊy mét lÇn. §Õn tËn gi©y phót cuèi cïng, khi kh«ng cßn thêi gian ®Ó ch¨m sãc vç vÒ n÷a, anh míi thùc sù ®ư­­îc lµm cha. §ã lµ sù thiÖt thßi, lµ sù hi sinh kh«ng thÓ xem lµ nhá cña ng­­ưêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. DÇu sau nµy anh S¸u cã hi sinh c¶ tÝnh m¹ng cña m×nh.

C©u chuyÖn ®ư­îc kÓ tõ ng«i thø nhÊt, ng­êi kÓ chuyÖn x­­ng "t«i" cã mÆt vµ chøng kiÕn toµn bé c©u chuyÖn gi÷a cha con anh S¸u. §o¹n trÝch b¾t ®Çu víi h×nh ¶nh chiÕc l­­îc ngµ, khÐp l¹i còng víi h×nh ¶nh chiÕc l­­ưîc ngµ. Ng­­ưêi kÓ chuyÖn kÓ l¹i c©u chuyÖn c¶m ®éng ®· x¶y ra, khi anh cßn ch­a thùc hiÖn ®ư­îc ý nguyÖn cuèi cïng cña anh S¸u tr­ưíc lóc hi sinh: trao l¹i tËn tay con g¸i kØ vËt cña ng­ưêi cha. Ngư­êi cha Êy ®· vui mõng "hín hë nh­­ trÎ ®ư­îc quµ" khi kiÕm ®­ưîc khóc ngµ ®Ó lµm l­­ưîc tÆng con g¸i như­ lêi høa lóc ra ®i. Anh "c­a tõng chiÕc r¨ng l­ưîc, thËn träng, tØ mØ vµ cè c«ng nh­ ng­­ưêi thî b¹c.[...] anh gß l­ưng, tÈn mÈn kh¾c tõng nÐt: "Yªu nhí tÆng Thu con cña ba"". N¬i rõng s©u, tÊt c¶ nçi nhí, t×nh th­­ư¬ng yªu con cña anh dån c¶ vµo c«ng viÖc Êy, chiÕc l­ưîc Êy. Ng­­ưêi cha n©ng niu chiÕc l­ưîc ngµ, ng¾m nghÝa nã, mµi lªn tãc cho c©y l­ưîc thªm bãng thªm mư­ît, "C©y l­ưîc ngµ Êy ch­a ch¶i l­­ưîc m¸i tãc cña con, như­­ng nã nh­­ gì rèi ®­­ưîc phÇn nµo t©m tr¹ng cña anh". ChiÕc l­­ưîc ngµ như­ lµ biÓu t­ưîng cña t×nh th­ư¬ng yªu, s¨n sãc cña ng­ưêi cha dµnh cho con g¸i, cho dï ®Õn khi kh«ng cßn n÷a anh ch­a mét lÇn ®­ưîc ch¶i tãc cho con. Ngư­êi kÓ chuyÖn, ®ång ®éi cña «ng S¸u ®· béc lé mét sù ®ång c¶m vµ xóc ®éng thùc sù khi kÓ l¹i c©u chuyÖn. Cã lÏ, kh«ng ai hiÓu nhau h¬n nh÷ng ngư­­êi ®ång ®éi, gÇn nhau h¬n nh÷ng ng­­ưêi ®ång ®éi. Cho nªn, sau nµy, khi trao tËn tay Thu chiÕc l­ưîc , gi÷a thu vµ ng­­ưêi ®ång ®éi cña cha m×nh n¶y në mét t×nh c¶m gièng như­­ t×nh cha con.

§o¹n trÝch ChiÕc l­­ưîc ngµ ®· ®¹t ®­­ưîc gi¸ trÞ s©u s¾c c¶ vÒ néi dung vµ h×nh thøc biÓu ®¹t. H×nh tưîng chiÕc l­­ưîc ngµ vµ c©u chuyÖn gi÷a hai cha con ng­­ưêi c¸n bé c¸ch m¹ng sÏ cßn g©y ®­­ưîc xóc ®éng l©u bÒn trong lßng ng­­ưêi ®äc.

 

 

 

 

CỐ HƯƠNG

(Lç TÊn)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Lç TÊn (1881-1936) lµ nhµ v¨n næi tiÕng cña Trung Quèc, lóc nhá tªn lµ Chu Chư­¬ng Thä, tªn ch÷ lµ Dù Tµi, sau ®æi lµ Chu Thô Nh©n, quª ë phñ ThiÖu Hư­ng, tØnh ChiÕt Giang. Sinh tr­ưëng trong mét gia ®×nh quan l¹i sa sót, mÑ xuÊt th©n lµ n«ng d©n nªn tõ nhá «ng ®· cã nhiÒu c¬ héi tiÕp xóc víi ®êi sèng n«ng th«n. Tõ lóc cßn trÎ, «ng ®· tõ gi· gia ®×nh, quyÕt t©m ®i t×m con ®­ưêng lËp th©n míi, kh¸c víi nh÷ng thanh niªn cïng quª ®­ư¬ng thêi. ¤ng tõng qua häc ngµnh hµng h¶i, ®Þa chÊt råi y häc, sau míi chuyÓn sang v¨n ch­ư¬ng v× nghÜ r»ng v¨n häc lµ vò khÝ lîi h¹i ®Ó "biÕn ®æi tinh thÇn" d©n chóng ®ang ë t×nh tr¹ng "ngu muéi" vµ "hÌn nh¸t".

C«ng tr×nh nghiªn cøu vµ t¸c phÈm v¨n ch­¬ng cña Lç T¸n rÊt ®å sé vµ ®a d¹ng, trong ®ã cã 17 tËp t¹p v¨n vµ hai tËp truyÖn ng¾n xuÊt s¾c lµ Gµo thÐt (1923) vµ Bµng hoµng (1926).

- Niªn Phæ Lç TÊn (trÝch phÇn cã liªn quan víi Cè h­ư¬ng)

1989: §Õn Nam Kinh (thñ phñ tØnh Giang T«, tØnh kÒ liÒn víi tØnh ChiÕt Giang lµ quª cña Lç TÊn) thi vµo Giang Nam thñy s­ư häc ®­êng (mét lo¹i tr­ưêng hµng h¶i).

1899: ChuyÓn sang häc tr­ưêng Kho¸ng lé häc ®­ưêng (mét lo¹i tr­ưêng ®Þa chÊt).

1902: Tèt nghiÖp Kho¸ng lé häc ®­ưêng. §­îc cö ®i du häc ë NhËt B¶n.

1906: VÒ n­ưíc, v©ng lêi mÑ kÕt h«n víi mét c« g¸i hä Chu ë S¬n ¢m, cïng quª ë phñ ThiÖu H­ưng (ChiÕt Giang). L¹i sang NhËt B¶n.

1909: VÒ n­íưc - D¹y lÝ, hãa ë trư­êng S­ư ph¹m ChiÕt Giang.

1910: Lµm gi¸o vô kiªm gi¸o viªn trư­êng trung häc ThiÖu Hư­ng.

1910: Lµm hiÖu trư­êng tr­êng Sư­ ph¹m ThiÖu Hư­ng.

1912: Lªn Nam Kinh lµm ë Bé Gi¸o dôc. Sau ®ã, lªn B¾c Kinh.

1919: VÒ ThiÖu H­ưng ®­a mÑ vµ em lµ Chu KiÕn Nh©n lªn B¾c Kinh (theo Tr­ư¬ng ChÝnh, Lç TÊn, NXB V¨n hãa, 1977).

- Mét sè ý kiÕn cña Lç TÊn vÒ v¨n häc

"Mçi khi chän ®Ò tµi, t«i ®Òu chän nh÷ng ng­ưêi bÊt h¹nh trong x· héi bÖnh tËt, víi môc ®Ých lµ l«i hÕt bÖnh tËt cña hä ra, lµm cho mäi ng­ưêi chó ý t×m c¸ch ch¹y ch÷a...".

"ViÖc t«i t¶ ®¹i ®Ó lµ nh÷ng c¸i t«i tõng tr«ng thÊy hoÆc nghe thÊy Ýt nhiÒu, nh­ng t«i quyÕt kh«ng dïng hoµn toµn sù thùc ®ã, chØ chän mét Ýt, råi thay ®æi ®i, hoÆc ph¸t triÓn thªm, cho ®Õn khi cã thÓ gÇn nh­ hoµn toµn diÔn ®­îc ý ®Þnh cña t«i míi th«i" (V× sao t«i viÕt tiÓu thuyÕt, Tr­¬ng ChÝnh dÞch).

"D©n mµ cßn ngu muéi, hÌn nh¸t th× dï th©n thÓ cã kháe m¹nh, c­ưêng tr¸ng ch¨ng n÷a, còng chØ cã thÓ lµm thø ng­ưêi mµ ngư­êi  ta ®­ưa ra chÐm ®Çu thÞ chóng(1) vµ lµm thø ng­ưêi ®øng xem cuéc thÞ chóng v« vÞ nh­ thÕ kia mµ th«i.. Cho nªn, ®iÒu chóng ta cÇn ph¶i lµm tr­ưíc lµ biÕn ®æi tinh thÇn hä, vµ theo t«i håi ®ã, th× muèn biÕn ®æi tinh thÇn hä, tÊt nhiªn kh«ng g× b»ng dïng v¨n nghÖ..." (Tùa viÕt lÊy cho tËp Gµo thÐt, Tr­ư¬ng ChÝnh dÞch).

- Lç TÊn vµ c¸ch m¹ng

"Nãi vÒ ngư­êi c¸ch m¹ng vµ §¶ng c¸ch m¹ng, nhµ ®¹i v¨n hµo cña Trung Quèc lµ «ng Lç TÊn cã c©u th¬:

Hoµnh mi l·nh ®èi thiªn phu chi

Phñ thñ cam vi nhò tö ng­u.

Xin t¹m dÞch lµ:

Trîn m¾t xem khinh ngµn lùc sÜ

Cói ®Çu lµm ngù c¸c nhi ®ång.

Ngh×n lùc sÜ cã nghÜa lµ nh÷ng kÎ ®Þch m¹nh, thÝ dô lò thùc d©n Ph¸p vµ bän can thiÖp MÜ. Còng cã nghÜa lµ sù khã kh¨n gian khæ. C¸c nhi ®ång nghÜa lµ quÇn chóng nh©n d©n hiÒn lµnh ®«ng ®¶o. Còng cã nghÜa lµ nh÷ng c«ng viÖc Ých n­ưíc lîi d©n" (Lêi kÕt thóc buæi ra m¾t cña §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam, 1961, Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 6).

"Thêi ®¹i ng­ưêi Trung Quèc lµm n« lÖ hoÆc muèn lµm n« lÖ mµ kh«ng ®­ưîc mµ Lç TÊn tõng nguyÒn rña ®· qua l©u råi, con ch¸u cña NhuËn Thæ, Tư­êng L©m ®· trë thµnh ngư­êi chñ quèc gia, ngư­êi x©y dùng cuéc sèng míi".

... "Lç TÊn tõng nãi: trªn mÆt ®Êt vèn kh«ng cã ®­ưêng, ®­ưêng lµ do con ng­ưêi giÉm n¸t chç kh«ng cã ®ư­êng mµ t¹o ra, lµ khai ph¸ chç gai gãc mµ cã... BÊt kÓ gÆp bao nhiªu gian nan tr¾c trë, chóng ta cÇn bư­íc tiÕp, kiªn ®Þnh kh«ng nao nóng. Trong sù nghiÖp vÜ ®¹i x©y dùng chñ nghÜa x· héi mang mµu s¾c Trung Quèc, h·y ®øng v÷ng trªn ®Êt, g¹t bá hÕt ch«ng gai, tinh thÇn phÊn chÊn, ®oµn kÕt phÊn ®Êu, kh«ng ngõng t×m tßi vµ s¸ng t¹o. §ã chÝnh lµ c¸ch kØ niÖm Lç TÊn hay nhÊt" (T­ư liÖu v¨n häc 8, NXB Gi¸o dôc, 2002).

2. T¸c phÈm:

Cè h­ư¬ng lµ mét trong sè c¸c truyÖn ng¾n tiªu biÓu nhÊt cña nhµ v¨n Lç TÊn, ®­ưîc in trong tËp "Gµo thÐt" (1923).

Trong truyÖn, t¸c gi¶ phª ph¸n sù sa sót cña n«ng th«n phong kiÕn chñ yÕu th«ng qua hai nh©n vËt NhuËn Thæ vµ Hai D­­ư¬ng. NiÒm hi väng ®­­ưîc göi g¾m vµo h×nh t­ưîng hai ch¸u bÐ Hoµng vµ Thuû Sinh. C©u chuyÖn vÒ chuyÕn tõ biÖt lµng quª ®­ưîc kÓ tõ nh©n vËt TÊn - xư­­ng "t«i". C©u chuyÖn thÊm ®Ém nh÷ng tr¹ng th¸i c¶m xóc buån vui cña "t«i", ®ång thêi thÓ hiÖn mét quan ®iÓm míi vÒ cuéc sèng qua nh÷ng chiªm nghiÖm, suy ngÉm giµu tÝnh triÕt lÝ cña nh©n vËt nµy.

3. Tãm t¾t:

Nh©n vËt "t«i" vÒ th¨m quª. Lµng quª hiÖn lªn trong kÝ øc ®Ñp h¬n lµng quª thùc t¹i. "T«i" vÒ míi biÕt mÑ s¾p dän nhµ. Nh©n vËt "t«i" gÆp thÝm Hai D­ư¬ng, råi gÆp l¹i NhuËn Thæ - ng­ưêi b¹n tõ hai m­ư¬i n¨m tr­ưíc, b©y giê tiÒu tuþ v× tóng bÊn, ®«ng con. Gia ®×nh "t«i" rêi lµng, nh©n vËt "t«i" nghÜ vÒ con ®ưêng x· héi t­ư¬ng lai.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

§äc truyÖn ng¾n Cè h­­ư¬ng cña Lç TÊn, ta b¾t gÆp mét nçi thÊt väng tr­­ưíc sù sa sót, suy tµn cña lµng quª phong kiÕn, lÔ gi¸o phong kiÕn vµ niÒm hi väng thiÕt tha vµo mét cuéc sèng míi, vµo t­­ư¬ng lai cña thÕ hÖ trÎ.

Cã thÓ h×nh dung bè côc cña truyÖn thµnh ba phÇn.

- PhÇn ®Çu lµ hµnh tr×nh trë vÒ lµng quª cña nh©n vËt "t«i" (TÊn) - ng­­ưêi kÓ chuyÖn (tõ ®Çu cho ®Õn "®ang lµm ¨n sinh sèng").

- PhÇn gi÷a lµ nh÷ng ngµy "t«i" ë lµng quª ®Ó tõ biÖt (tõ "Tinh m¬ s¸ng h«m sau" cho ®Õn "xÊu tèt ®Òu mang ®i s¹ch tr¬n như­­ quÐt.").

- PhÇn cuèi lµ "t«i" vµ gia ®×nh trªn ®­­ưêng ra ®i (tõ "ThuyÒn chóng t«i th¼ng tiÕn" cho ®Õn hÕt).

T¸c gi¶ ph¶n ¸nh tõ ®ã phª ph¸n sù sa sót cña n«ng th«n phong kiÕn chñ yÕu th«ng qua hai nh©n vËt NhuËn Thæ vµ Hai Dư­­¬ng. NiÒm hi väng ®­ưîc göi g¾m vµo h×nh t­ưîng hai ch¸u bÐ Hoµng vµ Thuû Sinh. C©u chuyÖn vÒ chuyÕn tõ biÖt lµng quª ®ư­îc kÓ tõ nh©n vËt TÊn - xư­­ng "t«i". C©u chuyÖn thÊm ®Ém nh÷ng tr¹ng th¸i c¶m xóc buån vui cña "t«i", ®ång thêi thÓ hiÖn mét quan ®iÓm míi vÒ cuéc sèng qua nh÷ng chiªm nghiÖm, suy ngÉm giµu tÝnh triÕt lÝ cña nh©n vËt nµy.

Kh«ng ph¶i khi gÆp l¹i vµ chøng kiÕn nh÷ng thay ®æi cña NhuËn Thæ nªn TÊn míi buån mµ c¸i buån ®· bao trïm ngay tõ ®Çu truyÖn, trong chÆng ®­­ưêng trë vÒ quª hư­­¬ng. Cã vÎ buån cña mét ng­­ưêi trë vÒ "vÜnh biÖt ng«i nhµ yªu dÊu vµ tõ gi· lµng cò th©n yªu, ®em gia ®×nh ®Õn n¬i ®Êt kh¸ch", song nçi buån trÜu nÆng t©m can lµ nçi buån tr­­ưíc c¶nh lµng quª: "th«n xãm tiªu ®iÒu, hoang v¾ng, n»m im l×m d­­íi vßm trêi vµng óa". Khung c¶nh Êy lµm dÊy lªn nçi nghi hoÆc thÇm dù c¶m vÒ nh÷ng chuyÖn buån råi ®©y sÏ gÆp ë quª h­ư¬ng: "h¼n lµng cò cña m×nh vèn chØ nh­­ thÕ kia th«i, tuy ch­a tiÕn bé h¬n x­a, như­­ng còng vÞ tÊt ®Õn nçi thª l­ư¬ng như­­ m×nh t­ưëng. Ch¼ng qua lµ t©m m×nh ®· ®æi kh¸c...". Sù t­ư¬ng ph¶n gi÷a "t«i" x­a vµ t«i "nay" trong c¶m nhËn cßn xuyªn suèt thiªn truyÖn.

Cã thÓ thÊy sù thay ®æi sa sót cña quª h­­¬ng "t«i" ë sù biÕn d¹ng cña NhuËn Thæ. T¸c gi¶ t¹o ra sù tư¬ng ph¶n trong thêi gian qu¸ khø vµ hiÖn t¹i ®Ó lét t¶ nh÷ng thay ®æi ®¸ng buån cña NhuËn Thæ, ngư­­êi ®· tõng lµ b¹n víi TÊn tõ thña thiÕu thêi. Trong kÝ øc "t«i" sèng dËy nh÷ng h×nh ¶nh tuyÖt ®Ñp cña qu¸ khø thÇn tiªn h¬n hai mư­­¬i n¨m trư­­íc, trong ®ã næi bËt h×nh ¶nh mét NhuËn Thæ khoÎ kho¾n, lanh lîi "cæ ®eo vßng b¹c, tay l¨m l¨m cÇm chiÕc ®inh ba", "n­­ưíc da b¸nh mËt" víi biÕt bao chuyÖn l¹, bao ®iÒu k× thó. §èi lËp víi mét NhuËn Thæ hiÖn t¹i giµ nua, th« kÖch, nÆng nÒ, da dÎ "vµng x¹m, l¹i cã thªm nh÷ng nÕp nh¨n s©u ho¾m". NhuËn Thæ b©y giê sèng trong mét t×nh c¶nh bi ®¸t: "Con ®«ng, mïa mÊt, thuÕ nÆng, lÝnh tr¸ng, trém c­­ưíp, quan l¹i, th©n hµo ®µy ®o¹ th©n anh khiÕn anh trë thµnh ®Çn ®én, mô mÉm ®i!". Khi x­a, lóc hai ngư­­êi b¹n ph¶i chia tay: "Lßng t«i xèn xang, t«i khãc to lªn", NhuËn Thæ "còng khãc mµ kh«ng chÞu vÒ". B©y giê gÆp l¹i b¹n cò NhuËn Thæ "BÈm «ng!" khiÕn TÊn ®iÕng ng­­ưêi vµ c¶m thÊy ®· cã "mét bøc t­­ưêng kh¸ dµy ng¨n c¸ch". Bøc t­­ưêng ng¨n c¸ch Êy khiÕn ng­­ưêi khæ kh«ng thÓ gi·i bµy, ng­­êi sưíng h¬n kh«ng thÓ chia sÎ. Cuéc sèng buån th¶m, con ng­­ưêi buån th¶m, t×nh b¹n còng buån th¶m!

Duy chØ cã vÎ ch©n thËt trong NhuËn Thæ lµ tho¸t ®­ưîc sù sa sót, biÕn d¹ng: "Ngµy ®«ng th¸ng gi¸, ch¼ng cã g×. §©y chØ lµ Ýt ®Ëu xanh cña nhµ ph¬i kh«, xin «ng...". Gi¸ như­­ kh«ng cã c¸i ®iÖu bé khóm nóm, kh«ng cã nh÷ng s¸o ng÷ th­­a göi th× ®· kh«ng ®¸ng buån ®Õn thÕ.

Thùc tr¹ng thª th¶m cña lµng quª cßn ®­ưîc t¸c gi¶ ph¬i bµy khi «ng x©y dùng nh©n vËt Hai D­ư¬ng. Th¸i ®é cña ngư­­êi kÓ chuyÖn lé râ sù ch©m biÕm khi nãi vÒ con ng­ưêi nµy. §ã lµ mét ng­­ưêi ®µn bµ "trªn dư­­íi n¨m m­­¬i tuæi, lư­­ìng quyÒn nh« ra, m«i máng dÝnh", víi bé d¹ng "hai tay chèng n¹nh, kh«ng buéc th¾t lư­ng, ch©n ®øng ch¹ng ra, gièng hÖt c¸i com-pa trong bé ®å vÏ, cã hai ch©n bÐ tÝ". Ng­­ưêi ®µn bµ ®· tõng ®­­ưîc mÖnh danh lµ "nµng T©y Thi ®Ëu phô" nµy lé râ tÝnh c¸ch hîm hÜnh, l­­ưu manh khi bÞa ®Æt kÓ c«ng bÕ ½m TÊn vµ chØ chùc dßm ngã ch«m chØa ®å ®¹c. Vµ cßn nh÷ng con ng­­ưêi kh¸c cña c¸i lµng quª Êy còng thËt ®¸ng buån: "KÎ ®Õn ®­a ch©n, ngư­­êi ®Õn lÊy ®å ®¹c. Cã kÎ võa ®­a ch©n, võa lÊy ®å ®¹c.". TÊt c¶ ®­ưîc bµy ra như­­ biÓu thÞ sù tha ho¸ cña con ng­­ưêi.

Cho nªn, ta míi hiÓu t¹i sao kÎ tõ biÖt quª h­ư¬ng ra ®i mµ lßng l¹i kh«ng chót l­ưu­ luyÕn như­­ thÕ. Lµng quª x­a ®Ñp ®Ï lµ vËy, nh÷ng con ng­­ưêi khi x­a ®¸ng yªu lµ vËy mµ hiÖn t¹i chØ cßn lµ nh÷ng h×nh ¶nh biÕn d¹ng, sa sót. Ng­­êưi ra ®i chØ cßn thÊy lÎ loi, ngét ng¹t trong bèn bøc t­ưêng v« h×nh, cao väi. Ên tưîng ®Ñp ®Ï vÒ quª h­­ư¬ng ®· tan vì, h×nh ¶nh ng­­ưêi b¹n "oai hïng, cæ ®eo vßng b¹c" vèn râ nÐt lµ thÕ mµ trong thêi kh¾c tõ biÖt ®· trë nªn mê nh¹t, ¶o n·o.

Nh­­ưng ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng h×nh ¶nh khÐp l¹i thiªn truyÖn. Nh÷ng triÕt lÝ s©u s¾c vÒ hi väng trong cuéc sèng con ngư­­êi vèn ®· ®­­ưîc ­­ư¬m mÇm tõ khi t¸c gi¶ x©y dùng h×nh t­­ưîng hai bÐ Hoµng vµ Thuû Sinh. Khi TÊn sèng víi dßng håi øc tuæi th¬, anh ®· nhËn ra: "T«i c¶m thÊy tùa hå t«i ®· t×m ra ®­­îc quª hư¬ng t«i ®Ñp ë chç nµo råi.". Quª h­­ư¬ng ®Ñp ë nh÷ng kØ niÖm cña thêi niªn thiÕu oai hïng, thÇn tiªn. B©y giê, Hoµng vµ Thuû Sinh thÊy khoan kho¸i khi ë bªn nhau, chóng th©n thiÕt víi nhau, kh«ng "c¸ch bøc" như­ TÊn vµ NhuËn Thæ. Cuéc sèng míi ph¶i ®­­ưîc b¾t ®Çu tõ nh÷ng tÊm lßng trÎ trong tr¾ng, hoµ ®ång. TÊn nghÜ ®Õn cuéc sèng t­­ư¬ng lai vµ kh¼ng ®Þnh: "Chóng nã cÇn ph¶i sèng mét cuéc ®êi míi, mét cuéc ®êi mµ chóng t«i ch­a tõng ®­­ưîc sèng". Thùc t¹i cßn u ¸m, thª l­ư¬ng. NhuËn Thæ xin chiÕc lư­ hư¬ng vµ ®«i ®Ìn nÕn ®Ó thê cóng, còng lµ ®Ó cÇu nguyÖn cho cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n. Cßn "t«i" còng ®ang hi väng vµ mong ­­ưíc nh÷ng ®iÒu ®Ñp ®Ï cho tư­¬ng lai thÕ hÖ trÎ. Nh÷ng c©u v¨n kÕt thóc thiªn truyÖn chît trë nªn th©m trÇm, triÕt lÝ: "®· gäi lµ hi väng th× kh«ng thÓ nãi ®©u lµ thùc, ®©u lµ hư­­. Còng như­­ nh÷ng con ®­­ưêng trªn mÆt ®Êt; k× thùc trªn mÆt ®Êt vèn lµm g× cã ®­­ưêng. Ng­­ưêi ta ®i m·i th× thµnh ®ưêng th«i."

C¸i hi väng lµ c¸i chư­­a cã, kh«ng ai hi väng c¸i ®ang cã bao giê! C¸i hi väng còng kh«ng lµ c¸i ®· tõng cã, ng­­ưêi ta ph¶i h­­ưíng tíi nh÷ng c¸i míi, tèt ®Ñp h¬n. C¶nh tư­îng ®Ñp ®Ï cã phÇn gièng nh÷ng h×nh ¶nh trong håi øc tuæi th¬ cña TÊn víi NhuËn Thæ hiÖn ra khi anh ®ang m¬ mµng lµ thùc. Trong cuéc ®êi míi cña thÕ hÖ Hoµng - Thuû Sinh, ngay c¶ vÎ ®Ñp Êy còng sÏ kh¸c. Cuéc ®êi míi Êy cßn ë phÝa trư­­íc, cã thÓ lµ xa vêi, như­­ng con ng­ưêi cø mong ­­ưíc, mong ­­ưíc m·i ®Ó cã ®­ưîc nã. Råi cuéc sèng míi Êy còng sÏ ®Õn, ®óng như­­ ch©n lÝ vÒ sù h×nh thµnh cña nh÷ng con ®ư­êng trªn mÆt ®Êt vËy.

 

 

 

NHỮNG ĐỨA TRẺ

(TrÝch Thêi th¬ Êu cña M¸c-xim Go-r¬-ki)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

M¸c-xim Go-r¬-ki lµ bót danh cña A-lÕch-x©y Pª-scèp, sinh tr­ưëng ë thµnh phè Ni-gi¬-ni N«-v¬-g«-rèt trong mét gia ®×nh lao ®éng nghÌo. Pª-scèp må c«i bè khi míi ba tuæi vµ sèng víi «ng bµ ngo¹i. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña bé ba tiÓu thuyÕt tù thuËt ®Ó kÓ chuyÖn ®êi m×nh: Thêi th¬ Êu (1913-1914), KiÕm sèng (1916), Nh÷ng tr­ưêng ®¹i häc cña t«i (1923).

2. T¸c phÈm:

Nh÷ng ®øa trÎ lµ mét ®o¹n trÝch trong chư­¬ng IX cña tiÓu thuyÕt "Thêi th¬ Êu" cña nhµ v¨n Nga M¸c-xim Go-r¬-ki (1868-1936).

Thêi th¬ Êu lµ cuèn tiÓu thuyÕt gåm m­êi ba ch­ư¬ng, kÓ vÒ thêi A-li-«-sa (tªn th©n mËt cña M¸c-xim Go-r¬-ki) ë víi «ng bµ ngo¹i v× bè mÊt sím, mÑ ®i lÊy chång kh¸c. Bªn hµng xãm lµ nhµ «ng ®¹i t¸ èp-xi-an-ni-cèp ®· giµ, sèng víi ng­ưêi vî kÕ vµ ba ®øa con nhá må c«i mÑ kho¶ng trªn d­ưíi mư­êi tuæi, tr¹c tuæi víi A-li-«-sa. Do t×nh cê cã lÇn A-li-«-sa cïng hai ®øa lín con «ng ®¹i t¸ kÐo d©y gÇu lªn cøu ®­ưîc th»ng nhá ch¬i nghÞch nh¶y vµo gÇu r¬i xuèng giÕng, nªn mÊy ®øa trÎ ch¬i th©n víi A-li-«-sa, bÊt chÊp sù cÊm ®o¸n cña bè. §o¹n trÝch trong s¸ch gi¸o khoa kÓ tiÕp theo sù kiÖn Êy.

3. Tãm t¾t:

Sau mét tuÇn kh«ng thÊy ba anh em hµng xãm ra s©n ch¬i, bçng chóng l¹i xuÊt hiÖn vµ gäi nh©n vËt "t«i" ch¬i cïng. Trong c©u chuyÖn víi nhau, nh©n vËt "t«i" hái vÒ mÑ chóng, thÊy chóng buån, nh©n vËt "t«i" an ñi b»ng c¸ch s«i næi kÓ nh÷ng c©u chuyÖn cæ tÝch cña bµ. Bçng bè cña ba ng­ưêi b¹n hµng xãm xuÊt hiÖn, cÊm kh«ng cho nh©n vËt "t«i" tiÕp tôc ch¬i víi con «ng. Nh­ưng nh÷ng ®øa trÎ vÉn ch¬i víi nhau, kÓ cho nhau nghe nh÷ng c©u chuyÖn vui buån.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. §o¹n trÝch cã thÓ chia lµm ba phÇn: t×nh b¹n tuæi th¬ trong s¸ng, t×nh b¹n bÞ cÊm ®o¸n vµ t×nh b¹n vÉn ®­ưîc duy tr×. Xuyªn suèt c¶ ba phÇn trªn lµ c¸c yÕu tè nghÖ thuËt chñ chèt: nh÷ng ®øa trÎ, nh÷ng con chim, truyÖn cæ tÝch, ng­ưêi d× ghÎ, ng­ưêi bµ hiÒn hËu ®· xuÊt hiÖn ë phÇn ®Çu l¹i xuÊt hiÖn ë phÇn thø ba, t¹o nªn mèi quan hÖ kÕt nèi thèng nhÊt vµ chÆt chÏ, g©y ®ư­îc Ên t­ưîng s©u s¾c trong ng­ưêi ®äc.

2. §o¹n trÝch thÓ hiÖn nghÖ thuËt kÓ chuyÖn ®Æc s¾c cña t¸c gi¶ ®an xen gi÷a chuyÖn ®êi th­ưêng vµ truyÖn cæ tÝch. Th«ng qua chi tiÕt vÒ "d× ghÎ", khi mÊy ®øa trÎ hµng xãm nh¾c ®Õn "mÑ kh¸c", A-li-«-sa liªn t­ưëng ngay ®Õn nh©n vËt mô d× ghÎ ®éc ¸c trong truyÖn cæ tÝch. Khi nh÷ng ®øa trÎ nãi vÒ "mÑ thËt", A-li-«-sa còng cã nh÷ng suy t­ưëng nh­ư ®éc tho¹i néi t©m, l¹c ngay vµo kh«ng khÝ truyÖn cæ tÝch. Chi tiÕt ng­ưêi bµ nh©n hËu còng ®­îc kÓ l¹i b»ng giäng cña truyÖn cæ tÝch: "ngµy tr­ưíc, tr­ưíc kia, ®· cã thêi"...,

3. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn ®an xen gi÷a chuyÖn ®ưêi thư­êng vµ truyÖn cæ tÝch cña M¸c-xim Go-r¬-ki ®· gióp cho ®o¹n trÝch Nh÷ng ®øa trÎ nãi riªng vµ t¸c phÈm Thêi th¬ Êu nãi chung trë nªn sinh ®éng vµ hÊp dÉn.

 

 

 

BÀN VỀ ĐỌC SÁCH

(TrÝch - Chu Quang TiÒm)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Chu Quang TiÒm (1897-1986) lµ nhµ mÜ häc, lÝ luËn v¨n häc hiÖn ®¹i Trung Quèc, bót danh M¹nh Tùc, M¹nh Th¹ch, ng­ưêi §«ng Thµnh, tØnh An Huy. N¨m 1916, thi vµo Khoa V¨n häc Tr­ưêng cao ®¼ng Sư­ ph¹m Vò Xư­¬ng, n¨m sau vµo §¹i héi H­ư¬ng C¶ng, häc Ng«n ng÷ vµ V¨n häc Anh, Sinh vËt häc, T©m lÝ häc, Gi¸o dôc häc, 1922, lµm gi¸o viªn trung häc Th­ưîng H¶i. N¨m 1925 «ng thi vµo §¹i häc £®inb¬c (Edimburg) n­íc Anh, 1929 tèt nghiÖp, l¹i thi vµo §¹i häc Lu©n §«n, ®ång thêi ghi danh vµo §¹i häc Pari råi sau thi vµo §¹i häc Xtraxbu«c (Strasbourg) n­ưíc Ph¸p, tèt nghiÖp häc vÞ TiÕn sÜ víi ®Ò tµi T©m lÝ häc bi kÞch. 1933, vÒ n­ưíc gi¶ng d¹y t¹i c¸c §¹i häc B¾c Kinh, Tø Xuyªn, Vò H¸n, tõng lµm ViÖn tr­ưëng ViÖn V¨n häc §¹i häc B¾c Kinh. Sau 1949, lµ Gi¸o sư­ §¹i häc B¾c Kinh, ñy viªn ChÝnh phñ HiÖp th­ư¬ng chÝnh trÞ Trung ­ư¬ng bèn khãa, Héi trư­ëng Héi nghiªn cøu mÜ häc Trung Quèc, ñy viªn th­ưêng trùc Héi Nghiªn cøu v¨n häc n­ưíc ngoµi cña Trung Quèc...

2. T¸c phÈm:

T¸c phÈm tiªu biÓu cña Chu Quang TiÒm lµ T©m lÝ häc v¨n nghÖ (V¨n nghÖ t©m lÝ), vµ Bµn vÒ th¬ (Thi luËn). T©m lÝ häc v¨n nghÖ chñ yÕu giíi thiÖu lÝ luËn mÜ häc cËn, hiÖn ®¹i ph­ư¬ng T©y, nhÊt lµ lÝ luËn trùc gi¸c cña Cr©ux¬ (B. Croce, 1866-1952), thuyÕt kho¶ng c¸ch cña Bulaoth (E. Bullougth, 1880-1934), thuyÕt di t×nh cña Lipx¬ (T. Lipps, 185-1914), thuyÕt néi m« pháng cña Gr«x (K.Groã, 1861).

3. Tãm t¾t:

Trong bµi viÕt, t¸c gi¶ nªu tÇm quan träng, ý nghÜa cña viÖc ®äc s¸ch; c¸c khã kh¨n, c¸c nguy h¹i dÔ gÆp cña viÖc ®äc s¸ch trong t×nh h×nh hiÖn nay vµ c¸ch lùa chän s¸ch cÇn ®äc, c¸ch ®äc như­ thÕ nµo cho hiÖu qu¶.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Kh«ng ph¶i khi c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn nh­ vò b·o th× viÖc ®äc s¸ch kh«ng ®ư­îc quan t©m n÷a. ThËm chÝ ng­ưîc l¹i. Ngư­êi d©n ë huyÖn Mi-y-a-k« (NhËt B¶n) tõ n¨m 1967 ®· lÊy ngµy chñ nhËt thø ba trong th¸ng lµm "ngµy gia ®×nh", "ngµy kh«ng xem ti-vi"(1). Cßn ë thµnh phè Buxtenhude (§øc) tõ ®©u n¨m 2004 ®· xuÊt hiÖn nhiÒu buång ®äc s¸ch c«ng céng trªn ®ư­êng phè nh»m khuyÕn khÝch cho phong trµo ®äc s¸ch trong d©n chóng(2) vµ m« h×nh nµy ®ang kh«ng ngõng nh©n réng. §iÒu ®ã phÇn nµo nãi lªn tÇm quan träng kh«ng thÓ thay thÕ cña s¸ch. Ph¶i cã ng­ưêi ®äc s¸ch th× s¸ch míi cã thÓ Ên hµnh nhiÒu ®Õn thÕ. ThÞ hiÕu lµ g× nÕu kh«ng ph¶i lµ c¸i b¾t ®Çu tõ nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu næi tréi cña con ngư­êi! Chu Quang TiÒm ®· nhËn thøc mét c¸ch s©u s¾c ý nghÜa cña s¸ch ®èi víi ®êi sèng con ng­ưêi. H¬n thÕ, tõ ®ã, «ng ®· chØ ra nh÷ng ®iÒu hÕt søc c¬ b¶n cã thÓ xem lµ cÈm nang cña c¸ch thøc ®äc s¸ch. Bµi luËn Bµn vÒ ®äc s¸ch sÏ thuyÕt phôc chóng ta vÒ nh÷ng ®iÒu nµy.

Tõ viÖc kh¼ng ®Þnh ý nghÜa cña s¸ch vµ viÖc ®äc s¸ch ®Õn c¸ch chän s¸ch mµ ®äc vµ c¸ch ®äc s¸ch cho cã hiÖu qu¶ cao nhÊt, ®ã lµ m¹ch lËp luËn cña Bµn vÒ ®äc s¸ch. Như­ng nÕu chØ lµ nh­ thÕ th× bµi viÕt ch­a thÓ ®¹t ®­ưîc søc thuyÕt phôc cao. TriÓn khai m¹ch lËp luËn nµy, trong tõng phÇn, t¸c gi¶ ®· ®­a ra ®ưîc hÖ thèng nh÷ng lÝ lÏ vµ dÉn chøng ch©n x¸c, sinh ®éng ®Ó thuyÕt phôc luËn ®iÓm.

ë phÇn ®Çu cña v¨n b¶n (tõ "Häc vÊn kh«ng chØ lµ..." cho ®Õn "... nh»m ph¸t hiÖn ra thÕ giíi míi"), t¸c gi¶ ph©n tÝch tÇm quan träng cña s¸ch vµ viÖc ®äc s¸ch. Tr­ưíc hÕt, Chu Quang TiÒm chØ ra mèi quan hÖ chÆt chÏ gi÷a s¸ch vµ häc vÊn. VÒ ®iÓm nµy, t¸c gi¶ viÕt: "Mçi lo¹i häc vÊn ®Õn giai ®o¹n h«m nay ®Òu lµ thµnh qu¶ do toµn nh©n lo¹i ph©n c«ng, cè g¾ng tÝch luü ngµy ®ªm mµ cã. C¸c thµnh qu¶ ®ã së dÜ kh«ng bÞ vïi lÊp ®i, ®Òu lµ do s¸ch vë ghi chÐp, l­u truyÒn l¹i". Tõ ®ã ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh: "S¸ch lµ kho tµng quý b¸u cÊt gi÷ di s¶n tinh thÇn nh©n lo¹i (...), lµ nh÷ng cét mèc trªn con ®­ưêng tiÕn ho¸ häc thuËt...". Kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy ®Ó dÉn tíi kh¼ng ®Þnh ®iÒu sau ®ã như­ mét hÖ qu¶ tÊt yÕu. §ã lµ muèn "tiÕn lªn" th× nhÊt thiÕt "ph¶i lÊy thµnh tùu mµ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®ư­îc trong qu¸ khø lµm ®iÓm xuÊt ph¸t". Cã như­ thÕ míi tr¸nh ®­ưîc t×nh tr¹ng "l¹c hËu", tôt hËu.

Lµm râ tÇm quan träng cña s¸ch ®èi víi nhËn thøc cña con ngư­êi thùc chÊt lµ hư­íng tíi lµm næi bËt viÖc cÇn thiÕt ph¶i ®äc s¸ch. Vai trß cña s¸ch xem như­ lµ luËn cø ®Ó dÉn tíi luËn ®iÓm r»ng: "§äc s¸ch lµ muèn tr¶ mãn nî ®èi víi thµnh qu¶ nh©n lo¹i trong qu¸ khø, lµ «n l¹i kinh nghiÖm, t­ư t­ưëng cña nh©n lo¹i tÝch luü mÊy ngh×n n¨m trong mÊy chôc n¨m ng¾n ngñi, lµ mét m×nh h­ưëng thô c¸c kiÕn thøc, lêi d¹y cña biÕt bao ngư­êi trong qu¸ khø ®· khæ c«ng t×m kiÕm míi thu nhËn ®ư­îc". Nhê ®ã "míi cã thÓ lµm ®ư­îc cuéc tr­ưêng chinh v¹n dÆm trªn con ®­ưêng häc vÊn, nh»m ph¸t hiÖn thÕ giíi míi". §Õn ®©y, mét vÊn ®Ò n¶y sinh: v× s¸ch lµ n¬i kÕt tinh, héi tô nh÷ng kiÕn thøc cña nh©n lo¹i trong suèt mÊy ngh×n n¨m, v¨n ho¸ nh©n lo¹i tiÕn ho¸ kh«ng ngõng, më mang kh«ng ngõng cho nªn ®Ó xö lÝ ®­ưîc khèi l­ưîng ®å sé vµ cùc k× ®a d¹ng cña kho tri thøc Êy lµ mét vÊn ®Ò khã kh¨n, kh«ng thÓ thùc hiÖn cuéc tr­ưêng chinh v¹n dÆm" Êy, kh«ng thÓ ®äc s¸ch mµ kh«ng cã nh÷ng con ®­ưêng ®i, ph­ư¬ng h­ưíng ®óng ®¾n.

T¸c gi¶ ®· s¾p xÕp khÐo lÐo ®Ó c¸c vÊn ®Ò ®­îc ®Æt ra, triÓn khai mãc nèi, l«gic chÆt chÏ víi nhau. Hưíng tíi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra như­ mét nhu cÇu ë trªn, ë ®Çu phÇn hai cña bµi viÕt, t¸c gi¶ dõng l¹i ph©n tÝch thùc tr¹ng viÖc ®äc s¸ch. Néi dung nµy thÓ hiÖn ë ®o¹n tõ "LÞch sö cµng tiÕn lªn..." cho ®Õn "tù tiªu hao lùc l­ưîng". B»ng nh÷ng hiÓu biÕt thùc tÕ, t¸c gi¶ chØ ra "hai c¸i h¹i thư­êng gÆp" cña viÖc ®äc s¸ch. C¸i h¹i thø nhÊt lµ "s¸ch nhiÒu khiÕn ng­ưêi ta kh«ng chuyªn s©u". §Ó thuyÕt phôc ®iÒu nµy, t¸c gi¶ dÉn ra kinh nghiÖm ®äc s¸ch cña c¸c häc gi¶ Trung Hoa cæ ®¹i: "S¸ch tuy ®äc ®­îc Ýt, như­ng ®äc quyÓn nµo ra quyÓn Êy, miÖng ®äc, t©m ghi, nghiÒn ngÉm ®Õn thuéc lßng, thÊm vµo x­ư¬ng tuû, biÕn thµnh nguån ®éng lùc tinh thÇn, c¶ ®êi dïng m·i kh«ng c¹n". §èi lËp víi thùc tÕ ngµy nay, s¸ch tuy nhiÒu, dÔ kiÕm nhưng "kh«ng tiªu ho¸ ®­ưîc", dÉn tíi thãi "hư­ danh n«ng c¹n". C¸i h¹i thø hai lµ "s¸ch nhiÒu khiÕn ngưêi ®äc l¹c hư­íng". T¸c gi¶ vÝ viÖc ®äc s¸ch còng nh­ ®¸nh trËn: "cÇn ph¶i ®¸nh vµo thµnh tr× kiªn cè, ®¸nh b¹i qu©n ®Þch tinh nhuÖ, chiÕm cø mÆt trËn xung yÕu. Môc tiªu qu¸ nhiÒu, che lÊp mÊt vÞ trÝ kiªn cè, chØ ®¸ bªn ®«ng, ®¸nh bªn t©y, ho¸ ra thµnh lèi ®¸nh "tù tiªu hao lùc l­ưîng". Nh÷ng trë ng¹i c¨n b¶n nhÊt cña viÖc häc nãi chung, ®äc s¸ch nãi riªng ®· ®­ưîc t¸c gi¶ kh¸i qu¸t chÝnh x¸c.

PhÇn cßn l¹i cña bµi viÕt, t¸c gi¶ dµnh sù quan t©m ®Õn viÖc ®­ưa ra nh÷ng c¸ch thøc ®äc s¸ch ®óng ®¾n, gióp ng­ưêi ®äc s¸ch kh¾c phôc ®ư­îc nh÷ng trë ng¹i, tiÕn tíi x¸c ®Þnh cho m×nh ®­ưîc ph­ư¬ng ph¸p häc tËp, nghiªn cøu ®óng ®¾n, ®¹t hiÖu qu¶ ®Ých thùc. §©y lµ vÕ quan träng trong lËp luËn cña bµi v¨n. Cã thÓ tãm l­îc c¸c luËn ®iÓm chÝnh cña phÇn nµy nh­ sau:

Mét lµ, "ph¶i chän ®äc cho tinh, ®äc cho kÜ";

Hai lµ, ph¶i biÕt ph©n lo¹i thµnh s¸ch th­ưêng thøc vµ s¸ch chuyªn m«n ®Ó cã c¸ch ®äc cho phï hîp;

Ba lµ, ph¶i chó ý tíi mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a c¸i th­ưêng thøc vµ c¸i chuyªn s©u.

Ba luËn ®iÓm trªn ®­ưîc tæ chøc triÓn khai theo h­ưíng tæng - ph©n - hîp. ThÕ nµo lµ ®äc tinh, ®äc kÜ? VÊn ®Ò t­ưëng lµ hai mµ thùc chÊt lµ mét. Kh«ng thÓ ®äc kÜ tÊt c¶ mµ ph¶i chän cuèn thËt sù cã gi¸ trÞ. Chän ®­ưîc cuèn cã gi¸ trÞ mµ ®äc kÜ cßn h¬n lµ ®äc nhiÒu cuèn mµ chØ lư­ít qua. VÒ ®iÓm nµy, t¸c gi¶ diÔn ®¹t thËt hÊp dÉn, s¾c s¶o: "§äc Ýt mµ ®äc kÜ, th× sÏ tËp thµnh nÕp suy nghÜ s©u xa, trÇm ng©m tÝch luü, t­ưëng t­ưîng tù do ®Õn møc lµm ®æi thay khÝ chÊt; ®äc nhiÒu mµ kh«ng chÞu nghÜ s©u, như­ c­ưìi ngùa qua chî, tuy ch©u b¸u ph¬i ®Çy, chØ tæ lµm cho m¾t hoa ý lo¹n, tay kh«ng mµ vÒ". Như­ng lùa chän thÕ nµo ®Ó ®äc cho kÜ? Tr¶ lêi c©u hái nµy, t¸c gi¶ x¸c lËp luËn ®iÓm thø hai cña ph­ư¬ng ph¸p ®äc: ph¶i ph©n biÖt s¸ch thư­êng thøc vµ s¸ch chuyªn m«n. S¸ch chuyªn m«n th× ph¶i ®äc kÜ, ®iÒu nµy ®· ®­ưîc lµm râ ë luËn ®iÓm trư­íc, vÊn ®Ò lµ lµm sao ®Ó võa ®äc kÜ mµ vÉn ®¶m b¶o sù toµn diÖn? T¸c gi¶ viÕt: "... mçi m«n ph¶i chän kÜ tõ 3 ®Õn 5 quyÓn xem cho kÜ. M«n häc kiÕn thøc phæ th«ng tæng sè kh«ng qu¸ m­êi mÊy m«n, (...), tæng céng sè s¸ch cÇn ®äc còng ch¼ng qua trªn d­íi 50 quyÓn".

ë phÇn cuèi bµi viÕt, t¸c gi¶ lËp luËn vÒ viÖc ph¶i biÕt kÕt hîp gi÷a ®äc s©u vµ ®äc réng. Nh÷ng ®iÒu t¸c gi¶ bµn ®Õn trong ®o¹n kÕt bµi kh«ng chØ lµ ph­ư¬ng ph¸p ®äc s¸ch, mµ cßn lµ quan ®iÓm nhËn thøc nãi chung. Mét mÆt, ph¶i thõa nhËn sù chuyªn s©u lµ cÇn thiÕt. Nh­ưng chuyªn s©u kh«ng cã nghÜa lµ c« lËp, ®ãng kÝn; bëi v×: "Vò trô vèn lµ mét thÓ h÷u c¬, c¸c qui luËt bªn trong vèn liªn quan mËt thiÕt víi nhau, ®éng vµo mét chç nµo ®ã tÊt liªn quan ®Õn c¸i kh¸c, do ®ã c¸c lo¹i häc vÊn nghiªn cøu qui luËt nµo ®ã, tuy bÒ mÆt cã ph©n biÖt, mµ trªn thùc tÕ th× kh«ng thÓ t¸ch rêi. Trªn ®êi kh«ng cã häc vÊn nµo lµ c« lËp, kh«ng cã liªn hÖ kÕ cËn". B»ng c¸ch kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a lÝ lÏ víi lèi diÔn ®¹t b»ng h×nh ¶nh vÝ von, so s¸nh, t¸c gi¶ ®· thuyÕt phôc ng­ưêi ®äc hÕt tõ luËn ®iÓm nµy ®Õn luËn ®iÓm kh¸c. Tõ c¸ch chän s¸ch, ®äc s¸ch, t¸c gi¶ n©ng lªn thµnh quan ®iÓm nhËn thøc, tõ phư­¬ng h­ưíng nhËn thøc mµ ®óc kÕt thµnh c¸ch häc, c¸ch chiÕm lÜnh tri thøc nãi chung: "kh«ng biÕt th«ng th× kh«ng thÓ chuyªn, kh«ng biÕt réng th× kh«ng thÓ n¾m gän. Tr­ưíc h·y biÕt réng råi sau míi n¾m ch¾c, ®ã lµ tr×nh tù ®Ó n¾m v÷ng bÊt cø häc vÊn nµo".

Víi lËp luËn chÆt chÏ, biÕn ho¸ tù nhiªn, uyÓn chuyÓn; lÝ lÏ s¾c s¶o, l«gic; dÉn chøng sinh ®éng, ch©n thùc; ng«n ng÷ diÔn d¹t hÊp dÉn, Chu Quang TiÒm ®· chøng tá tµi nghÞ luËn bËc thÇy cña m×nh. Qua bµi v¨n nµy, chóng ta kh«ng chØ hiÓu s©u s¾c thªm vÒ vai trß cña häc vÊn, vai trß cña s¸ch ®èi víi nhËn thøc mµ quan träng h¬n lµ cã thÓ t×m thÊy c¸ch ®äc, c¸ch häc ®óng ®¾n.

 

 

 

 

TIẾNG NÓI CỦA VĂN NGHỆ

(NguyÔn §×nh Thi)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

NguyÔn §×nh Thi (1924-2003) lµ mét nghÖ sÜ cã tµi n¨ng vÒ nhiÒu mÆt. Kh«ng chØ næi tiÕng víi nh÷ng t¸c phÈm th¬, v¨n, nh¹c, kÞch, «ng cßn lµ mét c©y bót lÝ luËn phª b×nh s¾c s¶o. ¤ng tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng v¨n nghÖ tõ kh¸ sím, trªn mçi lÜnh vùc ®Òu ®Ó l¹i nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng.

"Lµ ngư­êi nghÖ sÜ ®a tµi, NguyÔn §×nh Thi s¸ng t¸c nhiÒu thÓ lo¹i: th¬, nh¹c, v¨n xu«i, kÞch, tiÓu luËn phª b×nh vµ ë thÓ lo¹i nµo còng cã nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng ghi nhËn. Cuéc ®êi s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña NguyÔn §×nh Thi g¾n bã chÆt chÏ víi cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng bÒn bØ cña «ng, ®Æc biÖt trªn mÆt trËn v¨n nghÖ. Do ®ã, «ng lu«n cã nh÷ng t×m tßi mang ý nghÜa tiªn khëi trªn c¬ së nh÷ng yªu cÇu thùc tiÔn cña c¸ch m¹ng vµ ®êi sèng v¨n häc d©n téc.

NguyÔn §×nh Thi còng lµ c©y bót lÝ luËn s¾c s¶o. ¤ng b¾t ®Çu b»ng nh÷ng t¸c phÈm giíi thiÖu triÕt häc phæ th«ng (n¨m 1942) vµ triÕt häc ®· cã ¶nh h­ưëng thùc sù ®Õn sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn §×nh Thi. Tham gia ho¹t ®éng v¨n hãa cøu quèc, «ng viÕt nhiÒu tiÒu luËn tiÕn bé d­ưíi ¶nh h­ëng quan ®iÓm v¨n nghÖ m¸c xÝt: Søc sèng cña d©n téc ViÖt Nam trong ca dao, x©y dùng con ng­ưêi. §i vµo kh¸ng chiÕn trưíc yªu cÇu thùc tiÔn cña ®êi sèng v¨n nghÖ kh¸ng chiÕn «ng viÕt Thùc t¹i víi v¨n nghÖ, ®Æc biÖt nhËn ®­ưêng, cã t¸c dông tÝch cùc trong viÖc h­íng ®Þnh v¨n nghÖ sÜ hoµ nhËp víi c«ng cuéc sèng kh¸ng chiÕn vµ s¸ng t¸c phôc vô kh¸ng chiÕn. Nh÷ng c«ng tr×nh: MÊy vÊn ®Ò v¨n nghÖ, c«ng viÖc cña ng­ưêi viÕt tiÒu thuyÕt... lµ nh÷ng ®ãng gãp thiÕt thùc cã gi¸ trÞ cña NguyÔn §×nh Thi víi ®êi sèng v¨n häc. Vèn häc vÉn v÷ng ch·i, kh¶ n¨ng tư­ duy lÝ luËn chÆt chÏ, c¸ch ph©n tÝch tinh tÕ, s¾c s¶o, nghÖ thuËt diÔn ®¹t tµi hoa, ®éc ®¸o lµ c¬ së cho nh÷ng thµnh c«ng cña tiÓu luËn phª b×nh NguyÔn §×nh Thi (Tõ ®iÓn v¨n häc, S®d).

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Xung kÝch (tiÓu thuyÕt, 1951); Thu ®«ng n¨m nay (truyÖn, 1954); Ng­ưêi chiÕn sÜ (th¬, 1956, 1958); MÊy vÊn ®Ò V¨n häc (tiÓu luËn, 1956 - 1958); Bªn bê s«ng L« (truyÖn ng¾n, 1957); Mét sè vÊn ®Ò ®Êu tranh t­ư t­ưëng trong V¨n nghÖ hiÖn nay (tiÓu luËn, 1957); Bµi th¬ H¾c H¶i (th¬, 1959 - 1961); Con nai ®en (kÞch, 1961); C¸i tÕt cña mÌo con (truyÖn thiÕu nhi, 1961); Vì bê, tËp I (tiÓu thuyÕt, 1962, 1970); C«ng viÖc cña ng­ưêi viÕt tiÓu thuyÕt (tiÓu luËn, 1964); Vµo löa (tiÓu thuyÕt, 1966); MÆt trËn trªn cao (tiÓu thuyÕt, 1967); Vì bê (tËp II, tiÓu thuyÕt, 1970); Dßng s«ng trong xanh (th¬, 1974); Hoa vµ NgÇn (kÞch, 1975); Tia n¾ng (th¬, 1983); GiÊc m¬ (kÞch, 1983); TiÕng sãng (kÞch, 1985); Hßn cuéi (kÞch, 1987).

- Nhµ v¨n ®· ®­ưîc nhËn: Gi¶i nh× truyÖn vµ ký sù gi¶i th­ưëng V¨n nghÖ 1951-1952 cña Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam (Xung kÝch, tiÓu thuyÕt) - Gi¶i th­ưëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc NghÖ thuËt (1996).

TiÓu luËn TiÕng nãi cña v¨n nghÖ ®ư­îc NguyÔn §×nh Thi viÕt n¨m 1948, in trong cuèn MÊy vÊn ®Ò v¨n häc (lÝ luËn phª b×nh, xuÊt b¶n n¨m 1956), cã néi dung lÝ luËn s©u s¾c, ®­ưîc thÓ hiÖn qua nh÷ng rung c¶m ch©n thµnh cña mét tr¸i tim nghÖ sÜ.

3. Tãm t¾t:

Bµi viÕt cã bè côc kh¸ chÆt chÏ, ®­ưîc thÓ hiÖn qua hÖ thèng luËn ®iÓm l« gÝch, m¹ch l¹c. Gi÷a c¸c luËn ®iÓm võa cã sù tiÕp nèi tù nhiªn võa bæ sung, gi¶i thÝch cho nhau:

 V¨n nghÖ kh«ng chØ ph¶n ¸nh thùc t¹i kh¸ch quan mµ cßn lµ nhËn thøc míi mÎ, lµ tư­ t­ưëng, t×nh c¶m cña c¸ nh©n nghÖ sÜ.

 TiÕng nãi cña v¨n nghÖ rÊt cÇn thiÕt víi cuéc sèng cña con ngư­êi, nhÊt lµ trong hoµn c¶nh nh÷ng n¨m ®Çu kh¸ng chiÕn.

 V¨n nghÖ cã kh¶ n¨ng c¶m ho¸, cã søc l«i cuèn thËt k× diÖu bëi ®ã lµ tiÕng nãi cña t×nh c¶m, t¸c ®éng tíi con ngư­êi qua nh÷ng rung c¶m s©u xa.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Nãi ®Õn lÝ luËn v¨n nghÖ lµ ng­êi ta th­ưêng nghÜ ngay tíi c¸i g× ®ã trõu t­ưîng, kh« khan. §äc bµi tiÓu luËn TiÕng nãi cña v¨n nghÖ cña NguyÔn §×nh Thi, ch¾c h¼n nh÷ng nh÷ng ngư­êi tõng cã ®Þnh kiÕn như­ thÕ ph¶i xem l¹i quan niÖm cña m×nh. §Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò then chèt cña lÝ luËn v¨n nghÖ như­ néi dung biÓu hiÖn, søc m¹nh t¸c ®éng cña v¨n nghÖ,... t¸c gi¶ bµi tiÓu luËn ®· chän cho m×nh mét lèi viÕt võa sinh ®éng, giµu h×nh ¶nh võa c« ®óc, giµu søc kh¸i qu¸t, tÊt c¶ ®­ưîc tr×nh bµy trong mét m¹ch lËp luËn linh ho¹t mµ chÆt chÏ, s¸ng râ.

Bµi viÕt cã bè côc ba phÇn: phÇn më bµi, phÇn th©n bµi vµ phÇn kÕt bµi. Cã thÓ hiÓu néi dung chÝnh cña tõng phÇn như­ sau:

ë phÇn më bµi, t¸c gi¶ ®Æt vÊn ®Ò vÒ tiÕng nãi cña v¨n nghÖ b»ng c¸ch ®Ò cËp ®Õn mèi quan hÖ gi÷a v¨n nghÖ víi thùc tÕ cuéc sèng, nãi chÝnh x¸c lµ vÊn ®Æc trư­ng ph¶n ¸nh cuéc sèng cña v¨n nghÖ: "T¸c phÈm nghÖ thuËt nµo còng x©y dùng b»ng nh÷ng vËt liÖu m­ưîn ë thùc t¹i. Như­ng nghÖ sÜ kh«ng nh÷ng ghi l¹i c¸i ®· cã råi mµ muèn nãi mét ®iÒu g× míi mÎ". T¸c phÈm nghÖ thuËt nµo còng b¾t nguån tõ cuéc sèng, b»ng c¸ch ph¶n ¸nh cuéc sèng mµ ngư­êi nghÖ sÜ béc lé c¸i "míi mÎ" trong sù kh¸m ph¸, c¸ch nh×n nhËn cña riªng m×nh, qua ®ã gãp tiÕng nãi cña m×nh vµo sù ph¸t triÓn cña ®êi sèng.

VËy ng­ưêi nghÖ sÜ ph¶n ¸nh, thÓ hiÖn nh÷ng g× trong t¸c phÈm cña m×nh? Nh÷ng néi dung Êy t¸c ®éng ®Õn cuéc sèng chung quanh b»ng con ®­ưêng nµo? T¸c gi¶ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò nµy trong phÇn chÝnh cña bµi viÕt.

Tr­ưíc hÕt, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh r»ng môc ®Ých cña v¨n nghÖ kh«ng ph¶i chØ nh»m ®¸p øng nhu cÇu hiÓu biÕt cña con ng­ưêi. Môc ®Ých ®Æc thï cña v¨n nghÖ ch©n chÝnh lµ "lµm chóng ta rung ®éng víi c¸i ®Ñp", søc m¹nh l©u bÒn cña v¨n nghÖ lµ lµm t¸i sinh nh÷ng sù sèng tư­¬i trÎ trong t©m hån con ngư­êi. Cã như­ vËy v¨n nghÖ míi cã cho m×nh nh÷ng néi dung ®Æc thï kh¸c víi néi dung cña c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng tinh thÇn kh¸c. T¸c gi¶ chØ râ: "Lêi göi cña nghÖ thuËt kh«ng nh÷ng lµ mét bµi häc luËn lÝ hay mét triÕt lÝ vÒ ®êi ng­ưêi, hay nh÷ng lêi khuyªn xö thÕ, hay mét sù thùc t©m lÝ, hoÆc x· héi. Lêi cña nghÖ thuËt cßn lµ "nh÷ng say s­a, vui buån, yªu ghÐt, m¬ méng, phÉn khÝch, vµ biÕt bao nhiªu t­ư tư­ëng, (...) bao nhiªu h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï mµ ®¸ng lÏ chóng ta kh«ng nhËn ra ®­ưîc h»ng ngµy chung quanh ta, mét ¸nh n¾ng, mét l¸ cá, mét tiÕng chim, bao nhiªu bé mÆt con ngư­êi tr­ưíc kia chóng ta chư­a biÕt nh×n thÊy, bao nhiªu vÎ míi mÎ, bao nhiªu vÊn ®Ò mµ ta ng¹c nhiªn t×m ra ngay trong t©m hån chóng ta". Víi nh÷ng néi dung Êy, t¸c phÈm v¨n nghÖ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng, chuyÓn ho¸ nh÷ng néi dung thÓ hiÖn thµnh nh÷ng ®Þnh h­ưíng sèng tÝch cùc cho con ngư­êi: "Mçi t¸c phÈm lín như­ räi vµo bªn trong chóng ta mét ¸nh s¸ng riªng, kh«ng bao giê nhoµ ®i, ¸nh s¸ng Êy bÊy giê biÕn thµnh cña ta, vµ chiÕu to¶ lªn mäi viÖc chóng ta sèng, mäi con ngưêi chóng ta gÆp, lµm thay ®æi h¼n m¾t ta nh×n, ãc ta nghÜ". C«ng chóng kh«ng nh÷ng ®­ưîc thư­ëng thøc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, con ng­ưêi mµ h¬n thÕ lµ "mét c¸ch sèng cña t©m hån".

TiÕng nãi cña v¨n nghÖ lµm cho ta "®­ưîc c­ưêi h¶ d¹ hay rá giÊu mét giät n­ưíc m¾t". Cã ®­ưîc nh÷ng kho¶nh kh¾c nh­ thÕ lµ nhê v¨n nghÖ cã søc m¹nh t¸c ®éng ®Õn t©m hån, t×nh c¶m cña con ng­êi b»ng chÝnh t©m hån, t×nh c¶m cña con ng­ưêi. Nãi c¸ch kh¸c, v¨n nghÖ khÝch lÖ, t¸c ®éng ®Õn sù sèng b»ng chÝnh sù sèng.

"Sù sèng" trong tiÕng nãi cña v¨n nghÖ nh×n chung lµ toµn diÖn, tuy nhiªn søc m¹nh ­ưu thÕ mµ v¨n nghÖ cã ®­ưîc lµ nhê "v¨n nghÖ nãi nhiÒu nhÊt víi c¶m xóc, n¬i ®ông ch¹m cña t©m hån víi cuéc sèng h»ng ngµy. (...) Chç ®øng cña v¨n nghÖ chÝnh lµ chç giao nhau cña t©m hån con ng­ưêi víi cuéc sèng hµnh ®éng, cuéc ®êi s¶n xuÊt, cuéc ®ưêi lµm lông h»ng ngµy, gi÷a thiªn nhiªn vµ gi÷a nh÷ng ng­ưêi lµm lông kh¸c". Víi viÖc ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ®iÓm nµy cña tiÕng nãi v¨n nghÖ, NguyÔn §×nh Thi ®· kh¼ng ®Þnh c©u nãi cña ®¹i v¨n hµo Nga T«n-xt«i: NghÖ thuËt lµ tiÕng nãi cña t×nh c¶m. Khi mét t¸c phÈm nghÖ thuËt nµo ®ã ®ư­îc xem lµ cã gi¸ trÞ th× cã nghÜa lµ t¸c phÈm Êy, b»ng tiÕng nãi t×nh c¶m cña m×nh, t¸c ®éng tÝch cùc, cã hiÖu qu¶ tíi ®êi sèng t×nh c¶m cña c«ng chóng.

Như­ng ngoµi t×nh c¶m, thÕ giíi tinh thÇn cña con ng­ưêi cßn cã ph­ư¬ng diÖn t­ư t­ưëng. TiÕng nãi v¨n nghÖ cßn lµ tiÕng nãi tư­ tư­ëng. Vµ như­ thÕ, b»ng t­ư t­ưëng, v¨n nghÖ t¸c ®éng ®Õn t­ư t­ưëng cña con ngưêi. Kh¼ng ®Þnh ®iÒu nµy, t¸c gi¶ ®ång thêi chØ ra r»ng: "T­ư t­ưëng cña nghÖ thuËt kh«ng bao giê lµ trÝ thøc trõu t­ưîng mét m×nh trªn cao"; mµ lµ "t­ư t­ưëng tõ ngay cuéc sèng h»ng ngµy n¶y ra, vµ thÊm trong tÊt c¶ cuéc sèng". MÆt kh¸c, kh«ng gièng sù t¸c ®éng t­ư t­ưëng cña nh÷ng lÜnh vùc nhËn thøc kh¸c, tư­ tưëng cña t¸c phÈm nghÖ thuËt ®Õn víi c«ng chóng b»ng c¸ch "lµm cho chóng ta nh×n, nghe, råi tõ nh÷ng con ngư­êi, nh÷ng c©u chuyÖn, nh÷ng h×nh ¶nh, nh÷ng nçi niÒm cña t¸c phÈm sÏ kh¬i mung lung trong trÝ ãc ta nh÷ng vÊn ®Ò suy nghÜ".

§Æt sù t¸c ®éng cña nghÖ thuËt trong mèi quan hÖ gi÷a nghÖ sÜ - t¸c phÈm - c«ng chóng, ë phÇn kÕt cña bµi tiÓu luËn t¸c gi¶ kh¸i qu¸t vÒ ®Æc thï còng như­ vÞ thÕ cña tiÕng nãi v¨n nghÖ. T¸c phÈm lµ n¬i ngưêi nghÖ sÜ béc lé t©m hån m×nh. C«ng chóng t×m thÊy sù tho¶ m·n nhu cÇu t×nh c¶m, tư­ t­ưëng trong t¸c phÈm. T¸c phÈm lµ chiÕc cÇu nèi gi÷a ng­êi nghÖ sÜ vµ c«ng chóng. Sù sèng trong t¸c phÈm kh«ng chØ truyÒn trùc tiÕp ®Õn ng­ưêi ®äc mµ ®Æc biÖt lµ nã cã kh¶ n¨ng kh¬i gîi, lay ®éng, ®¸nh thøc ë phÇn s©u th¼m nhÊt trong t©m hån con ngư­êi sù sèng, th«i thóc con ng­ưêi chiÕm lÜnh c¸i ®Ñp. NghÖ thuËt còng chøng tá søc m¹nh cña m×nh khi nã tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh rÌn luyÖn t×nh c¶m thÈm mÜ, nu«i dưìng, ph¸t triÓn nh÷ng kh¶ n¨ng thÈm mÜ cña con ngư­êi.

Víi nh÷ng ­ưu viÖt như­ trªn, hoµn toµn thuyÕt phôc khi t¸c gi¶ ®­a ra nhËn ®Þnh kÕt luËn: "NghÖ thuËt gi¶i phãng ®­ưîc cho con ng­ưêi khái nh÷ng biªn giíi cña chÝnh m×nh, nghÖ thuËt x©y dùng con ngư­êi, hay nãi ®óng h¬n lµm cho con ng­ưêi tù x©y dùng ®­ưîc. Trªn nÒn t¶ng cuéc sèng cña x· héi, nghÖ thuËt x©y dùng ®êi sèng t©m hån cho x· héi".

Cã thÓ nãi TiÕng nãi cña v¨n nghÖ lµ mét bµi tiÓu luËn ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao cña nghÖ thuËt nghÞ luËn. HÖ thèng c¸c luËn ®iÓm ®­îc bè côc hîp lÝ, triÓn khai m¹ch l¹c. C¸c lÝ lÏ ®Òu ®­ưîc t¸c gi¶ thuyÕt phôc bëi nh÷ng dÉn chøng cô thÓ sinh ®éng víi sù ph©n tÝch tinh tÕ, s¾c s¶o. C¸c dÉn chøng vÒ TruyÖn KiÒu, vÒ An-na Ca-rª-nhi-na, nhÊt lµ nh÷ng tr¶i nghiÖm trùc tiÕp trong thùc tÕ s¸ng t¸c,... gióp t¸c gi¶ lÝ gi¶i x¸c ®¸ng nh÷ng vÊn ®Ò ®Æc ®iÓm ph¶n ¸nh cña v¨n nghÖ, kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña v¨n nghÖ,... NguyÔn §×nh Thi vèn lµ mét ng­ưêi chuyªn s¸ng t¸c, vµ nhê vËy, kh«ng khã kh¨n g× khi «ng vËn dông lèi viÕt giµu h×nh ¶nh vµo nghÞ luËn.

Bµi viÕt TiÕng nãi cña v¨n nghÖ thùc sù mang l¹i cho chóng ta nh÷ng hiÓu biÕt quan träng vÒ nghÖ thuËt trong cuéc sèng.

 

 

 

CHUẨN BỊ HÀNH TRANG VÀO THẾ KỈ MỚI

(Vò Khoan)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

T¸c gi¶ Vò Khoan lµ nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, hiÖn lµ Phã Thñ t­ưíng ChÝnh phñ.

2. VÊn ®Ò:

Ngưêi ViÖt Nam chóng ta cã nhiÒu phÈm chÊt tèt ®Ñp, ®ã lµ lßng yªu n­ưíc, lµ ®øc tÝnh cÇn cï, dòng c¶m, lµ tinh thÇn "l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch", "th­ư¬ng ngư­êi như­ thÓ th­ư¬ng th©n"... §ã lµ nh÷ng phÈm chÊt kh«ng ai cã thÓ phñ nhËn bëi chóng ®· ®­ưîc kiÓm nghiÖm vµ kh¼ng ®Þnh trong lÞch sö dùng n­ưíc vµ gi÷ n­ưíc cña d©n téc. Tuy nhiªn, kh«ng ai cã thÓ toµn vÑn, cïng víi nh÷ng phÈm chÊt cÇn lu«n ®ư­îc ph¸t huy, ng­ưêi ViÖt Nam chóng ta vÉn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ cÇn söa ®æi. NhËn thøc ®­ưîc nh÷ng mÆt m¹nh ®Ó ph¸t huy, ®ång thêi còng nhËn thøc ®­ưîc nh÷ng mÆt cßn yÕu kÐm cÇn kh¾c phôc lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó mçi con ng­ưêi nãi riªng vµ céng ®ång ViÖt Nam nãi chung v­ư¬n lªn tù hoµn thiÖn m×nh, kh«ng ngõng tiÕn bé ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu míi cña lÞch sö ®Êt n­ưíc.

Bµi viÕt ®· nªu ra mét c¸ch chÝnh x¸c vµ kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò thiÕt thùc ®èi víi con ng­ưêi ViÖt Nam - ®Æc biÖt lµ thÕ hÖ trÎ, lùc l­ưîng quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nư­íc trong thÕ kû míi.

3. Tãm t¾t:

Bµi viÕt nªu ra bèn ý lín, mçi ý l¹i ®­ưîc cô thÓ ho¸ b»ng mét hÖ thèng luËn cø, dÉn chøng kh¸ sinh ®éng:

 ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kû míi th× quan träng nhÊt lµ sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ng­ưêi.

 Bèi c¶nh cña thÕ giíi hiÖn nay vµ nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô nÆng nÒ cña ®Êt n­ưíc.

 Nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña ng­ưêi ViÖt Nam cÇn ®ư­îc nhËn thøc râ trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ míi.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. Thêi ®iÓm chuyÓn tõ thÕ kØ XX sang thÕ kØ XXI lµ mét ®iÓm mèc quan träng trong lÞch sö nh©n lo¹i. Nã kh«ng chØ lµ mèc thêi gian mµ hÖ träng h¬n, nã lµ mèc cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi, tÊt nhiªn c¸i mèc ph¸t triÓn nµy kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c khu vùc, c¸c quèc gia víi nh÷ng thang bËc tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau. Riªng ®èi víi ®Êt n­ưíc ®ang trªn chÆng ®ư­êng héi nhËp vµ ph¸t triÓn như­ ViÖt Nam th× ®©y lµ thêi ®iÓm cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh, ®Æt ra tr­ưíc m¾t c¶ nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc lín. §Ó cã thÓ tù v­ưît lªn chÝnh m×nh, tõng b­íc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ tri thøc trong thÕ kØ tíi, §¶ng vµ nhµ n­ưíc ta ®· cã nh÷ng chiÕn l­ưîc cô thÓ vÒ mäi mÆt. Nh­ng ®Ó lµm ®­ưîc viÖc ®ã, tr­ưíc hÕt ph¶i cã sù nhËn thøc ®Çy ®ñ, s©u s¾c vÒ nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu trong néi lùc. Bµi viÕt ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kØ míi cña Phã thñ tư­íng Vò Khoan cho chóng ta thÊy râ ®iÒu nµy.

T¸c gi¶ viÕt bµi v¨n nµy vµo ®Çu n¨m 2001, khi ®Êt n­ưíc ta cïng toµn thÕ giíi b­ưíc vµo n¨m ®Çu tiªn cña thÕ kû míi. §©y lµ thêi ®iÓm chuyÓn giao gi÷a hai thÕ kû, hai thiªn niªn kû. ë n­ưíc ta, c«ng cuéc ®æi míi b¾t ®Çu tõ cuèi thÕ kû trư­íc ®· thu ®ư­îc nh÷ng thµnh qu¶ nhÊt ®Þnh, chóng ta b­íc sang thÕ kû míi víi nh÷ng môc tiªu v« cïng quan träng, ®ã lµ tiÕp tôc ph¸t huy nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®­ưîc, kÕt hîp víi nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸, lÞch sö l©u ®êi ®Ó ®­a nư­íc ta tiÕn nhanh, tiÕn m¹nh trªn con ®­ưêng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­ưíc.

2. Cã thÓ x¸c ®Þnh l¹i dµn ý cña bµi viÕt nh­ sau:

Bµi viÕt nªu ra bèn ý lín, mçi ý l¹i ®­ưîc cô thÓ ho¸ b»ng mét hÖ thèng luËn cø, dÉn chøng kh¸ sinh ®éng:

 ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kû míi th× quan träng nhÊt lµ sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ng­ưêi.

 Bèi c¶nh cña thÕ giíi hiÖn nay vµ nh÷ng môc tiªu, nhiÖm vô nÆng nÒ cña ®Êt n­ưíc.

 Nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña ng­ưêi ViÖt Nam cÇn ®­îc nhËn thøc râ trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ míi.

Trong bµi viÕt nµy, t¸c gi¶ ®· nªu ra mét vÊn ®Ò hÖ träng: chóng ta cÇn nhËn thøc như­ thÕ nµo vµ lµm nh÷ng viÖc g× ®Ó chuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kû míi? VÊn ®Ò Êy kh«ng chØ cã ý nghÜa thêi sù trong thêi ®iÓm chuyÓn giao thÕ kû mµ cßn cã ý nghÜa l©u dµi ®èi víi c¶ qu¸ tr×nh ®i lªn cña ®Êt n­ưíc bëi v× ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhiÖm vô nÆng nÒ mµ lÞch sö vµ d©n téc ®· giao phã, con ng­ưêi ViÖt Nam nãi chung vµ líp trÎ ViÖt Nam nãi riªng kh«ng thÓ kh«ng nhËn thøc râ nh÷ng mÆt m¹nh còng như­ nh÷ng ®iÓm cßn h¹n chÕ cña m×nh ®Ó võa ph¸t huy nh÷ng mÆt tÝch cùc, ®ång thêi kh¾c phôc, söa ch÷a nh÷ng mÆt cßn yÕu kÐm, kh«ng ngõng hoµn thiÖn m×nh, xøng ®¸ng lµ chñ nh©n cña ®Êt n­ưíc.

3. Trong hµnh trang vµo thÕ kû míi, sù chuÈn bÞ b¶n th©n con ngư­êi lµ quan träng nhÊt, bëi v×:

 Con ng­êi bao giê còng lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña lÞch sö.

 Trong thêi k× nÒn kinh tÕ tri thøc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, con ngư­êi l¹i cµng cã vai trß næi bËt.

4. Trong sù ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi, khi khoa häc, kü thuËt cã tèc ®é ph¸t triÓn v« cïng m¹nh mÏ, sù giao thoa, héi nhËp ngµy cµng s©u réng gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ, ®Êt n­ưíc ta nãi chung vµ c¸c thÕ hÖ hiÖn t¹i nãi riªng ®ang ®øng trư­íc nh÷ng nhiÖm vô v« cïng träng ®¹i, ®ã lµ ®ång thêi gi¶i quyÕt ba nhiÖm vô: tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn l¹c hËu cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ång thêi nhanh chãng tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ tri thøc.

5. Khi nªu ra nh÷ng ­ưu ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña ngư­êi ViÖt Nam, t¸c gi¶ ®· kh«ng lµm mét phÐp liÖt kª gi¶n ®¬n tõ ­ưu ®iÓm ®Õn nh­ưîc ®iÓm mµ cø mçi khi nªu mét ­ưu ®iÓm, t¸c gi¶ l¹i ®Ò cËp ®Õn mét nhưîc ®iÓm. §iÒu ®¸ng chó ý lµ nh÷ng ­ưu ®iÓm vµ nh­ưîc ®iÓm ®ã lu«n ®ư­îc ®Æt trong yªu cÇu x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt nư­íc hiÖn nay. Cô thÓ:

 Th«ng minh, nh¹y bÐn víi c¸i míi như­ng l¹i thiÕu Gi¸ trÞ t¸c phÈm, kiÕn thøc thùc hµnh.

 CÇn cï, s¸ng t¹o nh­ưng thiÕu ®øc tÝnh tØ mØ, kh«ng coi träng nghiªm ngÆt qui tr×nh c«ng nghÖ, chưa quen víi c­ưêng ®é lao ®éng khÈn tr­ư¬ng.

 Cã tinh thÇn ®oµn kÕt, ®ïm bäc lÉn nhau nh­ng ®ång thêi l¹i còng th­êng ®è kÞ nhau trong c«ng viÖc.

 B¶n tÝnh thÝch øng nhanh nh­ưng l¹i cã nhiÒu h¹n chÕ trong thãi quen, nÕp nghÜ, quen bao cÊp, rÊt sïng ngo¹i như­ng cã khi l¹i bµi ngo¹i ®Õn møc cùc ®oan, kh«n vÆt, Ýt gi÷ ch÷ "tÝn".

6. Th«ng th­ưêng, trong s¸ch b¸o vµ trong c¸c phư­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, khi nãi ®Õn phÈm chÊt cña ng­ưêi ViÖt Nam, ng­êi ta chØ ®Ò cËp ®Õn c¸i tèt, ®Õn yÕu tè tÝch cùc, ®¸ng biÓu d­ư¬ng, häc tËp. C¸ch ca ngîi mét chiÒu như­ vËy kh«ng ph¶i kh«ng cã yÕu tè tÝch cùc, thËm chÝ cßn rÊt cÇn thiÕt khi chóng ta muèn ph¸t huy søc m¹nh cña d©n téc trong cuéc chiÕn ®Êu chèng qu©n x©m l­ưîc, thèng nhÊt Tæ quèc. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã nÕu lÆp ®i lÆp l¹i m·i sÏ khiÕn chóng ta kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ ®óng n¨ng lùc vµ phÈm chÊt cña m×nh, dÉn ®Õn th¸i ®é ngé nhËn, tù tho¶ m·n, kh«ng chÞu häc hái ng­ưêi kh¸c. Bµi viÕt nµy ®· mang ®Õn cho b¹n ®äc c¶m gi¸c rÊt bÊt ngê. T¸c gi¶ kh«ng ca ngîi mét chiÒu, còng kh«ng chØ toµn phª ph¸n mét c¸ch cùc ®oan mµ nh×n nhËn song song, ®èi chiÕu vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng ®iÓm m¹nh còng như­ nh÷ng ®iÓm yÕu cña ng­ưêi ViÖt Nam trong quan hÖ víi c«ng viÖc, trong yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn x· héi. §ã lµ sù ®¸nh gi¸ rÊt kh¸ch quan vµ khoa häc, xuÊt ph¸t tõ thiÖn chÝ cña t¸c gi¶ muèn ®Ó chóng ta nh×n nhËn vÒ m×nh mét c¸ch ®óng ®¾n, ch©n thùc, ý thøc ®ư­îc nh÷ng mÆt tèt còng nh­ư mÆt ch­a tèt cña m×nh ®Ó ph¸t huy hoÆc söa ®æi.

7. Trong v¨n b¶n, t¸c gi¶ ®· sö dông kh¸ nhiÒu thµnh ng÷, tôc ng÷: "n­ưíc ®Õn ch©n míi nh¶y", "tr©u buéc ghÐt tr©u ¨n", "liÖu c¬m g¾p m¾m", "bãc ng¾n c¾n dµi"... ViÖc sö dông kh¸ nhiÒu thµnh ng÷, tôc ng÷ d©n gian như­ vËy khiÕn cho bµi viÕt thªm phÇn sinh ®éng, cô thÓ, giµu ý nghÜa.

8. MÆc dï ®©y lµ bµi nghÞ luËn mang tÝnh x· héi häc nh­ưng t¸c gi¶ ®· cho chóng ta thÊy mét lèi viÕt kh«ng hÒ kh« cøng nhê vµo kh¶ n¨ng diÔn ®¹t trong s¸ng, gi¶n dÞ, kh¶ n¨ng vËn dông linh ho¹t c¸c thµnh ng÷, tôc ng÷. ViÖc sö dông chÝnh nh÷ng thµnh ng÷, tôc ng÷ cña ng­êi ViÖt Nam ®Ó ph©n tÝch nh÷ng c¸i m¹nh, c¸i yÕu cña ng­ưêi ViÖt Nam ®· gióp t¸c gi¶ kh¸i qu¸t ®ư­îc nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh cè h÷u trong ý thøc v¨n ho¸ cña d©n téc, khiÕn ng«n ng÷ nghÞ luËn giµu h×nh ¶nh, lét t¶ ®­ưîc thùc tÕ. Nãi ®Õn nghÖ thuËt lËp luËn cña bµi viÕt nµy còng ph¶i nãi ®Õn viÖc dÉn ra nh÷ng dÉn chøng cô thÓ mµ s©u s¾c qua sù ®èi s¸nh víi ng­ưêi NhËt, thao t¸c nµy võa cã ý nghÜa trong nh·n quan khoa häc võa cã t¸c dông kÝch thÝch tinh thÇn häc hái, tù t«n trong t©m lÝ ng­ưêi ViÖt Nam.

9. Bµi viÕt ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kØ míi thùc sù trë thµnh hµnh trang trong nhËn thøc cña con ngư­êi ViÖt Nam nÕu muèn héi nhËp víi kinh tÕ thÕ giíi.

 

 

 

 

CHÓ SÓI VÀ CỪU TRONG THƠ NGỤ NGÔN CỦA LA – PHÔNG - TEN

(H. Ten)

I - Gîi ý 

1. T¸c gi¶:

Hi-p«-lÝt Ten (1828-1893) lµ triÕt gia, sö gia ®ång thêi còng lµ nhµ nghiªn cøu v¨n häc næi tiÕng cña Ph¸p, ViÖn sÜ ViÖn Hµn l©m Ph¸p. ¤ng ®· dµnh nhiÒu thêi gian nghiªn cøu vÒ truyÖn ngô ng«n cña La-ph«ng-ten.

2. T¸c phÈm:

§©y lµ mét bµi nghÞ luËn v¨n chư­¬ng, trÝch tõ ch­ư¬ng II, phÇn II cña c«ng tr×nh La-ph«ng-ten vµ th¬ ngô ng«n cña «ng, in n¨m 1853.

3. Tãm t¾t:

Bµi viÕt gåm hai phÇn:

- PhÇn mét (tõ ®Çu ®Õn "tèt bông như­ thÕ"): h×nh tư­îng con cõu trong th¬ La-ph«ng-ten;

- PhÇn hai (cßn l¹i): h×nh t­ưîng chã sãi trong th¬ La-ph«ng-ten.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Bµi nghÞ luËn v¨n ch­ư¬ng Chã sãi vµ cõu trong th¬ ngô ng«n cña La Ph«ng-ten vËn dông thµnh c«ng thñ ph¸p so s¸nh. Hai phÇn cña bµi viÕt nh­ hai vÕ cña mét thÕ ®èi s¸nh t­ư¬ng ph¶n: cõu - sãi. Vµ nÕu nh­ư nh×n tæng thÓ lµ sù ®èi s¸nh gi÷a hai ®èi tư­îng ®­ưîc ph¶n ¸nh th× trong cÊu tróc cña tõng phÇn, H. Ten l¹i t¹o ra m¹ch tư­¬ng ph¶n gi÷a c¸i nh×n cña mét nhµ v¹n vËt häc vµ c¸i nh×n cña mét nhµ th¬.

ë phÇn ®Çu cña v¨n b¶n, sau khi dÉn ra nh÷ng c©u th¬ cña La Ph«ng-ten vÒ "chó cõu non", H. Ten nãi ®Õn h×nh ¶nh con cõu trong con m¾t cña nhµ v¹n vËt häc Buy-ph«ng. Qua con m¾t cña nhµ khoa häc nµy, con cõu hiÖn ra víi b¶n tÝnh "ngu ngèc vµ sî sÖt". T¸c gi¶ ph©n tÝch nh÷ng tËp tÝnh cña loµi ®éng vËt nµy mét c¸ch chÝnh x¸c. Cßn La Ph«ng-ten th× kh¸c. B»ng mét nh·n quan cña mét nhµ th¬, mét nghÖ sÜ, Ph«ng-ten nh×n nhËn lò cõu như­ nh÷ng con vËt "th©n th­ư¬ng vµ tèt bông". Sù kh¸c nhau Êy lµ sù kh¸c nhau cña hai nh·n quan, hai lo¹i h×nh nhËn thøc. C¸ch nhËn thøc cña Buy-ph«ng lµ c¸ch nhËn thøc duy lÝ, thùc chøng cña khoa häc; cßn c¸ch nhËn thøc cña La Ph«ng-ten lµ c¸ch nhËn thøc thÈm mÜ, nh©n v¨n cña nghÖ thuËt. Kh«ng cã ai sai trong hai tr­ưêng hîp trªn mµ chØ cã sù kh¸c nhau gi÷a hai con ®­ưêng. Tuy nhiªn, t¸c gi¶ t¹o ra sù so s¸nh nµy lµ nh»m lµm næi bËt ®Æc trư­ng trong ph¶n ¸nh vµ thÓ hiÖn cña th¬ ca nãi riªng, nghÖ thuËt nãi chung. Nh÷ng ®Æc trư­ng nµy tiÕp tôc ®­ưîc t¸c gi¶ lµm râ trong phÇn hai cña v¨n b¶n, víi nh÷ng nhËn xÐt thó vÞ vÒ sù ph¶n ¸nh con vËt ®èi lËp víi con cõu: chã sãi.

D­ưíi con m¾t cña La Ph«ng-ten hay Buy-ph«ng th× con chã sãi ®Òu lµ sù ®èi lËp víi con cõu. Nh­ưng ë La Ph«ng-ten, mét mÆt con chã sãi vÉn lµ "b¹o chóa cña cõu", "lµ mét tªn trém c­ưíp", "lµ mét g· v« l¹i lu«n lu«n ®ãi dµi vµ lu«n lu«n bÞ ¨n ®ßn"; mÆt kh¸c, "còng ®¸ng th­ư¬ng", "khèn khæ vµ bÊt h¹nh". Như vËy, ®iÓm thèng nhÊt trong sù thÓ hiÖn hai nh©n vËt ®èi lËp cña nhµ th¬ lµ t×nh th­ư¬ng. Cßn ®iÓm thèng nhÊt trong nhËn xÐt cña nhµ khoa häc Buy-ph«ng lµ chÝnh x¸c. Dï lµ cõu hay sãi th× víi Buy-ph«ng chóng ®Òu kh«ng nhËn ®­ưîc mét t×nh th­ư¬ng nµo c¶. Tiªu chÝ cña nhµ v¹n vËt häc lµ tÝnh chÝnh x¸c, trung thùc trong m« t¶, ph©n tÝch ®èi t­ưîng. Cho nªn, trư­íc sau con chã sãi chØ lµ mét con vËt víi "bé mÆt lÊm lÐt, d¸ng vÎ hoang d·, tiÕng hó rïng rîn, mïi h«i gím ghiÕc, b¶n tÝnh hư­ háng, c¸i g× còng lµm ta khã chÞu, nã thËt ®¸ng ghÐt, lóc sèng th× cã h¹i, chÕt råi th× v« dông".

H¬n n÷a, dï lµ "b¹o chóa" th× con chã sãi trong th¬ ngô ng«n La Ph«ng-ten cßn ®­ưîc thÓ hiÖn víi mét tÝnh c¸ch phøc t¹p, kh¸c víi con chã sãi thuÇn nhÊt chØ lµ con vËt cã h¹i trong sù nh×n nhËn cña nhµ b¸c häc. Nhµ th¬ ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c cña con chã sãi vµ nÕu như­ Buy-ph«ng dùng lªn mét bi kÞch vÒ sù ®éc ¸c cña chã sãi th× Ph«ng-ten l¹i dùng lªn h×nh t­ưîng chã sãi như­ lµ nh©n vËt trong vë hµi kÞch cña sù ngu ngèc.

C¨n cø trªn nh÷ng h¹t nh©n sù thËt nµo ®ã cña nh÷ng con vËt, nhµ th¬ s¸ng t¹o nªn nh÷ng h×nh tư­îng nh©n vËt vµ göi vµo trong ®ã t×nh c¶m cña m×nh, sù c¶m th«ng hay sù phª ph¸n cña m×nh. Nh÷ng con vËt, thùc chÊt lµ bãng d¸ng cña nh÷ng con ng­ưêi víi nh÷ng tÝnh c¸ch kh¸c nhau trong ®êi sèng x· héi. Nhµ th¬ m­ưîn h×nh ¶nh con vËt ®Ó kh¸i qu¸t nh÷ng vÊn ®Ò cña con ng­ưêi.

 

 

 

 

CON CÒ

(ChÕ Lan Viªn)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn (1920-1989) tªn khai sinh lµ Phan Ngäc Hoan, quª ë Cam Lé - Qu¶ng TrÞ. Tr­ưíc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, ChÕ Lan Viªn ®· næi tiÕng trong phong trµo Th¬ míi qua tËp §iªu tµn. ChÕ Lan Viªn ®· cã nh÷ng ®ãng gãp lín vµo nh÷ng thµnh tùu cña v¨n häc kh¸ng chiÕn, «ng lµ mét trong nh÷ng tªn tuæi hµng ®Çu cña nÒn th¬ ViÖt Nam thÕ kû XX.

"17 tuæi víi tËp th¬ §iªu tµn, ChÕ Lan Viªn ®· lµm nªn "mét niÒm tin kinh dÞ" trªn thi ®µn ViÖt Nam ®Çu thÕ kû. Béc lé b»ng mét c¶m xóc kh¸c thư­êng, quay l­ưng l¹i víi thùc t¹i hiÖn h÷u: "H·y cho t«i mét tinh cÇu gi¸ l¹nh, mét v× sao trơ träi cuèi trêi xa, §Ó n¬i Êy th¸ng ngµy t«i lÈn tr¸nh - Nh÷ng ­ưu phiÒn ®au khæ víi buån lo. ChÕ Lan Viªn t×m vÒ qu¸ khø cña d©n téc Ch¨m còng lµ mét c¸ch diÔn t¶ t©m tr¹ng m×nh vÒ hiÖn thùc cña d©n téc. PhÇn tÝch cùc lÉn h¹n chÕ trong hån th¬ ChÕ Lan Viªn giao thoa trªn nh÷ng nçi buån, giÊc m¬, nh÷ng d»n vÆt vÒ sù tån t¹i cña chÝnh m×nh. Khi nh÷ng quan ®iÓm cña §iªu tµn ®Õn Vµng sao ®· kh«ng cßn phï hîp, ChÕ Lan Viªn r¬i vµo thÇn bÝ, bÕ t¾c. ChØ cßn mét c¸ch lùa chän lµ hư­íng c¶m xóc cña chñ thÓ s¸ng t¹o vµo yªu cÇu míi, ChÕ Lan Viªn ®· b¾t gÆp ngän nguån cña s¸ng t¹o sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945.

Víi Göi c¸c anh, tËp th¬ viÕt trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, ChÕ Lan Viªn ®· cè g¾ng tiÕp cËn víi hiÖn thùc c¸ch m¹ng. Nh­ưng ë ®©y, con ng­ưêi c«ng d©n vµ con ngư­êi nghÖ sÜ vÉn ch­ưa gÆp nhau, b¶n s¾c thi sÜ ch­a kÞp ®Þnh h×nh. ChØ ®Õn ¸nh s¸ng vµ phï sa, ChÕ Lan Viªn míi thùc sù tõ " thung lòng ®au th­ư¬ng ®Õn c¸nh ®ång vui", lµm nªn mét g­ư¬ng mÆt thi nh©n tµi hoa vµ ®éc ®¸o trong nÒn th¬ ca c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tõ ®©y cho ®Õn nh÷ng bµi th¬ cuèi ®êi, c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, thèng nhÊt trong ®a d¹ng. Th¬ ChÕ Lan Viªn ®· t¹o ®ư­îc mét søc m¹nh ¸m ¶nh ®èi víi ngư­êi ®äc trªn c¶ hai ph­ư¬ng diÖn c¶m xóc vµ trÝ tuÖ. Víi ý thøc phôc vô c¸ch m¹ng, phôc vô cuéc sèng b»ng thi ca, th¬ ChÕ Lan Viªn ®· muèn lµ tiÕng nãi thi ca lÞch sö ®Êt n­ưíc trong thêi ®¹i míi. Trong nh÷ng c¶m høng tõ vÜ m« ®Õn vi m« cã c¶ Chim b¸o b·o, cã c¶ hoa ngµy thư­êng, cã ®èi tho¹i míi lÉn ®éc tho¹i víi chÝnh m×nh.

ChÕ Lan Viªn lµ nhµ th¬ cã c«ng ®Çu trong viÖc c¸ch t©n c©u th¬ ViÖt Nam. ¤ng ®· lµm mét cuéc c¸ch m¹ng vÒ c©u th¬ cò bÞ ph¸ vì. Thay vµo ®ã, lµ c¸c bµi th¬ tù do xuÊt hiÖn ngµy cµng nhiÒu víi nh÷ng c©u th¬ dµi ng¾n xen lÉn nhau víi c¸c cÆp ph¹m trï ®èi lËp, nh»m biÓu ®¹t ý tư­ëng lín cña c¶ bµi. Th¬ ChÕ Lan Viªn ®a diÖn, ®a chiÒu, nhiÒu tÇng ng÷ nghÜa, chñ yÕu thÓ hiÖn ë chiÒu s©u, ë tÇm triÕt lÝ, cã sù gÆp gì cña hai nÒn th¬ ca ph­ư¬ng T©y vµ Phư­¬ng §«ng. ChÕ Lan Viªn cßn lµ mét trong nh÷ng sè nh÷ng nhµ th¬ hiÕm hoi lµm th¬ tø tuyÖt thµnh c«ng nhÊt trong th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i, kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸i ®Ñp truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i" (BÝch Thu - Tõ ®iÓn t¸c gi¶, t¸c phÈm V¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ tr­ưêng, NXB §¹i häc S­ư ph¹m Hµ Néi, 2004).

2. T¸c phÈm:

T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: §iªu tµn (1937); Göi c¸c anh (1954); ¸nh s¸ng vµ phï sa (1960); Hoa ngµy th­ưêng, Chim b¸o b·o (1967); Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc (1972); §èi tho¹i míi (1973); Hoa tr­ưíc l¨ng Ng­ưêi (1976); H¸i theo mïa (1977); Hoa trªn ®¸ (1985); TuyÓn tËp ChÕ Lan Viªn (2 tËp, 1985); Di c¶o I (1994); Di c¶o II (1995); VÒ v¨n xu«i cã c¸c tËp ký: Vïng Sai (1942); Th¨m Trung Quèc (1963); Nh÷ng ngµy næi giËn (1966); Giê cña sè thµnh (1977); ChÕ Lan Viªn còng lµ t¸c gi¶ cña nh÷ng tËp tiÓu luËn, phª b×nh trao ®æi nghÒ nghiÖp ®Æc s¾c: Nãi chuyÖn v¨n th¬ (1960); Phª b×nh v¨n häc (1962); Vµo nghÒ (1962); Suy nghÜ vµ b×nh luËn (1971); Bay theo ®ư­êng d©n téc ®ang bay (1976); NghÜ c¹nh dßng th¬ (1981); Tø g¸c Khuª V¨n ®Õn Qu¸n Trung T©n (1981).

- ChÕ Lan Viªn ®· ®­ưîc tÆng Hu©n ch­¬ng §éc lËp h¹ng Hai (n¨m 1988). Gi¶i th­ưëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc - NghÖ thuËt (®ît I - 1996); Gi¶i A Gi¶i thư­ëng cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam n¨m 1985 (tËp th¬ Hoa trªn ®¸) vµ Gi¶i th­ưëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam 1994 (Di c¶o I vµ Di c¶o II).

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. H×nh t­ưîng bao trïm c¶ bµi th¬ lµ h×nh t­ưîng con cß. §ã lµ con cß trong ca dao truyÒn thèng, xuÊt hiÖn rÊt phæ biÕn vµ ®­ưîc dïng víi nhiÒu ý nghÜa kh¸c nhau, nh­ưng ý nghÜa phæ biÕn nhÊt lµ h×nh ¶nh ngưêi n«ng d©n, ng­ưêi phô n÷ trong cuéc sèng nhiÒu vÊt v¶, nhäc nh»n nh­ng lu«n thÓ hiÖn ®­ưîc nh÷ng ®øc tÝnh tèt ®Ñp vµ niÒm vui sèng.

2. Bµi th¬ ®ư­îc t¸c gi¶ chia lµm ba ®o¹n:

 §o¹n 1: h×nh ¶nh con cß qua nh÷ng lêi ru b¾t ®Çu ®Õn víi tuæi Êu th¬.

 §o¹n 2: h×nh ¶nh con cß ®i vµo tiÒm thøc cña tuæi th¬, trë nªn gÇn gòi vµ sÏ theo con ng­ưêi ®i suèt cuéc ®êi.

 §o¹n 3: tõ h×nh ¶nh con cß, nhµ th¬ suy ngÉm vµ triÕt lý vÒ ý nghÜa cña lêi ru vµ t×nh mÑ ®èi víi cuéc ®êi mçi con ngư­êi.

3. Trong ®o¹n ®Çu bµi th¬, t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng c©u ca dao:

 Con cß bay l¶ bay la

Bay tõ cæng phñ, bay ra c¸nh ®ång

 Con cß bay l¶ bay la

Bay tõ cöa phñ bay vÒ §ång §¨ng

 Con cß mµy ®i ¨n ®ªm

§Ëu ph¶i cµnh mÒm, lén cæ xuèng ao

¤ng ¬i «ng vít t«i nao

T«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng

Cã x¸o th× x¸o n­íc trong

§õng x¸o n­íc ®ôc, ®au lßng cß con.

Trong hai bµi ca dao tr­ưíc, h×nh ¶nh con cß gîi t¶ kh«ng gian vµ khung c¶nh quen thuéc, nhÞp ®iÖu nhÑ nhµng, thong th¶ cña cuéc sèng thêi x­a. Trong bµi ca dao sau (Con cß mµy ®i ¨n ®ªm...), h×nh ¶nh con cß l¹i t­îng trư­ng cho nh÷ng con ngư­êi, nhÊt lµ ng­ưêi phô n÷ ®ang nhäc nh»n, vÊt v¶ ®Ó kiÕm sèng nu«i con.

4. H×nh t­ưîng trung t©m trong bµi th¬ lµ c¸nh cß như­ng c¶m høng chñ ®¹o l¹i lµ t×nh mÑ. H×nh ¶nh con cß ®· gîi ý nghÜa biÓu t­ưîng vÒ lßng mÑ, vÒ sù d×u d¾t, n©ng ®ì ®Çy dÞu dµng cña ng­ưêi mÑ. Bëi vËy, nh÷ng c©u th¬ mang tÝnh kh¸i qu¸t trong bµi ®Òu lµ nh÷ng c©u th¬ chan chøa t×nh c¶m yªu th­ư¬ng cña ngưêi mÑ:

Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ

§i hÕt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con.

§ã lµ mét quy luËt t×nh c¶m bÒn v÷ng vµ s©u s¾c, thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu th­ư¬ng v« bê bÕn cña ngư­êi mÑ. Dï ë ®©u, bªn mÑ hay ®Õn ph­ư¬ng trêi kh¸c, dï cßn nhá hay ®· lín kh«n th× con vÉn ®­ưîc mÑ hÕt lßng thư­¬ng yªu, che chë.

Mét con cß th«i

Con cß mÑ h¸t

Còng lµ cuéc ®êi

Vç c¸nh qua n«i.

Lêi ru còng lµ khóc h¸t yªu th­ư¬ng. Sù ho¸ th©n cña ng­ưêi mÑ vµo c¸nh cß mang nhiÒu ý nghÜa s©u xa, kÕt tô nh÷ng hi sinh, gian khæ, nhäc nh»n ®Ó nh÷ng lêi yªu thư­¬ng cµng trë nªn s©u s¾c, ®»m th¾m. C©u th¬ cuèi lµ mét h×nh ¶nh rÊt ®Ñp. C¸nh cß vç qua n«i nh­ư d¸ng mÑ ®ang nghiªng xuèng chë che, ®ang nãi víi con nh÷ng lêi tha thiÕt cña lßng mÑ.

5. Mét sè ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt cña bµi th¬

 VÒ thÓ th¬: Trong bµi th¬ nµy, t¸c gi¶ sö dông thÓ th¬ tù do nh­ưng c¸c ®o¹n th­ưêng ®­ưîc b¾t ®Çu b»ng nh÷ng c©u th¬ ng¾n, cã cÊu tróc gièng nhau, nhiÒu chç lÆp gîi ©m ®iÖu lêi ru. Tuy nhiªn, trong bµi th¬, ta cßn nhËn thÊy giäng suy ngÉm, triÕt lÝ.

 VÒ h×nh ¶nh: H×nh ¶nh con cß trong ca dao trë thµnh ®iÓm tùa cho nh÷ng liªn t­ưëng, t­ưëng t­ưîng cña t¸c gi¶. Nh÷ng h×nh ¶nh trong bµi th¬ võa rÊt gÇn gòi, x¸c thùc nh­ưng ®ång thêi còng giµu ý nghÜa biÓu t­ưîng vµ s¾c th¸i biÓu c¶m.

- NhÞp ®iÖu linh ho¹t cña thÓ th¬ tù do ®· gióp t¸c gi¶ thÓ hiÖn mét c¸ch ®Æc s¾c h×nh t­ưîng con cß trong lêi h¸t ru cña bµ mÑ.

6. H×nh ¶nh con cß kh«ng míi, như­ng b¾t nguån tõ m¹ch tr÷ t×nh tha thiÕt trong ca dao, bµi th¬ Con cß lµ sù kÕt tinh gi÷a c¶m høng tr÷ t×nh d©n gian vµ chÊt triÕt lÝ gi¶n dÞ mµ s©u s¾c cña t¸c gi¶ Hoa ngµy th­ưêng - Chim b¸o b·o.

 

 

 

 

MÙA XUÂN NHO NHỎ

(Thanh H¶i)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ Thanh H¶i (1930-1980) quª ë huyÖn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn - HuÕ. ¤ng ho¹t ®éng v¨n nghÖ trong suèt nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p råi chèng MÜ vµ lµ mét trong sè nh÷ng c©y bót cã c«ng x©y dùng nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng ë miÒn Nam thêi k× ®Çu.

2. T¸c phÈm:

T¸c gi¶ ®· xuÊt b¶n c¸c tËp th¬: Nh÷ng ®ång chÝ trung kiªn (1962); HuÕ mïa xu©n (tËp 1 - 1970, tËp 2 - 1975); DÊu vâng Tr­ưêng S¬n (1977); M­ưa xu©n ®Êt nµy (1982); Thanh H¶i th¬ tuyÓn (1982).

Bµi th¬ Mïa xu©n nho nhá thÓ hiÖn niÒm yªu mÕn thiÕt tha víi cuéc sèng, víi ®Êt n­ưíc vµ ­ưíc nguyÖn ch©n thµnh cña t¸c gi¶ vÒ mét cuéc sèng ngµy cµng t­ư¬i ®Ñp h¬n.

3. Tãm t¾t:

Bµi th¬ gåm bèn ®o¹n:

- Khæ ®Çu (6 dßng th¬): c¶m xóc trư­íc mïa xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi;

- Hai khæ 2, 3 (tõ "Mïa xu©n ng­ưêi cÇm sóng" ®Õn "cø ®i lªn phÝa tr­ưíc"): h×nh ¶nh mïa xu©n ®Êt nưíc;

- Hai khæ 4, 5 (tõ "Ta lµm con chim hãt" ®Õn "Dï lµ khi tãc b¹c"): nh÷ng suy nghÜ vµ ­íc nguyÖn cña nhµ th¬ tr­ưíc thiªn nhiªn ®Êt n­ưíc;

- Khæ th¬ cuèi: Lêi ca ngîi quª hư­¬ng, ®Êt n­ưíc qua ®iÖu ca HuÕ.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. Tõ xóc c¶m tr­ưíc mïa xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi ®Õn mïa xu©n cña mçi con ngư­êi trong mïa xu©n lín cña ®Êt n­ưíc, thÓ hiÖn kh¸t väng ®ư­îc d©ng hiÕn "mïa xu©n nho nhá" cña m×nh vµo mïa xu©n lín cña cuéc ®êi chung.

2. Mïa xu©n ë khæ th¬ ®Çu lµ mïa xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi víi dßng s«ng xanh, b«ng hoa tÝm biÕc, tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi - ChØ b»ng vµi nÐt ph¸c ho¹, t¸c gi¶ ®· vÏ ra c¶ kh«ng gian cao réng víi dßng s«ng, mÆt ®Êt, bÇu trêi bao la, víi mµu s¾c t­ư¬i th¾m (s«ng xanh, hoa tÝm biÕc), víi nh÷ng ©m thanh vang väng (tiÕng chim chiÒn chiÖn) cña mïa xu©n.

C¶m xóc cña t¸c gi¶ tr­ưíc c¶nh mïa xu©n ®­ưîc diÔn t¶ qua hai c©u th¬:

Tõng giät long lanh r¬i

T«i ®­a tay t«i høng.

Cã nhiÒu c¸ch hiÓu vÒ hai c©u th¬ nµy, tuy nhiªn cã thÓ hiÓu "tõng giät" lµ "nh÷ng giät mïa xu©n", lµ sù chuyÓn ®æi c¸c c¶m gi¸c, tõ mµu s¾c, ©m thanh, h×nh ¶nh... sang h×nh khèi, ®­ưêng nÐt, mét sù cô tưîng ho¸ nh÷ng yÕu tè v« h×nh (©m thanh, mµu s¾c...) thµnh mét yÕu tè h÷u h×nh, cã thÓ c¶m nhËn ®ư­îc b»ng nhiÒu gi¸c quan. Dï hiÓu nh­ thÕ nµo th× hai c©u th¬ còng thÓ hiÖn niÒm say sư­a ng©y ngÊt cña nhµ th¬ tr­ưíc c¶nh mïa xu©n.

3. Tõ c¶m xóc vÒ mïa xu©n cña thiªn nhiªn, ®Êt trêi, nhµ th¬ chuyÓn sang bµy tá nh÷ng suy ngÉm vµ t©m niÖm vÒ mïa xu©n ®Êt nư­íc. §ã lµ kh¸t väng ®­ưîc hoµ nhËp vµo cuéc sèng, ®­ưîc cèng hiÕn phÇn tèt ®Ñp cña m×nh cho cuéc ®êi chung, cho ®Êt n­ưíc.

§iÒu t©m niÖm Êy ®­ưîc thÓ hiÖn mét c¸ch ch©n thµnh trong nh÷ng h×nh ¶nh tù nhiªn, gi¶n dÞ vµ ®Ñp. Nhµ th¬ ®· dïng nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp cña thiªn nhiªn ®Ó nãi lªn ­ưíc nguyÖn cña m×nh: muèn "lµm con chim hãt", muèn "lµm mét cµnh hoa"... NiÒm mong muèn ®­ưîc sèng cã Ých, cèng hiÕn cho ®êi lµ mét lÏ tù nhiªn nh­ con chim mang ®Õn tiÕng hãt, nh­ư b«ng hoa to¶ h­ư¬ng s¾c, mang ®Õn vÎ ®Ñp cho cuéc ®êi.

§o¹n th¬ gîi cho ta nh÷ng suy nghÜ s©u s¾c vÒ ý nghÜa cuéc sèng cña mçi con ngư­êi. Cuéc sèng chØ cã ý nghÜa khi con ng­ưêi biÕt sèng, biÕt ch¨m lo cho cuéc ®êi chung vµ cã thÓ ®ãng gãp nh÷ng g× tèt ®Ñp cña m×nh cho cuéc ®êi chung, cho ®Êt n­ưíc.

4. Bµi th¬ cã nhÞp ®iÖu trong s¸ng, thiÕt tha, gîi c¶m, gÇn gòi víi d©n ca. §Æc ®iÓm Êy cã ®ư­îc lµ nhê nhµ th¬ ®· sö dông c¸c yÕu tè nh­ thÓ th¬, c¸ch ng¾t nhÞp, c¸ch gieo vÇn, c¸ch sö dông c¸c ®iÖp tõ, ®iÖp ng÷ rÊt hiÖu qu¶:

 ThÓ th¬ n¨m ch÷ g¾n liÒn víi c¸c ®iÖu d©n ca, nhÊt lµ d©n ca miÒn Trung, cã ©m h­ëng nhÑ nhµng, tha thiÕt. C¸ch gieo vÇn liÒn gi÷a c¸c khæ th¬ còng gãp phÇn to¹ nªn sù liÒn m¹ch cho c¶m xóc.

 KÕt hîp nh÷ng h×nh ¶nh tù nhiªn gi¶n dÞ (b«ng hoa tÝm, tiÕng chim hãt, v× sao...) víi c¸c h×nh ¶nh giµu ý nghÜa biÓu tr­ưng, kh¸i qu¸t (®Êt n­ưíc như­ v× sao...).

 Tø th¬ xoay quanh h×nh ¶nh mïa xu©n, tõ mïa xu©n cña ®Êt trêi ®Õn mïa xu©n cña quª h­ư¬ng ®Êt n­ưíc. C¸ch cÊu tø như­ vËy khiÕn cho ý th¬ lu«n tËp trung, c¶m xóc trong th¬ kh«ng bÞ dµn tr¶i.

 Mïa xu©n nho nhá rÊt giµu nh¹c ®iÖu. Sù biÕn ®æi rÊt linh ho¹t gi÷a nhÞp 3/2 vµ nhÞp 2/3 chøng tá kh¶ n¨ng sö dông thÓ th¬ n¨m tiÕng ®iªu luyÖn cña Thanh H¶i. NÕu nãi bµi th¬ giµu chÊt d©n ca th× tr­ưíc hÕt còng ë chÝnh tiÕt tÊu cña lêi th¬. Nh÷ng c©u th¬ nhÞp 2/3, ®Æc biÖt lµ nh÷ng cÆp c©u nhÞp 2/3 rÊt cã hiÖu qu¶ trong viÖc t¹o ra ©m h­ưëng giôc gi·, gîi t¶ c¸i hèi h¶, tha thiÕt, dÊn b­ưíc cña mét mïa xu©n nho nhá trong hoµ ca mïa xu©n ®Êt n­ưíc.

Giäng ®iÖu cña bµi th¬ thÓ hiÖn nh÷ng biÕn ®æi phï hîp víi néi dung tõng ®o¹n: vui, say s­a ë ®o¹n ®Çu, trÇm l¾ng, thiÕt tha khi béc b¹ch t©m niÖm, s«i næi, tha thiÕt ë ®o¹n kÕt.

5. Nhan ®Ò cña bµi th¬ lµ mét s¸ng t¹o ®éc ®¸o cña Thanh H¶i. Mïa xu©n nho nhá lµ mét c¸ch nãi h×nh t­ưîng. Mïa xu©n lµ c¸i trõu t­ưîng, kh«ng h×nh hµi cô thÓ ®­ưîc diÔn ®¹t mét c¸ch thùc thÓ g¾n víi tÝnh tõ nho nhá, mét tõ l¸y cã tÝnh gîi h×nh. Bµi th¬ cã nhiÒu h×nh ¶nh ®Æc s¾c ®ư­îc x©y dùng theo phư¬ng thøc Èn dô, so s¸nh nh­ưng ®éc ®¸o nhÊt lµ h×nh ¶nh: "Mét nèt trÇm xao xuyÕn"". H×nh ¶nh nµy võa thÓ hiÖn ®­îc chñ ®Ò cña bµi th¬, võa gîi biÕt bao liªn t­ưëng s©u xa. Cã lÏ, còng b»ng c¸ch cña mét nèt trÇm trong hoµ ca Êy, Thanh H¶i sÏ cßn m·i xao xuyÕn trong lßng ng­ưêi ®äc.

NhiÒu nhµ th¬ ®· viÕt vÒ mïa xu©n víi nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau: mïa xu©n chÝn (Hµn MÆc Tö), mïa xu©n xanh (NguyÔn BÝnh), xu©n ý, xu©n lßng (Tè H÷u)... Trong bµi th¬ nµy, ý nguyÖn cña t¸c gi¶ lµ muèn lµm mét mïa xu©n nh­ng chØ lµ mét mïa xu©n nho nhá - víi kh¸t khao ®­ưîc ®ãng gãp c«ng søc nhá bÐ cña m×nh lµm ®Ñp thªm mïa xu©n ®Êt nư­íc.

 

 

 

VIẾNG LĂNG BÁC

(ViÔn Ph­ư¬ng)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ ViÔn Ph­ư¬ng sinh n¨m 1928, quª ë tØnh An Giang. ¤ng lµ mét trong nh÷ng c©y bót cã mÆt sím nhÊt cña lùc l­ưîng v¨n nghÖ gi¶i phãng ë miÒn Nam thêi k× chèng MÜ cøu nư­íc. Th¬ ViÔn Phư­¬ng th­ưêng nhá nhÑ, giµu t×nh c¶m, kh¸ quen thuéc víi b¹n ®äc thêi kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc MÜ.

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: ChiÕn th¾ng Hßa B×nh (tr­ưêng ca, 1953); M¾t s¸ng häc trß (tËp th¬, 1970); Nhí lêi di chóc (tr­ưêng ca, 1972); Nh­ư m©y mïa xu©n (tËp th¬, 1978); Phï sa quª mÑ (tËp th¬, 1991); Anh hïng m×n g¹t (tËp truyÖn ký, 1968, t¸i b¶n nhiÒu lÇn); S¾c lôa Tr÷ La (tËp truyÖn ng¾n, ®¨ng r¶i r¸c trªn c¸c b¸o ë Sµi Gßn thêi Mü t¹m chiÕm ®ãng, Nhµ xuÊt b¶n V¨n nghÖ in 1988); Quª h­ư¬ng ®Þa ®¹o (tËp truyÖn vµ ký, t¸i b¶n nhiÒu lÇn). Ngoµi ra, cßn nhiÒu tËp truyÖn thiÕu nhi, tËp th¬ in chung víi Lª Anh Xu©n, tËp truyÖn in chung víi Lª VÜnh Hßa.

- Gi¶i th­ưëng v¨n häc: Gi¶i nh× gi¶i thư­ëng Cöu Long Nam Bé (1954); Gi¶i nh× cuéc thi viÕt cho thiÕu nhi do MÆt trËn Tæ quèc thµnh phè Hå ChÝ Minh tæ chøc; Gi¶i th­ưëng Héi Nhµ v¨n thµnh phè Hå ChÝ Minh, tÆng th­ưëng ñy ban toµn quèc Liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam. Gi¶i nh× cuéc thi viÕt vÒ bµ mÑ ViÖt nam anh hïng. Së Lao ®éng th­ư¬ng binh x· héi, vµ liªn hiÖp v¨n häc nghÖ thuËt vµ Héi phô n÷ thµnh phè tæ chøc.

- Bµi th¬ ViÕng l¨ng B¸c ®­îc viÕt khi l¨ng Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®­ưîc x©y dùng xong, ®Êt n­ưíc thèng nhÊt, ®ång bµo miÒn Nam ®· cã thÓ thùc hiÖn ®­ưîc mong ­ưíc ra viÕng B¸c. Trong niÒm xóc ®éng v« bê cña ®oµn ng­ưêi vµo l¨ng viÕng B¸c, ViÔn Ph­ư¬ng ®· viÕt bµi th¬ nµy.

iI - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. NiÒm xóc ®éng thiªng liªng, thµnh kÝnh, lßng biÕt ¬n vµ tù hµo xen lÉn nçi xãt ®au khi t¸c gi¶ vµo l¨ng viÕng B¸c ®ư­îc thÓ hiÖn qua giäng ®iÖu võa tha thiÕt, võa trang nghiªm.

2. Hµng tre lµ h×nh ¶nh ®Çu tiªn ®­ưîc t¸c gi¶ miªu t¶ trong bµi th¬. §©y lµ h×nh ¶nh thùc nh­ưng ®ång thêi còng cã ý nghÜa biÓu tư­îng s©u s¾c. §ã lµ h×nh ¶nh th©n thuéc cña lµng quª, cña ®Êt n­ưíc ViÖt Nam, mét biÓu t­ưîng cña d©n téc ViÖt Nam kiªn cư­êng, bÊt khuÊt. Cuèi bµi th¬, h×nh ¶nh hµng tre cßn ®­ưîc lÆp l¹i víi ý nghÜa c©y tre trung hiÕu. §ã còng lµ mét phÈm chÊt tiªu biÓu cña con ng­ưêi ViÖt Nam, d©n téc ViÖt Nam. C¸ch kÕt cÊu nh­ vËy gäi lµ kÕt cÊu ®Çu cuèi t­¬ng øng, lµm ®Ëm nÐt h×nh ¶nh, g©y Ên t­ưîng s©u s¾c vµ c¶m xóc ®ư­îc n©ng cao lªn.

3. T×nh c¶m cña nhµ th¬, cña mäi ngư­êi ®èi víi B¸c ®· ®­ưîc thÓ hiÖn qua sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng h×nh ¶nh thùc víi nh÷ng Èn dô ®Æc s¾c:

Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng

ThÊy mét mÆt trêi trong l¨ng rÊt ®á.

H×nh ¶nh mÆt trêi trong c©u th¬ thø hai võa nãi lªn sù vÜ ®¹i cña B¸c Hå võa thÓ hiÖn ®ư­îc sù thµnh kÝnh cña nhµ th¬ vµ cña c¶ d©n téc ®èi víi B¸c.

§Õn hai c©u tiÕp theo, h×nh ¶nh "dßng ng­ưêi ®i trong th­ư¬ng nhí" lµ thùc nh­ưng "KÕt trµng hoa d©ng b¶y m­¬i chÝn mïa xu©n" l¹i lµ mét Èn dô ®Ñp vµ rÊt s¸ng t¹o, thÓ hiÖn s©u s¾c nh÷ng t×nh c¶m thµnh kÝnh, thiªng liªng cña nh©n d©n ®èi víi B¸c.

§Õn khæ thø ba, dßng ng­ưêi ®ang yªn lÆng ®i qua linh c÷u B¸c trong nçi nhí th­ư¬ng vµ xãt xa v« h¹n. Kh«ng khÝ tÜnh lÆng, khung c¶nh yªn tÜnh n¬i ®©y ®· khiÕn cho ngay c¶ h×nh ¶nh th¬ còng thay ®æi:

B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªn

Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn

H×nh ¶nh mÆt trêi rùc ®á trong l¨ng ®· ®­ưîc thay b»ng vÇng tr¨ng "s¸ng dÞu hiÒn". Sù thay ®æi Êy thÓ hiÖn rÊt nhiÒu ý nghÜa. B¸c kh«ng chØ lµ mét ngư­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, lµ ngän ®uèc s¸ng soi ®­ưêng cho d©n téc (ý nghÜa biÓu t­ưîng tõ mÆt trêi), B¸c cßn lµ mét ngư­êi Cha cã "®«i m¾t MÑ hiÒn sao!". H×nh ¶nh vÇng tr¨ng cßn gîi ta nhí ®Õn nh÷ng bµi th¬ trµn ngËp ¸nh tr¨ng cña Ngư­êi.

§Õn hai c©u th¬ sau, m¹ch xóc c¶m Êy ®· ®ư­îc béc lé trùc tiÕp:

VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i

Mµ sao nghe nhãi ë trong tim.

§©y lµ nh÷ng c©u th¬ hÕt søc ch©n thµnh, m·nh liÖt. T×nh c¶m m·nh liÖt cña t¸c gi¶ ®· khiÕn cho c©u th¬ v­ưît lªn trªn ý nghÜa biÓu tư­îng th«ng th­ưêng, ®ång thêi t¹o nªn mét m¹ch liªn kÕt ngÇm bªn trong. H×nh ¶nh B¸c ®­îc vÝ víi mÆt trêi rùc rì, víi mÆt tr¨ng dÞu m¸t, ªm ®Òm vµ víi c¶ trêi xanh vÜnh cöu. §ã ®Òu lµ nh÷ng vËt thÓ cã ý nghÜa tr­ưêng tån gÇn nh­ư lµ vÜnh viÔn nÕu so víi ®êi sèng cña mçi c¸ nh©n con ngư­êi. MÆc dï vËy, t¸c gi¶ vÉn thèt lªn: "Mµ sao nghe nhãi ë trong tim".

§ã lµ lêi gi·i bµy rÊt thùc, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng t×nh c¶m m·nh liÖt cña nh©n d©n, ®ång bµo ®èi víi B¸c. Th«ng th­ưêng, trong nh÷ng hoµn c¶nh t­ư¬ng tù, viÖc sö dông h×nh ¶nh Èn dô lµ mét thñ ph¸p nh»m gi¶m nhÑ nçi ®au tinh thÇn. MÆc dï vËy, t¸c gi¶ thèt lªn: "Mµ sao nghe nhãi ë trong tim". D­êng như­ nçi ®au qu¸ lín khiÕn cho nh÷ng h×nh ¶nh Èn dô trë nªn kh«ng cßn ý nghÜa, chØ cã c¸ch diÔn t¶ trùc tiÕp t©m tr¹ng míi cã thÓ gióp nhµ th¬ gi·i bµy t×nh c¶m cña m×nh.

Khæ th¬ cuèi thÓ hiÖn ­ưíc nguyÖn cña nhµ th¬ ®­ưîc m·i m·i ë bªn B¸c. §· ®Õn giê phót ph¶i chia tay, t¸c gi¶ chØ cã thÓ biÓu hiÖn tÊm lßng m×nh b»ng ­ưíc muèn ho¸ th©n vµo nh÷ng c¶nh vËt, sù vËt ë bªn B¸c: muèn lµm con chim cÊt cao tiÕng hãt, muèn lµm ®o¸ hoa to¶ hư­¬ng ®©u ®©y, vµ nhÊt lµ muèn lµm c©y tre trung hiÕu ®Ó cã thÓ m·i m·i ë bªn B¸c.

4. §Æc s¾c nghÖ thuËt:

 Giäng ®iÖu trong bµi th¬ thÓ hiÖn rÊt nhiÒu t©m tr¹ng: ®ã lµ giäng ®iÖu võa trang nghiªm, s©u l¾ng võa xãt xa, tha thiÕt l¹i chan chøa niÒm tin vµ lßng tù hµo, thÓ hiÖn ®óng nh÷ng t©m tr¹ng bén bÒ cña bao ng­ưêi khi vµo l¨ng viÕng B¸c.

 Bµi th¬ sö dông thÓ 8 ch÷ lµ chñ yÕu nh­ưng cã nh÷ng c©u 7 ch÷ hoÆc 9 ch÷. NhÞp ®iÖu trong th¬ chËm r·i, khoan thai, diÔn t¶ kh¸ s¸t h×nh ¶nh ®oµn ng­ưêi ®ang nèi nhau vµo câi thiªng liªng ®Ó ®­ưîc viÕng B¸c, ®Ó ®­ưîc nghiªng m×nh thµnh kÝnh tr­ưíc vong linh cña mét ngư­êi Cha nh­ng còng ®ång thêi lµ mét vÞ anh hïng d©n téc.

 H×nh ¶nh th¬ trong bµi rÊt s¸ng t¹o, võa cô thÓ, x¸c thùc võa giµu ý nghÜa biÓu t­ưîng. Nh÷ng h×nh ¶nh Èn dô nh­ hµng tre, mÆt trêi, vÇng tr¨ng, trêi xanh... tuy ®· rÊt quen thuéc nh­ưng khi ®i vµo bµi th¬ nµy ®· thÓ hiÖn ®ư­îc nh÷ng ý nghÜa rÊt míi mÎ, cã søc kh¸i qu¸t cao ®ång thêi còng chan chøa t×nh c¶m cña t¸c gi¶, cña ®ång bµo miÒn Nam nãi riªng vµ nh©n d©n c¶ n­íc nãi chung ®èi víi B¸c.

 

 

 

SANG THU

(H÷u ThØnh)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Nhµ th¬ H÷u ThØnh sinh n¨m 1942, quª ë huyÖn Tam D­ư¬ng, tØnh VÜnh Phóc. HiÖn ®ang sèng vµ lµm viÖc t¹i Hµ Néi. ¤ng lµ Héi viªn Héi Nhµ V¨n ViÖt Nam (1976).

H÷u ThØnh sinh ra trong mét gia ®×nh n«ng d©n cã truyÒn thèng nho häc. §· tr¶i qua tuæi th¬ Êu kh«ng dÔ dµng, chØ thùc sù ®­ưîc ®i häc tõ sau hßa b×nh lËp l¹i (1954). Tèt nghiÖp phæ th«ng (1963), sau ®ã vµo bé ®éi T¨ng - ThiÕt gi¸p vµ nhiÒu n¨m tham gia chiÕn ®Êu t¹i c¸c chiÕn tr­ưêng §­ưêng 9 - Nam Lµo (1970 - 1971), Qu¶ng TrÞ (1972), T©y Nguyªn vµ chiÕn dÞch Hå ChÝ Minh. Sau 1975, häc §¹i häc V¨n hãa (Trư­êng viÕt V¨n NguyÔn Du khãa I). Tõ 1982: C¸n bé biªn tËp, Tr­ëng ban th¬, Phã Tæng biªn tËp t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n ®éi. Tõ 1990 ®Õn nay, chuyÓn ngµnh ra Héi Nhµ V¨n ViÖt Nam, lµm Tæng biªn tËp TuÇn b¸o V¨n nghÖ. §· tham gia Ban chÊp hµnh Héi Nhµ V¨n c¸c khãa 3, 4, 5, ñy viªn Ban thư­ ký khãa 3. HiÖn nay lµ Chñ tÞch Héi Nhµ V¨n ViÖt Nam.

- "Trư­íc khi lµ nhµ th¬, H÷u ThØnh ®· lµ mét ng­ưêi lÝnh, sèng thËt sù cuéc sèng cña m×nh gi÷a lßng cuéc chiÕn ®Êu cña d©n téc. H×nh t­ưîng ng­ưêi lÝnh vµ hiÖn thùc lín lao, s«i ®éng cña nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh ¸c liÖt ®· trë thµnh nguån c¶m høng chñ ®¹o cho c¸c tËp th¬ cña H÷u ThØnh. Ngay ë tËp th¬ ¢m vang chiÕn hµo, H÷u ThØnh ®· cã mét giäng ®iÖu riªng ch©n thËt trong c¶m xóc, tinh tÕ vµ cã nhiÒu t×m tßi trong c¸ch biÓu hiÖn. Søc bÒ cña ®Êt, Trªn mét chiÕc xe t¨ng vµ ChuyÕn ®ß ®ªm gi¸p ranh lµ nh÷ng bµi th¬ ®­ưîc nhiÒu ng­êi biÕt tiÕng. Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÓm ®­a ®Õn sù thµnh c«ng trong th¬ H÷u ThØnh lµ sù vËn dông nhuÇn nhuyÔn vµ linh ho¹t, nh÷ng c©u tôc ng÷, ca dao d©n gian. NÐt ®Æc trư­ng nµy còng lµ mét ®iÓm m¹nh vµ lµ yÕu tè c¬ b¶n h×nh thµnh c¸ tÝnh th¬ H÷u ThØnh lµm nªn nÐt ®Æc s¾c cho th¬ «ng Tr­¬ng ca §ư­êng tíi thµnh phè ra ®êi ®· thùc sù ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n trư­ëng thµnh cña th¬ H÷u ThØnh. HiÖn thùc cña mçi thêi chiÕn trËn ®· ®­îc thÓ hiÖn víi mét qui m« vµ chiÒu dµy h¬n h¼n nh÷ng t¸c phÈm ë c¸c giai ®o¹n tr­ưíc. B»ng nh÷ng h×nh t­ưîng tiªu biÓu ®Çy c¶m xóc, chÆng ®­ưêng dÉn ®Õn chiÕn th¾ng cña d©n téc ®ư­îc miªu t¶ vµ lÝ gi¶i hîp lÝ, ®¹t hiÖu qu¶ nghÖ thuËt cao, trong ®ã cã kh¸ nhiÒu nh÷ng c©u th¬ tµi hoa xóc ®éng. Tr­ưêng ca BiÓn viÕt vÒ ®¶o Tr­ưêng Sa lµ mét cuéc ®èi tho¹i kh«n cïng gi÷a con ngư­êi vµ biÓn c¶. NhiÒu suy nghÜ vµ chiÕm nghiÖm s©u s¾c vÒ cuéc ®êi ®· ®­ưîc thÓ hiÖn trong ®ã. Tr­ưíc ®©y nh÷ng c©u th¬ hay cña H÷u ThØnh thiªn vÒ c¶m. B©y giê c©u th¬ cña «ng ®Ëm mµu triÕt luËn, cã søc nÆng cña «ng ®Ëm mµu triÕt luËn, cã søc nÆng cña suy ngÉm vµ chiªm nghiÖm. ChÊt l­ưîng th¬ H÷u ThØnh thÓ hiÖn mét qu¸ tr×nh phÊn ®Êu kh«ng ngõng. TËp Thư­ mïa ®«ng lµ mét nç lùc tù vư­ît lªn m×nh cña «ng" (Tõ ®iÓn t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ tưr­êng, S®d).

2. T¸c phÈm:

- H÷u ThØnh chñ yÕu lµm th¬. C¸c t¸c phÈm chÝnh ®· xuÊt b¶n: ¢m vang chiÕn hµo (in chung); §ưêng tíi thµnh phè (tr­ưêng ca); Tõ chiÕn hµo tíi thµnh phè (trư­êng ca - th¬ ng¾n); Khi bÐ Hoa ra ®êi (th¬ thiÕu nhi, in chung); Thư­ mïa §«ng, Tr­ưêng ca BiÓn. Ngoµi ra cßn viÕt nhiÒu bót ký v¨n häc, viÕt b¸o.

C¸c gi¶i thư­ëng chÝnh thøc: Gi¶i 3 cuéc th× b¸o V¨n nghÖ 1973, Gi¶i A cuéc thi th¬ b¸o V¨n nghÖ 1975 - 1976), Gi¶i thư­ëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam n¨m 1980, Gi¶i th­ưëng Héi Nhµ V¨n ViÖt Nam n¨m 1995, Gi¶i xuÊt s¾c Bé Quèc phßng 1994, Gi¶i nhÊt Bé Gi¸o dôc vµ Trung ư­¬ng §oµn 1991, Gi¶i th­ưëng Asean 1998.

H÷u ThØnh rÊt g¾n bã víi cuéc sèng n«ng th«n. ¤ng cã nhiÒu bµi th¬ hay vÒ con ng­ưêi vµ cuéc sèng n«ng th«n.

- Bµi th¬ Sang thu ®­ưîc t¸c gi¶ s¸ng t¸c n¨m 1977, thÓ hiÖn nh÷ng c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ trưíc biÕn th¸i cña thiªn nhiªn tõ h¹ sang thu.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Kh«ng ph¶i Thu mµ lµ Sang thu. Thi nh©n mu«n ®êi yªu mÕn mïa thu, còng kh«ng hiÕm tr­ưêng hîp say sư­a tr­ưíc nh÷ng ®æi thay cña t¹o vËt khi ®Êt trêi giao chuyÓn. §äc Sang thu cña H÷u ThØnh, thªm mét lÇn ta ®­ưîc th­ưëng thøc vÎ ®Ñp cña sù c¶m nhËn tinh tÕ, nh÷ng rung ®éng cña mét t©m hån nh¹y c¶m nghÖ sÜ lóc thu sang. Như­ng sÏ ch¼ng cã mÊy ý nghÜa khi xóc c¶m Êy ch¼ng mang nÐt duyªn riªng. Ng­ưêi ta tõng nãi vÒ H÷u ThØnh víi chÊt d©n gian trong th¬. Qu¶ vËy, ë ®©y, sù ®éc ®¸o b¾t ®Çu b»ng "h­ư¬ng thu":

Bçng nhËn ra h­ư¬ng æi

Ph¶ vµo trong giã se

Giã chïng ch×nh qua ngâ

H×nh như­ thu ®· vÒ

Kh«ng ph¶i l¸ ng« ®ång, kh«ng ph¶i h­ư¬ng cèm míi, kh«ng ph¶i hoa cau rông, mïa thu bÊt chît hiÖn diÖn víi hư­¬ng æi chÝn th¬m lùng trong giã hanh se. Hai ch÷ ph¶ vµo võa gîi ra c¸i bÊt chît trong c¶m nhËn, võa gîi ra mét c¸ch thùc thÓ c¸i h­ư¬ng th¬m cña æi, l¹i võa gîi ra sù vËn ®éng nhÑ nhµng cña giã. Tõ chïng ch×nh gîi ra sù lay ®éng cña c©y l¸, vÎ t­ lù cña lßng ngư­êi, c¸i man m¸c cña kh«ng gian chím thu. Sao l¹i lµ h×nh nh­ư chø kh«ng ph¶i lµ ch¾c ch¾n? Mét chót nghi hoÆc, mét chót b©ng khu©ng, cã c¸i g× ®ã kh«ng thËt râ rµng. §óng lµ mét tr¹ng th¸i c¶m xóc cña thêi ®iÓm chuyÓn giao. C¶m xóc Êy tiÕp tôc lan to¶, më ra trong c¸i nh×n xa h¬n, réng h¬n:

S«ng ®ư­îc lóc dÒnh dµng

Chim b¾t ®Çu véi v·

Cã ®¸m m©y mïa h¹

V¾t nöa m×nh sang thu

Sù vËn ®éng cña mïa ®­ưîc cô thÓ ho¸ b»ng nh÷ng s¾c th¸i ®æi thay cña t¹o vËt. §ã lµ vÎ "dÒnh dµng" cña dßng s«ng, c¸i "b¾t ®Çu véi v·" cña c¸nh chim vµ, thËt ®Æc biÖt, ®¸m m©y mang trªn m×nh c¶ hai mïa. TÊt c¶ ®ang hoµ trong khóc biÕn tÊu giao mïa. Cã c¸i g× ®ang m¬ hå x©m chiÕm, ®ang thay thÕ, ®ang mê ®i, nh¹t ra, ®ang tr«i. Kh«ng cã g× hiÖn ra thËt s¾c nÐt, kh«ng cã gam mµu tư­¬ng ph¶n nµo, ngay c¶ ë hai nöa cña mét ®¸m m©y thuéc vÒ hai mïa kh¸c biÖt. Kh«ng ph¶i vÎ ®Ñp cña mïa h¹, còng kh«ng ph¶i vÎ ®Ñp cña mïa thu, mµ lµ vÎ ®Ñp cña chÝnh sù chuyÓn mïa, vÎ ®Ñp cña t©m hån con ng­ưêi gÇn gòi, giao c¶m víi thiªn nhiªn ®Ó l¾ng nghe vµ dù c¶m:

VÉn cßn bao nhiªu n¾ng

§· v¬i dÇn c¬n m­a

SÊm còng bít bÊt ngê

Trªn hµng c©y ®øng tuæi.

Kho¶nh kh¾c giao mïa ®­ưîc c¶m nhËn b¾t ®Çu tõ h­ư¬ng æi ph¶ trong giã se chïng ch×nh qua ngâ, c¸i "h×nh nh­ư" cña lßng ngư­êi, vÎ dÒnh dµng cña s«ng, véi v· cña chim,... vµ ®Õn ®©y lµ n¾ng, lµ m­ưa, lµ sÊm, hµng c©y. Chư­a hÕt h¼n c¸i n¾ng cña mïa hÌ nh­ng nh÷ng c¬n m­a ®· kh«ng cßn µo ¹t. Hai ch÷ "bao nhiªu" nghe nh­ư say mª, như­ luyÕn tiÕc. N¾ng l¾m th× mư­a nhiÒu. §ã lµ ®Æc ®iÓm cña mïa hÌ. Nh­ng n¾ng vÉn cßn mµ mư­a th× ®· v¬i dÇn. V¬i dÇn th× kh«ng chØ lµ Ýt mư­a ®i mµ cßn lµ m­a Ýt nư­íc ®i. §©y còng lµ dÊu hiÖu cña sù chuyÓn mïa. Råi ®©y, n¾ng sÏ hanh hao, m­ưa sÏ trë nªn ho¹ ho»n. Khi Êy míi thùc sù lµ thu. T­ưëng chõng chØ lµ nh÷ng c©u th¬ t¶ c¶nh mµ thùc ra lµ kÝn ®¸o béc lé xóc c¶m giao mïa, nh÷ng rung ®éng ngät ngµo cña lßng ng­ưêi trong mèi luyÕn giao thÊm quyÖn víi thiªn nhiªn.

Bµi th¬ khÐp l¹i víi h×nh ¶nh sÊm vµ hµng c©y võa cã tÝnh t¶ thùc võa mang ý nghÜa Èn dô, gîi ra nh÷ng suy t­ th©m trÇm. Cuèi h¹ - ®Çu thu, khi ®· kh«ng cßn nh÷ng c¬n m­ưa xèi x¶ th× sÊm còng bít bÊt ngê vµ d÷ déi. Hµng c©y ®øng tuæi lµ hµng c©y ®· qua bao cuéc chuyÓn mïa? Kh«ng biÕt chÝnh x¸c lµ bao nh­ng ch¾c còng ®ñ ®Ó ®iÒm nhiªn trư­íc nh÷ng biÕn ®éng. Tùa nh­ư con ngư­êi lÞch l·m, tõng tr¶i cã thÓ b×nh t©m, ®¹t ®­ưîc tr¹ng th¸i «n tån tr­íc nh÷ng vang chÊn cña ngo¹i c¶nh.

Víi h×nh ¶nh th¬ tù nhiªn, kh«ng chau chuèt mµ giµu søc gîi c¶m, thÓ th¬ n¨m ch÷ v¾t dßng t¹o ra nh÷ng liªn t­ưëng thó vÞ, nhµ th¬ H÷u ThØnh ®· thÓ hiÖn mét c¸ch ®Æc s¾c nh÷ng xóc c¶m tinh tÕ trư­íc bưíc chuyÓn giao cña mïa. Qua ®ã béc lé mét t×nh c¶m yªu mÕn thiªn nhiªn, mét t©m hån nh¹y c¶m, s©u s¾c.

 

 

NÓI VỚI CON

(Y Ph­ư¬ng)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Nhµ th¬ Y Ph­ư¬ng cã tªn khai sinh lµ Høa VÜnh S­ưíc, sinh n¨m 1948, t¹i quª gèc: x· L¨ng HiÕu, huyÖn Trïng Kh¸nh, tØnh Cao B»ng, hiÖn ë Hµ Néi. ¤ng lµ Héi viªn Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1988).

Y Ph­ư¬ng nhËp ngò n¨m 1968, phôc vô trong qu©n ®éi ®Õn n¨m 1981 chuyÓn vÒ c«ng t¸c t¹i Së V¨n hãa Th«ng tin Cao B»ng. Tèt nghiÖp Tr­ưêng ViÕt v¨n NguyÔn Du.

- "Trong sè c¸c t¸c gi¶ th¬ xuÊt hiÖn tõ sau 1975 ®Õn nay, Y Ph­ư¬ng lµ mét nhµ th¬ cã b¶n s¾c t­ư¬ng ®èi râ, mét giong ®iÖu ®¸ng chó ý trong nÒn th¬ ViÖt Nam nãi chung vµ trong nÒn v¨n häc c¸c d©n téc thiÓu sè ViÖt Nam nãi riªng. Th¬ Y Ph­ư¬ng lµ tiÕng h¸t ngîi ca con ng­ưêi vµ cuéc sèng miÒn nói (TiÕng h¸t th¸ng Giªng), lµ sù thøc tØnh ý thøc vµ tinh thÇn d©n téc (Lêi chóc), lÆ kh¼ng ®Þnh søc sèng m·nh mÏ cña d©n téc m×nh (§µn then). Th¬ Y Phư­¬ng lóc nµo còng to¸t ra t×nh yªu vµ lßng nh©n ¸i. Th¾m thiÕt vµ m¹nh mÏ h¬n c¶ trong th¬ Y Phư­¬ng lµ t×nh yªu quª h­ư¬ng, lµng b¶n. B¶n s¾c d©n téc trong th¬ Y Phư¬ng thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt trong mét lo¹t bµi th¬ viÕt vÒ t×nh quª h­ư¬ng: Tªn lµng, Nãi víi con, Ng­ưêi khai sinh bµi ca, Bµi ca thø 9, S«ng HiÕn ®ang yªu... Yªu quª h­ư¬ng tøc lµ yªu d©n téc m×nh, tù hµo vµ g¾n bã víi d©n téc m×nh, ®ã còng lµ mét c¶m høng lín trong th¬ cña Y Ph­ư¬ng. §iÒu quan träng h¬n lµ tõ t×nh c¶m cña m×nh. Y Phư­¬ng ®· kh¸i qu¸t ®­ưîc sè phËn cña c¶ mét d©n téc. NÐt ®éc ®¸o cña Y Ph­ư¬ng cßn ®­ưîc béc lé râ ë mét sè bµi th¬ viÕt vÒ t×nh yªu. ë ®ã, «ng ®· thÓ hiÖn t©m hån cña mét ngư­êi miÒn nói ch©n thËt, m¹nh mÏ vµ trong s¸ng víi c¸ch t­ư duy sèng ®éng b»ng h×nh ¶nh cña ngư­êi d©n téc. Th¬ Y Phư­¬ng như­ mét bøc tranh thæ cÈm ®an dÖt nh÷ng mµu s¾c kh¸c nhau, phong phó vµ ®a d¹ng, nh­ưng trong ®ã cã mét mµu s¾c chñ ®¹o, ©m ®iÖu chÝnh lµ b¶n s¾c d©n téc rÊt ®Ëm nÐt vµ ®éc ®¸o. NÐt ®éc ®¸o ®ã n»m ë c¶ néi dung vµ h×nh thøc. Víi Y Ph­ư¬ng, th¬ cña d©n téc Tµy nãi riªng vµ th¬ ViÖt Nam nãi chung cã thªm mét giäng ®iÖu míi, mét phong c¸ch míi (Tõ ®iÓn t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam dïng cho nhµ tr­ưêng, S®d).

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Ng­ưêi hoa nói (kÞch b¶n s©n khÊu, 1982); TiÕng h¸t th¸ng giªng (th¬, 1986); Löa hång mét gãc (th¬, in chung, 1987); Lêi chóc (th¬, 1991); §µn then (th¬, 1996).

Nhµ th¬ ®· ®­ưîc nhËn: Gi¶i A, cuéc thi th¬ t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n ®éi, Gi¶i th­ưëng lo¹i A gi¶i thưëng v¨n häc 1987 cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam Gi¶i A, gi¶i th­ưëng (Héi ®ång v¨n häc d©n téc) Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam 1992.

- VÒ hoµn c¶nh ra ®êi bµi th¬ Nãi víi con, nhµ th¬ Y Ph­ư¬ng cho biÕt:

Nh÷ng n¨m cuèi b¶y m­ư¬i ®Çu t¸m m­ư¬i cña thÕ kû hai m­ư¬i, ®êi sèng tinh thÇn vµ vËt chÊt cña nh©n d©n c¶ n­ưíc nãi chung, nh©n d©n c¸c d©n téc thiÓu sè ë miÒn nói nãi riªng, v« cïng khã kh¨n thiÕu thèn. Bëi v× ®Êt nư­íc ta võa ra khái cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ l©u dµi vµ cùc k× gian khæ. HiÖn thùc x· héi Êy ®· t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng con ng­ưêi. §¹i bé phËn nh©n d©n ta vÉn kiªn tr× kh¾c phôc vµ t×m mäi c¸ch ®Ó v­ưît qua ®Ó duy tr× ®êi sèng. Hä vÉn tån t¹i vµ kh«ng ngõng sinh trư­ëng lµ kh«ng ph¶i nhê vµo phÐp mµu cña lùc l­ưîng siªu nhiªn nµo mµ chØ dùa vµo søc m¹nh tinh thÇn cña truyÒn thèng v¨n hãa tõ ngµn ®êi mµ «ng cha ®Ó l¹i.

Cuèi n¨m 1975, t«i còng míi tõ mÆt trËn trë vÒ, sau 8 n¨m ®¸nh giÆc xa nhµ nay trë vÒ lÊy vî sinh con trong bèi c¶nh tóng thiÕu bÇn hµn chung cña toµn x· héi. Nh×n c¸c con cÇm b¸t c¬m ¨n kh«ng thÞt c¸ mµ lßng xãt ®au kh«n t¶. Bëi chóng t«i còng nh­ư nhiÒu gia ®×nh c¸n bé kh¸c chØ sèng b»ng ®ång lư­¬ng qu¸ Ýt ái. Hµng hãa khan hiÕm, gi¸ c¶ leo thang tõng ngµy ®Õn chãng mÆt. Bªn c¹nh c¸i tèt cña nh÷ng ngưêi lµm ¨n l­ư¬ng thiÖn, kh«ng Ýt nh÷ng con ngư­êi bÞ tha hãa biÕn chÊt. Hä bu«n gian b¸n lËn, lîi dông kÏ hë cña nhµ nư­íc mãc nèi lµm ¨n phi ph¸p. ë miÒn Nam, mét bé phËn nhá c«ng chøc d­ưíi thêi ngôy quyÒn Sµi Gßn kh«ng chÞu ®ư­îc ®· t×m mäi c¸ch ®Ó v­ît biªn trèn ra n­ưíc ngoµi.

Tõ hiÖn thùc khã kh¨n ngµy Êy, t«i lµm bµi th¬ nµy ®Ó t©m sù víi chÝnh m×nh, ®éng viªn m×nh, ®ång thêi lµ ®Ó nh¾c nhë con c¸i sau nµy.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Ngîi ca t×nh quª h­ư¬ng, gia ®×nh kh«ng ph¶i lµ mét ®Ò tµi míi. XÐt vÒ mÆt ®Ò tµi, bµi th¬ Nãi víi con cña Y Ph­ư¬ng còng vËy. Tuy nhiªn, bµi th¬ cã mét søc sèng riªng. Søc sèng Êy cã ®­ưîc lµ nhê c¸ch diÔn ®¹t t×nh c¶m ®éc ®¸o mang ®Ëm b¶n s¾c cña ng­êi d©n téc miÒn nói. §óng nh­ư nhËn ®Þnh:

"Th¬ Y Phư­¬ng nh­ư mét bøc tranh thæ cÈm ®an dÖt nh÷ng mµu s¾c kh¸c nhau, phong phó vµ ®a d¹ng, nh­ưng trong ®ã cã mét mµu s¾c chñ ®¹o, mét ©m ®iÖu chÝnh lµ b¶n s¾c d©n téc rÊt ®Ëm nÐt vµ ®éc ®¸o"(1).

Bµi th¬ Nãi víi con thÓ hiÖn t×nh c¶m gia ®×nh ®Çm Êm, yªn vui, t×nh quª hư­¬ng tha thiÕt, s©u nÆng, ngîi ca truyÒn thèng nghÜa t×nh, søc sèng m¹nh mÏ cña ng­ưêi d©n téc miÒn nói b»ng "ng«n ng÷ thæ cÈm" như­ thÕ.

Cã thÓ h×nh dung bè côc bµi th¬ thµnh hai phÇn. T×nh c¶m gia ®×nh, quª hư­¬ng ®Çm Êm, yªn vui ®ưîc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trong m­êi mét c©u th¬ ®Çu. T×nh quª h­ư¬ng tha thiÕt, s©u nÆng, truyÒn thèng nghÜa t×nh, søc sèng m¹nh mÏ cña ng­ưêi d©n téc miÒn nói ®­ưîc t¸c gi¶ thÓ hiÖn trong m­ưêi b¶y c©u th¬ tiÕp sau. Bµi th¬ më ra víi khung c¶nh gia ®×nh Êm cóng, ®Çy ¾p tiÕng nãi tiÕng c­ưêi:

Ch©n ph¶i b­ưíc tíi cha

Ch©n tr¸i b­íc tíi mÑ

Mét b­íc ch¹m tiÕng nãi

Hai b­íc tíi tiÕng c­ưêi

Mét m¸i nhµ cã cha vµ mÑ, con lín lªn trong t×nh th­ư¬ng yªu. H¬n thÕ n÷a, con sinh ra, lín lªn trong t×nh yªu, trong vÎ ®Ñp cña "ng­ưêi ®ång m×nh":

Ng­ưêi ®ång m×nh yªu l¾m con ¬i

§an lê cµi nan hoa

V¸ch nhµ ken c©u h¸t

Rõng cho hoa

Con ®­êng cho nh÷ng tÊm lßng

Cha mÑ m·i nhí vÒ ngµy c­ưíi

Ngµy ®Çu tiªn ®Ñp nhÊt trªn ®êi.

Suy nghÜ, t×nh c¶m, c¶m xóc ®­ưîc diÔn t¶ trùc tiÕp b»ng h×nh ¶nh. T¸c gi¶ ®· vËn dông lèi diÔn ®¹t cña chÝnh ng­ưêi d©n téc miÒn nói ®Ó x©y dùng h×nh ¶nh th¬. B»ng c¸ch diÔn ®¹t như­ vËy, t¸c gi¶ ®· s¸ng t¹o nh÷ng h×nh ¶nh võa cô thÓ, võa mang tÝnh kh¸i qu¸t cao, mµ vÉn giµu chÊt th¬ bay bæng vÒ vÎ ®Ñp trong cuéc sèng cña ngư­êi d©n téc miÒn nói: §an lê cµi nan hoa - V¸ch nhµ ken c©u h¸t - Rõng cho hoa; vµ vÒ truyÒn thèng nghÜa t×nh, g¾n bã, sÎ chia: Con ®­ưêng cho nh÷ng tÊm lßng. Ng­êi cha muèn con m×nh thÊy ®­ưîc vÎ nªn th¬ cña "ng­ưêi ®ång m×nh" ®Ó mµ "yªu". C¸ch diÔn ®¹t ®éc ®¸o Êy cßn ®ư­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng h×nh ¶nh ®Æc s¾c trong nh÷ng c©u th¬ tiÕp theo:

Ng­êi ®ång m×nh th­ư¬ng l¾m con ¬i

Cao ®o nçi buån

Xa nu«i chÝ lín

DÉu lµm sao th× cha vÉn muèn

Sèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnh

Sèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãi

Sèng nh­ư s«ng nh­ư suèi

Lªn th¸c xuèng ghÒnh

Kh«ng lo cùc nhäc

Ng­ưêi ®ång m×nh th« s¬ da thÞt

Ch¼ng mÊy ai nhá bÐ ®©u con

Ng­ưêi ®ång m×nh tù ®ôc ®¸ kª cao quª h­ư¬ng

Cßn quª h­ư¬ng th× lµm phong tôc

Con ¬i tuy th« s¬ da thÞt

Lªn ®­ưêng

Kh«ng bao giê nhá bÐ ®­ưîc

Nghe con.

Tõ nh÷ng c©u béc lé mét c¸ch cô thÓ t×nh c¶m gia ®×nh, nghÜa t×nh quª h­ư¬ng ë phÇn thø nhÊt, sang phÇn thø hai cña bµi th¬, t¸c gi¶ m­ưîn lêi ng­ưêi cha nãi víi con vÒ søc m¹nh truyÒn thèng, lßng thuû chung víi quª h­ư¬ng. LÊy c¸i "cao", "xa" cña trêi ®Êt lµm chiÒu kÝch cña nçi buån vµ chÝ h­ưíng. §ã lµ tÇm vãc cña nói cao, rõng th¼m, cña nh÷ng §am San, Xinh Nh·. Ng­êi cha nãi cho con còng lµ nh¾n nhñ, khuyªn r¨n con m×nh biÕt tr©n träng n¬i m×nh sinh thµnh (Sèng trªn ®¸ kh«ng chª ®¸ gËp ghÒnh - Sèng trong thung kh«ng chª thung nghÌo ®ãi), sèng hån nhiªn, cÇn cï, l¹c quan ®Ó v­ưît qua gian khã (Sèng như s«ng nh­ư suèi - Lªn th¸c xuèng ghÒnh - Kh«ng lo cùc nhäc). Con h·y nhí lÊy nh÷ng ®iÒu Êy, ®Ó mµ "thư­¬ng". Vµ còng lµ ®Ó sèng cho xøng ®¸ng. Bëi v×, "ng­ưêi ®ång m×nh" tuy méc m¹c, th« s¬ nh­ng kh«ng nhá bÐ. ë ®©y, ta l¹i b¾t gÆp lèi nãi ®éc ®¸o cña ngư­êi d©n téc miÒn nói, trong c©u: Ng­ưêi ®ång m×nh tù ®ôc ®¸ kª cao quª h­ư¬ng. Cã thÓ thÊy ë c©u th¬ nµy cã hai líp ý nghÜa: nghÜa thùc vµ nghÜa Èn dô. "§ôc ®¸ kª cao" lµ ho¹t ®éng cã thùc, th­ưêng thÊy ë vïng miÒn nói. Quª h­ư¬ng vèn lµ mét kh¸i niÖm trõu t­ưîng, chØ mét n¬i chèn sinh thµnh cña mét con ng­ưêi nµo ®ã, gia ®×nh nµo ®ã. Nãi "tù ®ôc ®¸ kª cao quª hư­¬ng" lµ muèn kh¸i qu¸t vÒ tinh thÇn tù t«n, ý thøc b¶o tån nguån céi.

LÇn thø nhÊt ng­ưêi cha nãi ®Õn "Ng­ưêi ®ång m×nh th« s¬ da thÞt" ®Ó nãi cho con vÒ søc sèng m¹nh mÏ cña quª hư­¬ng, søc m¹nh truyÒn thèng cña quª h­ư¬ng; lÇn thø hai, ngư­êi cha nh¾c l¹i như­ ®Ó con kh¾c cèt ghi x­ư¬ng r»ng: quª h­ư¬ng m×nh tuy méc m¹c, ch©n chÊt, ng­ưêi ®ång m×nh tuy th« s¬ da thÞt như­ng sèng cao ®Ñp, nªn trªn ®­ưêng ®êi con ph¶i lµm nh÷ng ®iÒu lín lao, con ph¶i sèng cao thư­îng, tù träng ®Ó xøng ®¸ng lµ "ng­ưêi ®ång m×nh". Ng­ưêi cha ®· truyÒn cho con m×nh vÎ ®Ñp, søc m¹nh cña truyÒn thèng quª hư­¬ng.

ThÓ th¬ tù do, víi sè c©u ch÷ kh«ng theo khu«n ®Þnh phï hîp víi m¹ch c¶m xóc tù nhiªn, linh ho¹t cña bµi th¬. NhÞp ®iÖu lóc bay bæng, nhÑ nhµng, lóc khóc triÕt, rµnh rät, lóc m¹nh mÏ, s¾c nhän,... t¹o ra sù céng hư­ëng hµi hoµ víi nh÷ng cung bËc t×nh c¶m kh¸c nhau trong lêi ng­êi cha truyÒn thÊm sang con. Ng«n ng÷ th¬ gi¶n dÞ, trong s¸ng, h×nh ¶nh méc m¹c, c« ®äng mµ vÉn phong phó, sinh ®éng, quyÕn rò.

Y Phư­¬ng thÊu hiÓu vµ bëi vËy lét t¶ ®­ưîc c¸i hån cèt trong b¶n s¾c truyÒn thèng cña ng­ưêi d©n téc miÒn nói. Cha nãi víi con hay chÝnh lµ lêi trao göi thÕ hÖ vËy!

 

 

 

MÂY VÀ SÓNG

(Ta-go)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Ra-bin-dra-nath Ta-go (1861-1941) lµ nhµ v¨n lín, nhµ v¨n ho¸ lçi l¹c cña Ên §é, sinh t¹i Can-cót-ta, lµ con ót trong mét gia ®×nh ®¼ng cÊp quÝ téc Ba-la-m«n. Cha «ng lµ nhµ triÕt häc, nhµ c¶i c¸ch x· héi næi tiÕng. C¶ m­ưêi ba anh chÞ em ruét cña Ta-go ®Òu trë thµnh nh÷ng v¨n sÜ, ho¹ sÜ, nh¹c sÜ vµ nh÷ng nhµ ho¹t ®éng x· héi xuÊt s¾c cña Ên §é. Ta-go sím cã ý thøc vÒ ®Êt nư­íc, vÒ d©n téc. T¸m tuæi, Ta-go ®· næi tiÕng giái v¨n nhÊt vïng B¨ng-gan vµ lµm th¬ hay. M­ưêi ba tuæi, Ta-go ®· cã t¸c phÈm B«ng hoa rõng ®ưîc ®¨ng trªn t¹p chÝ. Ngoµi s¸ng t¸c v¨n häc, Ta-go cßn s¸ng t¸c c¶ nh¹c, ho¹, dÞch s¸ch cæ Ên §é b»ng tiÕng Ph¹n, dÞch M¾c-bÐt cña SÕch-xpia. Ta-go tõng më tr­ưêng häc, ®i diÔn thuyÕt ph¶n ®èi sù x©m l­ưîc cña thùc d©n Anh, tham gia thµnh lËp Héi c¸c nhµ v¨n tiÕn bé Ên §é, tÝch cùc kªu gäi ®Êu tranh chèng ¸ch n« dÞch cña ®Õ quèc vµ tµn dư­ phong kiÕn. Tõ n¨m 1916, Ta-go thùc hiÖn ch­ư¬ng tr×nh du lÞch thÕ giíi víi môc ®Ých: "®i xa ®Ó ®ư­îc t¸i sinh m·i m·i trªn quª h­ư¬ng Ên §é. Ên §é nghÌo khæ ®au th­ư¬ng nhưng t«i yªu Ên §é nhÊt". N¨m 1916 «ng ®i NhËt; n¨m 1917 ®i qua Anh, MÜ; n¨m 1921 ®Õn th¨m Ph¸p, 1924 ®Õn Trung Quèc, 1929 Ta-go ®· ®Õn ViÖt Nam.

- "Trư­íc khi kÕt thóc c©u chuyÖn vÒ Ta-go, t«i muèn nãi ®Õn mét mÆt n÷a còng rÊt ®¸ng chó ý cña t©m hån t¸c gi¶, thÓ hiÖn trong tËp Tr¨ng non - tËp th¬ vÒ trÎ em.

Trªn thÕ giíi, tõ x­ưa ®Õn nay, cã rÊt nhiÒu nhµ th¬ viÕt vÒ ®Ò tµi nµy. §ư­îc ®Æc biÖt nh¾c nhë vµ ca ngîi lµ nhµ th¬ Ph¸p, VÝch-to-Huy-g« víi tËp th¬ NghÖ thuËt lµm «ng, viÕt vµo lóc gÇn t¸m m­¬i tuæi. Nhµ th¬ Ph¸p t×m trong ®øa ch¸u nhá cña m×nh niÒm vui thanh th¶n trong tuæi giµ vµ sung s­ưíng như­ ®­ưîc sèng l¹i nh÷ng ngµy th¬ Êu. Nhµ th¬ Ên §é ®i vµo thÕ giíi trÎ con víi mét t©m tr¹ng hoµn toµn kh¸c biÖt. Th¬ vÒ trÎ con cña Ta-go trong s¸ng, hån nhiªn vµ ch©n thùc. ¤ng tá ra cã ®ñ t­¬i non ®Ó hiÓu ®­ưîc t©m hån k× diÖu cña c¸c em vµ ®Ó m« t¶ thÕ giíi l¹ lïng nµy, Ta-go ®· dïng mét ng«n ng÷ thÝch hîp v« cïng phong phó" (TuyÓn tËp §µo Xu©n QuÝ - NXB v¨n häc, 2002).

2. T¸c phÈm:

Ta-go cã søc s¸ng t¹o thËt phi thư­êng. ¤ng ®· ®Ó l¹i mét gia tµi v¨n ho¸ nghÖ thuËt ®å sé, gåm:

- 52 tËp th¬, trong sè ®ã, ®¸ng chó ý lµ c¸c tËp Th¬ d©ng (1910), Thiªn nga (1914-1916), Ng­êi lµm vưên (1914), Mïa h¸i qu¶ (1915), Th¬ ng¾n (1922), M¬-hua (1928).

- 42 vë kÞch, trong ®ã xuÊt s¾c nhÊt lµ Vua vµ Hoµng hËu (1889), LÔ m¸u (1890), Dßng tù do (1922).

KÞch Ta-go rÊt ®a d¹ng, mét sè vë viÕt theo lèi t­ưîng tr­ưng nh­ư: ¤ng vua (1913); mét sè vë kÕt hîp gi÷a kÞch vµ th¬ tr÷ t×nh nh­ư: Phßng bư­u ®iÖn (1913), ThÇy tu khæ h¹nh (1916).

- 12 bé tiÓu thuyÕt, trong ®ã ®¸ng chó ý cã: §¾m thuyÒn (1906), H¹t bôi trong m¾t (1913), Ng«i nhµ vµ thÕ giíi (1916), G«-ra (1905-1908).

- Kho¶ng mét tr¨m truyÖn ng¾n, rÊt nhiÒu bót kÝ, luËn v¨n, diÔn v¨n, th­ tÝn,... vµ 1.500 bøc ho¹.

Nh÷ng t¸c phÈm cña Ta-go mang ®Õn cho b¹n ®äc nh÷ng c¶m xóc rÊt s©u s¾c, m·nh liÖt mét phÇn còng bëi ®· ®ư­îc tr¶i nghiÖm qua cuéc sèng ®Çy gian nan, tr¾c trë cña chÝnh nhµ th¬.

¤ng lµ nhµ v¨n ch©u ¸ ®Çu tiªn ®­ưîc nhËn gi¶i th­ưëng N«-ben vÒ v¨n häc.

- Bµi th¬ M©y vµ sãng ®­ưîc viÕt b»ng tiÕng Ben-gan, in trong tËp Si-su, xuÊt b¶n n¨m 1909, sau nµy ®­îc chÝnh Ta-go dÞch ra tiÕng Anh, in trong tËp Tr¨ng non, xuÊt b¶n n¨m 1915.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Trong bµi Cuéc ®êi t«i Ta-go viÕt: "Ngay tõ lóc bÐ, t«i ®· rÊt nh¹y c¶m víi vÎ ®Ñp thiªn nhiªn, rÊt thÝch gÇn gòi, th©n mËt víi c©y cèi, chim mu«ng, tr¨ng sao... vµ như­ muèn hoµ nhËp víi khóc nh¹c cña bèn mïa thêi tiÕt". T×nh yªu thiªn nhiªn Êy còng ®ư­îc thÓ hiÖn trong bµi th¬ M©y vµ sãng. Như­ng ë bµi th¬ nµy, chóng ta cßn nhËn ra mét ®iÒu r»ng chÝnh vÎ ®Ñp cña cuéc sèng con ngư­êi, t×nh ngư­êi míi lµ bê bÕn cña t©m hån thi nh©n. Thiªn nhiªn d­ưêng như­ lµ mét h×nh thøc nµo ®ã ®Ó con ng­ưêi bµy tá t×nh yªu th­ư¬ng, ®Ó göi vµo ®ã sù sèng ngư­êi bÊt diÖt, kh«ng cïng. T×nh ng­ưêi Êy kÐo t©m hån phiªu l­ưu vÒ víi cuéc sèng b»ng søc m¹nh nÝu kÐo cña t×nh mÉu tö m¸u thÞt, thiªng liªng.

M©y vµ sãng lµ h×nh ¶nh mang tÝnh tư­îng tr­ưng cao. §ã lµ kh«ng gian m©y (kh«ng ph¶i m©y gäi con mµ lµ trªn m©y cã ng­ưêi gäi con); kh«ng gian sãng (kh«ng ph¶i sãng gäi con mµ lµ trong sãng cã ng­ưêi gäi con). Kh«ng gian m©y - sãng lµ thiªn nhiªn hay cßn lµ chèn diÖu vîi, siªu nhiªn? §ã lµ con (Con sÏ lµ m©y..., Con lµ sãng...) trong trß ch¬i mÉu tö yªu thư­¬ng. Hay cßn lµ kh¸t väng hoµ hîp gi÷a c¸i kh«ng cïng víi t×nh ®êi gÇn gôi, lµ sù ph¸t hiÖn vÎ ®Ñp cña c¸i kh«ng cïng trong t×nh mÉu tö?

Bµi th¬ cã bè côc hai phÇn. VÒ mÆt h×nh thøc, hai phÇn cña bµi th¬ t­ư¬ng ®èi song trïng. VÒ néi dung, phÇn ®Çu lµ c©u chuyÖn gi÷a con víi nh÷ng ng­ưêi sèng trªn m©y vµ trß ch¬i con - mÑ / m©y - tr¨ng; phÇn hai lµ c©u chuyÖn gi÷a con víi nh÷ng ng­ưêi sèng trong sãng vµ trß ch¬i con - mÑ / sãng - bê. TÊt c¶ ®ư­îc thÓ hiÖn trong lêi ®éc tho¹i cña con - thùc thÓ cña chñ thÓ tr÷ t×nh. MÆc dï h×nh thøc tæ chøc c©u th¬, khæ th¬, ý th¬ tư­¬ng ®èi song trïng nhau nh­ng Èn s©u d­ưíi nh÷ng h×nh ¶nh cña tõng phÇn lµ m¹ch c¶m xóc ph¸t triÓn, lêi mêi gäi sau quyÕn rò h¬n lêi mêi gäi trư­íc, høng thó sau cao h¬n høng thó tr­ưíc, t×nh mÉu tö trong c©u chuyÖn sau còng dµo d¹t h¬n, mªnh mang h¬n... Lêi mêi gäi tõ m©y (Chóng t«i ch¬i tõ khi thøc dËy cho ®Õn lóc chiÒu tµ - Chóng t«i ch¬i víi vÇng tr¨ng b¹c) kh«ng hÊp dÉn b»ng lêi mêi gäi tõ sãng (Chóng t«i ca h¸t tõ b×nh minh ®Õn tèi,- Chóng t«i ngao du n¬i nµy n¬i nä mµ kh«ng biÕt m×nh ®Õn tõ n¬i nao), trong khi ®Ó ®Õn ®­ưîc chèn m©y khã kh¨n h¬n (H·y ®Õn n¬i tËn cïng Tr¸i §Êt) trong khi ®Ó ®Õn ®­ưîc chèn sãng phiªu du h¬n, quyÕn rò h¬n mµ l¹i dÔ dµng h¬n (H·y ®Õn bªn r×a bê biÓn). Thªm n÷a, lÝ do ®Ó tõ chèi lêi mêi gäi tõ m©y bøc thiÕt h¬n (mÑ t«i ®ang ®îi ë nhµ), lêi mêi gäi tõ sãng høng thó h¬n mµ lÝ do chèi tõ l¹i Ýt bøc thiÕt h¬n (Buæi chiÒu, mÑ lu«n muèn t«i ë nhµ); thÕ mµ ë lÇn sau, khi sãng quyÕn rò, con vÉn chèi tõ ®Ó ®­îc gÇn mÑ. V× thÕ nªn cung bËc t×nh c¶m ®­îc ®Èy lªn tõ "m¸i nhµ ta sÏ lµ bÇu trêi xanh th¼m" cho ®Õn "Con sÏ l¨n, l¨n, l¨n m·i, cïng tiÕng c­ưêi vì tan vµo lßng mÑ - Vµ kh«ng ai trªn thÕ gian nµy biÕt chèn nµo lµ n¬i ë cña mÑ con ta".

Trong ®èi tho¹i cña con víi m©y vµ con víi sãng ®Òu thÊy cã c©u "Con hái:...". Kh«ng yªu mÕn thiªn nhiªn, kh«ng ­ưíc muèn ®ư­îc gÇn víi cuéc sèng tù do, phãng kho¸ng cña thiªn nhiªn th× ch¾c h¼n ®· kh«ng cã nh÷ng lêi hái tha thiÕt như­ thÕ. Nh­ng lßng ®am mª thiªn nhiªn Êy chØ cµng t« ®Ëm thªm cho t×nh mÉu tö trong mçi trß ch¬i t­ưëng t­ưîng cña con. Con diÔn ®¹t nh÷ng ph¸t hiÖn d­ưêng như­ rÊt míi mÎ cña m×nh b»ng chÝnh "ng«n ng÷ cña tù nhiªn":

Con lµ m©y vµ mÑ sÏ lµ tr¨ng.

Con sÏ lÊy ®«i tay choµng lªn ng­ưêi mÑ,

vµ m¸i nhµ ta sÏ lµ bÇu trêi xanh th¼m.

hay:

Con lµ sãng vµ mÑ sÏ lµ bÕn bê k× l¹,

Con sÏ l¨n, l¨n, l¨n m·i, cïng tiÕng c­ưêi vì tan vµo lßng mÑ.

Vµ kh«ng ai trªn thÕ gian nµy biÕt chèn nµo lµ n¬i ë cña mÑ con ta.

VËy lµ con cã thÓ tËn h­ưëng niÒm mª say vò trô kho¸ng ®¹t, bao la, k× thó ë trong chÝnh t×nh mÉu tö quÊn quýt, th©n th­ư¬ng. Vµ nÕu nh­ư nh÷ng ng­ưêi sèng trªn m©y mª m¶i ch¼ng biÕt ®©u lµ lóc dõng, nh÷ng ng­ưêi sèng trong sãng phiªu diªu kh«ng biÕt n¬i nao lµ bÕn bê th× con, trong niÒm h©n hoan cña trß ch¬i t­ưëng t­ưîng vÉn cã m¸i nhµ xanh th¼m ®Ó chë che, vÉn cã bÕn bê k× l¹ ®Ó neo ®Ëu, cã lßng mÑ lµ chèn vÜnh h»ng. Trß ch¬i t­ưëng t­ưîng kia còng mang ®Ëm mµu s¾c t­ưîng tr­ưng, hay chÝnh lµ t­ưîng trưng cña t­ưîng tr­ưng! Cã lÏ nh÷ng k× thó cña t×nh ng­ưêi míi lµ v« cïng, v« tËn. Trong hư­ng phÊn tét cïng cña trß ch¬i t­ëng t­îng Êy "mÑ con ta" tíi ®­îc chèn siªu nhiªn, ®¹t ®­îc c¸i h»ng tån kh«ng h×nh hµi: Vµ kh«ng ai trªn thÕ gian nµy biÕt chèn nµo lµ n¬i cña mÑ con ta. Còng như­ kh«ng ai biÕt ®­ưîc lßng mÑ réng như­êng nµo, vµ con ®· tan vµo lßng mÑ. Lßng mÑ, t×nh mÑ v« ®é mªnh m«ng. §ã lµ n¬i trë vÒ sau cuèi, an nhiªn.

C¸i hay cña bµi th¬ M©y vµ sãng lµ c¸i hay cña "trß ch¬i t­ưëng t­ưîng", c¸i hay cña søc gîi nh÷ng suy ngÉm chiÒu s©u, c¸i hay cña nh÷ng kh¶ n¨ng ý nghÜa tõ nh÷ng c©u chuyÖn trÎ th¬ hån nhiªn, trong suèt. Lèi kÕt cÊu song trïng, hÖ thèng h×nh ¶nh t­ưîng trư­ng trong m¹ch ch¶y liªn tôc cña nh÷ng dßng "th¬ v¨n xu«i" cø ¸nh lªn theo khóc nh¹c miªn viÔn cña M©y vµ Sãng - s¶n phÈm tư­ëng t­ưîng ®Æc s¾c cña Ta-go.

 

BẾN QUÊ

(NguyÔn Minh Ch©u)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u (1930-1989) sinh t¹i quª gèc: lµng Th«i, x· Quúnh H¶i, huyÖn Quúnh Lư­u, tØnh NghÖ An. ¤ng lµ Héi viªn Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1972).

Vµo c¸c n¨m 1944-1945, NguyÔn Minh Ch©u häc Tr­ưêng Kü nghÖ HuÕ. N¨m 1945 «ng tèt nghiÖp Thµnh Chung. Th¸ng 1 n¨m 1950 «ng häc chuyªn khoa Tr­ưêng Huúnh Thóc Kh¸ng (Hµ TÜnh) vµ sau ®ã gia nhËp qu©n ®éi theo häc Tr­ưêng Sü quan TrÇn Quèc TuÊn. Tõ n¨m 1952 ®Õn 1956 «ng c«ng t¸c t¹i Ban tham m­u tiÓu ®oµn 722, 706 thuéc sư­ ®oµn 320. N¨m 1961 «ng theo häc Tr­ưêng V¨n hãa L¹ng S¬n. N¨m 1962 vÒ c«ng t¸c t¹i phßng, sau chuyÓn sang t¹p chÝ V¨n nghÖ qu©n ®éi.

- "Ho¹t ®éng v¨n häc cña NguyÔn Minh Ch©u kh¸ phong phó vµ cã nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng tr©n träng. ChØ riªng vÒ lÜnh vùc s¸ng t¸c, nhiÒu t¸c phÈm cña «ng ®· trë thµnh ®Ò tµi t×m hiÓu cña hµng tr¨m bµi b¸o, bµi nghiªn cøu vµ nh÷ng chuyªn luËn khoa häc trong vµ ngoµi n­ưíc. §äc l¹i nh÷ng trang viÕt cña «ng, ®äc l¹i nh÷ng bµi viÕt vÒ «ng, cã thÓ thÊy r»ng: vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Minh Ch©u cßn tiÒm Èn nhiÒu vÊn ®Ò, nhiÒu gîi ý cã kh¶ n¨ng høa hÑn cho viÖc tiÕp tôc t×m hiÓu, nghiªn cøu ë nh÷ng b×nh diÖn vµ phư­¬ng ph¸p tiÕp cËn míi"(1).

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n cña NguyÔn Minh Ch©u gåm nhiÒu thÓ lo¹i: Cöa s«ng (tiÓu thuyÕt, NXB V¨n häc, 1967); Nh÷ng vïng trêi kh¸c nhau (tËp truyÖn ng¾n, NXB V¨n häc, 1970); DÊu ch©n ng­ưêi lÝnh (tiÓu thuyÕt, NXB Thanh niªn, 1972); Tõ gi· tuæi th¬ (tiÓu thuyÕt viÕt cho thiÕu nhi, NXB Kim §ång, 1974); MiÒn ch¸y (tiÓu thuyÕt, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, 1977); Löa tõ nh÷ng ng«i nhµ (tiÓu thuyÕt, NXB V¨n häc, 1977); Nh÷ng ngµy l­ưu l¹c (tiÓu thuyÕt viÕt cho thiÕu nhi, NXB Kim §ång, 1981); Nh÷ng nưg­êi ®i tõ trong rõng ra (tiÓu thuyÕt, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, 1982); Ng­ưêi ®µn bµ trªn chuyÕn tµu tèc hµnh (tËp truyÖn ng¾n, NXB T¸c phÈm míi, 1983); §¶o ®¸ k× l¹ (viÕt cho thiÕu nhi, NXB Kim §ång, 1985); M¶nh ®Êt t×nh yªu (tiÓu thuyÕt, NXB T¸c phÈm míi, 1987); ChiÕc thuyÒn ngoµi xa (tËp truyÖn ng¾n, NXB T¸c phÈm míi, 1987); Cá lau (tËp truyÖn võa, NXB V¨n häc, 1989); Trang giÊy tr­ưíc ®Ìn (tiÓu luËn phª b×nh, NXB Khoa häc x· héi 1994); vµ nhiÒu bót ký, truyÖn ng¾n kh¸c ®¨ng trªn c¸c b¸o.

Víi nh÷ng cèng hiÕn xuÊt s¾c cña m×nh trong ho¹t ®éng v¨n häc nghÖ thuËt, nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u ®· ®ư­îc nhËn: Gi¶i th­ưëng Bé Quèc phßng (n¨m 1984-1989); Gi¶i thư­ëng Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1988-1989); Gi¶i thư­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 2000).

- TruyÖn ng¾n BÕn quª in trong tËp truyÖn cïng tªn cña NguyÔn Minh Ch©u, xuÊt b¶n n¨m 1985. Trong truyÖn ng¾n nµy, ngßi bót cña nhµ v¨n h­íng vµo ®êi sèng thÕ sù nh©n sinh th­ưêng ngµy, víi nh÷ng chi tiÕt sinh ho¹t ®êi thư­êng ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng chiÒu s©u cña cuéc sèng víi bao qui luËt vµ nghÞch lÝ, vưît ra khái c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ tr­ưíc ®©y cña c¶ x· héi vµ cña chÝnh t¸c gi¶.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Ên t­ưîng khi ®äc BÕn quª cña NguyÔn Minh Ch©u lµ Ên t­ưîng vÒ mét c¸i g× ®ã nh­ lµ ®øng tr­ưíc "mÊy b«ng hoa cuèi cïng cßn sãt l¹i trë nªn ®Ëm s¾c h¬n", thÉm mµu h¬n, mét mµu tÝm thÉm như­ bãng tèi". Cã c¸i g× xãt xa ph«i pha ®i trong bãng tèi, tha thiÕt h¬n trong c¸i mµu ®Ëm sãt l¹i kia. Nã tù lµ m×nh mét lÇn cuèi, thøc nhËn vÒ ch¶y tr«i vµ kÕt ®äng mét lÇn cuèi trư­íc khi hoµ vµo c¸i mong manh vÜnh cöu. Gièng như­ h×nh ¶nh NhÜ khi kÕt truyÖn: "mÆt mòi NhÜ ®á rùng mét c¸ch kh¸c th­ưêng, hai m¾t long lanh chøa mét nçi mª say ®Çy ®au khæ, c¶ mư­êi ®Çu ngãn tay NhÜ ®ang bÊu chÆt vµo c¸i bËu cöa sæ, nh÷ng ngãn tay võa bÊu chÆt võa run lÈy bÈy".

Cã kh¸c th­ưêng kh«ng c¸i ham muèn cuèi cïng cña mét ®êi ng­êi chØ lµ nhê con sang bÕn s«ng ngay bªn nhµ m×nh như­ thÕ nµy (?):

"NhÜ tËp trung hÕt søc cßn l¹i ®Ó nãi ra c¸i ®iÒu ham muèn cuèi cïng cña ®êi m×nh:

- B©y giê con sang bªn kia hé bè...

- §Ó lµm g× ¹?

- Ch¼ng ®Ó lµm g× c¶. - NhÜ cã vÎ ngư­îng nghÞu v× c¸i ®iÒu m×nh s¾p nãi ra qu¸ ­ k× quÆc - Con h·y qua ®ß ®Æt ch©n lªn bê bªn kia, ®i ch¬i loanh quanh råi ngåi xuèng nghØ ch©n ë ®©u ®ã mét l¸t, råi vÒ".

Cã nh÷ng sù thùc vÉn tån t¹i như­ nghÞch lÝ. T×nh huèng tù sù cña BÕn quª, tr­ưíc hÕt, ®éc ®¸o ë ®iÓm nµy. Mét con ng­ưêi "®· tõng ®i tíi kh«ng sãt mét xã xØnh nµo trªn tr¸i ®Êt" khi l©m bÖnh nÆng kh«ng thÓ ®i ®­ưîc n÷a míi chît nhËn ra "mét ch©n trêi gÇn gòi, mµ l¹i xa l¾c v× ch­a hÒ bao giê ®i ®Õn - c¸i bê bªn kia s«ng Hång ngay tr­ưíc cöa nhµ m×nh". Khi cã thÓ tíi ®­ưîc BÕn quª mét c¸ch dÔ dµng th× kh«ng nghÜ tíi, kh«ng tíi; khi kh«ng thÓ tíi ®­ưîc th× l¹i "say mª", "ham muèn" - ®ã lµ nghÞch lÝ. NgÞch lÝ Êy nãi lªn mét sù thËt lµ: cã khi, c¸i ngư­êi ta m¬ ­ưíc, kh¸t khao, c¸i ng­ưêi ta kh«ng thÓ cã kh«ng ph¶i ®iÒu g× to t¸t, lín lao mµ l¹i lµ nh÷ng ®iÒu hÕt søc nhá bÐ, th­ưêng t×nh. Ng­ưêi ta v­ư¬n tíi chÝnh nh÷ng gi¸ trÞ b×nh dÞ. M¶nh ®Êt m¬ ­ưíc ë ngay bÕn s«ng quª ®©y th«i. Cèt truyÖn cña BÕn quª thuéc lo¹i "cèt truyÖn t©m lÝ". T×nh huèng mµ ta gäi lµ nghÞch lÝ trªn ®©y chØ lµ nghÞch lÝ trong sù tù ý thøc cao ®é cña nh©n vËt. NÕu kh«ng nhËn thøc mét c¸ch s©u s¾c vÒ ý nghÜa ®Ých thùc cña nh÷ng c¸i gÇn gòi, b×nh dÞ, nÕu ®· kh«ng tõng ®Æt ch©n tíi mäi xã xØnh cña tr¸i ®Êt như­ NhÜ th× viÖc ch­ưa tõng ®Æt ch©n ®Õn c¸i bÕn s«ng c¹nh nhµ, viÖc kh«ng thÓ tíi ®­ưîc m¶nh ®Êt m¬ ­ưíc qu¸ ®çi gÇn gôi kia sÏ kh«ng kh¸c th­ưêng, kh«ng nghÞch lÝ, sÏ l¹i tr«i tuét ®i như­ lÏ th­ưêng vÉn thÕ. T×nh huèng ©ý lµ t×nh huèng ®Ó nh©n vËt béc lé c¸i thÕ giíi bªn trong, ®Ó "ph©n tÝch" niÒm "mª say ®Çy ®au khæ" cña con ngư­êi ®ang tiÕn dÇn tíi h¹n mót cuèi cïng cña sù sèng, ®Ó thÊy ®­ưîc c¸i gi¶n dÞ nh­ưng bÒn v÷ng cña ch©n lÝ nh©n sinh.

NghÜa lµ søc nÆng cña toµn bé thiªn truyÖn dån c¶ vµo sù thÓ hiÖn thÕ giíi néi t©m cña NhÜ. Cã thÓ thÊy m¹ch t©m tr¹ng cña NhÜ diÔn ra theo hai chÆng: tr­ưíc vµ sau khi NhÜ nhê anh con trai sang s«ng.

T¸c gi¶ kh«ng cho chóng ta biÕt r»ng tr­ưíc khi l©m bÖnh NhÜ lµm nghÒ g×, ®Þa vÞ x· héi ra sao như­ng b»ng vµo chi tiÕt NhÜ ®­ưîc ®i kh¾p n¬i trªn thÕ giíi, cã thÓ ®o¸n ®Þnh ®­ưîc anh lµ mét ng­ưêi cã vÞ trÝ quan träng. Nh­ưng chÝnh c¸i thêi gian NhÜ èm liÖt gi­ưêng míi lµ qu·ng thêi gian quan träng, cã ý nghÜa lín h¬n c¶ so víi c¶ mét ®êi b«n ba. Khi ®ã, anh ®­ưîc gÇn gòi víi vî con, vµ nhê vËy lÇn ®Çu tiªn NhÜ thÊy ®ư­îc tÊm ¸o v¸ cña ng­ưêi vî c¶ ®êi chÞu th­ư¬ng chÞu khã hi sinh v× chång. T×nh c¶nh èm ®au ®· kÐo anh vÒ víi nh÷ng g× thư­êng t×nh nhÊt cña cuéc sèng. Anh c¶m nhËn ®­ưîc c¸i nhÉn nhôc ®Ñp ®Ï cña vî m×nh qua "tiÕng bư­íc ch©n rãn rÐn quen thuéc suèt c¶ mét ®êi ng­ưêi ®µn bµ trªn nh÷ng bËc thang mßn lâm". NiÒm khao kh¸t ®ư­îc kh¸m ph¸ vÎ ®Ñp cña bê b·i bªn kia s«ng chØ cã thÓ ®ư­îc nhen lªn, day døt, m·nh liÖt khi NhÜ sèng trong cuéc sèng ®êi thư­êng. Cuéc sèng Êy ®em l¹i cho anh mét c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ míi, ch©n thùc, dung dÞ h¬n, ®ång thêi th«i thóc anh thùc hiÖn ­ưíc väng cuèi cïng cña cuéc ®êi, c¸i mong muèn vèn dÔ dµng víi ngư­êi kh¸c, víi chÝnh anh khi cßn khoÎ m¹nh th× giê ®©y trë thµnh th¸ch thøc ghª gím, thËm chÝ lµ kh«ng thÓ.

Anh con trai kh«ng thÓ hiÓu ®­ưîc ®»ng sau c¸i mong muèn "k× quÆc" cña ngư­êi cha s¾p tõ gi· câi ®êi lµ c¶ mét c©u chuyÖn mang ý nghÜa triÕt lÝ cuéc ®êi. Gièng như­ NhÜ ®· tõng chư­a bao giê nghÜ tíi m¶nh ®Êt bÕn quª s«ng Hång kÒ c¹nh nhµ m×nh. ChÝnh NhÜ còng tù nhËn thÊy "cµng lín th»ng con anh cµng cã nhiÒu nÐt gièng anh". D­ưêng như­ trong NhÜ ®ang diÔn ra mét cuéc ®èi chÊt: cha / con - hiÖn t¹i / qu¸ khø. Con trai anh ®ang sèng nh÷ng th¸ng ngµy như­ anh ®· tõng sèng, ham mª nh÷ng ®iÒu như­ anh tõng ham mª vµ kh«ng nhËn ra ®­ưîc gi¸ trÞ cña c¸i b×nh dÞ, nhá bÐ nh­ưng ®Ých thùc như­ anh ®· tõng kh«ng nhËn ra.

NguyÔn Minh Ch©u ®· x©y dùng nhiÒu chi tiÕt, h×nh ¶nh mang ý nghÜa biÓu tư­îng. ë phÇn ®Çu truyÖn lµ h×nh ¶nh nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng cßn sãt l¹i, lµ mµu vµng thau xen lÉn mµu xanh non cña b·i båi bªn kia s«ng Hång, lµ "nh÷ng t¶ng ®Êt ®æ oµ vµo giÊc ngñ", Khi ®øa con trai ra ®i ®Ó thùc hiÖn hµnh tr×nh tíi bÕn quª, song hµnh, NhÜ còng thùc hiÖn mét hµnh tr×nh nhäc nh»n, "®au nhøc". Chµng trai trÎ, ng­ưêi cã thÓ thùc hiÖn chuyÕn sang s«ng mét c¸ch dÔ dµng th× ®ang "chïng ch×nh" bëi nh÷ng thÕ cuéc t­ưíng sÜ vµ kh«ng thÊy ®­ưîc ý nghÜa cña hµnh tr×nh. Ng­ưêi kh«ng cßn thêi gian n÷a th× tù m×nh chØ thùc hiÖn ®­ưîc mét nöa cña hµnh tr×nh dµi mét mÐt tõ nÖm n»m tíi cöa sæ! Nh÷ng kho¶ng kh«ng gian trong mèi liªn hÖ thêi gian như­ lµ biÓu t­ưîng cña nghÞch lÝ bõng ngé, ë nh÷ng chÆng kh¸c nhau cña sù th¸m hiÓm cuéc ®êi:

"Võa nghe TuÊn nÖn lép bép ®«i dÐp sa b« xuèng thang, NhÜ ®· thu hÕt tµn lùc lÕt dÇn trªn chiÕc ph¶n gç. NhÊc m×nh ra ®­ưîc bªn ngoµi chiÕc nÖm n»m, anh t­ưëng m×nh võa bay ®­ưîc mét nöa vßng tr¸i ®Êt - trong mét chuyÕn ®i c«ng t¸c ë mét nư­íc bªn MÜ La-tinh hai n¨m tr­ưíc ®©y. Anh mÖt lö. Vµ ®au nhøc. Ngåi l¹i nghØ mét chÆng vµ chØ muèn cã ai ®ì cho ®Ó n»m xuèng...

Lò trÎ tiÕp søc cho anh, gióp anh ®i nèt "nöa vßng tr¸i ®Êt" cßn l¹i:

"C¶ bän trÎ xóm vµo, vµ rÊt n­ư¬ng nhÑ, gióp anh ®i nèt nöa vßng tr¸i ®Êt - tõ mÐp tÊm nÖm n»m ra mÐp tÊm ph¶n, kho¶ng c¸ch ­ưíc chõng n¨m chôc ph©n".

§ã lµ ©n huÖ mµ cuéc ®êi dung dÞ, hån nhiªn ®em l¹i cho NhÜ. Anh h­ưíng tíi kho¶ng kh«ng gian m¬ ­ưíc bªn ngoµi c¸nh cöa sæ nhê nh÷ng bµn tay "chua lßm mïi d­a". L¹i lµ sù cøu c¸nh cña c¸i b×nh dÞ. "Ngay lóc Êy", b¾t ®Çu tõ lóc NhÜ ®­ưîc ngåi s¸t ngay sau khu«n cöa sæ, khi h×nh ¶nh cña "c¸i miÒn ®Êt m¬ ­ưíc" hiÖn ra ngay trư­íc m¾t anh, trong con ng­ưêi chÊt chøa nghÞch lÝ Êy diÔn ra dßng suy t­ưëng s©u s¾c. Víi ngßi bót s¾c s¶o, NguyÔn Minh Ch©u ®· kh¾c ho¹ thµnh c«ng t©m tr¹ng cña nh©n vËt nµy.

H×nh ¶nh con ®ß ngang víi c¸nh buåm n©u b¹c tr¾ng hiÖn ra qua c¸i nh×n cña con ng­ưêi ®ang khao kh¸t bÕn bê còng mang ý nghÜa biÓu t­ưîng. §ã lµ "nhÞp cÇu" nèi tíi bÕn quª m¬ ­ưíc:... "c¸i vËt mµ NhÜ nh×n thÊy tr­ưíc tiªn khi ®­ưîc ngåi s¸t ngay sau khu«n cöa sæ lµ mét c¸nh buåm võa b¾t giã c¨ng phång lªn. Con ®ß ngang mçi ngµy chØ qua l¹i mét chuyÕn gi÷a hai bªn bê ë khóc s«ng Hång nµy võa mêi b¾t ®Çu chèng sµo ra khái ch©n b·i båi bªn kia, c¸nh buåm n©u b¹c tr¾ng vÉn cßn che lÊp gÇn hÕt c¸i miÒn ®Êt m¬ ­ưíc".

BiÕt ®©u NhÜ kh«ng cßn ®ñ søc ®Ó chê chuyÕn ®ß cña ngµy h«m sau th× sao! Ng­ưêi con trai mang theo "sø mÖnh" thùc hiÖn niÒm m¬ ­ưíc cuèi cïng cña anh "®ang sµ vµo mét ®¸m ng­ưêi ch¬i ph¸ cê thÕ trªn hÌ phè. Suèt ®êi NhÜ còng ®· tõng ch¬i ph¸ cê thÕ trªn nhiÒu hÌ phè, thËt lµ kh«ng døt ra ®­ưîc". Nã cã thÓ bÞ nhì chuyÕn ®ß sang s«ng. C¶ ®êi NhÜ ®· nhì chuyÕn ®ß Êy. Trong sù lo l¾ng, kh¾c kho¶i vèn thưêng trùc cña mét ng­ưêi ®ang sèng nh÷ng giê phót cuèi cïng, NhÜ ®· ngÉm ra: "con ng­ưêi ta trªn ®ưêng ®êi thËt khã tr¸nh ®­ưîc nh÷ng c¸i ®iÒu vßng vÌo hoÆc chïng ch×nh, v¶ l¹i nã ®· thÊy cã c¸i g× hÊp dÉn ë bªn kia s«ng ®©u? Ho¹ ch¨ng chØ cã anh ®· tõng tr¶i, ®· tõng in gãt ch©n kh¾p mäi ch©n trêi xa l¹ míi nh×n thÊy hÕt sù giµu cã lÉn mäi vÎ ®Ñp cña mét c¸i b·i båi s«ng Hång ngay bê bªn kia, c¶ trong nh÷ng nÐt tiªu s¬, vµ c¸i ®iÒu riªng anh kh¸m ph¸ thÊy gièng như­ mét niÒm mª say pha lÉn víi nçi ©n hËn ®au ®ín, lêi lÏ kh«ng bao giê gi¶i thÝch hÕt". Ng­ưêi ta khã cã thÓ lµm l¹i ®ư­îc nh÷ng g× thuéc vÒ qu¸ khø, kh«ng thÓ ®i l¹i nh÷ng chuyÕn ®ß ®· nhì. C¸i bÕn quª rÊt gÇn, vµ kh«ng khã kh¨n g× ®Ó ®Õn ®ã, nh­ng nÕu cø m¾c vµo c¸i mí "chïng ch×nh" thÕ cuéc rÊt cã thÓ ta sÏ kh«ng bao giê ®Õn ®­ưîc.

Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ t¸c gi¶ ®Ó cho h×nh ¶nh Liªn - vî NhÜ xuÊt hiÖn trong dßng suy nghÜ cña nh©n vËt nµy:... "còng như­ c¸nh b·i båi ®ang n»m ph¬i m×nh bªn kia, t©m hån Liªn vÉn gi÷ nguyªn vÑn nh÷ng nÐt tÇn t¶o vµ chÞu ®ùng hi sinh tõ bao ®êi x­a, vµ còng chÝnh nhê cã ®iÒu ®ã mµ sau nh÷ng ngµy th¸ng b«n tÈu, t×m kiÕm... NhÜ ®· t×m thÊy ®ư­îc n¬i n­ư¬ng tùa lµ gia ®×nh trong nh÷ng ngµy nµy".

Liªn như­ lµ hiÖn th©n cña c¸i bÕn quª mµ NhÜ ®· tõng kh«ng nhËn ra. NhÜ nh×n thÊy tÊm ¸o v¸ cña vî khi anh ®· nhËn thøc ®­ưîc gi¸ trÞ cña c¸i gÇn gòi, b×nh dÞ. Sù tÇn t¶o, chÞu ®ùng hi sinh ë Liªn còng lµ vÎ ®Ñp cña ng­ưêi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung. Kh«ng ph¶i khi NhÜ nhËn ra nh÷ng c¸i ®ã míi cã, nã lµ vÎ ®Ñp bÒn v÷ng mu«n ®êi nh­ng chØ khi NhÜ ý thøc mét c¸ch s©u s¾c vÒ "bÕn quª" th× anh míi ph¸t hiÖn ra nã, c¶m nhËn ®ư­îc nã. Gièng như­ h×nh ¶nh "tõng m¶nh v¸ trªn l¸ buåm c¸nh d¬i in bËt trªn mét vïng nưíc ®á" chØ cã thÓ râ rµng ®Õn thÕ khi con ®ß ngang nèi liÒn víi bÕn quª l¹i gÇn bê bªn nµy, l¹i gÇn anh, ®Ó NhÜ cã ®ư­îc c¶m gi¸c "chÝnh m×nh trong tÊm ¸o mµu xanh trøng s¸o vµ chiÕc mò nan réng vµnh, nh­ư mét nhµ th¸m hiÓm ®ang chËm r·i ®Æt tõng b­ưíc ch©n lªn c¸i mÆt ®Êt dÊp dÝnh phï sa".

TruyÖn khÐp l¹i b»ng h×nh ¶nh "chuyÕn ®ß ngang mçi ngµy mét chuyÕn... võa ch¹m vµo c¸i bê ®Êt lë dèc ®øng phÝa bªn nµy". Bªn nµy lµ thÞ thµnh, bªn kia lµ bÕn quª. Bªn nµy ch«ng chªnh xãi lë, bªn kia v÷ng vµng båi ®¾p. Sù t­¬ng ph¶n nµy như­ mét lêi c¶nh tØnh vÒ nhËn thøc, ý thøc gi÷ g×n nh÷ng gi¸ trÞ b×nh dÞ, vÎ ®Ñp cña c¸i th©n t×nh, gÇn gòi, ®Ó ng­ưêi ta kh«ng ph¶i th¶ng thèt bëi "nh÷ng t¶ng ®Êt ®æ oµ vµo giÊc ngñ".

Gièng hoa b»ng l¨ng nhît nh¹t tõ khi míi në bçng ch¸y thÉm lªn nh÷ng b«ng cuèi cïng nh­ x¸c nhËn xãt xa tr­íc c¸i mong manh ch¶y tr«i cña t¹o ho¸. NhÜ muèn con trai m×nh kh«ng lÆp l¹i con ®­ưêng tíi nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc nh­ anh ®· tr¶i qua. Day døt, tr¨n trë nh­ thÕ ©u còng cßn l¹i ®­ưîc g× ®ã khi n»m xuèng ®Ó nh÷ng t¶ng ®Êt ®æ Ëp xuèng chèn kh«ng cïng.

 

 

NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI

(Lª Minh Khuª)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

N÷ nhµ v¨n Lª Minh Khuª sinh n¨m 1949 tai x· An H¶i, huyÖn TÜnh Gia, tØnh Thanh Hãa; Héi viªn Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1980), hiÖn ë Hµ Néi.

Tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc, Lª Minh Khuª tham gia ®éi thµnh niªn xung phong chèng MÜ cøu nưíc. Nh÷ng n¨m th¸ng vÊt v¶ gian nan mµ hµo hïng ë ngoµi tuyÕn löa ®· t¹o c¶m høng cho nh÷ng s¸ng t¸c cña chÞ sau nµy. N¨m 1969 chÞ lµ phãng viªn b¸o TiÒn phong. N¨m 1973-1977 phãng viªn §µi ph¸t thanh Gi¶i phãng vµ sau ®ã lµ §µi TruyÒn h×nh ViÖt Nam. Tõ 1978 ®Õn nay, nhµ v¨n Lª Minh Khuª lµ biªn tËp viªn v¨n häc Nhµ xuÊt b¶n Héi Nhµ v¨n.

Lµ nhµ v¨n së tr­ưêng vÒ truyÖn ng¾n, tõ sau n¨m 1975, s¸ng t¸c cña Lª Minh Khuª ®· b¸m s¸t nh÷ng biÕn chuyÓn cña ®êi sèng, ®Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò bøc xóc cña x· héi thêi ®æi míi. Ngßi bót miªu t¶ t©m lÝ cña Lª Minh Khuª kh¸ s¾c s¶o, nhÊt lµ khi miªu t¶ t©m lÝ phô n÷.

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Cao ®iÓm mïa h¹ (1978); §oµn kÕt (1980); ThiÕu n÷ mÆc ¸o dµi xanh (1984); Mét chiÒu xa thµnh phè (1987); Em ®· kh«ng quªn (1990); Bi kÞch nhá (1993); Lª Minh Khuª - truyÖn ng¾n (1994), Trong lµn giã heo may (1998),...

Nhµ v¨n ®· ®ư­îc nhËn: Gi¶i th­ëng v¨n xu«i Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam n¨m 1987 (TËp truyÖn ng¾n: Mét chiÒu xa thµnh phè).

- TruyÖn Nh÷ng ng«i sao xa x«i viÕt vÒ ba c« g¸i thanh niªn xung phong lµm nhiÖm vô ph¸ bom ë mét cao ®iÓm trong thêi k× cuéc chiÕn tranh chèng ®Õ quèc MÜ ®ang diÔn ra khèc liÖt. Miªu t¶ c¸c c« g¸i h»ng ngµy, h»ng giê ®èi mÆt víi hiÓm nguy nh­ng søc hÊp dÉn cña truyÖn kh«ng ph¶i ë nh÷ng chi tiÕt, sù kiÖn håi hép, nãng báng mµ ë kh¶ n¨ng miªu t¶ ®êi sèng t©m hån con ng­ưêi kh¸ sinh ®éng, s©u s¾c cña t¸c gi¶.

3. Tãm t¾t:

T¸c phÈm lµ c©u chuyÖn kÎ vÒ cuéc sèng vµ chiÕn ®Êu cña ba n÷ thanh niªn xung phong trªn tuyÕn ®ưêng Trư­êng S¬n nh÷ng n¨m chèng MÜ ¸c liÖt nhÊt. Thao, §Þnh, Nho lµ ba c« g¸i thuéc tæ "trinh s¸t mÆt ®­ưêng" víi nhiÖm vô ph¸ bom, lÊp ®­ưêng ®Ó ®¶m b¶o sù an toµn cho nh÷ng chuyÕn xe chë ®¹n d­îc vµ bé ®éi vµo chiÕn tr­ưêng miÒn Nam. C«ng viÖc cña hä lµ mét ngµy tõ ba ®Õn n¨m lÇn x«ng lªn cao ®iÓm sau nh÷ng trËn bom ®Ó lÊp hè bom, san ®­ưêng. Nh÷ng lóc ®­îc th¶nh th¬i, hä l¹i trë vÒ c¸i hang d­íi ch©n cao ®iÓm - ng«i nhµ cña hä. Ba c« g¸i víi ba tÝnh c¸ch kh¸c nhau, ba ý thÝch, lèi sinh ho¹t kh¸c nhau nh­ng ®Òu cã mét ®iÓm chung lµ rÊt dòng c¶m, lµm viÖc hÕt m×nh. Khi ®èi diÖn víi hiÓm nguy hä rÊt cøng cái, nh­ng trong cuéc sèng, gi÷a nh÷ng gi©y phót yªn b×nh hiÕm hoi th× hä l¹i rÊt trÎ trung, t­¬i vui vµ yªu ®êi. Ba c« g¸i sèng víi nhau th©n thiÕt nh­ ba chÞ em ruét thÞt. Khi Nho bÞ th­ư¬ng, §­ưîc vµ chi Thao rÊt lo l¾ng, hä ®au như­ chÝnh hä lµ ng­ưêi bÞ bom vïi. C©u chuyÖn cã sù ®an xen liªn tôc hai néi dung: cuéc chiÕn ®Êu quyÕt liÖt víi bom ®¹n vµ cuéc sèng hån nhiªn, trÎ trung cña ba n÷ thanh niªn xung phong.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Nh÷ng ng«i sao xa x«i lµ mét nhan ®Ò l·ng m¹n, rÊt ®Æc tr­ưng cña v¨n häc thêi kh¸ng chiÕn chèng MÜ. RÊt gÇn víi M¶nh tr¨ng cuèi rõng cña NguyÔn Minh Ch©u ë ý nghÜa biÓu t­ưîng - tõ ®ã còng to¶ ra mét thø ¸nh s¸ng dÞu dµng "m¸t mÎ nh­ư nói", c¸i ¸nh s¸ng Èn hiÖn xa x«i, cã søc mª hoÆc lßng ng­ưêi. §ã lµ biÓu t­ưîng vÒ sù ngêi s¸ng cña phÈm chÊt c¸ch m¹ng trong nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong Tr­ưêng S¬n. Thao, §Þnh, Nho hay NguyÖt, Quú cña NguyÔn Minh Ch©u ®Òu lµ nh÷ng "m¶nh tr¨ng", nh÷ng "ng«i sao xa" n¬i cuèi rõng Tr­ưêng S¬n, ®Òu s¸ng ngêi vÎ ®Ñp cña chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. Khai th¸c mét ®Ò tµi quen thuéc ®· lµm nªn nhiÒu tªn tuæi lín trªn v¨n ®µn nh­ng víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o vµ hiÖn thùc nh÷ng ngµy tõng l¨n lén víi chiÕn trư­êng Trư­êng S¬n, Lª Minh Khuª ®· lµm cho t¸c phÈm cña m×nh cã ®­ưîc mét chç ®øng v÷ng vµng trong ®éi ngò ®«ng ®¶o nh÷ng s¸ng t¸c trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ.

Ng­ưêi kÓ chuyÖn ®ång thêi lµ nh©n vËt trong truyÖn, trùc tiÕp tham gia vµo c¸c diÔn biÕn cña sù kiÖn. C©u chuyÖn ®­ưîc ph¸t triÓn theo h­ưíng nh×n, ®iÓm nh×n vµ dßng suy tư­ cña Ph­ư¬ng §Þnh - c« g¸i Hµ Néi cßn rÊt trÎ, rÊt dÞu dµng vµ còng rÊt kiªn trung. ViÖc lùa chän ®iÓm nh×n nµy ®· gióp nhµ v¨n ®i s©u khai th¸c diÔn biÕn t©m lÝ nh©n vËt (trong chiÕn ®Êu vµ trong sinh ho¹t), tõ ®ã lµm ngêi s¸ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña hä. §©y chÝnh lµ ®iÓm thµnh c«ng cña nhµ v¨n. Nh×n chung trong v¨n häc chèng MÜ, c¸c nhµ v¨n th­ưêng Ýt chó ý ®Õn viÖc khai th¸c t©m lÝ nh©n vËt, nh©n vËt chñ yÕu ®­ưîc x©y dùng b»ng nh÷ng hµnh ®éng anh hïng. C« NguyÖt cña NguyÔn Minh Ch©u, "m¶nh tr¨ng" tiªu biÓu, tËp trung ®Çy ®ñ ®Õn møc lÝ tưëng vÎ ®Ñp cña ng­ưêi n÷ thanh niªn xung phong Tr­ưêng S¬n như­ng l¹i thiÕu h¼n chiÒu s©u t©m lÝ. Víi Nh÷ng ng«i sao xa x«i, Lª Minh Khuª ®· tËp trung chó ý ®Õn viÖc thÓ hiÖn t©m lÝ nh©n vËt bªn c¹nh viÖc miªu t¶ nh÷ng hµnh ®éng anh hïng cña hä. §Ó nh©n vËt tù béc lé m×nh b»ng hµnh ®éng vµ suy nghÜ, nhµ v¨n ®· t¹o nªn gi¸ trÞ ch©n thùc cho h×nh tư­îng nghÖ thuËt. Nçi buån, niÒm vui, nçi nhí vµ c¶ nh÷ng suy t­ư cña nh©n vËt ®­ưîc thÓ hiÖn rÊt tù nhiªn vµ ch©n thùc. §iÓm nh×n trÇn thuËt ng«i thø nhÊt ®· xo¸ nhoµ kho¶ng c¸ch gi÷a ng­ưêi kÓ chuyÖn vµ nh©n vËt khiÕn cho c©u chuyÖn gÇn gòi b×nh dÞ vµ ®êi th­ưêng h¬n. TrÇn thuËt tõ ®iÓm nh×n ng«i thø nhÊt ®Ó t¹o cho m¹ch truyÖn tù ph¸t rÊt tho¶i m¸i, nh©n vËt hiÖn lªn tù nhiªn vµ sinh ®éng h¬n, t¹o cho nh÷ng n÷ nh©n vËt trong truyÖn mét vÎ ®Ñp b×nh dÞ mµ thËt anh hïng. KÓ vÒ nh÷ng chuyÖn sèng chÕt, chuyÖn hiÓm nguy b»ng mét giäng ®iÖu rÊt tho¶i m¸i: "ThÇn ChÕt lµ mét tay kh«ng thÝch ®ïa...", "viÖc nµo còng cã c¸i thó cña nã", "®øa nµo còng leo tãt lªn träng ®iÓm... chØ khæ ®øa ph¶i trùc ®iÖn tho¹i trong hang". Kh«ng cÇn lÝ t­ưëng ho¸, qua ®iÓm nh×n trÇn thuËt cña ng­ưêi kÓ chuyÖn, nh©n v¹t vÉn hiÖn lªn víi ®Çy ®ñ phÈm chÊt anh hïng vµ ®Çy tÝnh thuyÕt phôc. ViÖc lùa chän ®iÓm nh×n như­ vËy ®· t¹o nªn thµnh c«ng trong nghÖ thuËt trÇn thuËt vµ nghÖ thuËt x©y dùng h×nh tư­îng nh©n vËt.

NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt thÓ hiÖn nÐt ®éc ®¸o trong phong c¸ch truyÖn ng¾n Lª Minh Khuª. Gi÷a sù ¸c liÖt cña chiÕn tranh, vÎ ®Ñp cña con ng­ưêi ®· to¶ s¸ng. PhÇn lín nh÷ng ®éi viªn thanh niªn xung phong ë Trư­êng S¬n trong kh¸ng chiÕn chèng MÜ ®Òu cßn rÊt trÎ. Khi c¶ miÒn B¾c dån søc cho miÒn Nam ®¸nh giÆc víi khÝ thÕ "xÎ däc Trư­êng S¬n ®i cøu n­ưíc", víi tinh thÇn "®ư­êng ra trËn mïa nµy ®Ñp l¾m" th× thÕ hÖ trÎ thanh niªn nam n÷ miÒn B¾c ®· cã mÆt trªn mäi tuyÕn ®­ưêng cña Tæ quèc. Søc trÎ, lßng yªu n­ưíc, kh¸t väng hoµ b×nh ®· t¹o nªn søc m¹nh, t¹o nªn chÊt tr÷ t×nh cho cuéc kh¸ng chiÕn gian khæ mµ anh hïng cña c¶ d©n téc. V× thÕ míi cã nh÷ng vÇn th¬: "RÊt tr÷ t×nh lµ nhÞp b­íc hµnh qu©n... To¶ n¾ng cho th¬ lµ triÖu ¸nh m¾t anh hïng". Thao, Nho vµ §Þnh lµ ba trong hµng triÖu thanh niªn ViÖt Nam ưu tó Êy. Hä cã søc trÎ vµ lßng yªu n­ưíc. Nhµ v¨n ®· kÕt hîp phÈm chÊt anh hïng víi sù b×nh dÞ ®Ó t¹o nªn h×nh t­ưîng nghÖ thuËt thËt ®Ñp vÒ nh÷ng c« thanh niªn xung phong. Hä l¹c quan, yªu ®êi, yªu cuéc sèng nh­ng kh«ng sî chÕt, hä s½n sµng hi sinh ®Ó con ®­ưêng kh«ng bÞ ®øt m¹ch. Trong chiÕn ®Êu hä can trư­êng bao nhiªu th× trong cuéc sèng sinh ho¹t hä hån nhiªn t­ư¬i trÎ bÊy nhiªu. Hä lu«n thÝch h¸t, thÝch vui ®ïa, thÝch nhai kÑo trong nh÷ng gi©y phót b×nh yªn hiÕm hoi gi÷a nh÷ng lo¹t bom tµn khèc. §Þnh ®· hån nhiªn kÓ vÓ sù tµn khèc cña chiÕn tranh, vÒ c«ng viÖc hµng ngµy rÊt nguy hiÓm cña ba ngư­êi, vµ còng tù nhiªn kÓ vÒ nh÷ng thãi quen, nh÷ng thó vui ®êi th­ưêng cña hä. Ba ngư­êi n÷ anh hïng Êy rÊt trÎ trung trong cuéc sèng, thËm chÝ rÊt yÕu ®uèi: ChÞ Thao "thÊy m¸u, thÊy v¾t lµ nh¾m m¾t l¹i, mÆt t¸i mÐt", §Þnh th× thÝch h¸t, thÝch lµm ®iÖu, Nho th× "®ßi nhai kÑo", d­ưíi c¬n mư­a ®¸ c¶ ba "vui thÝch cuèng cuång", hä tËn h­ưëng c¬n m­a hån nhiªn như­ ch­ưa hÒ nghe thÊy bom r¬i ®¹n næ. Sù khèc liÖt cña chiÕn tranh ®· t«i luyÖn nh÷ng t©m hån vèn nh¹y c¶m yÕu ®uèi cña hä thµnh b¶n lÜnh kiªn cư­êng cña ng­ưêi anh hïng.

Nhµ v¨n ®· rÊt thµnh c«ng trong viÖc thÓ hiÖn t©m lÝ nh©n vËt. Qua dßng suy tư­ cña §Þnh, ng­ưêi ®äc kh«ng chØ thÊy sù to¶ s¸ng cña phÈm chÊt anh hïng mµ cßn h×nh dung ®­ưîc thÕ giíi néi t©m phong phó cña nh÷ng c« g¸i rÊt trÎ trong cuéc chiÕn cña d©n téc. Nh÷ng con ng­êi Êy mang vµo Trư­êng S¬n c¶ tuæi thanh xu©n víi bao nhiªu ư­íc m¬, kh¸t väng, víi nh÷ng nçi nhí gia ®×nh, quª hư­¬ng kh«n ngu«i. TrËn mư­a ®¸ ®ét ngét gi÷a ®­ưêng Tr­ưêng S¬n ®· lµm sèng dËy kû niÖm ngät ngµo cña tuæi Êu th¬... ChiÕn tranh ®· kh«ng thÓ c­ưíp ®i niÒm tin yªu cuéc sèng, niÒm l¹c quan cña nh÷ng c« g¸i trÎ. Kh«ng lÝ tưëng ho¸ nh©n vËt ®Õn møc bäc nh©n vËt trong bÇu kh«ng khÝ "v« trïng" như­ng ba n÷ nh©n vËt cña Lª Minh Khuª vÉn hiÖn lªn víi ®Çy ®ñ nh÷ng phÈm chÊt anh hïng mµ rÊt ®¸ng yªu cña nh÷ng n÷ thanh niªn xung phong Tr­ưêng S¬n. C©u chuyÖn ®ư­îc ph¸t triÓn theo kÕt cÊu dßng t©m lÝ vµ tư­ duy ®ång hiÖn (ë cÊp ®é ®¬n gi¶n) nªn chØ víi dung l­ưîng mét truyÖn ng¾n mµ cuéc sèng vµ chiÕn ®Êu cña ®éi n÷ thanh niªn xung phong ®­ưîc t¸i hiÖn ®Çy ®ñ vµ trßn trÞa. Ba con ngư­êi khi chiÕn ®Êu lµ mét khèi thèng nhÊt, ®ã lµ sù dòng c¶m, khi sèng cuéc sèng ®êi th­ưêng trong nh÷ng phót gi©y b×nh yªn hiÕm cã cña Tr­ưêng S¬n hä l¹i lµ ba con ng­ưêi víi ba tÝnh c¸ch kh¸c nhau. Hä lµ hä, hä cßn lµ c¶ Tr­ưêng S¬n, lµ biÕt bao c« g¸i gièng hä ®Òu ®ang n»m trong nh÷ng hang nói Tr­ưêng S¬n ®Ó chê ®îi, ®Ó gi÷ cho tuyÕn ®ư­êng Tr­ưêng S¬n kh«ng mét ngµy bÞ ®øt m¹ch.

§iÓm kh¸c biÖt vµ còng lµ thµnh c«ng cña truyÖn ng¾n nµy so víi nh÷ng t¸c phÈm cïng ®Ò tµi chÝnh lµ ë nghÖ thuËt trÇn thuËt. Giäng v¨n sinh ®éng, trÎ trung víi lèi diÔn ®¹t tù nhiªn ®· t¹o nªn søc cuèn hót víi b¹n ®äc. T¸c gi¶ ®· rÊt hiÖn ®¹i trong viÖc sö dông linh ho¹t c¸c d¹ng cò ph¸p. Nh÷ng c©u v¨n ng¾n, c©u d¹ng ®Æc biÖt ®­ưîc ®an xen linh ho¹t trong c¸c ®o¹n v¨n võa cã søc t¸i hiÖn dån dËp, khÈn tr­ư¬ng trong viÖc ph¸ bom cña c¸c c« g¸i võa tù nhiªn, sinh ®éng khi miªu ¶t tÝnh c¸ch cña hä. Trong ®o¹n v¨n miªu t¶ trËn ®¸nh bom, t¸c gi¶ sö dông mét lo¹t c©u ng¾n víi cÊu tróc gi¶n l­ưîc tèi ®a: "Kh«ng hiÓu v× sao m×nh g¾t n­a. L¹i mét lo¹t bom. Khãi vµo hang... vµ bom...". Trong t¸c phÈm, t¸c gi¶ sö dông rÊt Ýt nh÷ng c©u v¨n dµi, nÕu cã th× ®ã l¹i lµ nh÷ng c©u v¨n mang mµu s¾c triÕt lÝ rÊt râ: "Kh«ng cã g× c« ®¬n vµ khiÕp sî h¬n khi bom gµo thÐt xung quanh mµ kh«ng nghe mét tiÕng tr¶ lêi nµo d­íi ®Êt. Dï chØ mét tiÕng sóng trư­êng th«i, con ng­ưêi còng thÊy mªnh m«ng bªn m×nh mét sù che chë ®ång t×nh". T¸c gi¶ rÊt ®éc ®¸o trong viÖc miªu t¶ víi nh÷ng c©u v¨n ®­ưîc s¾p xÕp theo trËt tù bÊt th­ưêng, nhiÒu khi lén xén, kh«ng theo l« gÝch th«ng thư­êng cña tư­ duy. "Kh«ng cã giã... d­ưêng như­ vËt duy nhÊt vÉn b×nh tÜnh... vÜnh cöu". §ã lµ t©m tr¹ng khi §Þnh chê bom næ. Tuy chư­a hiÖn ®¹i như­ nghÖ thuËt trÇn thuËt theo dßng ý thøc cña B¶o Ninh trong Th©n phËn cña t×nh yªu như­ng t¸c phÈm ®· cã mét sù c¸ch t©n lín trong nghÖ thuËt trÇn thuËt. Giäng v¨n tù nhiªn, cuèn hót víi kü thuËt trÇn thuËt hiÖn ®¹i ®· lµm nªn thµnh c«ng vµ vÎ ®Ñp riªng cho Nh÷ng ng«i sao xa x«i.

Nèi tiÕp b¶n anh hïng ca vÒ cuéc kh¸ng chiÕn cña d©n téc, mét b¶n anh hïng ca ®Çy ©m hư­ëng sö thi, víi tµi n¨ng, t©m huyÕt vµ sù tõng tr¶i cña m×nh, Lª Minh Khuª ®· gãp thªm mét nèt nh¹c rÊt ®Ñp. H×nh tư­îng vÒ nh÷ng n÷ thanh niªn xung phong Trư­êng S¬n kh«ng hiÕm hoi trong v¨n häc chèng MÜ nhưng víi nh÷ng s¸ng t¹o riªng rÊt hiÖn ®¹i cña m×nh, t¸c gi¶ Nh÷ng ng«i sao xa x«i ®· lµm næi bËt t©m hån trong s¸ng, giµu m¬ méng, tinh thÇn dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn ®Êu ®Çy gian khæ, sù hi sinh rÊt hån nhiªn, l¹c quan cña nh÷ng c« thanh niªn xung phong trªn tuyÕn ®­êng Tr­ưêng S¬n. §ã chÝnh lµ h×nh ¶nh ®Ñp, tiªu biÓu cho thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong thêi kh¸ng chiÕn chèng MÜ.

 

RÔ-BIN-XƠN NGOÀI ĐẢO HOANG

(TrÝch R«-bin-x¬n Cru-x« cña §. §i-ph«)

I- Gîi ý

1. T¸c gi¶:

§i-ph« (1660-1731) lµ nhµ v¨n Anh, sinh ë Lu©n §«n. ¤ng lµ nhµ v¨n cã t­ư t­ưëng tiÕn bé, thÓ hiÖn qua nh÷ng t¸c phÈm næi tiÕng như­: R«-bin-x¬n Cru-x«, Thñ lÜnh Xinh-g¬-t¬n, §¹i t¸ Jªc, R«-xa-na,...

2. T¸c phÈm:

V¨n b¶n nµy ®­ưîc trÝch tõ t¸c phÈm næi tiÕng R«-bin-x¬n Cru-x« cña §i-ph«, mét nhµ v¨n Anh, sèng vµo kho¶ng cuèi thÕ kØ XVII, ®Çu thÕ kØ XVIII- C¸ch thêi ®¹i ngµy nay ®Õn gÇn 300 n¨m nh­ưng R«-bin-x¬n Cru-x« vÉn ®ư­îc nhiÒu b¹n ®äc say mª, kh«ng chØ bëi cèt truyÖn li k×, hÊp dÉn mµ cßn bëi v¨n phong míi mÎ, hiÖn ®¹i, võa trong s¸ng võa dÝ dám.

R«-bin-x¬n Cru-x« lµ lêi ca ngưîi lao ®éng, ca ngîi søc m¹nh cña con ngư­êi trong cuéc ®Êu tranh víi thiªn nhiªn. §o¹n trÝch trong s¸ch gi¸o khoa kÓ chuyÖn lóc R«-bin-x¬n ®· mét m×nh sèng ë ngoµi ®¶o hoang kho¶ng 15 n¨m.

3. Tãm t¾t:

Cã thÓ chia ®o¹n trÝch lµ hai phÇn: mét phÇn t¶ trang phôc, mét phÇn t¶ diÖn m¹o. Trang phôc th× k× côc cßn diÖn m¹o còng hµi h­ưíc kh«ng kÐm, tuy vËy, qua c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶, b¹n ®äc cã thÓ h×nh dung ®ư­îc Ýt nhiÒu nh÷ng gian nan vÊt v¶ mµ nh©n vËt ®· ph¶i tr¶i qua, ®ång thêi c¶m nhËn ®­ưîc mét nghÞ lùc phi th­ưêng, t×nh yªu cuéc sèng m·nh liÖt ®­ưîc biÓu hiÖn qua nh÷ng lêi nh©n vËt tù miªu t¶ m×nh, nhÊt lµ qua tiÕng c­ưêi chØ chùc bËt ra sau nh÷ng c©u ch÷.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. Cã thÓ chia ®o¹n trÝch lµ hai phÇn: mét phÇn t¶ trang phôc, mét phÇn t¶ diÖn m¹o. Trang phôc th× k× côc cßn diÖn m¹o còng hµi hư­íc kh«ng kÐm, tuy vËy, qua c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶, b¹n ®äc cã thÓ h×nh dung ®­îc Ýt nhiÒu nh÷ng gian nan vÊt v¶ mµ nh©n vËt ®· ph¶i tr¶i qua, ®ång thêi c¶m nhËn ®­ưîc mét nghÞ lùc phi thư­êng, t×nh yªu cuéc sèng m·nh liÖt ®­ưîc biÓu hiÖn qua nh÷ng lêi nh©n vËt tù miªu t¶ m×nh, nhÊt lµ qua tiÕng c­ưêi chØ chùc bËt ra sau nh÷ng c©u ch÷.

2. Cã lÏ rÊt l©u n÷a, nh©n lo¹i vÉn cßn ph¶i nh¾c ®Õn c©u nãi næi tiÕng cña §«-xt«i-Ðp-xki: "C¸i ®Ñp cøu thÕ giíi". ThÕ giíi sÏ m·i tr­ưêng tån chõng nµo con ng­ưêi cßn tin yªu c¸i ®Ñp vµ kh«ng ngõng s¸ng t¹o ra c¸i ®Ñp.

§iÒu g× ®· khiÕn R«-bin-x¬n Cru-x«, mét ng­ưêi bÞ t¸ch rêi khái x· héi v¨n minh ®Õn h¬n hai m­ư¬i t¸m n¨m trêi, xung quanh kh«ng ng­ưêi th©n thuéc, trong tay chØ cã vµi mãn vËt dông th« s¬, kh«ng nh÷ng ®· sèng sãt mµ cßn cã thÓ t¹o dùng cho m×nh mét cuéc sèng ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ phong phó h¬n? Chóng ta sÏ t×m thÊy c©u tr¶ lêi khi ®äc cuèn truyÖn, thËm chÝ, chØ cÇn ®äc nh÷ng dßng miªu t¶ qua mét ®o¹n trÝch rÊt ng¾n nµy.

Th«ng thư­êng trong nh÷ng hoµn c¶nh t­ư¬ng tù ng­ưêi ta rÊt dÔ tuyÖt väng. Kh«ng tuyÖt väng sao ®ưîc khi chøng kiÕn toµn bé thuû thñ ®oµn bÞ chÕt, chØ cßn mçi m×nh bÞ qu¨ng lªn hoang ®¶o, t­ư¬ng lai hoµn toµn mê mÞt, kh«ng biÕt khi nµo míi vÒ ®­ưîc quª h­ư¬ng. Sù tuyÖt väng nÕu kh«ng giÕt chÕt con ngưêi th× còng dÔ lµm cho ngư­êi ta trë nªn ngµy cµng tµn t¹, dÉn ®Õn ®Çu hµng sè phËn, gôc ng· trư­íc hoµn c¶nh.

Lêi v¨n trong truyÖn (cô thÓ lµ trong ®o¹n trÝch nµy) gièng nh­ư nh÷ng dßng nhËt kÝ ghi l¹i mét c¸ch tØ mØ vµ chi tiÕt tõng diÔn biÕn, sù kiÖn ®· vµ ®ang x¶y ra. Tuy vËy, chóng ta kh«ng hÒ nhËn thÊy c¶m gi¸c tuyÖt väng hay buån ch¸n. Thay vµo ®ã lµ tiÕng c­ưêi s¶ng kho¸i, trµn ®Çy niÒm tin cña mét ng­ưêi ®· kh«ng ngõng ®Êu tranh ®Ó v­ưît lªn trªn hoµn c¶nh, kh«ng bao giê tõ bá niÒm hi väng ®­ưîc trë vÒ víi cuéc sèng b×nh thư­êng.

Më ®Çu ®o¹n trÝch, nh©n vËt "t«i" ®· t­ưëng t­ưîng: "NÕu cã ai ®ã ë n­ưíc Anh gÆp mét kÎ nh­ư t«i lóc bÊy giê, ch¾c t«i sÏ lµm cho hä ho¶ng sî hoÆc ph¸ lªn c­ưêi s»ng sÆc; vµ l¾m khi t«i ®øng lÆng ng¾m nghÝa b¶n th©n m×nh, t«i cø mØm c­êi t­ưëng t­ưîng t«i lang thang kh¾p miÒn Y-oãc-sai víi trang bÞ vµ ¸o quÇn như­ vËy...". Cã thÓ nhËn thÊy ngay r»ng, kh«ng cÇn ph¶i trë vÒ nư­íc Anh, ngay lóc ®ã nh©n vËt "t«i" còng ®ang "ph¸ lªn c­ưêi s»ng sÆc" bëi c¸i bé d¹ng k× qu¸i cña m×nh. Tõ c¸i mò "to t­ưíng, cao lªu ®ªu ch¼ng ra h×nh thï g×", chiÕc ¸o cã v¹t "dµi tíi kho¶ng l­ưng chõng hai b¾p ®ïi" cho ®Õn c¸i quÇn "loe ®Õn ®Çu g«i", l¹i thªm mét ®«i ch¼ng biÕt nªn gäi lµ bÝt tÊt hay lµ giµy, tÊt c¶ ®Òu b»ng da dª. §iÒu ®ã trưíc hÕt cho thÊy mét sù thùc: R«-bin-x¬n ®· kh«ng cßn lÊy mét m¶nh v¶i mµ may ¸o quÇn (lµm g× cã thø v¶i nµo cßn l¹i ®­ưîc qua mÊy chôc n¨m trêi?). Nh­ng ®»ng sau ®ã lµ mét sù thËt ®¸ng kh©m phôc: ®Ó cã thÓ tån t¹i ®­ưîc, R«-bin-x¬n ®· lµm tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ (trong truyÖn kÓ anh ta cßn thuÇn ho¸ vµ nu«i ®ư­îc c¶ dª, trång ®ư­îc lóa m¹ch ®Ó lµm b¸nh...). Nh÷ng thø trang phôc k× qu¸i Êy (mò, quÇn ¸o, giµy, ®ai l­ưng ®Ó ®eo c¸c vËt dông sinh ho¹t, « che n¾ng m­a...) ®Òu ®­ưîc chÕ t¹o phï hîp nh»m thay thÕ mét c¸ch tèt nhÊt cho quÇn ¸o th«ng th­ưêng. ChØ qua trang phôc th«i, chóng ta còng ®· thÊy ý chÝ vµ nghÞ lùc cña nh©n vËt "t«i" lín ®Õn møc nµo. Thay v× bÞ hoµn c¶nh Ðo le khuÊt phôc, R«-bin-x¬n ®· kh«ng ngõng lao ®éng, c¶i t¹o nã ®Ó nã phôc vô cho cuéc sèng cña m×nh.

PhÇn cuèi ®o¹n trÝch lµ mÊy dßng dµnh ®Ó t¶ diÖn m¹o. Kh«ng nhiÒu vµ còng kh«ng thËt cô thÓ như­ khi t¶ trang phôc như­ng mçi chi tiÕt ®Òu rÊt ®Æc s¾c, kh¾c ho¹ rÊt râ ch©n dung cña nh©n vËt lóc bÊy giê.

Qu¶ thËt, nÕu kh«ng ph¶i lµ lêi v¨n mµ lµ anh chµng R«-bin-x¬n Êy hiÖn lªn sõng s÷ng tr­ưíc m¾t ta víi bé d¹ng Êy th× hoÆc lµ ta ph¶i "khiÕp sî" hoÆc lµ "ph¸ lªn c­ưêi s»ng sÆc" như­ chÝnh lêi nh©n vËt "t«i" dù ®o¸n. Mét bé trang phôc tõ ®Çu ®Õn cuèi toµn b»ng da dª (trong hoµn c¶nh Êy, dï cã tØ mÈn ®Õn ®©u còng khã cã thÓ gäi lµ ®Ñp), quanh ng­ưêi lØnh kØnh toµn vËt dông (c­a, r×u, thuèc sóng...), trªn mÐp ngÊt nghÓu mét bé ria "dµi ®Õn møc cã thÓ dïng treo mò"...

Cã lÏ bëi sự hung m¹o Êy sÏ g©y Ên t­ưîng kh«ng tèt ®Õn b¹n ®äc nªn ngay c©u ®Çu tiªn t¶ diÖn m¹o, t¸c gi¶ ®· "rµo tr­ưíc ®ãn sau": "Cßn vÒ diÖn m¹o cña t«i, nã kh«ng ®Õn nçi ®en ch¸y như­ c¸c b¹n cã thÓ nghÜ vÒ mét kÎ ch¼ng quan t©m tÝ g× ®Õn da dÎ cña m×nh l¹i sèng ë vµo kho¶ng chÝn m­ưêi ®é vÜ tuyÕn miÒn xÝch ®¹o".

Cã thÓ nãi yÕu tè cã gi¸ trÞ lín nhÊt, g©y Ên t­ưîng m¹nh mÏ nhÊt ®èi víi b¹n ®äc chÝnh lµ lêi v¨n miªu t¶. Con ng­ưêi lu«n tù trµo léng vÒ m×nh Êy còng lµ con ng­ưêi ý thøc rÊt râ vÒ gi¸ trÞ vµ nghÞ lùc cña m×nh. ChØ riªng viÖc ch¨m chót cho bé ria th«i, R«-bin-x¬n còng ®· tÝnh to¸n rÊt kÜ: mét "cÆp ria mÐp to tưíng kiÓu Håi gi¸o nh­ ria vµi g· Thæ NhÜ K× t«i gÆp ë Xa-lª v× ng­êi Ma-rèc kh«ng ®Ó ria theo kiÓu nh­ư ngư­êi Thæ...". NÕu chØ nh×n ë khÝa c¹nh bÒ ngoµi th× sù ch¨m chót Êy ch¼ng cã nghÜa g× (thËm chÝ cã thÓ coi lµ v« tÝch sù), thÕ như­ng ®ã l¹i lµ minh chøng râ rµng nhÊt cho t×nh yªu cuéc sèng, cho kh¸t väng trë vÒ víi cuéc sèng b×nh th­ưêng cña R«-bin-x¬n.

HÇu như­ trong c¶ ®o¹n trÝch nµy, nh©n vËt "t«i" kh«ng hÒ tá ra c« ®¬n. Dï ®ang sèng mét m×nh trªn hßn ®¶o hoang vu, xa c¸ch loµi ng­ưêi c¶ vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, c¸ch miªu t¶ cña R«-bin-x¬n lu«n mang ®Õn cho ta c¶m gi¸c nh©n vËt ®ang sèng gi÷a x· héi th©n thuéc vµ vui nhén cña m×nh. C¶m gi¸c vÒ cuéc sèng b×nh th­ưêng kh«ng hÒ mÊt ®i, tr¸i l¹i, nã cµng ®­ưîc béc lé s©u s¾c vµ m·nh liÖt h¬n. Më ®Çu lµ sù h×nh dung gÆp mét ai ®ã "ë n­íc Anh", cô thÓ h¬n lµ c¶nh lang thang "kh¾p miÒn Y-oãc-sai", nh÷ng tÊm da dª ®­îc kh©u rÊt khÐo thµnh bé trang phôc ®ñ lÖ bé như­ cña con ng­ưêi, xÐn mét bé ria th× lu«n h×nh dung do gièng ng­êi nµy mµ l¹i kh«ng gièng ng­ưêi kh¸c, kÕt thóc l¹i lµ c¶nh "mäi ngư­êi ph¶i khiÕp sî nÕu như­ lµ ë nư­íc Anh". Khao kh¸t trë vÒ víi cuéc sèng b×nh th­ưêng m·nh liÖt ®Õn møc t¸c gi¶ lu«n h×nh dung m×nh ®ang sèng, ®ang d¹o kh¾p n­íc Anh, thËm chÝ c¶ ch©u ¢u vµ ch©u Phi.

Dï chØ lµ mét ®o¹n trÝch nh­ng R«-bin-x¬n ngoµi ®¶o hoang ®· gióp chóng ta h×nh dung rÊt râ nh÷ng gian nan, vÊt v¶ mµ nh©n vËt ®· ph¶i tr¶i qua, ®ång thêi ca ngîi tinh thÇn l¹c quan, ý chÝ v­ît lªn mäi khã kh¨n gian khæ cña con ngư­êi.

 

 

BỐ CỦA XI-MÔNG

(G. ®¬ M«-pa-x¨ng)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Guy-®¬ M«-pa-x¨ng (1850-1893) lµ nhµ v¨n Ph¸p, tõng tham gia chiÕn tranh Ph¸p - Phæ (1870). Sau chiÕn tranh, do hoµn c¶nh gia ®×nh khã kh¨n, «ng lªn Pa-ri ®Ó kiÕm sèng, b¾t ®Çu t¹o dùng cuéc sèng cho m×nh.

M«-pa-x¨ng lµ t¸c gi¶ cña c¸c t¸c phÈm næi tiÕng: tiÓu thuyÕt Mét cuéc ®êi, ¤ng b¹n ®Ñp vµ h¬n ba tr¨m truyÖn ng¾n.

2. T¸c phÈm:

V¨n b¶n nµy lµ phÇn ®Çu cña mét truyÖn ng¾n viÕt vÒ mét chó bÐ kh«ng cã bè. T×nh c¶nh Ðo le ®ã ®· g©y cho chó biÕt bao chuyÖn phiÒn to¸i, thËm chÝ chó cßn nghÜ ®Õn chuyÖn tù tö. Nhê cã tÊm lßng nh©n hËu cña mét b¸c c«ng nh©n, chó bÐ kh«ng nh÷ng ®· cã bè mµ cßn cã thÓ tù hµo vÒ bè cña m×nh.

3. Tãm t¾t:

Cã thÓ chia v¨n b¶n nµy thµnh bèn ®o¹n:

- §o¹n 1 (tõ ®Çu ®Õn "em chØ khãc hoµi"): nçi tuyÖt väng cña Xi-m«ng;

- §o¹n 2 (tiÕp ®Õn "Ngư­êi ta sÏ cho ch¸u... mét «ng bè"): b¸c Phi-lÝp gÆp Xi-m«ng vµ an ñi em;

- §o¹n 3 (tiÕp ®Õn "bá ®i rÊt nhanh"): b¸c Phi-lÝp ®­a Xi-m«ng vÒ víi mÑ vµ nhËn lµm bè cña em;

- §o¹n 4 (cßn l¹i) Xi-m«ng ®Õn tr­ưêng, khoe víi c¸c b¹n vµ tin t­ưëng r»ng m×nh em cã mét «ng bè tªn lµ Phi-lÝp.

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

§èi víi mét  chó bÐ, viÖc kh«ng cã bè thËt phiÒn hµ, nhÊt lµ khi ng­ưêi ta kh«ng thÓ biÕt bè cña chó lµ ai. MÑ cña Xi-m«ng v× lÇm lì mµ sinh ra chó, bëi thÕ kh«ng nh÷ng b¹n bÌ trong líp kh«ng ch¬i víi chó mµ cßn khinh ghÐt, hµnh h¹ chó.

§o¹n trÝch ®­ưîc më ®Çu víi ®o¹n miªu t¶ thêi tiÕt thËt Êm ¸p, dÔ chÞu. Së dÜ nh­ thÕ v× Xi-m«ng võa míi khãc xong, n­íc m¾t ®· lµm v¬i ®i phÇn nµo nçi tñi hên ®ang ®Ì nÆng trong t©m trÝ.

Mét chó bÐ dï sao còng chØ lµ... mét chó bÐ, nghÜa lµ nhí ®Êy råi l¹i quªn ngay ®Êy. Nçi buån chãng qua ®i vµ còng dÔ trë l¹i bÊt cø lóc nµo. V× n¾m v÷ng t©m lÝ cña trÎ em nªn ®o¹n miªu t¶ nµy cña M«-p¸t-x¨ng kh«ng r¬i vµo tr¹ng th¸i qu¸ bi th¶m sÇu n·o (mÆc dï tr­íc ®ã, thËm chÝ chó bÐ cßn nghÜ ®Õn chuyÖn tù tö). Sau khi khãc ch¸n, chó ch¬i ®uæi b¾t con nh¸i bÐn råi tõ ®ã l¹i nhí nhµ, nhí ®Õn hoµn c¶nh tåi tÖ cña m×nh vµ khãc hoµi.

Sù xuÊt hiÖn cña b¸c Phi-lÝp thËt ®óng lóc. TÊm lßng nh©n hËu cña ng­êi thî giµ khiÕn chó bÐ ngu«i ®i nçi tñi hên. T©m trÝ non nít cña chó ch­a thÓ hiÓu ®­îc "Ng­êi ta sÏ cho ch¸u... mét «ng bè" nghÜa lµ nh­ thÕ nµo, miÔn lµ chó cã bè. Vµ thÕ lµ chó bÐ ngoan ngo·n theo b¸c vÒ nhµ.

Nh÷ng suy nghÜ cña b¸c Phi-lÝp còng kh¸ thó vÞ. Ban ®Çu chØ v× th­¬ng chó bÐ, b¸c lùa lêi an ñi. Nh­ng khi biÕt chó lµ con cña ng­êi ®µn bµ ®Ñp nhÊt vïng, b¸c l¹i mØm c­êi. Nô c­êi ®Çy Èn ý ®­îc nhµ v¨n diÔn gi¶i: "cã lÏ trong th©m t©m, b¸c nhñ thÇm r»ng mét tuæi xu©n ®· lÇm lì rÊt cã thÓ lì lÇm lÇn n÷a". Suy nghÜ Êy xem ra kh«ng ®­îc trong s¸ng l¾m nh­ng dÉu sao còng khiÕn cho c©u chuyÖn thªm phÇn thó vÞ.

Nh­ng ®ã chØ lµ ý nghÜ tho¸ng qua. Ngay khi gÆp mÑ cña chó bÐ, b¸c lËp tøc hiÓu ra r»ng ng­êi phô n÷ Êy hoµn toµn kh«ng thÝch hîp víi ý ®Þnh bìn cît cña b¸c. B¸c trë vÒ víi nh÷ng suy nghÜ hoµn toµn nghiªm tóc. §©y chÝnh lµ ®iÓm nhÊn quan träng c¾t nghÜa th¸i ®é cña b¸c sau nµy.

Cã lÏ tr­íc khi nghe ®­îc c©u chuyÖn gi÷a hai mÑ con, b¸c Phi-lÝp kh«ng hiÓu ®­îc r»ng vÊn ®Ò l¹i phøc t¹p ®Õn thÕ. Khi Xi-m«ng ch¹y ®Õn bªn b¸c vµ hái:

 B¸c cã muèn lµm bè ch¸u kh«ng?

Nh×n mÑ chó bÐ "lÆng ng¾t vµ qu»n qu¹i v× hæ thÑn" khiÕn b¸c còng ch­a biÕt nªn tr¶ lêi chó nh­ thÕ nµo. Nh­ng khi chó bÐ nãi:

 NÕu b¸c kh«ng muèn, ch¸u sÏ quay trë ra nh¶y xuèng s«ng chÕt ®uèi.

Sù viÖc diÔn ra ®­êng ®ét vµ qu¸ nhanh. Nhµ v¨n kh«ng miªu t¶ chi tiÕt, chØ thuËt l¹i cuéc ®èi tho¹i ®ang diÔn ra. MÆc dï vËy, b¹n ®äc vÉn cã thÓ h×nh dung sù bèi rèi cña b¸c khi nghe c©u hái cña chó bÐ. Tr¶ lêi nh­ thÕ nµo ®©y ®Ó chó bÐ yªn lßng mµ vÉn kh«ng xóc ph¹m ®Õn ng­êi mÑ? Ban ®Çu b¸c ®­a ®Èy:

 Cã chø, b¸c muèn chø.

Khi chó bÐ hèi thóc, hái tªn b¸c, b¸c ®· ®¸p rÊt gän:

 Phi-lÝp.

§ã kh«ng cßn lµ lêi ®¸p cho qua chuyÖn, l¹i cµng kh«ng ph¶i lµ sù bìn cît. §ã lµ th¸i ®é hÕt søc nghiªm tóc cña ng­êi thî tr­íc hoµn c¶nh bÊt ngê. §Ó n©ng ®ì, che chë mét t©m hån ng©y th¬, non nít, ng­êi thî quyÕt ®Þnh më lßng m×nh ra ®Ó ®ãn nhËn chó bÐ. §ã còng kh«ng ph¶i lµ sù Ðp buéc mµ lµ niÒm vui khi thÊy m×nh ®· lµm ®­îc mét viÖc cã Ých. Bëi thÕ, khi chó bÐ nãi: "ThÕ nhÐ, b¸c Phi-lÝp, b¸c lµ bè ch¸u ®Êy nhÐ", ng­êi thî ®· nhÊc bæng em lªn, ®ét ngét h«n vµo hai m¸ em. Kh«ng cÇn nãi thªm mét lêi nµo, ®ã chÝnh lµ sù thõa nhËn tù nguyÖn vµ vui vÎ. B¸c bá ®i rÊt nhanh nh­ ®Ó che giÊu nh÷ng c¶m xóc cña m×nh (vµ còng ®Ó tr¸nh cho ng­êi phô n÷ khái c¶nh khã xö).

Ng­êi thî ch¾c kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ hÕt viÖc lµm cña m×nh cã ý nghÜa quan träng ®Õn møc nµo ®èi víi chó bÐ. B»ng viÖc nhËn lµm bè chó bÐ, b¸c ®· mang ®Õn cho chó niÒm tin, ®ång thêi cßn gióp chó cã thªm søc m¹nh ®Ó chèng l¹i nh÷ng lêi chÕ giÔu ®Çy ¸c ý cña lò trÎ. Khi bÞ chóng trªu chäc nh­ mäi ngµy, thay v× bá ch¹y, chó bÐ ®· ®¸p tr¶ b»ng giäng ®Çy tù hµo:

 Bè tao Êy µ, bè tao tªn lµ Phi-lÝp.

§ã lµ mét c©u tr¶ lêi kh¸ bÊt ngê ®èi víi bän trÎ. Ai còng biÕt Xi-m«ng kh«ng cã bè, vËy mµ giê ®©y chó ta l¹i ®­êng hoµng b¶o: "bè tao tªn lµ Phi-lÝp". Bëi vËy, ngay sau c©u nãi cña chó, "kh¾p xung quanh dËy lªn nh÷ng tiÕng la hÐt thÝch thó:

 Phi-lÝp g×? Phi-lÝp nµo? Phi-lÝp lµ c¸i g×?... Mµy lÊy ®©u ra Phi-lÝp cña mµy thÕ?".

Lò trÎ cã thÓ tin, còng cã thÓ kh«ng tin, nh­ng râ rµng ®èi víi Xi-m«ng, ®iÒu ®ã cã ý nghÜa thËt ®Æc biÖt. B»ng chøng lµ sau khi cøng cái ®¸p tr¶ lò trÎ, chó kh«ng bá ch¹y nh­ mäi khi mµ s½n sµng ®øng l¹i th¸ch thøc chóng. T×nh c¶m bao dung, nh©n hËu cña ng­êi c«ng nh©n giµ ®· mang ®Õn cho chó sù tù tin, ®iÒu mµ tr­íc ®ã do mÆc c¶m, chó ch­a bao giê cã ®­îc.

§ã còng lµ t×nh c¶m yªu th­¬ng con ng­êi ®­îc biÓu hiÖn mét c¸ch gi¶n dÞ mµ s©u s¾c trong t¸c phÈm cña M«-p¸t-x¨ng.

 

 

 

CON CHÓ BẤC

(TrÝch TiÕng gäi n¬i hoang d· - G. L©n-®¬n)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

Gi¾c L©n-®¬n (1876-1916) lµ mét nhµ v¨n MÜ. ¤ng sinh ë Xan Phran-xÝt-xc« vµ ®· tõng tr¶i qua mét thêi th¬ Êu rÊt vÊt v¶, tõng ph¶i lµm nhiÒu nghÒ ®Ó sinh sèng. Sau ®ã «ng vµo häc ë tr­êng ®¹i häc Bíc-c¬-li vµ b¾t ®Çu s¸ng t¸c truyÖn ng¾n ®¨ng trªn tê b¸o sinh viªn.

Gi¾c L©n-®¬n næi tiÕng víi c¸c t¸c phÈm: TiÕng gäi n¬i hoang d· (1903), M¸c-tin I-®¬n (1909), Sãi biÓn (1904), Gãt s¾t (1907)...

2. T¸c phÈm:

Con chã BÊc lµ ®o¹n trÝch trong truyÖn ng¾n rÊt næi tiÕng TiÕng gäi n¬i hoang d· cña nhµ v¨n MÜ Gi¾c L©n-®¬n. TrÝ t­ëng t­îng cùc k× phong phó ®· gióp nhµ v¨n dùng lªn bøc ch©n dung sinh ®éng vÒ mét con chã lµm nghÒ kÐo xe. §»ng sau bøc ch©n dung Êy, ng­êi ta thÊy rÊt râ toµn c¶nh n­íc MÜ trong thuë ban ®Çu, khi nÒn v¨n minh míi s¬ khai.

3. Tãm t¾t

§o¹n trÝch cã thÓ chia lµm ba phÇn:

- Më ®Çu: Håi t­ëng vµ so s¸nh t×nh c¶m cña ThÈm ph¸n Mi-l¬ vµ t×nh c¶m cña Gi«n Thoãc-t¬ víi BÊc (®o¹n 1).

- T×nh c¶m cña Thoãc-t¬n ®èi víi BÊc (®o¹n 2).

- T×nh c¶m cña BÊc ®èi víi Thoãc-t¬n (cßn l¹i).

II- Gi¸ trÞ t¸c phÈm

Trong nghÖ thuËt v¨n ch­¬ng, miªu t¶ t©m lÝ, t×nh c¶m ®· lµ khã (miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt lµ mét b­íc tiÕn lín trong lÞch sö v¨n häc), miªu t¶ t×nh c¶m cña mét con chã l¹i cµng khã h¬n, dÉu r»ng trong sè c¸c loµi vËt nu«i, chã ®­îc coi lµ loµi gÇn gòi nhÊt, t×nh nghÜa nhÊt ®èi víi con ng­êi.

ThÕ nh­ng khi Gi¾c L©n-®¬n viÕt TiÕng gäi n¬i hoang d·, ®iÒu ®ã d­êng nh­ kh«ng g©y ra bÊt cø mét trë ng¹i nµo. C©u chuyÖn vÒ chó chã BÊc, mäi t©m t­, t×nh c¶m cña nã ®­îc dùng lªn hÕt søc sinh ®éng, gÇn gòi ®Õn møc nÕu ch­a n¾m b¾t ®­îc cèt truyÖn, bÊt chît ®äc mét ®o¹n nµo ®ã, b¹n ®äc dÔ lÇm t­ëng nh©n vËt chÝnh trong truyÖn lµ mét con ng­êi. MÆc dï c©u chuyÖn ®­îc kÓ tõ ng«i thø ba nh­ng cã thÓ coi ®ã lµ sù ho¸ th©n toµn vÑn cña nhµ v¨n vµo nh©n vËt.

§o¹n trÝch hÇu nh­ kh«ng cã sù kiÖn nµo ®¸ng kÓ, chØ lµ nh÷ng t©m t­, t×nh c¶m cña BÊc ®èi víi chñ, thÕ nh­ng ®©y l¹i lµ mét trong nhiÒu ®o¹n v¨n thµnh c«ng cña t¸c phÈm. Mét phÇn nguyªn do lµ bëi trong ®ã, nh÷ng t©m t­, t×nh c¶m cña BÊc ®· ®­îc miªu t¶ hÕt søc s©u s¾c, thÓ hiÖn kh¶ n¨ng quan s¸t vµ c¶m nhËn nh¹y bÐn, tinh tÕ cña nhµ v¨n.

§o¹n më ®Çu chØ cã tÝnh chÊt giíi thiÖu, nh­ng kh«ng v× thÕ mµ kÐm søc hÊp dÉn. §ã lµ mét thø t×nh c¶m hoµn toµn míi mÎ mµ BÊc ch­a tõng c¶m thÊy bao giê. §èi chøng cô thÓ lµ mèi quan hÖ cña BÊc víi c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh thÈm ph¸n Mi-l¬:

 Víi nh÷ng cËu con trai cña «ng ThÈm, t×nh c¶m Êy "chØ lµ chuyÖn lµm ¨n cïng héi cïng ph­êng".

 Víi nh÷ng ®øa ch¸u nhá cña «ng ThÈm, lµ "tr¸ch nhiÖm ra oai hé vÖ".

 Víi «ng ThÈm, ®ã lµ thø "t×nh b¹n trÞnh träng vµ ®­êng hoµng".

Trong nh÷ng mèi quan hÖ nµy, BÊc cã vÞ thÕ hoµn toµn kh¸c víi mét con chã th«ng th­êng. §ã kh«ng ph¶i lµ mèi quan hÖ cña mét con vËt nu«i ®èi víi chñ mµ lµ mèi quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a mét con ng­êi víi mét con ng­êi. Nh­ng ®iÒu quan träng nhÊt lµ trong kho¶ng thêi gian ®ã, BÊc ch­a bao giê c¶m thÊy mét "t×nh th­¬ng yªu s«i næi, nång ch¸y, th­¬ng yªu ®Õn t«n thê, th­¬ng yªu ®Õn cuång nhiÖt" nh­ t×nh c¶m ®èi víi Thoãc-t¬n. §ã lµ mét c¸ch më ®Çu thùc sù Ên t­îng.

Trong mèi quan hÖ víi Thoãc-t¬n, vÞ thÕ cña BÊc còng kh«ng thay ®æi. Nã tù coi m×nh lµ mét ng­êi b¹n trung thµnh. Cã lÏ ®iÓm mÊu chèt t¹o nªn sù kh¸c biÖt trong t×nh c¶m cña BÊc chÝnh lµ c¸ch nghÜ cña Thoãc-t¬n. §èi víi ThÈm ph¸n Mi-l¬ vµ nh÷ng ng­êi chñ kh¸c, BÊc ch¼ng qua còng chØ lµ mét con vËt nu«i mµ th«i (nãi nh­ ng«n ng÷ cña BÊc th× ®ã lµ quan hÖ thuÇn tuý v× c«ng viÖc), dï nã cã lËp ®­îc bao nhiªu chiÕn tÝch ®i ch¨ng n÷a. Nh­ng Thoãc-t¬n th× kh¸c. Anh thùc sù coi BÊc nh­ mét ng­êi b¹n vµ ®èi xö víi nã còng nh­ víi mét ng­êi b¹n.

Nh÷ng sù viÖc h»ng ngµy diÔn ra trong mèi quan hÖ gi÷a Thoãc-t¬n vµ BÊc ®­îc t¸c gi¶ kÓ l¹i rÊt gi¶n dÞ nh­ng cã søc hÊp dÉn thËt ®Æc biÖt. Nh÷ng cö chØ, hµnh ®éng ®­îc miªu t¶ xen kÏ víi nh÷ng chi tiÕt cô thÓ, sinh ®éng cho thÊy t×nh c¶m cña Thoãc-t¬n dµnh cho BÊc ®· v­ît qua mèi quan hÖ chñ tí th«ng th­êng. Anh ch¨m sãc nh÷ng con chã "nh­ thÓ chóng lµ con c¸i cña anh vËy". BÊc vèn lµ mét con chã th«ng minh, nã hiÓu nh÷ng cö chØ cña chñ cã ý nghÜa nh­ thÕ nµo, bëi vËy, nã còng ®¸p l¹i b»ng mét t×nh c¶m ch©n thµnh nh­ng kh«ng kÐm phÇn nång nhiÖt. B¶n th©n nã qu¸ ®çi vui s­íng, ®Õn ®é "t­ëng chõng nh­ qu¶ tim m×nh nh¶y tung ra khái c¬ thÓ v× qu¸ ng©y ngÊt". Mçi cö chØ cña BÊc còng thÓ hiÖn qu¸ nhiÒu ý nghÜa khiÕn cho Thoãc-t¬n còng nh­ muèn kªu lªn, t­ëng nh­ con chã ®ang nãi víi anh b»ng lêi chø kh«ng ph¶i chØ qua hµnh ®éng.

C¸ch biÓu lé t×nh c¶m cña BÊc còng rÊt kh¸c th­êng. C¸i c¸ch nã Ðp hai hµm r¨ng vµo tay chñ mét lóc l©u cho thÊy t×nh c¶m cña BÊc dµnh cho Thoãc-t¬n m·nh liÖt ®Õn møc nµo. MÆt kh¸c, nã l¹i kh«ng hÒ vå vËp, s¨n ®ãn nh­ nh÷ng con chã kh¸c mµ chØ lÆng lÏ t«n thê, quan s¸t chñ theo mét c¸ch rÊt riªng mµ chØ nã míi cã thÓ béc lé nh­ vËy. Sù giao c¶m b»ng ¸nh m¾t gi÷a nã vµ Thoãc-t¬n ®· nãi lªn tÊt c¶ sù ng­ìng mé, thµnh kÝnh, t×nh th­¬ng yªu cña BÊc ®èi víi ng­êi chñ mang trong m×nh nh÷ng t×nh c¶m mµ tr­íc ®ã nã ch­a tõng c¶m nhËn ®­îc bao giê.

Sù g¾n bã vÒ t×nh c¶m gi÷a BÊc vµ chñ ®­îc thÓ hiÖn s©u h¬n trong phÇn cuèi cña ®o¹n trÝch. Cµng yªu chñ bao nhiªu th× BÊc l¹i cµng sî mÊt bÊy nhiªu. Bëi vËy, nã lu«n b¸m theo Thoãc-t¬n vµ kh«ng rêi anh nöa b­íc. Chi tiÕt BÊc kh«ng ngñ "tr­ên qua gi¸ l¹nh ®Õn tËn mÐp lÒu, ®øng ®Êy, l¾ng nghe tiÕng thë ®Òu ®Òu cña chñ..." rÊt sèng ®éng, cã søc diÔn t¶ lín h¬n c¶ nh÷ng lêi gi·i bµy trùc tiÕp, nã biÓu hiÖn kh¶ n¨ng quan s¸t vµ miªu t¶ rÊt tinh tÕ cña t¸c gi¶.

Søc hÊp dÉn cña ®o¹n trÝch nµy nãi riªng vµ c¶ truyÖn ng¾n TiÕng gäi n¬i hoang d· nãi chung ®èi víi b¹n ®äc cßn ë ý nghÜa x· héi s©u s¾c mµ nã ®· gîi lªn. Trong cuéc ®ua tranh khèc liÖt ®Ó giµnh giËt cña c¶i, giµnh giËt sù sèng cña con ng­êi, mäi quan hÖ t×nh c¶m ®Òu bÞ ®Èy xuèng hµng thø yÕu. T×nh c¶m, lßng yªu th­¬ng s©u s¾c gi÷a BÊc vµ Thoãc-t¬n lµ lêi ca ca ngîi nh÷ng t×nh c¶m nh©n hËu, cao quý, kªu gäi con ng­êi h·y t¹m g¸c l¹i nh÷ng ®am mª vËt chÊt ®Ó h­íng ®Õn mét cuéc sèng tèt ®Ñp, cã ý nghÜa h¬n.

 

 

 

 

BẮC SƠN

(TrÝch håi bèn - NguyÔn Huy Tư­ëng)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Nhµ v¨n NguyÔn Huy T­ưëng (1912-1960) quª ë x· Dôc Tó, Tõ S¬n, B¾c Ninh, nay thuéc huyÖn §«ng Anh, Hµ Néi. ¤ng lµ Héi viªn s¸ng lËp Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (1957).

Tõ n¨m 1938, NguyÔn Huy T­ưëng tham gia Héi TruyÒn b¸ Quèc ng÷ vµ phong trµo h­íng ®¹o sinh ë H¶i phßng. N¨m 1943, «ng gia nhËp nhãm V¨n hãa Cøu quèc bÝ mËt vµ ®­ưîc bÇu lµm Tæng thư­ ký Héi truyÒn b¸ ch÷ Quèc ng÷ H¶i Phßng. Th¸ng 6-1945, Tham gia Ban biªn tËp b¸o TiÒn Phong cña V¨n hãa Cøu quèc. Th¸ng 8-1945 lµ ®¹i biÓu v¨n hãa cøu quèc, tham gia biªn tËp c¸c tê b¸o Cê gi¶i phãng, Tiªn phong, Tæng thư­ ký Ban Trung ­ư¬ng VËn ®éng ®êi sèng míi, §¹i biÓu Quèc héi khãa I. Th¸ng 7-1946, ®­ưîc bÇu lµ Phã Thư­ ký Héi V¨n hãa Cøu quèc ViÖt Nam; 12-1946, toµn quèc kh¸ng chiÕn, «ng tiÕp tôc ho¹t ®éng v¨n hãa, v¨n nghÖ, ñy viªn th­ưêng vô Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam, lµm Thư­ ký Tßa so¹n t¹p chÝ V¨n nghÖ, tham gia tiÓu ban V¨n nghÖ Trung ­ư¬ng §¶ng, tham gia chiÕn dÞch Biªn giíi (1951) vµ c«ng t¸c gi¶m t«, c¶i c¸ch ruéng ®Êt (1953-1954).

- Sau Hßa b×nh (1954), tiÕp tôc ho¹t ®éng V¨n nghÖ; ñy viªn Ban chÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam (khãa I); Gi¸m ®èc Nhµ xuÊt b¶n Kim §ång.

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: §ªm héi Long Tr× (tiÓu thuyÕt, 1942, ®­îc chuyÓn thÓ ®iÖn ¶nh, chÌo, c¶i lư¬ng, 1990); Vò Nh­ư T« (kÞch, 1943); An Tư­ (tiÓu thuyÕt, 1944); B¾c S¬n (kÞch, c«ng diÔn 6- 4-1946); Nh÷ng ng­ưêi ë l¹i (kÞch 1948); Anh S¬ ®Çu qu©n (tËp kÞch, 1949); Ký sù Cao L¹ng (ký, 1951); TruyÖn Anh Lôc (tiÓu thuyÕt, 1955); Bèn n¨m sau (tiÓu thuyÕt, 1959); Luü Hoa (truyÖn phim, 1960); Sèng m·i víi Thñ ®« (tiÓu thuyÕt, 1961)... vµ nhiÒu truyÖn cho thiÕu nhi: ChiÕn sÜ ca n«, An D­ư¬ng V­ư¬ng x©y thµnh èc, T×m mÑ, L¸ cê thªu s¸u ch÷ vµng...

S¸ng t¸c cña NguyÔn Huy T­ưëng ®­îc tËp hîp nhiÒu tuyÓn tËp: KÞch NguyÔn Huy T­ưëng (1963); TuyÓn tËp ký sù (1963); TruyÖn viÕt cho thiÕu nhi (1966); NguyÔn Huy T­ưëng tuyÓn tËp (1978); TuyÓn tËp NguyÔn Huy Tư­ëng 3 tËp (1984, 1985 vµ 1986).

Nhµ v¨n ®­ưîc nhËn Gi¶i ba truyÖn vµ ký sù gi¶i th­ưëng V¨n nghÖ 1951 - 1952 cña Héi V¨n nghÖ (ký sù: Ký sù Cao l¹ng), Gi¶i nh× tiÓu thuyÕt Gi¶i th­ưëng V¨n häc Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam 1954 - 1955 (tiÓu thuyÕt TruyÖn Anh Lôc) - Gi¶i th­ưëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc nghÖ thuËt (1996).

- V¨n b¶n B¾c S¬n ®­ưîc trÝch tõ vë kÞch cïng tªn cña NguyÔn Huy T­ưëng, viÕt vÒ cuéc ®Êu tranh gi÷a nh÷ng ng­ưêi d©n yªu n­ưíc, ñng hé c¸ch m¹ng víi nh÷ng kÎ ph¶n ®ưéng, b¸n rÎ l­ư¬ng t©m, s½n sµng quú gèi lµm tay sai cho giÆc thêi c¸ch m¹ng ViÖt Nam cßn trong trøng n­ưíc.

3. Tãm t¾t:

C¸c sù viÖc trong ®o¹n trÝch nµy diÔn ra chñ yÕu ë gia ®×nh Th¬m - Ngäc. Tr­ưíc c¸i chÕt cña cha, Th¬m dÇn dÇn nhËn ra bé mÆt ph¶n béi cña Ngäc. C« v« cïng ®au xãt, ©n hËn. Th¸i vµ Cöu bÞ giÆc truy b¾t ®· ch¹y nhÇm vµo nhµ Th¬m, ®­ưîc Th¬m che giÊu vµ cøu tho¸t.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

M©u thuÉn chÝnh cña vë kÞch ®ư­îc kh¬i lªn tõ ngay trong néi bé mét gia ®×nh. §©y lµ mét c¸ch lùa chän t­ư¬ng ®èi khã bëi nã ®ông ch¹m ®Õn mét mèi quan hÖ g¾n kÕt vµ chÆt chÏ nhÊt trong x· héi - quan hÖ vî chång. Tuy nhiªn, nÕu vư­ît qua ®­ưîc khã kh¨n ®ã th× vë kÞch sÏ cã ®­ưîc chiÒu s©u ®ång thêi t¹o ®ưîc høng thó ®èi víi ng­ưêi xem.

Trong Líp I, khi hai c¸n bé c¸ch m¹ng ch­ưa xuÊt hiÖn, m©u thuÉn míi chØ ®­ưîc nhen nhãm lªn gi÷a hai vî chång Th¬m - Ngäc. Ngäc lµ kÎ ham c«ng danh phó quý, s½n sµng bá ng­ưêi vî trÎ ®Ñp ë nhµ ®Ó ®i lïng b¾t c¸n bé c¸ch m¹ng nh­ng l¹i kh«ng d¸m c«ng khai hµnh ®éng cña m×nh víi vî. Trong khi ®ã, ngưêi vî tuy ch­a hiÓu râ l¾m mäi chuyÖn nh­ưng l¹i kh«ng ®ång t×nh víi hµnh ®éng cña chång.

Cuéc trao ®æi gi÷a hai vî chång diÔn ra mét c¸ch lÊp löng. Bëi Ngäc ch­ưa chÞu thõa nhËn hµnh ®éng xÊu xa cña m×nh nªn Th¬m còng chØ võa dß hái võa t×m c¸ch can ng¨n chång. Ngäc tuy t×m c¸ch chèi quanh nh­ưng qua lêi nãi, cµng lóc h¾n cµng hiÖn râ ham muèn giµu sang vµ ý ®Þnh chèng ®èi c¸ch m¹ng. §©y còng lµ yÕu tè chÝnh t¹o nªn søc hÊp dÉn cña líp kÞch nµy. T¸c gi¶ kh«ng ®i th¼ng vµo vÊn ®Ò. Qua lêi ®èi tho¹i gi÷a hai nh©n vËt, sù viÖc dÇn s¸ng tá, ch©n dung, tÝnh c¸ch c¸c nh©n vËt còng dÇn lé diÖn.

Sù xuÊt hiÖn cña hai ng­ưêi c¸n bé c¸ch m¹ng ë Líp II ®· ®Èy m©u thuÉn kÞch ph¸t triÓn theo mét chiÒu h­ưíng kh¸c. Trong hoµn c¶nh bÞ ®Þch truy b¾t, lßng tin cña nh÷ng ng­ưêi c¸n bé c¸ch m¹ng ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n cã ý nghÜa v« cïng quan träng, liªn quan ®Õn sinh mÖnh cña mçi ngư­êi, réng h¬n n÷a lµ liªn quan ®Õn sù thµnh b¹i cña c¸ch m¹ng.

Sù nghi ngê cña Cöu ®èi víi Th¬m kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã c¬ së. Th¬m ch­ưa ph¶i lµ c¬ së cña c¸ch m¹ng, l¹i cßn lµ vî mét tªn ViÖt gian. Tuy nhiªn, bªn c¹nh Cöu ®· cã Th¸i, mét ng­ưêi ®· hiÓu Ýt nhiÒu vÒ Th¬m, ®Æc biÖt lµ lu«n cã lßng tin ®èi víi quÇn chóng. Lßng tin cña Th¸i gióp Cöu tr¸nh khái mét hµnh ®éng véi v· cã thÓ g©y ra hËu qu¶ ®¸ng tiÕc.

Trong líp kÞch nµy, søc hÊp dÉn tõ nh©n vËt Th¬m kh«ng ph¶i lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i sèng vµ c¸i chÕt, còng kh«ng ë sù ®¾n ®o nªn che giÊu hay khai b¸o viÖc hai ngư­êi c¸n bé ®ang ë trong nhµ m×nh. Khi Cöu vµ Th¸i míi xuÊt hiÖn, Th¬m cã ho¶ng hèt nh­ưng chñ yÕu lµ do bÞ bÊt ngê. Qua phót hèt ho¶ng ban ®Çu, Th¬m ®· quyÕt b¶o vÖ hai ng­ưêi c¸n bé. C« kh«ng b¨n kho¨n ®Õn mèi nguy hiÓm khi c¶ gan che giÊu c¸n bé c¸ch m¹ng mµ chØ lo l¾ng v× kh«ng biÕt b¶o vÖ hä như­ thÕ nµo. Hoµn c¶nh bøc b¸ch ®· lµm bËt lªn hµnh ®éng cao ®Ñp cña mét quÇn chóng yªu n­ưíc. C« nhanh trÝ ®Èy hä vµo buång trong (theo phong tôc cña nhiÒu d©n téc thiÓu sè, gian buång lµ n¬i cÊm kÞ ®èi víi ng­ưêi l¹). B»ng c¸ch t¸o b¹o Êy, c« ®· khiÕn cho Ngäc kh«ng m¶y may nghi ngê.

ë Líp III, tÝnh chÊt khèc liÖt vµ Ðo le cña hoµn c¶nh ®· ®Èy m©u thuÉn kÞch ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao. Mét bªn lµ Th¬m, ng­êi ®· c¶ gan v­ît khái tËp tôc, chèng l¹i chång, che giÊu c¸n bé c¸ch m¹ng ngay trong buång nhµ m×nh. Mét bªn lµ Ngäc, ®ang trong cuéc v©y b¾t c¸n bé ®Ó lËp c«ng víi kÎ thï. Ngäc hoµn toµn kh«ng biÕt nh÷ng ng­êi c¸n bé mµ h¾n r¾p t©m truy b¾t ®Ó lËp c«ng l¹i ®ang ë ngay trong buång nhµ m×nh. H¾n nÊn n¸ ë l¹i, kh«ng chÞu ®i ngay chØ v× ham quÊn quýt víi ng­êi vî trÎ ®Ñp cña m×nh.

Hoµn c¶nh trí trªu ®ã ®· lµm cho tÝnh kÞch ®­îc t« ®Ëm. Ngäc chØ v« t×nh nh­ưng h¾n cµng nÊn n¸ th× Th¬m l¹i cµng sèt ruét. DiÔn biÕn t©m lÝ cña nh©n vËt diÔn ra kh¸ phøc t¹p, cã thÓ h×nh dung theo c¸c giai ®o¹n:

Ban ®Çu, Th¬m gi¶ bé ngät ngµo víi chång, l¹i cßn tá ra ©n hËn vÒ nh÷ng lêi nãi kh«ng ph¶i víi chång tr­ưíc ®ã, môc ®Ých ®Ó Ngäc kh«ng nghi ngê g×.

Khi biÕt lèi ra v­ưên ®· v« t×nh bÞ chÆn (do ®ång bän cña Ngäc ®îi h¾n ngoµi ®ã), Th¬m cè t×nh nãi to lªn ®Ó c¸n bé biÕt mµ ®Ò phßng, kh«ng ra theo lèi Êy.

Th¬m t×m c¸ch ®Èy chång ®i ®Ó nhanh chãng gi¶i tho¸t cho hai ng­ưêi c¸n bé. §iÒu nµy hoµn toµn m©u thuÉn víi th¸i ®é cña Th¬m ban ®Çu (cè gi÷ chång ë nhµ). MÆc dï tá vÎ ng¹c nhiªn nh­ưng rÊt may lµ Ngäc kh«ng nhËn thÊy sù bÊt thư­êng ®ã cã nghÜa g×.

Trong líp nµy, mäi lêi nãi, hµnh ®éng cña Ngäc chØ v« t×nh nh­ưng sù v« t×nh ®ã l¹i lµm cho vë kÞch thªm hÊp dÉn. Ng­ưêi nghe, ng­ưêi xem håi hép theo dâi mäi lêi nãi, hµnh ®éng cña nh©n vËt Th¬m. Th¬m ë trong t×nh c¶nh rÊt khã xö: nÕu ®Èy chång ®i lé liÔu qu¸ sÏ lµm cho h¾n nghi ngê. NÕu gi÷ chång l¹i nh­ư ban ®Çu, biÕt ®©u h¾n ch¼ng ë l¹i thËt, nh­ư thÕ hai ng­ưêi c¸n bé sÏ gÆp ph¶i nguy hiÓm. Bëi vËy, mét mÆt Th¬m ph¶i khÐo nãi dùa theo nh÷ng lêi cña chång khiÕn h¾n kh«ng nghi ngê g×, mÆt kh¸c l¹i ph¶i t×m c¸ch ®Èy h¾n ®i thËt nhanh.

Lßng tin vµ quyÕt t©m b¶o vÖ §¶ng, b¶o vÖ c¸ch m¹ng ®· khiÕn Th¬m trë nªn nhanh trÝ, chÝnh x¸c trong lêi nãi còng như­ viÖc lµm. C« kh«ng nh÷ng ®· cøu cho hai ng­ưêi c¸n bé khái bÞ ®Þch b¾t mµ cßn mang ®Õn cho hä lßng tin vµo søc m¹nh cña quÇn chóng.

Tuy m©u thuÉn chư­a ®­ưîc ®Èy ®Õn møc gay g¾t, quyÕt liÖt như­ng ®o¹n trÝch (vµ t¸c phÈm nãi chung) ®· t¹o nªn ®­ưîc søc hÊp dÉn lín ®èi víi ngư­êi ®äc, ng­ưêi xem bëi nã ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt ®ưîc nh÷ng vÊn ®Ò lín cña c¸ch m¹ng: ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸ch m¹ng vµ nh©n d©n, lµ lßng tin cña ngưêi c¸n bé c¸ch m¹ng vµo t×nh c¶m yªu nư­íc còng nh­ư lßng nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng cña quÇn chóng. Vë kÞch ®· chøng minh r»ng: khi ®· ®ư­îc nh©n d©n tin yªu vµ b¶o vÖ, nh÷ng ngư­êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng cã thÓ v­ưît qua bÊt cø trë ng¹i, khã kh¨n nµo.

 

 

 

TÔI VÀ CHÚNG TA

(TrÝch c¶nh ba - L­u Quang Vò)

I - Gîi ý

1. T¸c gi¶:

- Lư­u Quang Vò (1948-1988), sinh t¹i Phó Thä, quª gèc §µ N½ng, võa lµ nhµ th¬ võa lµ nhµ viÕt kÞch næi tiÕng. Ngßi bót viÕt kÞch Lư­u Quang Vò rÊt nh¹y bÐn, s¾c s¶o. C¸c t¸c phÈm cña «ng lu«n ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh thêi sù nãng hæi trong cuéc sèng ®ư­¬ng thêi, ®¸p øng ®­ưîc nh÷ng ®ßi hái cña ®«ng ®¶o ng­ưêi xem trong thêi k× x· héi ®ang cã nh÷ng biÕn chuyÓn m¹nh mÏ.

Thuë nhá L­u Quang Vò sèng cïng gia ®×nh ë chiÕn khu ViÖt B¾c. Hßa b×nh lËp l¹i, vÒ Hµ Néi vµ suèt thêi gian ®i häc sèng ë ®ã. N¨m 1965 xung phong vµo bé ®éi, thuéc qu©n chñng Phßng kh«ng Kh«ng qu©n. Cuèi n¨m 1970 xuÊt ngò. Nh÷ng n¨m sau ®ã lµm nhiÒu nghÒ kh¸c nhau: vÏ tranh, viÕt b¸o, lµm th¬... Tõ th¸ng 8 n¨m 1979 cho ®Õn khi mÊt, lµm phãng viªn t¹p chÝ S©n khÊu.

Lư­u Quang Vò lµ mét nghÖ sÜ tµi n¨ng vÒ nhiÒu mÆt: th¬, truyÖn, phª b×nh s©n khÊu. LÜnh vùc nµo còng cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Tµi n¨ng Êy cã ®­ưîc tr­ưíc hÕt lµ do anh sinh ra vµ lín trªn trong mét gia ®×nh cã truyÒn thèng say mª v¨n häc nghÖ thuËt, sau ®ã lµ ý thøc lao ®éng s¸ng t¹o vµ t­ư chÊt v¨n ch­ư¬ng cña mét nghÖ sÜ. Tõ n¨m 80 ®Õn cuèi ®êi, tµi n¨ng th¬ vµ vèn hiÓu biÕt vÒ s©n khÊu cña L­ưu Quang Vò ®· kÕt tinh trong h¬n 50 vë kÞch. L­ưu Quang Vò ®­ưîc xem như­ lµ t¸c gi¶ tiªu biÓu cña kÞch trưêng ViÖt Nam thêi k× nh÷ng n¨m t¸m mư­¬i cña thÕ kû XX. Cã nh÷ng vë g©y x«n xao dư­ luËn nh­: Hån Tr­ư¬ng Ba da hµng thÞt (1981), Nµng Si-ta (1982), T«i vµ chóng ta (1984), Nguån s¸ng trong ®êi (1984), Lêi nãi dèi cuèi cïng (1985)... Sù xuÊt hiÖn cña Lư­u Quang Vò ®· lµm lu mê ®i, thËm chÝ v¬i h¼n ®i c¶ mét thÓ hÖ t¸c gi¶ tõng ngù trÞ s©n khÊu suèt mét thêi" (1). Bèi c¶nh ra ®êi kÞch cña Lư­u Quang Vò lµ vµo nh÷ng n¨m 80. §©y lµ giai ®o¹n ®Êt n­ưíc b­ưíc vµo thêi k× kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña chiÕn tranh vµ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp lçi thêi ®· trë thµnh lùc c¶n cho sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt nưíc. Cuéc ®Êu tranh b©y giê kh«ng chØ lµ gi¶n ®¬n ë hai tuyÕn ®Þch - ta, mµ lµ mét cuéc ®Êu tranh ®Ó kh¼ng ®Þnh c¸i míi, c¸i phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña ®Êt n­ưíc. ViÖc x©y dùng h×nh tư­îng con ngư­êi míi trong v¨n häc nãi chung, trong kÞch nãi riªng cÇn ph¶i thay ®æi phï hîp víi nh÷ng chuyÓn ®éng m¹nh mÏ cña ®êi sèng.

2. T¸c phÈm:

- T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: H­ư¬ng c©y - BÕp löa (th¬, in chung, 1968); DiÔn viªn vµ s©n khÊu (tiÓu luËn, in chung); Mïa hÌ ®ang ®Õn (truyÖn, 1983); Ng­ưêi kÐp ®ãng hæ (truyÖn, 1984); M©y tr¾ng cña ®êi t«i (th¬, 1989); BÇy ong trong ®ªm s©u (th¬, 1993); Th¬ t×nh Xu©n Quúnh - L­ưu Quang Vò (1994); Lư­u Quang Vò ®· viÕt kho¶ng h¬n 50 kÞch b¶n s©n khÊu ®· ®­ưîc dµn dùng vµ xuÊt b¶n: Sèng m·i tuæi 17 (1979); Hån Tr­ư¬ng Ba da hµng thÞt (1984); Ng­ưêi tèt nhµ sè 5 (1981); Kho¶nh kh¾c vµ v« tËn (1986); BÖnh sÜ (1988); Lêi thÕ thø 9 (1988); §iÒu kh«ng thÓ mÊt (1988)...

C¸c gi¶i thư­ëng: B¶y Huy ch­ư¬ng vµng trong c¸c k× héi diÔn s©n khÊu chuyªn nghiÖp toµn quèc; hai lÇn ®­ưîc Gi¶i th­ưëng cña Héi v¨n nghÖ Hµ Néi; hai lÇn ®­îưc Gi¶i th­ưëng cña Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng; tÆng thư­ëng v¨n häc cña Bé quèc phßng 1992.

- T«i vµ chóng ta lµ vë kÞch nãi, ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh gay g¾t ®Ó thay ®æi ph­ư¬ng thøc tæ chøc, lÒ lèi ho¹t ®éng s¶n xuÊt ë xÝ nghiÖp Th¾ng Lîi. §ư­îc viÕt n¨m 1984, ngay n¨m 1985 ®· cã §oµn kÞch Hµ Néi, §oµn C¶i l­ư¬ng Th¸i B×nh vµ §oan c¶i l­ư¬ng Kiªn Giang dµn dùng; ®o¹t Huy ch­ư¬ng vµng héi diÔn toµn quèc n¨m 1985.

Trong ®o¹n trÝch nµy, t­ư tư­ëng tiÕn bé do gi¸m ®èc Hoµng ViÖt ®Ò x­ưíng ch­ưa trë thµnh hiÖn thùc như­ng víi c¬ së thùc tÕ, hÖ thèng lÝ luËn chÆt chÏ, l¹i ®­ưîc sù ®ång t×nh, ñng hé cña quÇn chóng nh©n d©n, cã thÓ thÊy r»ng nh÷ng tư­ tư­ëng Êy ch¾c ch¾n sÏ mang l¹i ®êi sèng tèt ®Ñp h¬n cho c«ng nh©n, ®­ưa nhµ m¸y ph¸t triÓn theo mét chiÒu h­ưíng míi.

3. Tãm t¾t:

Sau mét n¨m vÒ lµm quyÒn gi¸m ®èc xÝ nghiÖp Th¾ng Lîi, Hoµng ViÖt ®· quyÕt ®Þnh cñng cè l¹i xÝ nghiÖp vµ thùc thi ph­ư¬ng ¸n lµm ¨n míi, døt kho¸t kh«ng tu©n thñ theo nh÷ng lèi mßn c¸c nguyªn t¾c l¹c hËu ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña xÝ nghiÖp. Nh÷ng ý kiÕn cña Hoµng ViÖt vÒ kÕ ho¹ch më réng s¶n xuÊt vµ ph­ư¬ng ¸n lµm ¨n míi cña xÝ nghiÖp kh«ng ®ư­îc sù ®ång thuËn vµ chia sÎ cña nh÷ng con ng­ưêi b¶o thñ ®ang lµ céng sù cña m×nh. Nh÷ng m©u thuÉn ®ã ®· t¹o nªn xung ®ét kÞch, nh÷ng m©u thuÉn dån dËp gi÷a hai tuyÕn nh©n vËt tiªn tiÕn vµ b¶o thñ ®· lµm cho c¶nh diÔn trë nªn hÊp dÉn.

II - Gi¸ trÞ t¸c phÈm

1. Qua ®èi t­ưîng cô thÓ lµ xÝ nghiÖp Th¾ng Lîi, vë kÞch T«i vµ chóng ta ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh gay g¾t ®Ó thay ®æi ph­ư¬ng thøc qu¶n lý, tæ chøc, lÒ lèi ho¹t ®éng s¶n xuÊt trªn ®Êt nư­íc ta nh÷ng n¨m ®æi míi. Khi nhiÖm vô chÝnh ®· ®ư­îc x¸c ®Þnh, c¸c nguyªn t¾c, quy chÕ, c¸c ph­ư¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®· trë nªn qu¸ l¹c hËu, lçi thêi. §Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, cÇn thay ®æi t­ư duy, thay ®æi ph­ư¬ng thøc qu¶n lý, tæ chøc... tõ ®ã ®æi míi c¸ch lµm, ®æi míi tư­ duy qu¶n lý còng như­ s¶n xuÊt.

2. M©u thuÉn c¬ b¶n cña vë kÞch T«i vµ chóng ta trong ®o¹n trÝch chÝnh lµ m©u thuÉn gi÷a nh÷ng suy nghÜ, c¸ch lµm ¨n míi mÎ víi nh÷ng c¬ chÕ, c¸ch lµm ¨n ®· qu¸ cò kü, lçi thêi. §©y lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan träng vµ rÊt phæ biÕn bëi nã x¶y ra mäi n¬i, mäi lóc. Kh«ng thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý, kh«ng kÝch thÝch ®­ưîc ngư­êi lao ®éng nhiÖt t×nh tham gia vµo c«ng viÖc vµ ®ãng gãp c«ng søc vµo sù nghiÖp chung, mäi khÈu hiÖu kªu gäi còng sÏ trë nªn trèng rçng.

3. ViÖc miªu t¶ cuéc ®Êu tranh víi t­ư¬ng quan lùc l­ưîng như­ vËy cho thÊy kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh ®óng ®¾n quy luËt ph¸t triÓn x· héi cña t¸c gi¶. Khi c¸i míi cßn chư­a chøng tá ®­îc ­ưu thÕ vµ søc m¹nh cña m×nh, nã rÊt dÔ bÞ c« lËp. C¶n trë sù vËn ®éng cña c¸i míi lµ nh÷ng tư­ tư­ëng cò kÜ, b¶o thñ, l¹c hËu. Nh÷ng con ngư­êi tiªu biÓu cho nÕp nghÜ cò ®ã mét phÇn xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tư­ t­ưëng tư­ lîi nh­ưng ®iÒu chñ yÕu, hä lµ nh÷ng con ngư­êi mang nh÷ng nÕp nghÜ qu¸ lçi thêi, ®· trë nªn kh« cøng. Hä sî mäi sù ®æi thay, kh«ng h¼n v× ng¹i c¸i míi lµm gi¶m ®i ®i nh÷ng quyÒn lîi vËt chÊt mµ hä ®· quen ®­îc h­ëng mµ cßn v× tư­ t­ưëng quen dùa dÉm, kh«ng d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc bÊt cø viÖc g×. Gièng nh­ư ngư­êi ®· quen ®i trªn con ®ư­êng nhá, nay sî h·i khi b­ưíc ra ®­ưêng lín, hä ®· v« t×nh hay cè ý trë thµnh vËt c¶n cña x· héi.

Cuéc ®Êu tranh míi - cò diÔn ra theo bèn sù kiÖn chÝnh:

Ban ®Çu, khi gi¸m ®èc ViÖt tuyªn bè ®Ò ¸n lµm ¨n míi, ph¸i b¶o thñ im lÆng hoÆc ph¶n øng mét c¸ch dÌ dÆt. Sù im lÆng Êy hµm chøa nhiÒu ý nghÜa. RÊt cã thÓ hä ®ang vê l¾ng nghe nh­ưng thùc chÊt lµ ®ang t×m ra nh÷ng kÏ hë cña ®èi ph­ư¬ng ®Ó ph¶n c«ng. Khi gi¸m ®èc ph©n tÝch sù bÊt hîp lÝ gi÷a sè l­ưîng c«ng nh©n vµ yªu cÇu thùc tÕ cña c«ng viÖc, tr­ưëng phßng tæ chøc lao ®éng b¾t ®Çu lªn tiÕng. C¬ chÕ s¶n xuÊt cò lµ c¬ së ®Ó «ng ta b¸m vµo. Cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò nµy ®· lµm bËt ra mét thùc tÕ ®· tõng tån t¹i trong thêi bao cÊp: c¸c chØ tiªu, kÕ ho¹ch ®­îc ®Ò ra theo nh÷ng c¸ch thøc chñ quan, ¸p ®Æt, hoµn toµn kh«ng c¨n cø vµo thùc tÕ s¶n xuÊt. §iÒu ®ã ®· ®­îc chØ ra qua mét ®o¹n ®èi tho¹i kh¸ sinh ®éng:

Hoµng ViÖt - C¸i kÕ ho¹ch s¶n xuÊt Êy ë ®©u ra, anh ChÝnh?

NguyÔn ChÝnh - ë cÊp trªn ¹.

Hoµng ViÖt - Nh­ưng cÊp trªn d­ưa vµo ®©u mµ ra c¸i kÕ ho¹ch ®ã?

NguyÔn ChÝnh - Cã lÏ... dùa vµo cÊp trªn cao h¬n, dÜ nhiªn!

Tõ "Cã lÏ..." ®Õn "dÜ nhiªn" lµ hai s¾c th¸i hoµn toµn kh¸c nhau. Ban ®Çu lµ pháng ®o¸n, ngËp ngõng, sau ®ã lµ kh¼ng ®Þnh døt kho¸t. Uy lùc cña "cÊp trªn" lµ yÕu tè khiÕn cho NguyÔn ChÝnh cã ®ñ tù tin vµo lÝ lÏ cña m×nh.

Khi thÊy gi¸m ®èc ViÖt dÔ dµng bÎ g·y lÝ lÏ ®ã, nhãm "b¶o thñ" tiÕn hµnh ®ît ph¶n c«ng thø hai. LÇn nµy cã sù tham gia cña trư­ëng phßng tµi vô, "tay hßm ch×a kho¸" cña nhµ m¸y, víi sù hËu thuÉn cña nh÷ng quy t¾c tµi chÝnh dï còng ®· lçi thêi như­ng kh«ng dÔ cã thÓ b¸c bá. §ît ph¶n c«ng nµy kh¸ quyÕt liÖt vµ khã ®o¸n tr­ưíc kÕt qu¶ bëi mét bªn míi chØ lµ nh÷ng ý t­ưëng ®ang h×nh thµnh như­ng bªn kia lµ mét ngư­êi n¾m v÷ng c¸c nguyªn t¾c tµi chÝnh - kÕ to¸n. Tin tư­ëng vµo ­ưu thÕ cña m×nh, tr­ưëng phßng tµi vô kh«ng chØ ®Êu tranh b»ng lÝ lÏ víi gi¸m ®èc mµ cßn ph¶n øng b»ng hµnh ®éng (kh«ng chÞu cÊp tiÒn tu söa m¸y mãc).

Sù ph¸t triÓn cña t×nh thÕ ®· cho thÊy b¶n lÜnh cña vÞ gi¸m ®èc míi. NÕu như­ trong ®ît ph¶n c«ng trưíc cña nhãm "b¶o thñ", Hoµng ViÖt chñ yÕu dïng lÝ lÏ ®Ó b¸c bá th× trong lÇn thø hai nµy, anh ®· dïng uy quyÒn cña m×nh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. TÊt nhiªn, uy quyÒn Êy muèn cã hiÖu lùc ph¶i dùa trªn nh÷ng lÝ lÏ x¸c ®¸ng. C¬ së cho nh÷ng lÝ lÏ cña gi¸m ®èc ViÖt lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt mµ mét trong nh÷ng yÕu tè ®ã lµ ®êi sèng cña anh chÞ em c«ng nh©n. §©y cã thÓ coi lµ ®iÓm mÊu chèt khiÕn cho ®Ò ¸n s¶n xuÊt míi ®ư­îc nh÷ng ng­ưêi c«ng nh©n như­ «ng Quých, bµ Béng (vµ nh÷ng ng­êi kh¸c sau nµy) ®ång t×nh ñng hé.

Kh¸c víi hai lÇn tr­ưíc, ë lÇn thø ba nµy, gi¸m ®èc ViÖt lµ ng­ưêi chñ ®éng tÊn c«ng. Anh tuyªn bè b·i bá chøc vô qu¶n ®èc. §©y lµ mét quyÕt ®Þnh kh¸ bÊt ngê bëi chøc vô qu¶n ®èc vèn ®· tån t¹i tõ l©u. MÆc dï vËy, b»ng lÝ lÏ tho¶ ®¸ng cña m×nh, gi¸m ®èc ViÖt vÉn khiÕn cho qu¶n ®èc Tr­ư¬ng hoµn toµn chÞu khuÊt phôc. Anh ta chØ cßn biÕt l¾p b¾p, Êp óng mµ kh«ng thÓ lµm g× kh¸c (cã lÏ còng bëi qu¸ bÊt ngê).

C¸ch dµn c¶nh như­ vËy còng cho thÊy phÇn nµo sù s¾c s¶o trong nghÖ thuËt viÕt kÞch cña Lư­u Quang Vò. KÞch lµ nghÖ thuËt s©n khÊu, vèn tèi kÞ sù lÆp l¹i trong c¸c thao t¸c. Khai th¸c ba mèi quan hÖ kh¸c nhau như­ng thùc chÊt m©u thuÉn kh«ng thay ®æi (vÉn lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i míi vµ c¸i cò), t¸c gi¶ ®· ®Ó cho c¸c nh©n vËt ho¹t ®éng theo ba c¸ch thøc kh¸c nhau. §©y lµ yÕu tè quan träng ®¶m b¶o cho vë kÞch cã ®ư­îc søc l«i cuèn liªn tôc.

Trong mèi quan hÖ thø t­, kÞch tÝnh ®­ưîc ®Èy lªn cao ®é. NÕu như­ trong ba cuéc ®Êu tranh trư­íc ®ã, quan hÖ chñ yÕu vÉn lµ quan hÖ c«ng viÖc th× lÇn nµy, kh«ng chØ lµ quan hÖ c«ng viÖc mµ cßn lµ quan hÖ con ngư­êi, quan hÖ chøc vô kh¸ gÇn gòi gi÷a gi¸m ®èc vµ phã gi¸m ®èc. Kh¸c víi th¸i ®é dÌ dÆt ban ®Çu, th¸i ®é cña phã gi¸m ®èc NguyÔn ChÝnh rÊt quyÕt liÖt:

"NguyÔn ChÝnh - §· cò kÜ l¹c hËu. Kh«ng ®Çu! C¸i c¬ chÕ mµ ®ång chÝ m¹t s¸t Êy tån t¹i bÒn v÷ng mÊy chôc n¨m nay. Nhê nã mµ chóng ta cã h«m nay, cã chñ nghÜa x· héi nh­ư ngµy h«m nay, h¹t g¹o ®ång chÝ ¨n, c¸i ¸o ®ång chÝ mÆc vµ c¶ chÝnh con ngư­êi ®ång chÝ n÷a ®· ®­ưîc rÌn luyÖn vµ tr­ëng thµnh trong c¬ chÕ Êy. §õng véi v· phñ nhËn!".

§ã cã thÓ coi lµ mét giäng ®iÖu kh¸ "®anh thÐp" dùa trªn nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng. Qu¶ thËt, c¬ chÕ Êy ®· tõng tån t¹i vµ kh«ng ph¶i kh«ng cã thêi ®· tõng ph¸t huy t¸c dông, nhÊt lµ trong hoµn c¶nh chiÕn tranh ®ßi hái sù tËp trung nh©n lùc, vËt lùc ®Õn møc tèi ®a. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng lµm cho gi¸m ®èc ViÖt mÊt b×nh tÜnh. Quy luËt vËn ®éng cña x· héi ®ãng vai trß then chèt. C¸i h«m qua lµ tÝch cùc th× h«m nay ®· trë nªn lçi thêi. Hoµng ViÖt ®· chiÕn th¾ng bëi anh kh«ng phñ nhËn qu¸ khø như­ng vÉn ®øng v÷ng trªn lÝ luËn cña thùc t¹i, cña quy luËt vËn ®éng lÞch sö.

Kh«ng thÓ bÎ g·y ®­ưîc lÝ lÏ s¾c s¶o Êy, NguyÔn ChÝnh tung ra "miÕng ®ßn" cuèi cïng:

"NguyÔn ChÝnh - TÊt c¶ nh÷ng viÖc ®ång chÝ ®Þnh tiÕn hµnh, kh«ng cã trong nghÞ quyÕt §¶ng uû xÝ nghiÖp. §¶ng uû chư­a quyÕt ®Þnh, ®ång chÝ ViÖt ¹".

§ßn ph¶n c«ng nµy t­ư¬ng ®èi s¾c bÐn, dùa trªn mét sù thËt hiÓn nhiªn: nghÞ quyÕt cña §¶ng uû chư­a ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ như­ thÕ. MÆc dï vËy, b»ng sù nhanh trÝ, gi¸m ®èc ViÖt vÉn t×m ®­ưîc c¬ së hîp lÝ cho nh÷ng dù ®Þnh t¸o b¹o cña m×nh, ®ã lµ nghÞ quyÕt "®Èy m¹nh s¶n xuÊt vµ æn ®Þnh ®êi sèng c«ng nh©n". Mét lÇn n÷a, c¸i míi l¹i chiÕn th¾ng.

Cuéc ®èi tho¹i sau ®ã gi÷a Hoµng ViÖt vµ Lª S¬n như­ b¸o trư­íc cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi chư­a thÓ chÊm døt, nã sÏ cßn diÔn ra thËm chÝ cßn gay go, quyÕt liÖt h¬n. C©u nãi vui cña Lª S¬n cuèi ®o¹n trÝch còng cho thÊy r»ng quan ®iÓm t¸o b¹c, tÝch cùc cña gi¸m ®èc ViÖt ®· ®­ưîc nhiÒu ngư­êi ®ång t×nh ñng hé vµ trong xu thÕ tÊt yÕu, ch¾c ch¾n nã sÏ trë thµnh hiÖn thùc.

Còng cÇn nhËn thøc râ tÝnh chÊt tÝch cùc cña cuéc ®Êu tranh nµy. C¸i cò lµ sù c¶n trë nh­ưng ®ång thêi còng lµ ®éng lùc cho c¸i míi nhanh chãng ph¸t triÓn vµ kh¼ng ®Þnh ®­ưîc m×nh. Cuéc ®Êu tranh míi -cò cµng gay g¾t bao nhiªu th× th¾ng lîi cña c¸i míi trư­íc c¸i cò l¹i cµng cã ý nghÜa bÊy nhiªu. ChØ qua mét ®o¹n trÝch, chóng ta ch­a thÊy ®­ưîc kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh Êy nh­ưng hiÖn thùc cuéc sèng h«m nay ®· chøng tá t¸c gi¶ cã mét tÇm nh×n xa vµ kh¶ n¨ng dù b¸o x· héi chÝnh x¸c.

4. C¶nh ba cña vë kÞch thÓ hiÖn kh¸ râ tÝnh c¸ch cña c¸c nh©n vËt:

 Gi¸m ®èc Hoµng ViÖt lµ mét ng­êi l·nh ®¹o cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao, n¨ng ®éng, t¸o b¹o, d¸m nghÜ d¸m lµm v× sù nghiÖp chung cña nhµ m¸y còng nh­ quyÒn lîi cña anh chÞ em c«ng nh©n.

 Lª S¬n còng lµ mét kü s­ cã n¨ng lùc, cã tr×nh ®é chuyªn m«n giái, tõng g¾n bã nhiÒu n¨m cïng xÝ nghiÖp. Dï biÕt khã kh¨n nh­ng anh vÉn chÊp nhËn, s½n sµng cïng Hoµng ViÖt c¶i tiÕn toµn bé ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ.

 Phã gi¸m ®èc NguyÔn ChÝnh tiªu biÓu cho lo¹i ng­ưêi b¶o thñ nh­ưng còng rÊt kh«n ngoan, nhiÒu m¸nh khoÐ. Anh ta lu«n vin vµo c¬ chÕ, kh«ng muèn ®æi thay nh÷ng nguyªn t¾c dï ®· rÊt l¹c hËu.

 Qu¶n ®èc Tr­ư¬ng lµ ngư­êi suy nghÜ vµ lµm viÖc nh­ư c¸i m¸y, thiÕu t×nh ng­ưêi, thÝch tá ra quyÒn thÕ, h¸ch dÞch víi chÞ em c«ng nh©n.

5. Cuéc ®Êu tranh trong T«i vµ chóng ta lµ cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi. §ã lµ vÊn ®Ò nãng báng cña thùc tiÔn ®êi sèng sinh ®éng. Tuy gay go nh­ưng cuèi cïng phÇn th¾ng sÏ thuéc vÒ c¸i míi, c¸i tiÕn bé. C¸ch lµm viÖc, nh÷ng chñ tr­ư¬ng ®æi míi cña ViÖt, Lª S¬n, Thanh... phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi, víi nguyÖn väng cña anh em trong xÝ nghiÖp, bëi vËy, nh÷ng chñ tr­ư¬ng Êy lu«n ®ưîc mäi ng­ưêi ñng hé.