SKKN - Khai thác kiến thức Địa lý 10.

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

                                                A - ĐẶT VẤN ĐỀ

I/ Lí do chọn đề tài:

 Như chúng ta đã biết mục tiêu của nền giáo dục là đào tạo ra những con người phát triển hài hoà về nhiều mặt: Đức, trí, thể, mỹ và bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề. Mục tiêu này lại được cụ thể hoá trong các mục tiêu của các môn học trong chương trình dạy học ở trường THPT. Để thực hiện tốt mục tiêu này bên cạnh việc nắm vững hệ thống kiến thức của chương trình, nội dung kiến thức và mục tiêu của từng phân môn thì một yếu tố không kém phần quan trọng đó là phương pháp dạy học.

Trong quá trình công tác tôi luôn nghiên cứu tìm tòi những phương pháp giảng dạy sao cho phù hợp với trình độ của từng đối tượng học sinh để giúp các em nắm vững kiến thức và luôn hứng thú học tập môn địa lí của học sinh.

          Từ thực tiễn của việc đổi mới chương trình - sách giáo khoa (SGK) địa lí  và thực tiễn của việc giảng dạy môn địa lí ở trường THPT trong các năm vừa qua, nhằm góp phần nâng cao khả năng và giúp học sinh (HS) có khả năng nhận thức kiến thức và tự hoàn thiện kiến thức.Tôi nhận thấy rằng việc nghiên cứu  “Phương pháp sử dụng phương tiện trực quan trong dạy học địa lí”,cụ thể là “Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí lớp 10” trong dạy học địa lí nói chung và địa lí 10  nói riêng và đưa ra những nguyên tắc chung trong khai thác kênh hình là rất cần thiết.

 II/ Mục đích nghiên cứu:

- Nhằm tận dụng tối đa và sử dụng hiệu quả các kênh hình trong SGK địa lí.

-Giúp HS có khả năng nhận thức kiến thức và nắm vững kiến thức,tự hoàn thiện kiến thức trong và sau bài học.

- Góp phần thực hiện chủ trương nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập bộ môn địa lí.

III/Đối tượng và pham vi nghiên cứu của đề tài:

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

a/Đối tượng nghiên cứu: HS lớp 10 và giáo viên (GV) trong học tập và giảng dạy môn địa lí ở trường THPT Lê Quý Đôn.

b/Phạm vi nghiên cứu: Đề tài này tôi nghiên cứu ở một số bài học địa lí 10, chương trình SGK ban cơ bản và giới hạn trong việc tạo kĩ năng khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong SGK của HS và GV.

IV/Phương pháp nghiên cứu

-Phương pháp thử nghiệm.

-Phương pháp quan sát qua các tiết dự giờ thao giảng.

-Phương pháp nghiên cứu lý luận.

- Phương pháp khảo sát, thống kê.

V/ Thời gian nghiên cứu:

 Dự kiến sẽ nghiên cứu đề tài này trong thời gian 3 năm từ 2009-2010-2011  ( cho khối 10 ) đến năm học 2012-2013 ( cho khối 12).

VI/Kết quả cần đạt được:

-Đề tài có thể ứng dụng làm tài liệu tham khảo cho GV trong giảng dạy địa lí.

-Dùng cho HS nghiên cứu để hình thành kĩ năng, phương pháp học tập tốt hơn.

B: NỘI DUNG

I/ CƠ SỞ LÝ LUẬN:

“Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí” thuộc nhóm “Phương pháp sử dụng phương tiện trực quan trong dạy học địa lí”. Vậy trước khi nghiên cứu phương pháp “Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí” chúng ta sẽ tiến hành:

1/ Tìm hiểu phương pháp dạy học trực quan:

a/ Khái niệm : Trước khi nghiên cứu phương pháp sử dụng các phương tiện trực quan trong giảng dạy địa lí, chúng ta cần phải xác đinh nội dung khái niệm “Phương tiện trực quan”(PTTQ)

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

Trong giảng dạy địa lí, HS nhận biết các hiện tượng và sự vật không chỉ bằng tai nghe mà còn bằng mắt nhìn, hoặc cầm nắm.Vậy tất cả những cái gì có thể lĩnh hội (tri giác) nhờ sự hỗ trợ của các tín hiệu ngoài lời giảng của giáo viên đều gọi là PTTQ.

            Phương pháp dạy học trực quan là phương pháp sử dụng các PTTQ trước, trong và sau khi lĩnh hội kiến thức, tài liệu học tập mới. Sử dụng các PTTQ nhằm gợi mở và hướng dẫn HS khai thác các nguồn tri thức và phát triển các năng lực tư duy, sáng tạo cho HS.

b/ Vai trò của phương pháp dạy học trực quan :

 Phương pháp dạy học trực quan có vai trò rất quan trọng đối với việc dạy và học địa lý, đặc biệt là đối với dạy và học môn địa lý theo phương pháp đổi mới. Bởi vì HS chỉ có thể quan sát được một phần nhỏ các đối tượng xung quanh, còn phần lớn các đối tượng khác thì không có điều kiện quan sát trực tiếp.Các phương tiện dạy học trực quan vừa là phương tiện để dạy học, nhưng nó vừa chứa đựng nguồn tri thức cụ thể cho học sinh khai thác. Các phương tiện dạy học trực quan được thể hiện thông qua phương pháp dạy học trực quan, giúp học sinh hiểu bài nhanh chóng và nhớ lâu hơn, đặc biệt nó gây hứng thú học tập, kích thích trí tò mò, khả năng sáng tạo của học sinh, làm cho giờ học thêm sinh động.

c/ Các phương pháp trong “phương pháp dạy học trực quan”:

- Phương pháp sử dụng bản đồ.

- Phương pháp sử dụng tranh ảnh, hình vẽ.

- Các phương pháp khác.

d/Hình thức sử dụng phương tiện trực quan.

Người GV địa lí muốn vận dụng phương pháp sử dụng các PTTQ, thì  cần phải nắm được nội dung, hình thức và đặc điểm của từng loại phương tiện (Gọi là phương pháp).PTTQ theo ý kiến của M.V.Xtuđênikin, bao giờ cũng có hai chức năng: vừa là đồ dùng để minh hoạ, vừa là nguồn tri thức.

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

Nếu sử dụng nó như một nguồn tri thức để cho HS khai thác trong quá trình học tập thì việc sử dụng PTTQ có thể coi như một phương pháp, còn chỉ sử dụng nó như một đồ dùng để minh hoạ, thì đó chỉ là một biện pháp phục vụ cho phương pháp  dùng lời.

Hiện nay việc sử dụng PTTQ thường có hai hình thức:

-GV dùng các PTTQ để vừa giảng, hướng dẫn HS tìm ra kiến thức và vừa minh hoạ những kiến thức địa lí để HS dễ lĩnh hội kiến thức, qua việc tri giác trực tiếp đối tượng quan sát.

-GV dùng câu hỏi hướng dẫn học sinh quan sát các phương tiện trực quan và yêu cầu giải thích những kiến thức trong bài hoặc làm sáng tỏ những mối liên hệ giữa các sự vật và hiện tượng địa lí.

e/Những yêu cầu khi sử dung phương tiện trực quan

           Vì các PTTQ có tác dụng chủ yếu là tạo cho học sinh những biểu tượng sinh động, gần với thực tế về các sự vật, hiện tượng cũng như quá trình địa lí, cho nên trong quá trình sử dụng chúng, GV cần phải chú ý đến một số yêu cầu như:

+ Cần lựa chọn PTTQ sao cho phù hợp với mục đích sư phạm, với  nội dung bài dạy.

+ Cần triệt để khai thác tính trực quan của chúng để phục vụ cho hoạt động nhận thức của học sinh.

+ Cần quan tâm đến các yêu cầu về mỹ thuật, kĩ thuật và kinh tế.

2/Phương pháp sử dụng các tranh ảnh trong việc dạy địa lí.

         Nhiệm vụ chính của tranh ảnh (Tranh ảnh địa lí treo tường, tranh ảnh địa lí trong sách giáo khoa, tranh ảnh đial lí khổ nhỏ cắt ra từ hoạ báo, tạp chí..v.v...) là hình ảnh cho HS những biểu tượng cụ thể về địa lí.Trong các loại kể trên, có ý nghĩa quan trọng hơn cả là các tranh treo tường in sẵn và các tranh ảnh địa lí trong sách giá khoa, vì nội dung của chúng đều được lựa chọn cẩn thận, phù hợp với nội dung các bài dạy trong chương trình.

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

        Tranh ảnh minh hoạ có thể sử dụng trong nhiều khâu giảng dạy khác nhau, nhưng nhiều hơn cả là trong khâu lĩnh hội tri thức mới của HS bằng cách:

-GV có thể cho HS quan sát, đặt một số câu hỏi cho HS phân tích tranh trước, rồi sau đó mới dùng cách quy nạp trình bày tài liệu, rút ra kết luận. Nhưng cũng có thể,

Gv dùng tranh ảnh để củng cố bài học,bổ sung kiến thức cho HS sau khi dạy .

-GV dùng phương pháp đàm thoại để hướng dẫn HS quan sát, tập trung chú ý khai thác những chi tiết quan trọng. HS trong khi lĩnh hội tri thức phải vừa quan sát , vừa suy nghĩ, trả lời những câu hỏi của GV.

-Trong khi giải thích tài liệu mới, GV cũng có thể kết hợp việc minh hoạ bài bằng tranh ảnh với việc đọc tài liệu trong sách giáo khoa. Khi tranh ảnh không nêu được các chi tiết quan trọng của đối tượng thì GV phải bổ sung bằng các hình vẽ trên bảng.

-Trong quá trình dạy, tranh ảnh cũng phải được sử dụng đúng chỗ, đúng lúc thì mới phát huy được hết tác dụng không làm cho HS giảm hứng thú, phân tán tư tưởng.

II/CƠ SỞ THỰC TIỄN: 

1/ Thực trạng  sử dụng tranh ảnh trong dạy và học địa lí ở trường THPT:

a/ Về phía giáo viên :

Chúng ta cần nhìn thẳng vào vấn đề: Hầu hết các GV có sử dụng tranh ảnh trong SGK nhưng chưa thường xuyên, sử dụng còn qua loa, nên vai trò và chức năng của đồ dùng trực quan nói chung và tranh ảnh nói riêng, bị hạn chế rất nhiều mà trong khi đó chương trình địa lí mới đã biên soạn lại nội dung và bổ sung thêm các kênh hình. Vì những lý do trên nên kết quả dạy - học theo phương pháp mới vẫn chưa cao.

Việc nghiên cứu và thử nghiệm phương pháp“Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí” để đi đến ứng dụng cho tất cả giáo viên dạy địa lí có ý nghĩa lí luận và thực tiễn rất lớn.

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

 Thông qua kinh nghiệm giảng dạy môn địa lí cấp THPT trong nhiều năm và kinh nghiệm qua 4 năm thực hiện đổi mới chương trình sách giáo khoa lớp 10, vừa qua tôi đã nhiều lần thực hiện có hiệu quả.

b/ Về phía học sinh: Do quan niệm đây là bộ môn phụ nên HS chưa đầu tư thời gian thích đáng cho việc học tập bộ môn. Phần vì kiến thức Địa lý khá trìu tượng, nhiều mối quan hệ tự nhiên - xã hội rất phức tạp, bản chất là một môn học rất khô khan nên học sinh ít thích học.

Đề tài có thể dùng cho học sinh nghiên cứu để hình thành kĩ năng, phương pháp học tập tốt hơn.

Khi bắt đầu nghiên cứu đề tài giảng dạy khối 10, xuất phát từ cơ sở lí luận và yêu cầu thực tiễn trên, để bổ sung kiến thức cho chính bản thân mình và để giúp các em học sinh học tập môn Địa lý đạt kếtt quả cao đồng thời tạo hứng thú học tập của học sinh với bộ môn Địa lý được tốt hơn, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí” để nghiên cứu.      

2/ Giải pháp khắc phục: 

           Trong điều kiện dụng cụ trực quan còn chưa được cung cấp đồng bộ. Trước mắt người giáo viên phải biết linh hoạt vận dụng mọi biện pháp, mọi khả năng có thể để xây dựng kế hoạch hoạt động cho mình, tự thiết kế những đồ dùng đơn giản. Sưu tầm tranh ảnh minh họa, cung cấp thông tin cho học sinh hoặc vẽ những sơ đồ, hình vẽ trong sách giáo khoa phóng to để sử dụng.

  Như vậy việc chuẩn bị của giáo viên ở nhà là rất quan trọng, giáo viên phải nghiên cứu thật kỹ nội dung bài dạy để sáng tạo cho mình những đồ dùng trực quan phù hợp sinh động nhất.

Đối với những đồ dùng trực quan đã có sẵn chúng ta cần khai thác triệt để lượng kiến thức cho phép trong đồ dùng trực quan đó phát huy vai trò của đồ dùng trực quan, của kênh hình và kênh chữ trong một bài học, chú trọng vào chất lượng dạy và học, lựa chọn phương pháp phù hợp cần kết hợp giữa khai thác, kiểm tra và rèn luyện kỹ năng cho học sinh.

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

III/ Khai thác kiến thức từ tranh ảnh trong sách giáo khoa địa lí 10

  ( Cụ thể áp dụng : Bài 5; Bài 6; Bài 15; Bài 16 địa lý  10 –Ban cơ bản)

1/ Một số vấn đề trong dạy học địa lí 10:

Đối với chương trình địa lí 10 được biên soạn theo tinh thần cung cấp các tình huống, thông tin đã được lựa chọn. Vậy giáo viên phải tổ chức học tập, phân tích,

tổng hợp và xử  lí thông tin, tạo điều kiện cho HS trong quá trình học tập vừa tiếp

nhận được kiến thức vừa rèn luyện các kỹ năng và nắm được phương pháp học tập tạo điều kiện tự khám phá, tự phát hiện, tự tìm đến với kiến thức mới, phát huy tính

tích cực, độc lập của học sinh.

 Những tranh ảnh, hình vẽ trong sách giáo khoa không đơn thuần chỉ là minh họa cho bài giảng mà chúng còn gắn bó hữu cơ với bài học là một phần không thể thiếu được trong nội dung bài học.             

2. Một số ví dụ cụ thể:

a) Ví dụ 1:  Bài 5: VŨ TRỤ. HỆ MẶT TRỜI VÀ TRÁI ĐẤT. HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC CỦA TRÁI ĐẤT

                               (SGK-Ban cơ bản-Địa lí 10, trang 19).

Phần I-mục2 : Hệ Mặt Trời và mục 3: Trái Đất trong Hệ Mặt Trời

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang

Khai thác kiến thức từ tranh ảnh hình vẽ trong SGK Địa lý ở trường THPT

Nếu chỉ đơn thuần khai thác kênh chữ thì cả GV và HS sẽ vô tình bỏ qua vị trí của Trái Đất trong hệ Mặt Trời, quỹ đạo và hướng chuyển động của các hành tinh.Như vậy phần quan trọng nhất trong mục (2) sẽ bị bỏ qua. Trong phần này kênh hình đã thể hiện đầy đủ nội dung cơ bản của mục (2). Chỉ bằng một câu hỏi:

-Quan sát hình 5.2: Các hành tinh trong Hệ Mặt Trời và quỹ đạo chuyển động của chúng(SGK- địa lí 10-bạn cơ bản, trang 19),nô SGK, vốn hiểu biết trả lời các câu hỏi:

-Hãy mô tả về Hệ Mặt Trời

-Kể tên các hành tinh trong Hệ Mặt Trời .

-Nhận xét hình dạng quỹ đạo và hướng chuyển động của các hành tinh.

-Các hành tinh trong Hệ Mặt Trời có những vận động chính nào?

-Trái Đất nằm ở vị trí thứ mấy trong hệ Mặt trời tính theo thứ tự xa dần Mặt Trời ?

-Trái Đất có điểm gì khác các hành tinh ?(Dựa vào hình 5.2)

-Trái Đất có những chuyển động nào?

*Học sinh sẽ quan sát H5.2 và dễ dàng trả lời được yêu cầu của giáo viên, sau đó giáo viên có thể tổng kết mục (2) như sau:

Bùi Thị Phương Loan - THPT Lê Quý Đôn                                                                        Trang