SKKN-PPSD cau hoi nham phat huy tinh tich cuc cua hoc sinh trong day hoc lich su

A. MỞ ĐẦU

I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI:

Nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông nói chung, chất lượng môn Lịch sử nói riêng là nhiệm vụ cần kíp của chúng ta…có nhiều biện pháp nhiều yếu tố để nâng cao chất lượng giáo dục, trong mỗi yếu tố và biện pháp phải cần phát huy tính tích cực của học sinh trong việc nhận thức tình huống có vấn đề và tự mình tìm câu giải đáp cho vấn đề đặt ra. Bên cạnh đó phải chống việc học nhồi nhét theo quan niệm sai lầm “Học sử chỉ cần nhớ chứ không cần suy nghĩ ”. Chính quan niệm và cách học này làm tê liệt sự thông minh sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh.

Để đạt được kết quả tốt trong dạy và học trong trường phổ thông nói chung, môn Lịch Sử nói riêng ta phải đổi mới phương pháp, biện pháp dạy và học.

Người giáo viên phải tổ chức một cách linh hoạt các hoạt động của học sinh từ khâu đầu tiên đến khâu kết thúc giờ học. Từ cách ổn định lớp kiểm tra bài củ đến học bài mới, củng cố dặn dò, những hoạt động đó giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách tự giác chủ động, tích cực sáng tạo và ngày càng yêu thích say mê môn học.

Vậy làm thế nào để học sinh hứng thú say mê trong giờ học lịch sử?.

Bản thân lịch sử loài người và bộ môn Lịch Sử là nguồn cảm hứng, là sự kích thích, sự say mê học tập của học sinh. Nhưng không phải dạy như thế nào cũng gây được hứng thú cho học sinh, bởi vì giáo dục lịch sử phải là công việc sáng tạo. Không phải cứ biết sử là dạy được sử, cũng như không phải chỉ nghe nhạc là đã có thể trở thành nhạc sĩ.

Chúng ta phải có nội dung dạy học chính xác, khoa học, phải có phương pháp dạy học đúng để giúp học sinh biết học sử, biết tư duy có phê phán, phân tích những sự kiện của quá khứ và hiện tại, phải hướng dẫn các em biết khái quát và tranh luận các vấn đề lịch sử. Một trong những phương pháp quan trọng để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học sinh trong giờ học nói chung, giờ học lịch sử nói riêng, đó là phương pháp sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học

sinh trong dạy học lịch sử. Quá trình hoạt động chung thống nhất giữa thầy và trò nhịp nhàng , sẽ làm học sinh nắm vững hơn những tri thức, hình thành kĩ năng và bồi dưỡng phẩm chất đạo đức và nhân cách đạo đức cho các em.

Vậy để góp phần nào vào việc đổi mới phương pháp dạy học nói chung , dạy học Lịch Sử nói riêng. Bản thân tôi mặc dù là giáo viên trẻ chưa có kinh nghiệm trong giảng dạy cũng xin mạnh dạn trình bày một số vấn đề về “Phương pháp sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học sinh trong dạy học Lịch Sử ”.

Với việc nghiên cứu đề tài này tôi mong rằng sẽ giúp được phần nào cho giáo viên tiến hành dạy môn Lịch Sử có hiệu quả cao, học sinh tích cực chủ động việc tiếp thu, lĩnh hội kiến thức một cách sinh động.

Đây cũng là lí do tôi chọn đề tài này.

II. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:

Đề tài xoay quanh việc nghiên cứu giảng dạy và học tập với “Phương pháp sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học sinh trong giờ học Lịch Sử”.

III. PHẠM VI NGHIÊN CỨU:

Học sinh khối lớp 11 và học sinh khối lớp 12 trường THPT NGHUYỄN HUỆ.

IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU:

Để thực hiện tốt đề tài này tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:

-         Phương pháp nghiên cứu tài liệu hổ trợ.

-         Phương pháp phát vấn, nêu vấn đề.

-         Thao giảng, dự giờ trao đổi ý kiến với các đồng nghiệp trong quá trình dạy.

-         Áp dụng kinh nghiệm phương pháp mới trên lớp.

-         Kiểm tra đánh giá kết quả học sinh và làm bài để từ đó có điều chỉnh và bổ sung.

B. NỘI DUNG

I. CƠ SỞ LÍ LUẬN:

Bản thân lịch sử xã hội loài người và bộ môn Lịch Sử có nhiều ưu thế trong việc giáo dục thế hệ trẻ và gây cho họ một sự hứng thú thật sự. Bởi vì qua môn học này tầm nhìn của họ đối với cuộc sống quá khứ - hiện tại - tương lai được mở rộng hơn, họ tìm thấy trong dĩ vãng nhiều câu trả lời xác đáng cho hôm nay và ngày mai.

Chính vì vậy mà .G.Tsecnưsepxki nhà tư tưởng dân chủ Nga thế kỷ XIX đã nói rằng: “Có thể không biết không say mê học tập môn Toán...có thể không biết hàng nghìn môn khoa học khác nhưng dù sao đã là người có giáo dục mà không yêu thích lịch sử thì chỉ có thể là một con người không phát triển đầy đủ về trí tuệ”

Như vậy giáo dục lịch sử nói chung dạy Lịch Sử ở trường nói riêng ta phải làm thế nào để phát triển tư duy gây hứng thú học tập cho học sinh, vậy trước hết gợi cho học sinh phải phát hiện vấn đề cần tìm hiểu, hay nói một cách khác “Đặt học sinh vào tình huống có vấn đề”. Không thấy vấn đề không giải quyết vấn đề, vì việc học tập là một hình thức của việc nhận thức khoa học, là một chuỗi các vấn đề được đặt ra và được nhận thức ở mức độ cao hơn.

Có nhiều hình thức để tạo tình huống có vấn đề và giải quyết vấn đề như so sánh, phân tích, đặt câu hỏi sử dụng các loại tư liệu tham khảo, đồ dùng trực quan, công nghệ thông tin…

Một điểm quan trọng mà từ kinh nghiệm thực tiễn của giáo viên ở trường, dạy như một công thức giáo điều rập khuôn, nếu sử dụng câu hỏi thì câu hỏi đặt ra quá đơn giản, chỉ đòi hỏi học sinh trả lời có hoặc không. Điều này không giúp ích gì trong việc tạo hứng thú cho hocl sinh.

Trái lại câu hỏi quá khó không vừa sức thì dễ làm các em nản chí,chính vì vậy câu hỏi phải vừa đóng vừa mở. Vì vậy việc đặt câu hỏi có vai trò rất quan trọng trong giờ dạy học Lịch Sử nói riêng và các môn học khác nói chung sẽ phát huy được tính tích cực và gây hứng thú đối với học sinh.

II. CƠ SỞ THỰC TIỄN:

Ở trường THPT Nguyễn Huệ đa số học sinh còn lười học, chưa say mê môn học Lịch Sử. Nếu học thì các em chỉ học đối phó nhưng sự say mê và hứng thú thật sự chưa có. Vì vậy nên việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử còn yếu. Đa số các em chưa độc lập suy nghĩ để trả lời câu hỏi mà phải lệ thuộc hoàn toàn vào sách giáo khoa, hay chỉ nêu một mốc thời gian mà không diễn tả được thời gian đó nói lên sự kiện gì. Bởi vậy bản thân các em nên có một phương pháp học như thế nào để chiếm lĩnh kiến thức từ bài giảng của giáo viên.

Mặt khác giáo viên ở trường (một số đồng chí) chưa tuân thủ tính logic của bộ môn, chưa cải tiến nội dung và phương pháp dạy học, chưa gây được hứng thú học tập cho học sinh. Từ đó dẫn đến học sinh nhàm chán, học một cách thụ động, dẫn đến chất lượng một số lớp còn thấp, tỉ lệ học sinh yếu, kém còn nhiều.

Để khắc phục trình trạng trên và nhằm nâng cao chất lượng dạy và học ở trường, bản thân tôi đã cố gắng đưa ra các phương pháp học tập tích cực và mang lại sự hứng thú cho các em cụ thể là: “Phương pháp sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học sinh trong giờ học Lịch Sử”.

III. NỘI DUNG VẤN ĐỀ:

1.Vấn đề đặt ra:

  Việc sử dụng câu hỏi trong quá trình dạy học nói chung, dạy Lịch Sử nói riêng có lẽ không một giáo viên nào không sử dụng, nhưng sử dụng câu hỏi phải đúng lúc, đúng kiểu bài lên lớp đồng thời phải hợp mức kiến thức của đối tượng học sinh.

Hơn nữa phải đưa ra câu hỏi làm sao phải phát huy được tư duy của các em, các em phải xoáy vào trọng tâm của bài. Vậy để góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn Lịch Sử trong trường phổ thông, tôi xin được nêu vài phương pháp sử dụng câu hỏi trong quá trình dạy và học của thầy và trò đạt kết qủa cao, bên cạnh đó sự hứng thú của học sinh không ngừng tăng.

2.Giải pháp, chứng minh vấn đề được giải quyết:

a. Đối với giáo viên:

- Ngoài vấn đề chuẩn bị giáo án trước khi lên lớp, giáo viên cần phải xác định kiểu bài, nắm rõ trọng tâm của bài, trọng tâm chương học.

- Khi đặt câu hỏi cần chú ý những vấn đề sau:

+ Tạo sự chú ý cho học sinh khi vào bài mới, để các em xoay vào trọng tâm bài ngay từ đầu.

Ví dụ: Khi dạy Bài 1: Nhật Bản (chương I, Sách giáo khoa lịch sử 11, trang 4).

Tôi đặt câu hỏi:

Vì sao trong cùng một hoàn cảnh Châu Á (Giữa thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX), Nhật thoát khỏi số phận là nước thuộc địa trở thành một nước đế quốc chủ nghĩa hùng mạnh?

Ví dụ: Khi dạy Lịch sử lớp 12. Bài 13 “Phong trào dân chủ ở việt nam từ 1925-1930” (Sách giáo khoa lịch sử 12, trang 76).

Sau khi kiểm tra bài củ (Nội dung bài 12), tôi hướng dẫn học sinh đi đến nhận định rằng: ”Cách mạng Việt Nam đang đứng trước một cuộc khủng hoảng về đường lối cách mạng”. Thực chất là khủng hoảng về vai trò lãnh đạo cách mang của một giai cấp tiên tiến nhất trong xã hội.

Tôi đặt câu hỏi:

       Muốn giải quyết sự khủng hoảng này trước hết cần phải có điều kiện gì?

Tôi để học sinh suy nghĩ và phát biểu, các em có nhiều ý kiến khác nhau( Ví dụ; cần có sự chuyển biến căn bản trong xã hội Việt Nam hoặc cần có sự ra đời và trưởng thành của một giai cấp, cần có nhân vật lịch sử nhận thức được sứ mệnh của thời đại.)

Tôi đánh giá ý kiến trên và giới thiệu bài mới :”Ta hãy xem lịch sử giải quyết những vấn đề trên như thế nào?” tôi vào bài mới.

+ Câu hỏi xác định mối liên hệ xâu chuỗi giữa các câu hỏi với các sự kiện, hiện tượng sau khi học kết thúc một chương.

Một trong những biện pháp sư phạm là xác lập mối liên hệ giữa câu hỏi với sự kiện, hiện tượng lịch sử trong một chương đã học. Nhưng bên cạnh đó câu hỏi phải mang tính chất thảo luận, theo trò chơi ô chữ.

Ví dụ: Sau khi học xong (Chương I. Phần lịch sử Việt nam “Việt Nam từ 1858 đến cuối thế kỷ XIX” Sách giáo khoa lịch sử 11, trang 106).

Tôi tổ chức cho các em Trò chơi ô chữ giúp các em xâu chuỗi các sự kiện hiện tượng lịch sử với nhau, từ đó các em khắc sâu hơn kiến thức, tăng thêm hứng thú học tập thông qua câu hỏi gợi ý:

       Câu 1. Từ Vũng Tàu để đến Sài gòn và Gia Định Pháp đi trên con sông nào?

       Câu 2. Ri-Vi-E bị giết ở đâu?

       Câu 3. Tên hiệp ước triều đình Huế kí với Pháp năm 1884?

       Câu 4. Thành miền tây mà Phan Thanh Giản dâng cho Pháp?

       Câu 5. Tên thật của vua Hàm Nghi?

       Câu 6. Tên dãy núi vua Hàm Nghi vượt để sang Hà Tĩnh?

       Câu 7. Người đứng đầu phe chủ chiến là ai?

       Câu 8. Nơi vua Hàm Nghi đi đày?

Đáp án của các ô chữ:

Từ hàng dọc: CẦN VƯƠNG

Những ô trống tôi làm sẵn ở nhà bằng giấy Roki hoăc sử dụng máy chiếu, sắp xếp có thứ tự, để các em dễ tranh luận và tìm ra chìa khóa của ô chữ là CẦN VƯƠNG.

Cách lập bảng như vậy hợp với cách sử dụng câu hỏi sẽ có hiệu quả, không chỉ nắm kiến thức mà còn có tác dụng giáo dục , rèn luyện kĩ năng kĩ xảo, phát triển tư duy cho học sinh và tạo sự hứng thú cho các em trong quá trình ôn lại nội dung một chương, khi qua chương mới.

+ Câu hỏi có tính chất phân tích, nhận định, đánh giá:

Có thể loại câu hỏi này bắt đầu một mục hoặc đang trình bày một vấn đề, hay nội dung dẫn dắt, kết luận:

Ví dụ: Khi giảng phần 2 của Mục I trong bài 17: “Chiến tranh thế giới lần hai ( 1939- 1945)” Sách giáo khoa lịch sử 11, trang 106. Trong mục 2 có sự kiện: “Liên Xô và Đức ký hiệp ước không xâm phạm lẫn nhau (23-8-1939)”

Tôi đặt câu hỏi:

Tại sao Liên Xô kí hiệp ước không xâm phạm với Đức?

    Tại sao Phát Xít chấp nhận điều này?

Ví dụ: Khi dạy bài 15 “Phong trào dân chủ 1936-1939” (Sách giáo khoa lịch sử 12, trang 98).

Khi nói đến chủ trương của Đại Hội Quốc Tế lần thứ VII(1935)….Trong tình hình chuyển biến như trên (Về yêu cầu cách mạng Thế Giới và phong trào cách mạng nước Pháp).

 Tôi hỏi:

    Đảng ta có thể vẫn giữ chủ trương đánh đổ thực dân Pháp và phong kiến được không?

    Nếu tiếp tục chủ trương đó sẽ dẫn đến hậu quả như thế nào?

Hai câu hỏi trên sẽ giúp học sinh hiểu được nhận định của Đảng lúc bấy giờ.

+ Câu hỏi đặt ngược vấn đề:

   Trên cơ sở những sự kiện học sinh đã biết, tôi đặt ngược lại vấn đề để các em tìm lời giải.

Ví dụ: Dạy Bài 16 “Phong trào giải phóng dân tộc và tổng khởi nghĩa tháng 8-1945” SGK Lịch sử 12 trang 102 (Tiết 2).

Trong quá trình giảng dạy đến phần kết bài. Tôi nhấn mạnh “Cánh mạng tháng tám thắng lợi tương đối nhanh chóng ít đổ máu”

Tôi hỏi: Có phải là sự ăn may không?

* Vận dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học sinh vào một mục cụ thể của bài.

+ Thiết kế câu hỏi gợi mở để giải quyết câu hỏi nhận thức:

Khi dạy đến tiểu mục 3. “Hòa hoãn với Pháp nhằm đẩy quân Trung Hoa Dân Quốc ra khỏi nước ta” của Mục III trong bài 17: “Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa từ sau ngày 2-9-1945 đến trước ngày 19-12-1946” (Sách giáo khoa lịch sử 12, trang 121).Tiết 2.

Tôi tổ chức cho học sinh tìm hiểu sự bắt tay hòa hoãn giữa Tưởng và Pháp qua Hiệp Ước Hoa- Pháp (28-2-1946)….

Trước tình hình đó Đảng ta có chủ trương sách lược gì để đối phó?

Tôi đưa ra câu hỏi nhận thức:

b.Đối với học sinh:

 Thông qua cách sử dụng những câu hỏi trên, bắt buộc các em phải có sự chuẩn bị bài mới và học bài cũ trước khi đến lớp. Phương pháp đặt câu hỏi trong đề tài sẽ thu hút sự chú ý của các em trong giờ học Lịch Sử và luôn phát triển tư duy, đặc biệt gây nên sự hứng thú. Kiến thức trong bài học sinh lĩnh hội nhẹ nhàng.

*Kết Luận:

Qua việc thực hiện “ Phương pháp sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học sinh trong giờ  học Lịch Sử” trong giảng dạy tôi đã mang lại kết quả cao cho học sinh, những giờ học sử trở nên hứng thú. Học sinh đã phát huy tính tích cực, tư duy, từ đó các em hiểu bài và khắc sâu kiến thức một cách nhẹ nhàng.

  Qua những giờ học như vậy tôi đã kết hợp, hợp lí hoạt động độc lập của học sinh với việc lĩnh hội kiến thức có sẵn, giúp học sinh hiểu và đi đôi với khả năng khắc sâu sự kiên.

Hơn nữa nhờ được khuyến khích tự lực trong quá trình học tập mà các em bước đầu có sự độc lập suy nghĩ trước những vấn đề có tính thời sự. Chính những hoạt động tự lực đó của học sinh vừa là phương tiện vừa là kết quả của quá trình giáo dục của chúng ta.

Với việc áp dụng đề tài “Phương pháp sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực và gây hứng thú cho học sinh trong  học lịch sử” Đối với khối lớp 11 và 12  trải qua một năm học lớp 10 và học kì I lớp 11(Khối11). Cả năm lớp 11 và kì I lớp 12 (Khối12).

Kết quả bộ môn lịch sử hiện nay như sau:

KHỐI 12

KHỐI 11