SKKN VAT LI 8

A- §Æt vÊn ®Ò:

I.:LÝ DO CHäN §Ò TµI:

 

M«n VËt lÝ cã vai trß quan träng trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu ®µo t¹o cña tr­êng THCS . Nã cã mèi quan hÖ chÆt chÏ, qua l¹i víi c¸c m«n häc kh¸c, lµ cÇu nèi quan träng gi÷a kiÕn thøc vËt lÝ s¬ ®¼ng ë tiÓu häc, ®ång thêi lµ kiÕn thøc c¬ së cho ch­¬ng tr×nh VËt lÝ ë THPT, THCN, nghÒ,... viÖc gi¶ng d¹y vËt lÝ cã nh÷ng kh¶ n¨ng to lín, gãp phÇn h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn ë häc sinh c¸ch thøc t­ duy vµ lµm viÖc khoa häc, còng nh­ gãp phÇn gi¸o dôc häc sinh ý thøc, th¸i ®é, tr¸ch nhiÖm ®èi víi cuéc sèng, gia ®×nh, x· héi vµ m«i tr­êng.

Néi dung ch­¬ng tr×nh SGK míi ®· lµm thay ®æi tÝch cùc ph­¬ng ph¸p d¹y cña gi¸o viªn vµ ph­¬ng ph¸p  häc cña häc sinh. HiÖu qu¶ d¹y häc ®· cã chuyÓn biÕn râ rÖt.

Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, vµ thùc hiÖn gi¸o viªn-ng­êi trùc tiÕp ®øng líp còng gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cù chØ cã hiÖu qu¶ cao víi nh÷ng häc sinh cã häc lùc kh¸, giái, cßn nh÷ng häc sinh cã häc lùc ë møc trung b×nh trë xuèng th× viÖc thùc hiÖn ph­¬ng ph¸p nµy cßn rÊt h¹n chÕ.

MÆt kh¸c, néi dung ch­¬ng tr×nh ®­îc ph©n bè ch­a thùc sù hîp lÝ, c¸c néi dung lÝ thuyÕt rÊt dµi, rÊt nhiÒu nh­ng c¸c tiÕt bµi tËp, nhÊt lµ bµi tËp ®Þnh l­îng l¹i rÊt Ýt.

Qua nhiÒu n¨m trùc tiÕp gi¶ng d¹y trªn líp, t«i nhËn thÊy kh¶ n¨ng gi¶i bµi tËp vËt lÝ cña häc sinh cßn rÊt yÕu, nhÊt lµ c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng. NÕu kh«ng cã h­íng dÉn mµ ®Ó häc sinh tù mÇy mß, häc tËp theo ph­¬ng ph¸p míi th× hiÖu qu¶ rÊt thÊp.

§øng tr­íc thùc tr¹ng ®ã, t«i thÊy r»ng viÖc rÌn luyÖn kÜ n¨ng cho häc sinh gi¶i bµi tËp lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Nã gióp häc sinh cñng cè kiÕn thøc, më réng vµ ®µo s©u kiÕn thøc, ®ång thêi rÌn lyÖn cho c¸c em ®­îc tÝnh tù lËp v­ît khã, cÈn thËn, kiªn tr×,...  trong häc tËp.

C¸c bµi tËp ®Þnh l­îng phÇn chuyÓn ®éng – (VËt lÝ 8) lµ néi dung rÊt quan träng cña phÇn c¬ häc. C¸c bµi tËp ë néi dung nµy rÊt nhiÒu vµ ®a d¹ng. Do ®ã trong mét tiÕt häc, hay 1 tiÕt bµi tËp gi¸o viªn vµ häc sinh kh«ng thÓ gi¶i quyÕt hÕt ®­îc c¸c d¹ng to¸n c¬ b¶n cña phÇn nµy.  

HiÖn nay cã nhiÒu tµi liÖu viÕt vÒ ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ, nh­ng chñ yÕu viÕt d­íi d¹ng më hoÆc viÕt theo chñ ®Ò nªn khi ®äc, t×m hiÓu, häc sinh khã tiÕp thu, hiÓu qu¶ vËn dông cßn thÊp. Do ®ã khi gi¶i bµi tËp häc sinh tr×nh bµy rÊt s¬ sµi, kh«ng tu©n theo c¸c b­íc gi¶i 1 bµi tËp vËt lÝ.

VËy lµm thÕ nµo ®Ó kh¾c phôc ®­îc vÊn ®Ò trªn?

Tõ nh÷ng lÝ do trªn t«i chän ®Ò tµi: “H­íng dÉn häc sinh gi¶i c¸c tËp ®Þnh l­îng” – PhÇn chuyÓn ®éng – VËt lÝ 8.

 

II. Môc ®Ých cña ®Ò tµi:

Nh»m x¸c ®Þnh thùc tr¹ng cña viÖc gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng phÇn chuyÓn ®éng m«n VËt lÝ 8 cña häc sinh tr­êng THCS NghÜa §ång-T©n Kú, nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc phÇn nµy.

 

III. §èi t­îng nghiªn cøu:

Ph­¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng m«n VËt lÝ THCS.

 

IV. NhiÖm vô cña ®Ò tµi:

- T×m hiÓu c¬ së lÝ luËn cña ®Ò tµi

-  X¸c ®Þnh thùc tr¹ng cña viÖc d¹y häc phÇn bµi tËp ®Þnh l­îng m«n VËt lÝ THCS.

- X¸c ®Þnh nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng.

- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc bé m«n VËt lÝ 8- thcs.

 

V. Ph¹m vi nghiªn cøu:

§Ò tµi ®­îc thùc hiÖn víi häc sinh khèi 8 tr­êng THCS  NghÜa §ång-T©n Kú trong n¨m häc 2008-2009.

 

VI. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu:

- Nghiªn cøu lÝ thuyÕt: Ph©n tÝch, tæng hîp, hÖ thèng ho¸.

- Nghiªn cøu thùc tiÔn: Dù giê, th¨m líp, träng t©m lµ nghiªn cøu thùc nghiÖm.

B- Néi dung:

I. C¬ së lÝ luËn:

1. Môc ®Ých cña viÖc gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng trong vËt lÝ:

- Bµi tËp vËt lÝ gióp häc sinh «n tËp, ®µo s©u, më réng kiÕn thøc.

- Bµi tËp vËt lÝ cã thÓ lµ ®iÓm khëi ®Çu ®Ó dÉn ®Õn kiÕn thøc míi.

- Gi¶i bµi tËp vËt lÝ rÌn luyÖn kÜ n¨ng, kÜ x¶o, vËn dung lÝ thuyÕt vµo thùc tiÔn, rÌn luyÖn thãi quen vËn dông kiÕn thøc kh¸i qu¸t.

- Gi¶i bµi tËp lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc lµm viÖc tù häc cao cña häc sinh.

- Gi¶i bµi tËp gãp phÇn ph¸t triÓn t­ duy s¸ng t¹o cña häc sinh.

- Gi¶i bµi tËp vËt lÝ lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Ó kiÓm tra møc ®é n¾m v÷ng kiÕn thøc cña häc sinh.

 

2. Ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ:

Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i bµi tËp vËt lÝ nh­ng chñ yÕu theo 2 khÝa c¹nh sau:

- Ph©n lo¹i theo néi dung vËt lÝ: Nh­ bµi tËp c¬, quang, ®iÖn, nhiÖt,...

- Ph©n lo¹i theo dÊu hiÖu chñ yÕu, ý nghÜa, vai trß: bµi tËp ®Þnh tÝnh, bµi tËp ®Þnh l­îng, bµi tËp thÝ nghiÖm, bµi tËp cã néi dung thùc tÕ, bµi tËp vËt lÝ vui, bµi tËp tr¾c nghiÖm, bµi tËp tæng hîp,...

  * Bµi tËp ®Þnh l­îng lµ lo¹i bµi tËp cã sè liÖu cô thÓ, muèn gi¶i ®­îc ph¶i thùc hiÖn mét lo¹t c¸c phÐp tÝnh. Lo¹i bµi tËp nµy gióp häc sinh hiÓu ®­îc ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c h¬n ý nghÜa vËt lÝ,rÌn luyÖn kÜ n¨ng tÝnh to¸n, vÏ h×nh, tiÕn tíi gi¶i c¸c bµi tËp tæng hîp cã nhiÒu néi dung phøc t¹p h¬n.

 

II. Thùc tr¹ng cña viÖc d¹y häc c¸c bT ®Þnh l­îng m«n vËt lÝ THCS:

Víi ch­¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa hiÖn nay, kiÕn thøc rÊt tinh gi¶n, s©u vµ réng, chñ yÕu viÕt d­íi d¹ng më. Do ®ã ®ßi hái ng­êi gi¸o viªn ph¶i cã kiÕn thøc v÷ng, cã ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc s¸ng t¹o, tæ chøc cho häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch tèt nhÊt, häc sinh còng ph¶i cã ph­¬ng ph¸p häc tËp tÝch cùc, chñ ®éng míi n¾m v÷ng néi dung bµi häc.

Cïng víi sù thay ®æi néi dung ch­¬ng tr×nh th× viÖc ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc ®· cã nhiÒu chuyÓn biÕn tÝch cùc. Gi¸o viªn chñ yÕu tõ ph­¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn ®¹t th«ng tin sang ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc. Tæ chøc häc sinh chñ ®éng häc tËp tù lÜnh héi kiÕn thøc. Häc sinh tõ häc tËp thô ®éng ®· chuyÓn sang chñ ®éng lÜnh héi kiÕn thøc d­íi sù ®iÒu khiÓn cña gi¸o viªn.

Tuy nhiªn trong viÖc vËn dông ph­¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, lÊy häc sinh lµm trung t©m cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. §Æc biÖt lµ viÖc d¹y häc c¸c tiÕt bµi tËp ®Þnh l­îng.

1. VÒ phÝa gi¸o viªn:

Ch­a nhuÇn nhuyÔn trong vËn dông ph­¬ng ph¸p d¹y mét tiÕti bµi tËp, dÉn ®Õn häc sinh khi häc vµ gi¶i bµi tËp vËt lÝ cßn thô ®éng. Ch­a khai th¸c hÕt kh¶ n¨ng cña häc sinh. §ång thêi kh«ng khai th¸c hÕt c¸c ®èi t­îng häc tËp trong mét líp.

2. VÒ phÝa häc sinh:

- Cßn nhiÒu häc sinh kh«ng n¾m v÷ng kiÕn thøc, kÓ c¶ kiÕn thøc ®· häc ë líp d­íi, kiÕn thøc to¸n  häc cßn yÕu. trong khi ch÷a bµi tËp th× thê ¬, kh«ng chó ý, do ®ã c¸c b­íc c¬ b¶n ®Ó gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ còng kh«ng thùc hiÖn ®­îc nh­: c¸ch viÕt tãm t¾t bµi to¸n, c¸ch ®æi ®¬n vÞ, t×m c¸c c«ng thøc ®Ó ¸p dông,....

 

3. VÒ phÝa néi dung ch­¬ng tr×nh:

V× ch­¬ng tr×nh viÕt s¸ch theo d¹ng më ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tù häc cña häc sinh, do ®ã sè tiÕt bµi tËp theo ph©n phèi ch­¬ng tr×nh rÊt Ýt. §Æc biÖt ë VËt lÝ 8, c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng ®· chiÕm mét phÇn rÊt lín kiÕn thøc nh­ng c¶ n¨m chØ cã 2 tiÕt bµi tËp vµ 3 tiÕt «n tËp. §ã còng lµ ­u ®iÓm nh­ng còng lµ tån t¹i cña ch­¬ng tr×nh míi.

- Nh÷ng häc sinh cã häc lùc kh¸, giái trë lªn häc tËp tÝch cùc chñ ®éng t×m tßi kiÕn thøc th× hiÖu qu¶ ®­îc n©ng cao.

- Nh÷ng häc sinh ®¹i trµ, nh÷ng häc sinh cã häc lùc ë møc trung b×nh trë xuèng th× kh¶ n¨ng tù t×m tßi, ®Çu t­ l¹i rÊt h¹n chÕ, thËm chÝ nhiÒu em kh«ng hÒ tù häc, tù lµm bµi tËp ë nhµ cho nªn chÊt l­îng v¨n ho¸ cña nh÷ng häc sinh nµy kh«ng nh÷ng kh«ng cã tiÕn bé mµ cßn gi¶m xuèng.

Do ®ã d¹y häc sinh gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng- phÇn chuyÓn ®éng m«n vËt lÝ 8 lµ mét néi dung hÕt søc cÇn thiÕt, nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc bé m«n nãi chung vµ m«n vËt lÝ 8 nãi riªng. Khu«n khæ ®Ó thùc hiÖn néi dung nµy lµ trong mét buæi häc theo chñ ®Ò tù chän, häc ®¹i trµ (kho¶ng 3-4 tiÕt)

 

4. KÕt qu¶ thùc tr¹ng:

Sau khi häc xong phÇn chuyÓn ®éng c¬ häc, ®Ó kiÓm tra kÜ n¨ng, ph­¬ng ph¸p gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ t«i ®· lµm mét bµi kiÓm tra cho c¶ khèi 8 ®Ó kh¶o s¸t. KÕt qu¶ kh¶o s¸t nh­ sau:

 

TT	Líp	SÜ sè	§iÓm
			Giái		Kh¸		TB		YÕu-kÐm
			SL	%	SL	%	SL	%	SL	%
1	8A	40	1	2.5%	9	22.5%	18	45.0%	12	30.0%
2	8B	43	2	4.7%	10	23.3%	21	48.8%	10	23.3%
3	8C	41	0	0.0%	8	19.5%	19	46.3%	14	34.1%
4	8D	44	1	2.3%	9	20.5%	24	54.5%	10	22.7%
5	8E	43	1	2.3%	9	20.9%	21	48.8%	12	27.9%
6	8G	40	1	2.5%	8	20.0%	18	45.0%	13	32.5%
7	8H	42	1	2.4%	10	23.8%	18	42.9%	13	31.0%
Tæng		293	7	2.4%	63	21.5%	139	47.4%	84	28.7%

 

 Qua kÕt qña kh¶o s¸t cho thÊy sè häc sinh ®¹t kh¸ giái cßn Ýt, sè häc sinh ®¹t trung b×nh, yÕu kÐm cßn nhiÒu. Tõ ®ã ta thÊy ®­îc kh¶ n¨ng gi¶i bµi tËp vµ kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc cña häc sinh ch­a ch¾c ch¾n.

 

III. C¸c gi¶i ph¸p ®· thùc hiÖn:

1. Tr­íc hÕt muèn h­íng dÉn häc sinh gi¶i tèt c¸c bµi tËp vËt lÝ ng­êi gi¸o viªn ph¶i x©y dùng cho m×nh mét sè nhiÖm vô sau:

 

- Ph¶i nghiªn cøu lÝ luËn d¹y häc vÒ bµi tËp vµ gi¶i bµi tËp, lùa chän hÖ thèng bµi tËp tõ c¬ b¶n ®Õn phøc t¹p, c¸c kiÕn thøc to¸n lÝ ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh, sè l­îng bµi tËp ph¶i phï hîp víi thêi gian.

- Ph¶i ph©n tÝch thËt kÜ kiÕn thøc trong SGK vµ c¸c kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn phÇn bµi tËp mµ bµi tËp ®ã yªu cÇu.

- Ph¶i t×m hiÓu kÜ, vËn dông linh ho¹t vµo viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh trong ®Þa bµn m×nh c«ng t¸c. Gi¸o viªn ph¶i biÕt nh÷ng ®iÓm yÕu nhÊt cña häc sinh khi gi¶i bµi tËp lµ g×?

2. Gi¸o viªn cÇn ph¶i n¾m ch¾c ph­¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lÝ-bµi tËp ®Þnh l­îng:

- Tr­íc hÕt ph¶i t×m hÓu ®Ò bµi.

- Xem xÐt hiÖn t­îng vËt lÝ ®­îc ®Ò cËp vµo dùa vµo kiÕn thøc nµo, to¸n häc nµo ®Ó t×m mèi quan hÖ cã thÓ cã cña c¸i ®· cho vµ c¸i cÇn ph¶i t×m, sao cho cã thÓ t×m thÊy mèi quan hÖ trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp víi ®¬n vÞ ®· cho.

- Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh c¸c ho¹t ®éng chÝnh cña viÖc gi¶i bµi tËp vËt lÝ:

+ T×m hiÓu ®Ò bµi

+ Ph©n tÝch hiÖn t­îng

+ X©y dùng lËp luËn

+ BiÖn luËn

* X©y dùng lËp luËn trong gi¶i bµi tËp: Lµ mét b­íc hÕt søc quan träng , ®ßi hái häc sinh ph¶i vËn dông nh÷ng ®Þnh luËt vËt lÝ, nh÷ng quy t¾c, nh÷ng c«ng thøc ®Ó thiÕt lËp mèi quan hÖ gi÷a ®¹i l­îng cÇn t×m.

 

3. X©y dùng c¸c b­íc gi¶i.

Nh­ vËy ®Ó gi¶i mét bµi tËp vËt lÝ – bµi tËp ®Þnh l­îng cÇn h­íng dÉn häc sinh thùc hiÖn nh÷ng b­íc c¬ b¶n sau ®©y:

B­íc 1: §äc hiÓu ®Ò bµi, viÕt tãm t¾t c¸c dù kiÖn

- Dïng kÝ hiÖu ®Ó tãm t¾t ®Ò bµi (cho g×? hái g×?), thèng nhÊt ®¬n vÞ, dïng h×nh vÏ ®Ó m« t¶ l¹i, minh häa (nÕu cÇn).

B­íc 2: Ph©n tÝch néi dung lµm s¸ng tá b¶n chÊt vËt lÝ, x¸c lËp mèi liªn hÖ cña c¸c dù kiÖn cã liªn quan tíi c«ng thøc nµo cña c¸c dù kiÖn xuÊt ph¸t vµ rót ra c¸i cÇn t×m, x¸c ®Þnh ph­¬ng h­íng vµ v¹ch ra kÕ ho¹ch gi¶i.

B­íc 3: Chän c«ng thøc thÝch hîp, kÕ ho¹ch gi¶i, thiÕt lËp c¸c ph­¬ng tr×nh nÕu cÇn.

B­íc 4: Lùa chän c¸ch gi¶i cho phï hîp, t«n träng tr×nh tù, ph¶i theo ®Ó thùc hiÖn c¸c chi tiÕt cña dù kiÖn nhÊt lµ khi gÆp nh÷ng bµi tËp phøc t¹p. Thùc hiÖn cÈn thËn c¸c phÐp tÝnh.

B­íc 5: KiÓm tra, x¸c nhËn kÕt qu¶ vµ biÖn luËn .

 

Tõ c¸ch ph©n tÝch 5 b­íc ®Ó gi¶i bµi tËp ta cã thÓ tãm t¾t c¸c b­íc gi¶i theo s¬ ®å sau:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

              

           4 .tæ chøc thùc hiÖn:

4.1. Cung cÊp c¸c kiÕn thøc cÇn nhí vµ x©y dùng kiÕn thøc míi cã liªn quan.

Tæ chøc häc sinh nªu c¸c c«ng thøc vËn tèc cña chuyÓn ®éng ®Òu, c«ng thøc tÝnh vËn tèc trung b×nh cña chuyÓn ®éng kh«ng ®Òu, nªu tªn vµ ®¬n vÞ c¸c ®¹i l­îng trong c«ng thøc ®ã vµ bµi to¸n liªn quan.

a, C«ng thøc tÝnh vËn tèc cña chuyÓn ®éng ®Òu:

                           

Trong ®ã: v: VËn tèc cña chuyÓn ®éng ®Òu, ®¬n vÞ m/s vµ km/h.

                S: Qu·ng ®­êng ®i ®­îc, ®¬n vÞ m-km

                t: Thêi gian ®i hÕt qu·ng ®­êng ®ã, ®¬n vÞ gi©y(s)- giê(h)

Tõ c«ng thøc trªn gi¸o viªn gîi ý ®Ó häc sinh t×m c«ng thøc tÝnh thêi gian vµ c«ng thøc tÝnh qu·ng ®­êng cña chuyÓn ®éng ®Òu:

- C«ng thøc tÝnh thêi gian cña chuyÓn ®éng ®Òu:

- C«ng thøc tÝnh qu·ng ®­êng cña chuyÓn ®éng ®Òu lµ: S=v.t

b. C«ng thøc tÝnh vËn tèc trung b×nh cña chuyÓn ®éng kh«ng ®Òu:

 

 

Víi S lµ tæng qu·ng ®­êng mµ vËt ®i ®­îc.

        t lµ tæng thêi gian mµ vËt ®i hÕt qu·ng ®­êng trªn.

 

c, Bµi to¸n 2 vËt gÆp nhau:

- NÕu 2 vËt chuyÓn ®éng ng­îc chiÒu: Khi gÆp nhau, tæng qu·ng ®­êng c¸c vËt ®· ®i b»ng kho¶ng c¸ch ban ®Çu gi÷a 2 vËt.

S = S1 + S2

- NÕu 2 vËt chuyÓn ®éng cïng chiÒu: Khi gÆp nhau hiÖu qu·ng ®­êng c¸c vËt ®· ®i b»ng kho¶ng c¸ch ban ®Çu gi÷a 2 vËt: S = S1 – S2

 

d, ChuyÓn ®éng cña can« (Vcn) vµ dßng n­íc (Vdn) :

 

V xu«i dßng = Vcn + Vdn

V ng­îc dßng = Vcn - Vdn

 

S = vx. tx = vn. tn

Sau khi thùc hiÖn b­íc nµy häc sinh võa cñng cè, hoµn thiÖn, ®ång thêi cã kiÕn thøc míi ®Ó gi¶i bµi tËp mét c¸ch linh ho¹t h¬n.

4.2. Bµi to¸n vËn dông:

a. D¹ng.1: Bµi to¸n vËn tèc, thêi gian vµ qu·ng ®­êng cña chuyÓn ®éng ®Òu:

VD1: (Bµi 2.3 trang 5 – SBT VËt lÝ 8):

Mét « t« khëi hµnh tõ Hµ Néi lóc 8h, ®Õn H¶i Phßng lóc 10 h. Cho biÕt ®­êng Hµ Néi – H¶i phßng dµi 100km. TÝnh vËn tèc « t« ra km/h vµ m/s.

Gi¸o viªn h­íng dÉn qua c¸c b­íc sau:

B­íc 1: Ph©n tÝch bµi to¸n:

Bµi to¸n vËn dông c«ng thøc nµo ®Ó gi¶i?

Bµi to¸n cho biÕt c¸c ®¹i l­îng nµo? CÇn t×m ®¹i l­îng nµo? C¸c ®¬n vÞ ®· thèng nhÊt ch­a?

Cho häc sinh gi¶i bµi to¸n theo c¸c b­íc:

- Tãm t¾t bµi to¸n:

B­íc 2:

Gi¶i:

Thêi gian « t« chuyÓn ®éng lµ: t = 10-8=2h.

 

VËn tèc « t«:

 

VËn tèc « t« tÝnh ra m/s: v=50 km/h = 50000m/3600s 13,89 m/s.

(Gv cã thÓ h­íng dÉn hs tÝnh vËn tèc ra m/s, b»ng c¸ch ®æi ®¬n vÞ qu·ng ®­êng ra mÐt vµ ®¬n vÞ thêi gian ra gi©y sau ®ã dïng c«ng thøc tÝnh vËn tèc ®Ó tÝnh)

 

*VD2: (Bµi 2.5 trang 5-SBT VËt lÝ 8): Hai ng­êi ®¹p xe, ng­êi thø nhÊt ®i qu·ng ®­êng 300m hÕt 1 phót. Ng­êi thø 2 ®i qu·ng ®­êng 7,5km hÕt 0,5h.

a, Ng­êi nµo ®i nhanh h¬n?
          b, NÕu 2 ng­êi cïng khëi hµnh 1 lóc, xuÊt ph¸t cïng mét vÞ trÝ vµ ®i cïng chiÒu th× sau 20 phót, hai ng­êi c¸ch nhau bao nhiªu km?

 

* H­íng dÉn: Gi¸o viªn h­íng dÉn b»ng c¸c gîi ý sau:

- Muèn biÕt ng­êi nµo (vËt nµo) ®i nhanh h¬n ta so s¸nh ®¹i l­îng nµo? VËy ¸p dông c«ng thøc nµo ®Ó gi¶i ?

- Bµi to¸n ®· cho biÕt nh÷ng ®¹i l­îng nµo? c¸c ®¬n vÞ cña c¸c ®¹i l­îng trong bµi to¸n ®· thèng nhÊt ch­a? Ta nªn dïng ®¬n vÞ vËn tèc nµo?

Muèn biÕt kho¶ng c¸ch cña 2 ng­êi sau cïng mét thêi gian ta dïng c«ng thøc nµo?

Gi¸o viªn cho häc sinh tãm t¾t bµi to¸n:

Tãm t¾t:

S1 = 300m= 0,3km; S2 = 7,5km

t1 = 1 phót = 1/60h; t2 = 0,5h; t = 20ph = 1/3h.

a, So s¸nh v1 vµ v2 (®Ó biÕt ng­êi nµo chuyÓn ®éng nhanh h¬n? )

b, S = ?

* Tæ chøc cho häc sinh gi¶i:

a, VËn tèc ng­êi thø nhÊt:

VËn tèc ng­êi thø hai:

Ta thÊy v1>v2 nªn ng­êi thø nhÊt chuyÓn ®éng nhanh h¬n ng­êi thø 2.

b, Qu·ng ®­êng ng­êi thø nhÊt ®i ®­îc trong 20 phót (1/3h) lµ:

S’1=v1.t = 18.1/3 = 6(km).

Qu·ng ®­êng ng­êi 2 ®i ®­îc trong 20 phót lµ:

S’2=v2.t = 15.1/3 = 5 (km)

Sau 20 phót ng­êi thø nhÊt ®i xa h¬n ng­êi mét kho¶ng:

S= S1’- S2’= 6- 5 = 1Km.

 

b. D¹ng2: Bµi to¸n tÝnh vËn tèc trung b×nh cña chuyÓn ®éng kh«ng ®Òu:

VD3:( Bµi 3.6 tr. 7 SBT vËt lÝ 8) :Mét vËn ®éng viªn m«n xe ®¹p ®· thùc hiÖn cuéc ®ua v­ît ®Ìo nh­ sau ( h×nh vÏ).

Qu·ng ®­êng tõ A ®Õn B dµi 45 km ®i hÕt 2 h 15 phót.

Qu·ng ®­êng tõ B ®Õn C dµi 30 km ®i hÕt trong 24 phót.

Qu·ng ®­êng tõ C®Õn D dµi 10 km ®i hÕt trong  1/4 giê.

H·y tÝnh:

a, VËn tèc trung b×nh trªn mçi qu·ng ®­êng.

b, VËn tèc trung b×nh trªn c¶ ®o¹n ®­êng ®ua.

 

                                                        B

 

 

 

 

                                                                        C                      D

 

                        A  xuÊt ph¸t                                                   ®Ých

 

         *GV H­íng dÉn hs gi¶i bµi to¸n b»ng c¸c gîi ý sau:

- Bµi nµy ¸p dông c«ng thøc nµo ®Ó gi¶i? Nªn dïng ®¬n vÞ vËn tèc lµ g×?

- VËn tèc trung b×nh trªn mçi ®o¹n  lµ nh­ nhau hay kh¸c nhau?

-VËn tèc trung b×nh  trªn c¶ ®o¹n ®­êng cã b»ng trung b×nh céng cña c¸c vËn tèc trung b×nh kh«ng?

(Gv gîi ý ®Ó hs  thèng nhÊt ®¬n vÞ ®é dµi vµ ®¬n vÞ thêi gian ®Ó ®¬n vÞ vËn tèc lµ km/h)

-Gi¸o viªn cho häc sinh tãm t¾t bµi to¸n.

-Gi¶i: Tæ chøc häc sinh gi¶i theo c¸c gîi ý trªn:

a,

b, VËn tèc trung b×nh cña vËn ®éng viªn trªn c¶ chÆng ®­êng ®ua:

*L­u ý: D¹ng bµi to¸n nµy tuyÖt ®èi kh«ng dïng c«ng thøc

vtb =

*VD4: (Bµi 3.7 trang 7-SBT vËt lÝ 8)

Mét ng­êi ®i xe ®¹p ®i nöa qu¶ng ®­êng ®Çu víi vËn tèc v1 =12km/h, nöa cßn l¹i víi vËn tèc v2 nµo ®ã. BiÕt vËn tèc trung b×nh trªn c¶ qu·ng ®­êng lµ 8km/h. H·y tÝnh vËn tèc v2?

* H­íng dÉn: Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh vÏ s¬ ®å ®Ó h×nh dung qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng cña ng­êi ®i xe ®¹p:             

 

                                                                                      

       A              s/2                            s/2      B                                                                                                   

 

                                                           v1 v2 

 

 

 

Häc sinh nh×n thÊy ®­îc:

+1/2 qu·ng ®­êng ®Çu ®i víi vËn tèc v1 vµ thêi gian lµ t1

+1/2 qu·ng ®­êng sau ®i víi vËn tèc v2 vµ thêi gian lµ t2.

Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh tÝnh thêi gian theo qu·ng ®­êng ®Ó khi tÝnh vËn tèc trung b×nh, ®¹i l­îng qu·ng ®­êng sÏ bÞ triÖt tiªu.

+ GV cho HS tãm t¾t bµi to¸n:

* Tæ chøc HS gi¶i bµi to¸n:

 

 

Gäi t1 lµ thêi gian ®i hÕt nöa qu·ng ®­êng ®Çu víi vËn tèc v1,

 

                  t2 lµ thêi gian ®i hÕt nöa qu·ng ®­êng sau víi vËn tèc v2

 

        t lµ thêi gian ®i hÕt toµn bé qu·ng ®­êng trªn, ta cã:

 

                     

 

VËy vËn tèc trung b×nh trªn c¶ ®o¹n ®­êng lµ:

           (*)                

 

BiÕt: v1 = 12 km/h vµ vtb = 8(km/h)

Gi¶i (*) ta t×m ®­îc v2 = 6(km/h).

c.  D¹ng3: Bµi to¸n gÆp nhau:

VD5:

Hai vËt xuÊt ph¸t tõ A vµ B c¸ch nhau 400m, chuyÓn ®éng cïng chiÒu theo h­íng tõ A ®Õn B. VËt thø nhÊt chuyÓn ®éng tõ A ®Õn B víi vËn tèc 36km/h, vËt thø 2 chuyÓn ®éng ®Òu tõ B víi vËn tèc 18 km/h. Sau bao l©u hai vËt gÆp nhau? GÆp nhau ë chç nµo?

* H­íng dÉn:

- VËn dông bµi to¸n 2 vËt gÆp nhau khi 2 vËt ®ã cïng chiÒu khi gÆp nhau th×: S1 – S2 = S

- VËn dông thøc cña chuyÓn ®éng ®Òu, ¸p dông cho tõng tr­êng hîp. H­íng dÉn häc sinh vÏ s¬ ®å ®Ó h×nh dung qu¸ tr×nh chuyÓn ®éng cña 2 vËt:

 

                              S                                     S2

 

        vËt 1                                             vËt 2

       A                                            B                                  C (chç gÆp nhau)

                                              S1

 

 

Bµi gi¶i:                                             

Gäi v1 vµ v2 lµ vËn tèc cña chuyÓn ®éng tõ A ®Õn B:

v1 = 36 km/h = 10m/s: v2 = 18 km/h = 5m/s

Ta cã: S1 = v1.t  vµ S2=v2.t

Khi 2 vËt gÆp nhau: S1- S2 = S = 400m

(s)

VÞ trÝ gÆp nhau: s1 = v1.t = 10.80 = 800m

VËy sau 80s th× 2 vËt gÆp nhau. VÞ trÝ gÆp nhau c¸ch 800m

 

 d.  D¹ng 4: ChuyÓn ®éng cña vËt (Ca n« trªn dßng n­íc ch¶y).

 

VD6: Hai bÕn s«ng A vµ B c¸ch nhau 36km, dßng n­íc ch¶y theo h­íng tõ A ®Õn B víi vËn tèc 4km/h. Mét ca n« chuyÓn ®éng ®Òu tõ A vÒ B hÕt 1 giê. Hái ca n« ®i ng­îc tõ A vÒ B trong bao l©u?

* H­íng dÉn: T×m mèi quan hÖ gi÷a vËn tèc cña ca n« khi n­íc yªn lÆng, mµ vËn tèc thùc cña ca n« khi xu«i dßng vµ khi ng­îc dßng.

- Dïng c¸c c«ng thøc vÒ chuyÓn ®éng ®Òu ®Ó gi¶i bµi to¸n

Gi¶i:

Gäi v lµ vËn tèc ca n« khi n­íc yªn lÆng. Khi xu«i dßng th× vËn tèc cña ca n« lµ v+4(km/h). Ta cã

S = AB = (v+4).t => v + 4 =

=> v = - 4

Víi S = 36km, t = 1h => v =

Khi ng­îc dßng vËn tèc thùc cña ca n« lµ:

v’ = v – 4 = 32 - 4 = 28 (km/h).

Thêi gian cña ca n« chuyÓn ®éng ng­îc dßng:

t’ =

VD 7: Mét ca n« ch¹y tõ bÕn A ®Õn bÕn B råi trë l¹i bÕn A trªn mét dßng s«ng. Hái n­íc s«ng ch¶y nhanh hay ch¹y chËm th× vËn tèc trung b×nh cña ca n« trong suèt thêi gian c¶ ®i lÉn vÒ sÏ lín h¬n? (Coi vËn tèc cña ca n« so víi vËn tèc dßng n­íc cã ®é lín kh«ng ®æi).

              A                                                              B    

 

 

 

           Vxu«i                                   Vng­îc

H­íng dÉn:           

- Tõ s¬ ®å trªn h­íng dÉn häc sinh t×m ®­îc mèi quan hÖ gi÷a 3 vËn tèc:

v xu«i = vCN + vdn

v ng­îc = vCN - vdn

- Tõ ®ã t×m mèi quan hÖ gi÷a v, t ®Ó tÝnh ®­îc vTB
Bµi gi¶i:

Gäi v lµ vËn tèc cña ca n« khi n­íc yªn lÆng

vn lµ vËn tèc cña dßng n­íc (v>vn)

S lµ qu·ng ®­êng tõ A ®Õn B

t1 lµ thêi gian ca n« ®i tõ A ®Õn B

t2 lµ thêi gian ca n« ®i tõ B ®Õn A

Ta cã:

 

=> t = t1 + t2 =

VËy vtb =

 

KÕt qu¶ trªn cho thÊy vËn tèc trung b×nh phô thuéc vµo Vn (vËn tèc dßng n­íc) .NÕu Vn cµng nhá th× v2-vn2 cµng  lín.

VËy Vtb cña can« c¶ ®i lÉn vÒ cµng t¨ng khi vËn tèc dßng n­íc cµng nhá.

 

iv. HiÖu qu¶ cña s¸ng kiÕn kinh nghiÖm:

Qua viÖc h­íng dÉn häc sinh gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh, néi dung tõ dÔ ®Õn khã vµ ¸p dông cô thÓ vµo néi dung båi d­ìng ®¹i trµ vËt lÝ 8 víi 7 vÝ dô trªn, t«i thÊy kh¶ n¨ng gi¶i c¸c bµi tËp vËt lÝ cña häc sinh ®­îc n©ng lªn râ rÖt.

§a sè häc sinh biÕt vËn dông kiÕn thøc c¬ b¶n ®Ó gi¶i bµi tËp. NhiÒu häc sinh ®· linh ho¹t h¬n trong viÖc gi¶i bµi tËp ®Þnh l­îng. Khi gi¶i bµi tËp cã ®Þnh h­íng râ rµng, n¾m ®­îc c¸ch gi¶i bµi tËp, biÕt suy luËn ®Ó ¸p dông c«ng thøc cho phï hîp.

Cô thÓ, th«ng qua kh¶o s¸t chÊt l­îng häc sinh sau khi h­íng dÉn häc sinh ph­¬ng ph¸p gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh l­îng, phÇn chuyÓn ®éng – vËt lÝ 8, t«i thu ®­îc kÕt qu¶ nh­ sau:

 

Líp	Tæng sè HS	Giái		Kh¸		TB		YÕu-kÐm
		SL	%	SL	%	SL	%	SL	%
8A	40	5	12.5%	12	30.0%	18	45.0%	5	12.5%
8B	43	4	9.3%	13	30.2%	20	46.5%	6	14.0%
8C	41	3	7.3%	10	24.4%	23	56.1%	5	12.2%
8D	44	3	6.8%	12	27.3%	23	52.3%	6	13.6%
8E	43	5	11.6%	13	30.2%	19	44.2%	6	14.0%
8G	40	3	7.5%	12	30.0%	20	50.0%	5	12.5%
8H	42	3	7.1%	13	31.0%	21	50.0%	5	11.9%
Tæng	293	26	8.9%	85	29.0%	144	49.1%	38	13.0%

 

Qua viÖc kh¶o s¸t trªn t«i thÊy tØ lÖ häc sinh kh¸, giái ®· t¨ng lªn, tØ lÖ häc sinh yÕu kÐm gi¶m xuèng. Tuy tØ lÖ yÕu kÐm ®· gi¶m nhiÒu nh­ng vÉn ch­a ®¹t chØ tiªu tr­êng chuÈn QG . Nh­ng víi sù chØ ®¹o s¸t sao cña BGH vµ ban chuyªn m«n nhµ tr­êng vÒ båi d­ìng chÊt l­îng mäi mÆt cña HS th× tØ lÖ nµy ngµy sÏ gi¶m xuèng.

 

             C- KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ:

*Tãm l¹i, ®Ó n©ng cao chÊt l­îng bé m«n VËt lÝ cÊp THCS th× viÖc gi¶i bµi tËp ®Þnh l­îng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng.

- Nã gióp häc sinh cñng cè ®­îc kiÕn thøc, «n tËp, ®µo s©u vµ më réng kiÕn thøc, cã khi dÉn ®Õn kiÕn thøc míi.

- Bµi tËp vËt lÝ t¨ng c­êng kh¶ n¨ng xö lÝ t×nh huèng cho häc sinh, c¸c bµi tËp ®Þnh  l­îng phÇn chuyÓn ®éng c¬ häc – VËt lÝ 8 lµ mét néi dung lín trong ch­¬ng tr×nh VËt lÝ THCS. C¸c bµi tËp phÇn nµy t­¬ng ®èi nhiÒu nh­ng tiÕt bµi tËp th× kh«ng cã. Do ®ã viÖc vËn dông néi dung nh­ ®· tr×nh bµy ë trªn cho ®èi t­îng ®¹i trµ sÏ n©ng cao chÊt l­îng d¹y häc m«n vËt lÝ nãi riªng vµ chÊt l­îng  nãi chung.

 

* Ngoµi kh¶ n¨ng ¸p dông  cho ®èi t­îng ®¹i trµ th× ®Ò tµi nµy cã thÓ ®­îc më réng vµ n©ng cao cho ®èi t­îng båi d­ìng häc sinh giái.

 

Qua néi dung nµy t«i cã mét sè kiÕn nghÞ sau ®©y:

- §èi víi chuyªn m«n nhµ tr­êng cÇn cã kÕ ho¹ch cô thÓ h¬n víi c«ng t¸c båi d­ìng ®¹i trµ. Nªn t¸ch ®èi t­îng häc sinh giái vµ häc sinh yÕu kÐm thµnh líp riªng ®Ó dÔ gi¸o dôc.

- §èi víi cÊp trªn,  nªn tæ chøc c¸c ®ît chuyªn ®Ò vÒ båi d­ìng kiÕn thøc cho gi¸o viªn, ®Æc biÖt lµ kiÕn thøc n©ng cao.

Trªn ®©y, lµ mét sè ý kiÕn nhá cña b¶n th©n vÒ néi dung gi¶i bµi tËp ®Þnh l­îng, phÇn chuyÓn ®éng, m«n vËt lÝ 8, ¸p dông cho häc sinh ®èi t­îng ®¹i trµ, ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt. Mong ®­îc sù  gãp ý  cña c¸c ®ång nghiÖp vµ héi ®ång gi¸m kh¶o.

Ngµy 15 th¸ng 4 n¨m 2009