Sè PHËN MéT CON NGêi,
sè phËn mét ®Êt níc
ThS. NguyÔn V¨n TÊn
Së Gi¸o dôc&§µo t¹o Qu¶ngNam
“Sè phËn mét con ngêi” cña S«l«kh«p lµ mét t¸c phÈm l¹, më ra mét híng ph¸t triÓn míi cho v¨n häc Nga thêi kú hiÖn ®¹i. VÒ dung lîng, t¸c phÈm kh«ng ph¶i lín l¾m nhng thêi gian miªu t¶ th× l¹i kh¸ dµi. Vµ “Sè phËn mét con ngêi” còng chÝnh lµ sè phËn cña ®Êt níc Nga cña mét thêi m¸u löa.
Nh×n l¹i lÞch sö thÕ giíi, thÕ kû XX cã nhiÒu sù kiÖn lín lao nhng cã thÓ kÓ ®Õn hai sù kiÖn lich sö næi bËt nhÊt g¾n kÕt víi t¸c phÈm “Sè phËn mét con ngêi” cña S«l«kh«p - ®ã lµ cuéc c¸ch m¹ng th¸ng Mêi Nga vÜ ®¹i vµ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai. Nh©n vËt X«c«l«p trong t¸c phÈm “Sè phËn mét con ngêi” cña t¸c gi¶ S«l«kh«p ®· mang nh÷ng tÝnh c¸ch riªng, nh÷ng tÝnh c¸ch nµy ®îc h×nh thµnh trong nh÷ng n¨m díi chÝnh quyÒn X« viÕt. Còng nh mét sè ngêi d©n Nga kh¸c, X«c«l«p ®· tham gia vµo c¶ hai sù kiÖn lín lao Êy cña thÕ kû vµ anh ®· tr¶i qua rÊt nhiÒu nh÷ng gian nan, ®au khæ, mÊt m¸t vµ hy sinh còng nh ®Êt níc Nga ®· tõng khã kh¨n, lÇm than trong nh÷ng cuéc chiÕn Êy. Do vËy, anh ®îc xem nh lµ ®øa con cña thÕ kû.
Tríc chiÕn tranh, X«c«l«p còng ®· vèn lµ mét con ngêi yªu níc, dòng c¶m vµ kiªn ®Þnh.Thêi kú néi chiÕn, X«c«l«p ®· tõng cã mÆt trong ®¬n vÞ Hång qu©n, chiÕn ®Êu chèng kÎ thï cña c¸ch m¹ng.
C¸ch m¹ng th¾ng lîi, néi chiÕn thµnh c«ng, níc Nga v« cïng khã kh¨n, thiÕu thèn, X«c«l«p còng nh nhiÒu ngêi d©n Nga kh¸c ®· ®øng lªn x©y dùng cuéc sèng. X«c«l«p rêi quª h¬ng ®Õn mét vïng kh¸c lµm ¨n - §ã lµ nh÷ng n¨m th¸ng v« cïng gian khæ, c¬ cùc cho cuéc sèng mu sinh cña m×nh. Sau ®ã anh quay trë vÒ quª h¬ng lµm thî méc, häc nghÒ l¸i « t« vµ trë thµnh tµi xÕ. Cuéc sèng dÇn æn ®Þnh, tuy cha ph¶i ®· giµu cã g× nhng vÉn cho lµ t¹m thêi æn ®Þnh. Mét gia ®×nh cã chång, cã vî vµ nh÷ng ®øa con häc tèt. §Êy lµ nh÷ng th¸ng n¨m h¹nh phóc cña X«c«l«p :”Mêi n¨m Êy t«i lµm viÖc ®ªm ngµy. TiÒn l¬ng khÊm kh¸ vµ chóng t«i sèng còng ch¼ng ®Õn nçi thua em kÐm chÞ. Con c¸i cßn lµm cho chóng t«i hëi lßng, hëi d¹, c¶ ba ®øa ®Òu häc vµo lo¹i giái”.
Mêi n¨m h¹nh phóc cña X«c«l«p vµ còng lµ mêi n¨m håi sinh cña ®Êt níc Nga. Trong mêi n¨m ng¾n ngñi Êy ®· biÕn ®Êt níc Nga tõ mét ®Êt níc l¹c hËu, tiªu ®iÒu, x¸c x¬ thµnh mét ®Êt níc Nga ph¸t triÓn v÷ng m¹nh, chuÈn bÞ cho cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc..
ThÕ råi nh nh÷ng ngêi yªu níc kh¸c, c¶ ®Êt níc Nga ra trËn. X«c«l«p ®· thæ lé “ThÕ råi chiÕn tranh, chiÕn tranh næ ra. Ngµy h«m sau t«i nhËn giÊy triÖu tËp cña phßng qu©n vô, råi ngµy thø ba lªn tµu...”. Vµ thùc sù chiÕn tranh ®· næ ra råi, níc Nga bíc vµo mét cuéc chiÕn míi, h¹nh phóc cña X«c«l«p bÞ tíc ®o¹t, anh ra chiÕn trêng :”T«i ®¸nh giÆc cha ®îc mét n¨m... trong thêi gian ®ã, hai lÇn bÞ th¬ng nhng c¶ hai lÇn ®Òu nhÑ”. Sau ®ã X«c«l«p bÞ bän ph¸t xÝt §øc b¾t lµm tï binh. Anh ®· trèn tï nhng viÖc kh«ng thµnh, X«c«l«p ®· bÞ qu©n thï ®¸nh ®Ëp tµn nhÉn - :”Tho¹t tiªn chóng nÖn t«i mét trËn tháa thuª, råi xuýt lò chã c¾n, da thÞt t«i t¶ t¬i tõng m¶nh. T«i bÞ dÉn vÒ tr¹i, th©n thÓ trÇn truång vµ bª bÕt m¸u”, “Bän r¾n ®éc khèn khæ vµ lò ¨n b¸m Êy ®¸nh ®Ëp ta d· man; ®èi víi sóc vËt ta còng kh«ng nì ®¸nh ®Ëp nh vËy. §Êm b»ng tay, ®¹p b»ng ch©n, ®¸nh b»ng bÊt kú mét thanh s¾t nµo ví ®îc, ®ã lµ cha kÓ ®Õn b¸ng sóng vµ nh÷ng thanh cñi hay thanh gç kh¸c”... Cø thÕ, X«c«l«p ®· tr¶i qua nh÷ng chuæi ngµy ®au ®ín c¶ vÒ x¸c thÞt lÉn tinh thÇn nh vËy ®Êy! X«c«l«p ®· “nÕm ®ñ mïi cay ®¾ng qu¸ søc chÞu ®ùng”... §ã kh«ng cßn lµ hoµn c¶nh riªng cña X«c«l«p mµ ®ã cßn chÝnh nçi ®au ®ín chung cña nh©n d©n, cña c¶ d©n téc Nga ®ang rªn xiÕt díi gãt giµy cña bän ph¸t xÝt §øc tµn b¹o... ThÕ nhng, tríc sù nghiÖt ng· cña sè phËn, cña chiÕn tranh, cña téi ¸c..., ®au ®ín lµ thÕ, tµn b¹o lµ vËy mµ X«c«l«p ®· kh«ng ®Ó mÊt ®i chÝnh m×nh, thËm chÝ anh cßn thÊy m×nh h·nh diÖn v× anh ®· nhËn diÖn ®îc chÝnh m×nh lµ mét c«ng d©n X«viªt :”T«i bÞ nhèt vµo xµ lim mét th¸ng v× téi ch¹y trèn, nhng råi t«i vÉn cø sèng!...”, tríc sù vïi dËp khñng khiÕp cña thÕ lùc ph¶n ®éng, cña téi ¸c X«c«l«p vÉn ch¸y s¸ng mét søc sèng m·nh liÖt cña mét t©m hån bÊt khuÊt, kiªn cêng..., còng nh ®Êt níc Nga tr¶i qua bao nhiªu th¨ng trÇm cña lÞch sö vÉn vïng dËy víi mét niÒm tin m·nh liÖt vµ hy väng vµo mét ngµy mai chiÕn th¾ng.
Trong suèt hai n¨m lµm tï binh, lóc nµo X«c«l«p còng nghÜ ®Õn tù do, khao kh¸t tù do lu«n th«i thóc anh ®Ó cuèi cïng X«c«l«p ®· ch¹y khái tr¹i tï binh vµ mang vÒ cho Hång qu©n mét tªn sÜ quan ngêi §øc.
ChiÕn tranh kÕt thóc, X«c«l«p ®· chÞu rÊt nhiÒu mÊt m¸t, cßn ®au ®ín nµo h¬n(!), nçi ®au nh nh©n lªn sau ngµy chiÕn th¾ng - Vî vµ hai con anh ®· bÞ bom giÕt chÕt, ng«i nhµ anh ®· bÞ ph¸ hñy “Mét qu¶ bom lín ®· r¬i tróng ng«i nhµ nhá bÐ th©n yªu cña t«i. Prina vµ hai bÐ g¸i ®ang ë nhµ...”, thÕ råi “kh«ng cßn dÊu vÕt g× cña vî con t«i, chç cò cña ng«i nhµ lµ mét hè bom s©u ho¾m”. ThÕ lµ hÕt :”Gia ®×nh cã, nhµ cöa cã, tÊt c¶ ph¶i mÊt bao nhiªu n¨m míi cã ®îc, thÕ mµ chØ trong chíp m¾t, tÊt c¶ trë thµnh tro bôi, cßn tr¬ mét th©n, mét m×nh”, “Mét c¸i hè s©u ho¾m ngËp níc, ®· cã v¸ng gØ, xung quanh cá d¹i mäc ®Õn ngang lng...®×u hiu, tÞch mÞch nh b¶i tha ma. Chao «i! anh b¹n ¬i, ®au lßng qu¸”. Nhng, sè phËn nghiÖt ng· kh«ng chÞu dõng l¹i ë ®ã - ë Beclin, trong nh÷ng ngµy cuèi cña chiÕn tranh, ®øa con trai th«ng minh cña X«c«l«p, ®øa con trai duy nhÊt cña X«c«l«p - lµ mét sÜ quan Hång qu©n ®· hy sinh, ®· vÜnh viÔn n»m l¹i trªn bíc ®êng chiÕn ®Êu ®· cËp kÒ chiÕn th¾ng :”§óng s¸ng ngµy mång 9 th¸ng 5, ngµy chiÕn th¾ng, mét th»ng thiÖn x¹ §øc ®· giÕt chÕt Anat«li cña t«i...”, sè phËn nh trõng ph¹t X«c«l«p, ®øa con cuèi cïng cña anh, khóc ruét thiªng liªng duy nhÊt Êy còng ®· bá anh ra ®i. X«c«l«p ®· mÊt tÊt c¶ nh÷ng g× th©n th¬ng, yªu quý cña riªng m×nh trong ngµy chiÕn th¾ng... ThÕ nhng ®au ®ín ®· kh«ng quËt ng· ®îc X«c«l«p. Anh ®· biÕt nÐn l¹i t×nh th¬ng vµ nçi ®au Êy, gëi tÊt c¶ vµo mét n¬i s©u th¼m trong ký øc cña riªng anh. Vµ råi ®Ó tiÕp tôc cho mét cuéc sèng míi, X«c«l«p ®· tù ®øng dËy vµ lµm l¹i tõ ®Çu, tõ sù ®au th¬ng mÊt m¸t lín lao, anh vÉn tiÕp tôc sèng, tiÕp tôc lµm viÖc... còng nh ®Êt níc Nga hïng vÜ lóc nµy..., mét níc Nga ®· chiÕn th¾ng... Song, c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù chiÕn th¾ng ®ã qu¶ kh«ng ph¶i lµ nhá - ®Êt níc Nga ®· ®øng dËy trªn c¸i nÒn cña chiÕn th¾ng víi nh÷ng ®æ n¸t, hoang tµn...
X«c«l«p ®· vît lªn nçi c« ®¬n, l¹i vÉn sèng vµ lµm viÖc ®Ó cuèi cïng trong mét chuyÕn ®i c«ng t¸c, anh ®· gÆp ®îc mét em bÐ. Cha vµ mÑ cña em ®· bÞ chÕt trong chiÕn tranh vµ X«c«l«p ®· nhËn nã lµm con nu«i. H¹nh phóc nhá nhoi ®· mét lÇn n÷a mÜm cêi víi X«c«l«p - Anh l¹i b¾t ®Çu mét cuéc sèng míi tõ mét con sè kh«ng. X«c«l«p vµ cËu bÐ, hai t©m hån c« ®¬n ®· gÆp nhau vµ dùa vµo nhau ®Ó sèng :”Hai con ngêi c«i cót, hai h¹t c¸t ®· bÞ søc m¹nh phò phµng cña b·o tè chiÕn tranh thæi b¹t tíi nh÷ng miÒn xa l¹”.
“Sè phËn mét con ngêi” cña S«l«kh«p to¸t lªn tinh thÇn nh©n ®¹o, tinh thÇn chèng chiÕn tranh. To¸t lªn tõ nh÷ng t©m hån c« ®¬n, cïng c¶nh ngé gÆp nhau ®Ó tõ ®ã ¬m mÇm cho mét cuéc sèng míi. Qua viÖc x©y dùng h×nh ¶nh nh©n vËt em bÐ ë cuèi t¸c phÈm ®· thÓ hiÖn mét c¸i nh×n nh©n b¶n, thÓ hiÖn gi¸ trÞ nh©n v¨n thÊm ®Èm cña S«l«kh«p nh»m buéc téi chñ nghÜa ph¸t xÝt v« nh©n ®¹o ®· cíp ®i nh÷ng g× thiªng liªng, quý gi¸ nhÊt cña con ngêi... Vµ t¸c gi¶ cßn kh¼ng ®Þnh r»ng: T¬ng lai sÏ thuéc vÒ thÕ hÖ trÎ.
§äc xong t¸c phÈm, lßng ta c¶m thÊy buån, xèn xang, c¶m thÊy th«ng c¶m nhng kh«ng tuyÖt väng. T¸c phÈm kÕt thóc vµo mïa xu©n, tÊt c¶ nh ®Òu míi b¾t ®Çu...
“Sè phËn mét con ngêi” - lÞch sö mét ®Êt níc - sè phËn cña X«c«l«p hßa quyÖn thµnh mét thÓ thèng nhÊt. TÝnh c¸ch cña X«c«l«p cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t réng r·i vµ bao phñ lªn toµn bé t¸c phÈm víi mét chñ ®Ò nhng l¹i cã hai mÆt, ®ã lµ: Con ngêi vµ chiÕn tranh; con ngêi vµ sè phËn. Tõ sè phËn cña X«c«l«p, sè phËn cña mét ngêi lÝnh cô thÓ ®· kh¸i qu¸t thµnh sè phËn cña nh©n d©n Nga, cña ®Êt níc Nga ®· tr¶i qua víi bao biÕn ®éng cña thêi gian vµ lÞch sö. Tõ sè phËn cña mét con ngêi ®· ph¶n ¸nh nªn sè phËn cña mét ®Êt níc./.
--------------------------------