Thực hành. Lát cắt địa lý

Baøi 9

Baøi Thöïc haønh veà: LAÙT CAÉT ÑÒA LYÙ

1. Khaùi quaùt veà laùt caét ñòa lyù.

I.       Khaùi nieäm vaø yù nghóa cuûa laùt caét.

Coù nhieàu loaïi laùt caét: laùt caét ñòa hình, laùt caét thoå nhöôõng, laùt caét ñòa chaát, laùt caét sinh vaät, laùt caét toång hôïp…

Do ñaëc ñieåm ñòa hình loài loõm raát khaùc nhau treân beà maët traùi ñaát, ñeå bieåu hieän noù treân baûn ñoà (maët phaúng), ngöôøi ta duøng ñöôøng ñoàng möùc, maøu saéc. Ngöôøi ñoïc phaûi duøng trí töôûng töôïng, kinh nghieäm cuûa mình ñeå hình dung.

Veõ laùt caét ñòa hình laø moät caùch thöùc ñeå khoâi phuïc laïi ñòa hình thöïc teá, döaï vaøo ñöôøng bình ñoä, maøu saéc baûn ñoà, giuùp ta hình dung cuï theå hôn ñòa hình moät laõnh thoå theo moät höôùng naøo ñoù. Gioáng nhö chieáu beà maët ñòa hình leân moät maët phaûng thaúng goùc vôùi maët phaúng chuaån (maët chuaån cuûa ñaïi döông), taát nhieân ñeå tröïc quan, ngöôøi ta duøng tæ leä khaùc nhau giöõa chieàu cao vaø chieàu daøi laùt caét. Laùt caét chæ phaûn aùnh söï loài loõm cuûa ñòa hình goïi laø laùt caét ñòa hình. Neáu gaén lieàn vôùi moät yeáu toá thoå nhöôõng, vôùi sinh vaät, ñòa chaát…töông öùng goïi laø laùt caét thoå nhöôõng, sinh vaät, ñòa chaát…neáu phaûn aùnh ñoàng thôøi nhieàu yeáu toá töï nhieân goïi laø laùt caét toång hôïp.

Laùt caét ñòa lyù coù yù nghóa nhieàu maët trong trong khaûo saùt, nghieân cöùu ñòa lyù, trong ñôøi soáng xaõ hoäi vaø quoác phoøng. Noù cuï theå, tröïc quan hôn ñoïc chæ treân baûn ñoà. Tuy nhieân xöû duïng noù phaûi gaén lieàn vôùi baûn ñoà.

II.    Caùch ñoïc laùt caét.

Ñoïc laùt caét phaûi laàn löôït qua töøng böôùc:

     Ñoái chieáu laùt caét vôùi baûn ñoà, xaùc ñònh xem ñi qua nhöõng mieàn töï nhieân naøo, theo höôùng naøo.

     Döïa vaøo laùt caét nhaän ñònh ñaëc ñieåm chung cuûa töøng yeáu toá töï nhieân phaûn aùnh treân laùt caét.

     Cuoái cuøng phaân tích töøng yeáu toá ñòa lyù tuaàn töï theo moät höôùng nhaát ñònh.

III. Caùch veõ laùt caét ñòa hình.

1.      Muoán veõ laùt caét ñòa hình, tröôùc heát phaûi choïn höôùng, vò trí laùt caét sao cho noù coù theå neâu ñöôïc ñaëc ñieåm ñaëc tröng cuûa ñòa hình cuûa moät khu vöïc caàn tìm hieåu (cuõng coù khi chæ laøm baøi taäp do giaùo vieân yeâu caàu). Coù theå caét ngang, doïc, cheùo, coù theå döïa vaøo ñöôøng kinh tuyeán, vó tuyeán…roài keû ñöôøng caét treân baûn ñoà.

2.      Duøng buùt chì vaïch treân baûn ñoà theo höôùng, vò trí caét, ta coù ñöôøng caét (neáu caét theo chieàu truøng kinh, vó tuyeán thì khoâng phaûi laøm böôùc naøy) gaëp caùc ñöôøng bình ñoä treân baûn ñoà ôû nhieàu ñòa ñieåm.

3.      Duøng thöôùc keû (hoaëc giaáy traéng) aùp saùt ñöôøng caét, ñaùnh daáu caùc ñieåm ñaàu, cuoái vaø taát caû caùc ñieåm caét cuûa caùc ñöôøng bình ñoä gaëp ñöôøng caét ñoù, ghi laïi ñoä cao cuûa cacù ñöôøng bình ñoä töông öùng moãi ñieåm caét nhau (vaøo ngay döôùi chaám ñaùnh daáu); ghi laïi leân giaáy veõ ñuùng nhö treân neâuù khoâng thay ñoåi tyû leä chieàu ngang

(cuõng coù theå thay ñoåi tæ leä, tröôøng hôïp naøy ta tính theo tæ leä môùi roài veõ).

1.      Vôùi chieàu cao cuûa laùt caét, ta cuõng phaûi xaùc ñònh tæ leä (coù theå theo tæ leä chung cuûa baûn ñoà, coù theå khoâng. Thoâng thöôøng laøm noåi roõ söï thay ñoåi ñoä cao, ta duøng tæ leä lôùn hôn tæ leä chieàu ngang), döïng truïc ñoä cao, vuoâng goùc vôùi ñöôøng ngang.

2.      Töø caùc ñieåm ñaùnh daáu treân truïc ngang, ta döïng nhöõng ñöôøng vuoâng goùc (duøng neùt ñöùt), roài ñoái chieáu vôùi truïc chieàu cao ta coù nhöõng ñieåm ñaïi dieän ñoä cao beà maët ñòa hình suoát doïc theo laùt caét. Noái caùc ñieåm ñoù ta ñöôïc ñöôøng bieåu dieãn ñoä cao cuûa ñòa hình doïc theo laùt caét. Toaøn boä hình veõ treân laø laùt caét ñòa hình.

Chuù yù:

     Laùt caét ñòa hình, treân truïc ñoä cao coù ghi soá lieäu töông öùng; caû laùt caét coù ghi roõ tæ leä thu nhoû theo caû 2 chieàu.

     Tæ leä duøng sao cho: phuø hôïp khoå giaáy, laøm noåi baät ñoä cao thaáp cuûa ñòa hình, khoâng laøm  quaù sai leäch so vôùi thöïc teá.

1. Ñoïc moät soá laùt caét ñòa lyù Vieät Nam.(Baøi taäp thöïc haønh)

1.      Nhaän xeùt ñaëc ñieåm ñòa hình cuûa nhöõng mieàn laùt caét ñi qua – töø caùc laùt caét ñòa hình caùc trang 7; 8 trong atlas ñòa lyù Vieät Nam.

2.      Tìm caùc lat caét khaùc reøn luyeän.