VÙN HOAÁ VAÂ TÖ ÅC NGÛÚ ÂI
lan ra c¶ th«n.
1. VÉn theo ‘truyÒn thuyÕt” ®Þa phö¬ng, thêi bÊy giê, tröíc khi x¶y
1
ra vô ¸n “biÖt tõ” ®ang kÓ ®©y, ®· tõng diÔn ra mét vô kiÖn tranh
giµnh ruéng ®Êt gi÷a lµng Thöîng TiÕt vµ lµng §«ng Khª (nay lµ lµng
N«ng Khª). Thöîng TiÕt vèn cã x©m canh qua ®Êt §«ng Khª, nhöng,
v× thua kiÖn nµy, nh÷ng c« g¸i Thöîng TiÕt lÊy chång §«ng Khª ®· lµm
tay trong cho lµng gèc cña m×nh. Còng nhê c¸c c« nµy m¸ch b¶o, mµ
Thöîng TiÕt ch¹y chät ë cöa sau cña vî quan tæng trÊn Hµ Néi ®ö¬ng
thêi: bµ nµy (ngöêi hä Bïi) vèn lµ g¸i lµng YÕn VÜ, vµ chÝnh th«ng qua
m«i giíi cña ngöêi YÕn VÜ mµ lµng Thöîng TiÕt míi “mãc ngoÆc” ®öîc
víi bµ ta. Vî quan tæng trÊn m¸ch nöíc r»ng, nÕu kh«ng cã ®æ m¸u, th×
kh«ng xong. Cã mÊy cô giµ Thöîng TiÕt tù nguyÖn chÞu chÕt ®Ó cho
lµng m×nh ®öîc kiÖn. Trong mét cuéc Èu ®¶ gi÷a hai lµng, c¸c cô chÞu
chÕt t¹i chç, khi ngöêi §«ng Khª thùc ra ®· rót lui. Thöîng TiÕt, nhê
vËy, ®öîc kiÖn. §Ó tr¶ ¬n nµy, Thöîng TiÕt gióp YÕn VÜ mét tay, nhö
ta ®· biÕt, trong vô ¸n “biÖt tõ”.
12. Thöêng th× ngöêi ViÖt ë ®ång b»ng gäi ngµy nµy lµ më cöa ®ång:
tõ mång mét TÕt cho ®Õn h«m ®ã, ngöêi ta cßn kiªng, chöa d¸m ra ®ång
lµm ¨n. Ngöêi Möêng, vµ c¶ ngöêi ViÖt ë mét sè vïng miÒn Trung nöíc
ta, l¹i gäi ngµy Êy lµ më cöa rõng. T¹i vïng ®ång chiªm tròng Hö¬ng
S¬n nµy, n¬i mµ lóa m¸ thu ho¹ch ®öîc ®«i khi cßn kÐm quan träng xa,
so víi nguån lîi l©m s¶n, th× mÊy ch÷ khai s¬n, hay më cöa rõng, qu¶
lµ cã ý nghÜa. NÕu nhö, trong ®a sè c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ngµy
nay ë miÒn xu«i, l·o «ng thöêng tham gia c«ng t¸c thñy lîi (th¨m nöíc
ruéng), th× ë vïng Hö¬ng S¬n c¸c cô l¹i cã ch©n trong c¸c tæ l©m nghiÖp
(b¶o vÖ l©m s¶n, ph¸t hiÖn nguån l©m s¶n míi).
1
3. Mét sè nhµ d©n téc häc Ph¸p dïng thuËt ng÷ “lutte
agonestique”. Chóng ta nghÜ r»ng, ®Ó chØ c¸c h×nh thøc “®Êu töîng
tröng” nãi ®©y, thuËt ng÷ trªn kh«ng hîp, v× tÝnh tõ “agonestique”,
trong nghÜa ®en cña nã, l¹i ®Æc chØ ®Êu vâ, ®Êu vËt.
14. Thùc ra, trong thêi cËn- hiÖn ®¹i, ®Êu vËt, trong héi xu©n ch¼ng
h¹n, kh«ng ph¶i lµ “®Êu töîng tröng” gi÷a c¸c gi¸p cïng mét lµng, mµ,
434