Bài 18. Ví dụ về cách viết và sử dụng chương trình con

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

GV: Để vẽ được hình chữ nhật như vậy thì ta phải làm thế nào?

GV: Muốn vẽ thêm 3 hình chữ nhật như thế thì ta phải làm như thế nào?

GV: Có nhận xét gì về cách viết này?

GV: Để tránh phải viết lặp lại nhiều lần những câu lệnh giống nhau ta đưa 3 câu lệnh writeln vào một thủ tục có tên là Ve_hcn. Mỗi khi cần vẽ một hình chữ nhật ta đưa vào một câu lệnh gọi thủ tục đó.

HS: Suy nghĩ và trả lời.

HS: Viết thêm 9 lần câu lệnh writeln.

HS: Cách viết này làm mất nhiều thời gian vì phải lặp lại nhiều lần những câu lệnh giống nhau.

1. Cách viết và sử dụng thủ tục.

- Xét ví dụ vẽ hình chữ nhật có dạng như sau:

*   *   *   *   *  *  *

      *                          *

*   *   *   *   *  *  *

- Ta có thể vẽ hình chữ nhật trên bằng 3 câu lệnh:

 Writeln (‘*   *   *   *   *  *  *’);

 Writeln (‘*                          *’);

 Writeln (‘*   *   *   *   *  *  *’);

   - Chương trình VD_thutuc1 gọi thủ tục Ve_hcn 3 lần để vẽ 3 hình chữ nhật:

Program VD_thutuc1;

Procedure  Ve_hcn;

      Begin

       Writeln (‘*   *   *   *   *  *  *’);

  Writeln (‘*                          *’);

  Writeln (‘*   *   *   *   *  *  *’);

end;

Begin

      Ve_hcn;

      Writeln; writeln;

      Ve_hcn;

      Writeln; writeln;

      Ve_hcn;

End.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

GV: Chúng ta đã thấy được lợi ích của việc sử dụng thủ tục là tránh phải viết lặp đi lặp lại một dãy lệnh nào đó. Vậy cấu trúc của thủ tục và vị trí của nó trong chương trình chính ra sao?

GV: Giới thiệu cấu trúc của thủ tục.

GV: Cho học sinh quan sát chương trình có sử dụng chương trình con và xác định vị trí của chương trình con.

GV: Thủ tục được khai báo và mô tả trong phần khai báo của chương trình chính, ngay sau phần khai báo các biến.

HS: Nghe giảng và ghi chép bài.

HS: Quan sát và trả lời.

a. Cấu trúc của thủ tục.

- Thủ tục có cấu trúc như sau:

   Procedure

   [

   Begin

 [

   End;

+ Phần đầu thủ tục: gồm tên dành riêng procedure, tiếp theo là tên thủ tục. Danh sách tham số có thể có hoặc không.

+ Phần khai báo: dùng để xác định các hằng, kiểu, biến và cũng có thể xác định các chương trình con khác được sử dụng trong thủ tục.

+ Dãy câu lệnh: được viết giữa cặp tên dành riêng begin và end tạo thành thân của thủ tục.

Chú ý:

-Sau tên dành riêng end kết thúc chương trình chính là dấu chấm (.) còn sau end kết thúc thủ tục là dấu chấm phẩy (;)

- Khi cần thực hiện, ta phải viết lệnh gọi thủ tục tương tự như các thủ tục chuẩn.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

GV: Chương trình VD_thutuc1 (sgk trang 96) chỉ vẽ được hình chữ nhật có kích thước cố định là 7x3. Vậy nếu muốn vẽ nhiều hình chữ nhật có kích thước khác nhau ta làm thế nào?

GV: Để thủ tục Ve_hcn thực hiện được điều đó ta cần có 2 tham số cho dữ liệu vào là chiều dài và chiều rộng.

GV: Các tham số d, r của thủ tục Ve_hcn được gọi là tham trị. Trong lệnh gọi Ve_hcn(5,3) thì tham số d được thay bởi số nguyên 5, còn tham số r được thay bởi số nguyên 3.

GV: Trong lời gọi thủ tục Ve_hcn(a,b), tham số d được thay bởi giá trị hiện thời của biến a, tham số r được thay bởi giá trị hiện thời của biến b.

GV: Để phân biệt tham biến và tham trị, Pascal sử dụng từ khóa var khai báo cho tham số biến.

HS: Nghe giảng và ghi chép bài.

b. Ví dụ về thủ tục.

- Phần đầu của thủ tục được viết như sau:

Procedure Ve_hcn (d, r: integer);

- Chương trình mô tả đầy đủ thủ tục Ve_hcn với các tham số d (chiều dài), r (chiều rộng) để vẽ các hình chữ nhật có kích thước khác nhau (sgk trang 98).

- Trong lệnh gọi thủ tục, các tham số hình thức được thay thế bằng các tham số thực sự tương ứng là các giá trị cụ thể được gọi là các tham số giá trị ( tham trị).

- Trong lệnh gọi thủ tục, các tham số hình thức được thay thế bằng các tham số thực sự tương ứng là tên các biến chứa dữ liệu ra được gọi là các tham số biến ( tham biến).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

GV:

- Khai báo var x, y: integer xác định x, y là tham biến kiểu nguyên.

HS: Nghe giảng và ghi chép bài.

- Phân loại tham số hình thức:

      + Tham số biến: được khai báo có từ khóa

- Trong lệnh gọi hoan_doi(a, b) thì các tham biến x, y được thay thế bởi các biến nguyên tương ứng là a và b. - Giá trị của chúng thay đổi khi thực hiện lệnh: tg:=x; x:=y; y:=tg;

- Do đó, nếu nhập a=5 và b=10 thì trên màn hình xuất hiện 2 dòng:

5  10

10  5

GV: Nếu thủ tục của chương trình được thay bởi thủ tục:

Procedure hoan_doi(var x, y:integer);

Tức là x là tham biến, y là tham trị thì khi thực hiện chương trình sẽ nhận được kết quả là:

5 10

                  5   5

HS: Suy nghĩ và viết thủ tục.

Var ở đằng trước.

      + Tham số trị:  khi khai báo không có từ khóa Var.

- Ví dụ về sử dụng tham biến trong chương trình con:

Program Vd_thambien1;

Uses crt;

Var a, b: integer;

Procedure hoan_doi (var x,y: integer);

       Var tg: integer;

        Begin

                    tg:=x;

                    x:=y;

                    y:=tg;

         end;

begin

        clrscr;

         a:=5; b:=10;

         writeln (a:6, b:6);

         hoan_doi (a, b);

         writeln (a:6, b:6);

end.

Nhận xét:

- Giá trị của tham biến có thể thay đổi sau khi thực hiện chương trình con.

- Giá trị của tham trị giống nhau tại thời điểm trước và sau khi gọi chương trình con.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

Câu 1: Nêu cấu trúc của thủ tục?

Câu 2: Hãy phân biệt tham biến và tham trị?

Trả lời câu hỏi 1

Trả lời câu hỏi 2

Kiến thức đã học trong bài 17: CHƯƠNG TRÌNH CON VÀ PHÂN LOẠI

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

GV: Nhắc lại một số hàm chuẩn đã được học như: abs(), sqr(), ...

GV: Chiếu  chương trình ví dụ lên bảng. Giới thiệu cho học sinh cấu trúc của hàm và vị trí của hàm trong chương trình chính.

GV: Hàm có cấu trúc tương tự như thủ tục, tuy nhiên có khác nhau ở phần đầu là phải khai báo kiểu dữ liệu mà hàm trả về:

Function

Ngoài ra, trong phần thân của hàm còn có lệnh gán giá trị cho tên hàm:

GV: Dựa vào cấu trúc của thủ tục, hãy nêu cấu trúc của hàm?

HS: Quan sát ví dụ.

HS: Nghe giảng và ghi bài.

HS: Suy nghĩ.

2. Cách viết và sử dụng hàm.

a. Cấu trúc của hàm.

Function

[

Begin

 [

End;

Chú ý:

- Kiểu dữ liệu mà hàm trả về chỉ có thể là : integer, real, char, boolean, string.

- Trong thân hàm cần có lệnh gán giá trị cho tên hàm:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

GV: Hãy xác định input và output của bài toán này?

GV: Để viết chương trình này chúng ta sẽ sử dụng 1 hàm ƯCLN để tìm ƯCLN của hai số M, N .

Ở bài 10 tìm hiểu cấu trúc lặp, chúng ta đã biết cách tìm ƯCLN của 2 số nguyên dương. Một em hãy nhắc lại thuật toán tìm ƯCLN  của 2 số nguyên?   

GV: Dựa vào thuật toán tìm ƯCLN của 2 số nguyên dương đã học và bằng cách sử dụng hàm chúng ta có thể viết đoạn chương trình con tìm  ƯCLN của 2 số nguyên.

GV: Ngoài cách viết hàm UCLN bằng phép trừ, chúng ta có thể tìm UCLN bằng phép chia như sau:

Function UCLN( x, y: interger):interger;

var sodu:interger;

      begin    

 while y<>0 do

     begin                   

                       sodu:=x mod y;               x:=y;      

                        y:=sodu;

    end;      

  UCLN:=x;

      End;

GV: Trong toán học, muốn rút gọn phân số ta làm thế nào?

HS: Quan sát ví dụ.

HS: Nghe giảng và ghi bài.

HS: Suy nghĩ.

b. Ví dụ về hàm.

VD1: Xét chương trình thực hiện việc rút gọn một phân số, trong đó có sử dụng hàm tính ước chung lớn nhất (ƯCLN) của hai số nguyên.

- Input: phân số.

- Output: phân số đã rút gọn.

- Đoạn chương trình con tìm ƯCLN :

Function UCLN( M,N:integer): integer);

Begin

 While M<>N do

 If M>N then M:= M-N

 Else N:=N-M;

 UCLN:=M;

End;

- Ví dụ.

UCLN(18,4)=2

- Để rút gọn phân số trong toán học: ta lấy tử số và mẫu số chia cho ƯCLN sẽ được phân số rút gọn.

GV: Vậy trong pascal ta làm thế nào?

GV: Chiếu chương trình đầy đủ thực hiện việc rút gọn phân số và chạy thử cho học sinh quan sát.

HS : Quan sát.

GV: Trong chương trinh này các biến tuso,mauso, a là biến toàn cục còn biến sodu là biến cục bộ.

Lệnh gán giá trị cho tên hàm: UCLN:=x;

Lệnh gọi hàm: a:=ƯCLN(tuso,mauso);

HS: Nghe giảng và ghi chép bài.

- Để rút gọn phân số trong pascal:

if a>1 then

begin  

 tuso:=tuso div a;

 mauso:=mauso div a;

end;

- Chương trình đầy đủ:

Program rutgon_ps;

Uses crt;

Var tuso, mauso, a: integer;

 Function UCLN( x, y: interger):interger;

       var sodu:interger;

 begin    

  while y<>0 do

   begin

    sodu:=xmod y;    x:=y;

    y:=sodu;

   end;      

  UCLN:=x;

 End;

Begin

 Clrscr;

 Write(‘nhap tu so, mau so:’);  readln(tuso,mauso);

 a:=ƯCLN(tuso,mauso);

 if a>1 then

       begin  

  tuso:=tuso div a;

  mauso:=mauso div a;

             end;

writeln(‘ tuso:5, mauso:5’);

end.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

NỘI DUNG

GV: Hãy xác định input, output của bài toán?

GV: Ví dụ có 2 số a=3, b=8 thì số lớn nhất là 8. Vậy làm thế nào để tìm được số lớn nhất của  2 số?

GV: Để tìm giá trị nhỏ nhất của 3 số ta phải dùng những biến nào và kiểu dữ liệu gì?

GV: Chiếu chương trình hoàn chỉnh cho học sinh quan sát và chạy thử.

GV: Quan sát chương trình và cho biết đâu là biến toàn cục,biến cục bộ và tham số hình thức?

HS: a, b, c là biến toàn cục, không có biến cục bộ. Có 2 tham số hình thức là a, b.

GV: Việc sử dụng hàm tìm số lớn nhất trong 2 số không chỉ để tìm giá trị lớn nhất của 3 số mà ta có thể tìm giá trị lớn nhất của một dãy số.

HS: So sánh giá trị của 2 số nếu a > b thì số nhỏ nhất là a, ngược lại số nhỏ nhất là b.

HS : biến a, b, c, kiểu dữ liệu real.

HS: Suy nghĩ và viết thủ tục.

VD2: Tìm giá trị lớn nhất của 3 số thực a, b, c nhập vào từ bàn phím, trong đó có sử dụng hàm tìm số lớn nhất trong hai số.

+ input: 3 số thực a, b, c.

+ output: giá trị lớn nhất của 3 số a, b, c.

- Hàm tìm số lớn nhất sẽ được viết như sau:

Function max(a,b:real):real;

    Begin

 if a