PHẦN 5. DI TRUYỀN HỌC

CHỦ ĐỀ 1: CHƯƠNG I. CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ

Tuần soạn: Tuần 1

ngày soạn: 24/8/2019

Tuần dạy:Tuần1,2,3,4 (Tiết KHDH:1,2,3,4,5,6,7)

Thời lượng: 7 tiết

A.  TÊN CHUYÊN ĐỀ: CƠ CHẾ DI TRUYỀN VÀ BIẾN DỊ

1.  Mô tả chuyênđề

Chủ đề này gồm 4 bài trong chương I, thuộc phần 5 Di truyền học – Sinh học 12CB Bài 1: Gen, mã di truyền và quá trình nhân đôi ADN

Bài 2: Phiên mã và dịch mã Bài 3: Điều hoà hoạt động gen Bài 4: Đột biến gen

Bài 5: NST và ĐB cấu trúc NST Bài 6: ĐB số lượng NST

Bài 7: Thực hành: Quan sát các dạng ĐB số lượng NST trên tiêu bản cố định hay tiêu bản tạm

thời.

2.  Mạch kiến thức của chuyênđề

2.1.  Cơ sở khoahọc

-  Khái niệm về gen

-  Đặc điểm của mã ditruyền

-  Quá trình nhân đôi ADN: Nguyên tắc, diễn biến cơ chế nhân đôi ở sinh vật nhânsơ

-  Phiên mã và dịch mã: Khái niệm, diễn biến cơ chế phiên mã và dịchmã

-  Điều hoà hoạt động gen: Khái niệm, cơ chế điều hòa hoạt động của gen ở sinh vật nhânsơ

-   Đột biến gen: Khái niệm, các dạng đột biến gen, nguyên nhân và cơ chế phát sinh đột biến gen, hậu quả và ý nghĩa củaĐBG.

-  NST và ĐB cấu trúc NST: Hình thái và cấu trúc NST, các dạng ĐB cấu trúcNST

-  ĐB số lượngNST

+ ĐB lệch bội: khái niệm, cơ chế, hậu quả, ý nghĩa.

+ ĐB đa bội: khái niệm, cơ chế, hậu quả.

2.2 Vận dụng vào thực tiễn

-   Giải thích tại sao con cái có đặc điểm giống bố, mẹ; bố mẹ không truyền cho con tính trạng có sẵn

-  Giải thích tại sao xuất hiện bệnh, tật về gen trên cơ thểngười

-  Đưa ra giải pháp hạn chế xuất hiện các thể đột biến ởngười

B. TIẾN TRÌNH TIẾT DẠY:

I.  MỤCTIÊU

1.  Kiếnthức

-   Nêu được định nghĩa gen và kể tên được một vài loại gen ( gen điều hoà và gen cấu trúc), mã di truyền, một số đặc điểm của mã di truyền; nguyên nhân, cơ chế chung, hậu quả và ý nghĩa của các dạng đột biếngen.

-  Trình bày được những diễn biến chính của cơ chế sao chép ADN, phiên mã, dịch mã, cơ chế điều hoà hoạt động của gen ở tế bào nhân sơ.

- Phân biệt cơ chế nhân đôi, phiên mã, dịch mã.

2.  Kỹnăng

-  Lập được bảng so sánh các cơ chế sao chép, phiên mã và dịch mã sau khi xem phim giáo khoa về các quá trình này.

-  Biết nhận dạng được một vài thể đột biến gen

3.  Tháiđộ:

-  Nâng cao nhận thức đúng đắn về khoa học gen và mã ditruyền

-  Hình thành thái độ yêu thích khoa học tìm tòi nghiên cứu

-  Hiểu được hậu quả của sự đột biến đối với con người và sinhvật.

-  Hiểu được bản thân nên làm gì góp phần bảo vệ môi trường, bảo vệ sức khỏe cộngđồng,…

* Nội dung trọng tâm của chủ đề

Cơ chế nhân đôi ADN; cơ chế phiên mã; cơ chế dịch mã; cơ chế điều hòa hoạt động của gen; các

dạng đột biến gen,ĐB NST, hậu quả và vai trò của chúng.

1.  Định hướng các năng lực hướng tới của chủ đề

a.  Các năng lựcchung

b.  Các năng lực chuyênbiệt.

1. Kĩ năng quan sát:Quan sát hình ảnh cấu trúc gen,cấuoperon-ac,phimcơchếnhânđôiADN, phiên mã,dịch mã,hình ảnhcác dạng đột biến gen
2. Phân loại: Phân biệt cơ chế nhân đôi, phiên mã và dịch mã; phân biệt các dạng đột biếngen
3. Xử lý và trình bày số liệu: HS thu thập, xử lý và trình bày rõ ràng, dễ hiểu, logic về các đặc điểm của mã DT, cơ chế nhân đôi, phiên mã, dịch mã, điều hòa hoạt động của gen, cơ chế phát sinh đột biến.
4. Kĩ năng tính toán: HS sử dụng các phép tính đơn giản để tính toán bài tập phântử.
5. Đưa ra các định nghĩa: Đưa ra hái niệm về gen, mã di truyền, điều hòa hoạt động của gen, đột  biến
6. Đưa ra các tiên đoán: Bản chất của hiện tượng di truyền và biến dị là sự vận động của các cấu trúc vật chất trong tếbào
7. Xác định biến và đối chứng: Xác định ADN, ARN, vận động theo những cơ chế xác định, tác động với nhau và với các cấu trúc hác trong tế bào. Trong những mối liên hệ thống nhất và trong quá trình vận động, tác động qua lại đó, chúng biểu hiện chức năng của chúng trong hệ thống ditruyền.
8. Tìm kiếm mối quan hệ:Tìm hiểu mối quan hệ giữa ADN-ARN-Protein- Tínhtrạng.
9. Hình thành giả thuyết khoa học: Những mối liên hệ trong quá trình vận động, tác động qua lại giữa AND –ARN –Protein - Tính trạng là sự vận động gắn liền với vậtchất.

10- Xử lý và trình bày kết quả: Xử lý kết quả và trình bày kết quả tự nghiên cứu trước ở nhà ngắn gọn, dễhiểu.

II.  CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌCSINH

1.  Chuẩn bị của giáoviên

-  Hình 1.1, 1.2 - SGK và bảng 1 - bảng mã di truyềnSGK

-  Sơ đồ động cơ chế tự nhân đôi củaADN

-  Mô hình cấu trúc không gian của ADN. Sơ đồ liên kết các nucleotit trong chuỗipôlinuclêotit.

-  Hình 2.1 - 2.4 SGK. Sơ đồ động cơ chế sao mã, dịchmã.

-  Hình3.1-3.2SGK.SơđồđộngsựđiềuhòahoạtđộngcủaOperon-actrongmôitrườngcóvà không cóLactose.

-  Máy chiếu, máy tính và phiếu họctập.

-  Soạn giáo án, hệ thống câu hỏi, phiếu học tập cho HS chuẩn bị bài ởnhà.

NỘI DUNG PHIẾU HỌC TẬP

(HS làm trước ở nhà)

Bài 1. GEN, MÃ DI TRUYỀN VÀ QUÁ TRÌNH NHÂN ĐÔI CỦA ADN

1.    Gen là gì ? Cho ví dụ minh họa? Gen cấu trúc cấu tạo gồm mấy phần và chức năng mỗiphần?

2.    Mã DT là gì? Tại sao mã DT là mã bộ ba mà không phải là mã bộ hai hay bộ một hay bộbốn? Các đặc điểm củaMDT?

3.    Sự nhân đôi ADN xảy ra ở đâu? Sự nhân đôi ADN xảy ra theo nguyên tắcnào?

-  Những thành phần tham gia vào quá trình nhânđôi?

-  Mô tả cơ chế nhân đôi ? ( Nêu các giai đoạn chính của quá trình nhân đôi củaADN)

-  Mạch ADN nào được tổng hợp liên tục, mạch nào tổng hợp từng đoạn ? Vìsao?

Bài 2. PHIÊN MÃ VÀ DỊCH MÃ

1.  Hoàn thành bảngsau:

2.  Phiên mã

a.  Phiên mã là gì ? Quá trình này xảy ra ở đâu?

b.  Diễn biến cơ chế phiên mã?

3.  Dịch mã

a.  Dịch mã là gì? QT này xảy ra ởđâu?

b.  Diễn biến cơ chế dịchmã?

c.  Poliriboxom là gì ? Ý nghĩa của hiện tượngnày?

Bài 3. ĐIỀU HÒA HOẠT ĐỘNG CỦA GEN

1.. Thế nào là điều hoà hoạt động gen? Các cấp độ điều hòa hoạt động gen ở sinh vật nhân sơ, SV nhân thực?

2.  Ôpêron là gì? Trình bày cấu trúc Ôpêron-Lac?

3.  Giải thích cơ chế điều hòa hoạt động củaOperon-Lac?

4.  Trong cơ chế điều hoà hoạt động gen ở sinh vật nhân sơ, vai trò của gen điều hoà là gì? Tại sao cần có cơ chế điều hòa hoạt động gen?

5.  Bình thường người ta thấy loài vi sinh vật nọ không sản xuất ra enzim D, nhưng hi đưa thêm vào môi trường nuôi cấy của chúng một chất dinh dưỡng E thì sau 15 phút người ta thấy enzim D xuất hiện. Hãy giải thích hiện tượng trên về mặt cơ chế ditruyền.

Bài 4. ĐỘT BIẾN GEN

1.  - Đột biến gen là gì ? Các dạng ĐBG? Thế nào gọi là ĐBđiểm?

2.  Thể đột biến là gì? Lấy ví dụ minhhọa?

3.  Trình bày nguyên nhân ĐBG ? Thế nào là bazơ nitơ dạng thường, dạnghiếm?

4.  Tại sao các tác nhân gây đột biến trong môi trường ngày càng tăng lên? Giảipháp?

5.  Trình bày cơ chế phát sinh ĐBG?( Giải thích rõ cơ chế phát sinh ĐBG do sự ết cặp hông đúng của bazo hiếm G, do hóa chất 5-5BU, tia tử ngoại UV và đột biến phát sinh sau mấy lần tái bản ADN?)

6.  - ĐBG gây ra hậu quả gì? Ví dụ? Tại sao ĐBG thể hiện ra KH thường có hại cho bản thân sinhvật

?

-  Tại sao nhiều ĐB điểm như thay thế cặp nu lại hầu như vô hại đối với thểĐB?

-  Trong tiến hóa và trong chọn giống ĐBG có vai trò gì ? ấy VD minhhọa?

( Mỗi tổ sưu tầm 5 bệnh do đột biến gen ở người, nguyên nhân, hậu quả của mỗi bệnh).

Bài 5. NST VÀ ĐB CẤU TRÚC NST

+ NST biến đổi hình thái hi nào?

+ NST ở SV nhân thực cấu tạo từ những chất gì?

+ NST chứa ADN, ADN có chức năng gì ?

+ Cấu trúc và chức năng của NST?

+ Các dạng ĐB cấu trúc NST ?

-  Tại sao nói NST là cơ sở vật chất di truyền ở mức độTB?

Bài 6. ĐỘT BIẾN SỐ LƯỢNG NST

-  Những cơ chế nào làm xuất hiện đột biến lệchbội?

-  Vì sao đột biến lệch bội thường gây chết hoặc giảm sứcsống?

-  Nêu vai trò của đột biến lệch bội?

-  Khái niệm, các dạng, cơ chế phát sinh ĐB lệch bội?

2.  Chuẩn bị của họcsinh

-  Nghiên cứu SGK, tham khảo thông tin trêninternet

-  Thực hiện như nội dung được phâncông

-  Tìm kiếm các thông tin, hình ảnh liên quan bàihọc.

3- Bảng tham chiếu các mức độ yêu cầu cần đạt của câu hỏi, bài tập, kiểm tra, đánh giá:

+

I.         TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG HỌCTẬP:

Tiết 1: Bài 1. GEN, MÃ DI TRUYỀN VÀ QUÁ TRÌNH NHÂN ĐÔI CỦA ADN

A.  KHỞI ĐỘNG Hoạt động1:

(1)  Mụctiêu:

-    Tạo tâm thế vui vẻ , thoải mái cho họcsinh.

-  Giúp học sinh vận dụng kiến thức đã có, kinh nghiệm thực tế để giải thích tình huống giáo viên đưara.

-  Giúp học sinh đặt ra được vấn đề, câu hỏi chính của bàihọc.

(2)  Phương pháp/Kĩ thuật dạy học: kĩ thuậtKWL

(3)  Hình thức tổ chức hoạt động: cá nhân,lớp.

(1)  Phương tiện dạy học: SGK, máy chiếu, máy tính, hìnhảnh.

(2)  Sản phẩm: + HS trả lời nhờ thừa hưởng gen từ bốmẹ.

+ HS đặt ra được vấn đề của bài học: Gen là gì? Vì sao gen được truyền đạt từ bố mẹ sang con cái?

Nội dung hoạt động 1

A.  HÌNH THÀNH KIẾN THỨC: Hoạt động 2: Tìm hiểu Khái niệmgen

(1)  Mụctiêu:

-  Trình bày được khái niệmgen.

-  Mô tả được cấu trúc chung của gen cấutrúc.

(2)  Phương pháp/Kĩ thuật dạy học: kĩthuật hỏi và trả lời

(3)  Hình thức tổ chức hoạt động: cá nhân, nhóm,lớp.

(4)  Phương tiện dạy học: SGK, máy chiếu, máy tính, hìnhảnh.

(5)  Sản phẩm: Khái niệm gen, cấu trúc chung của gen cấutrúc.

Nội dung hoạt động 2

Hoạt động 3: Tìm hiểu Mã di truyền

(1)  Mục tiêu: Trình bày khái niệm mã di truyền, một số đặc điểm của mã ditruyền.

(2)  Phương pháp/Kĩ thuật dạy học: kĩ thuật chia sẻ nhómđôi.

(3)  Hình thức tổ chức hoạt động: cá nhân, nhóm,lớp.

(4)  Phương tiện dạy học: SGK, máy chiếu, máy tính, hìnhảnh.

(5)  Sản phẩm: Khái niệm mã di truyền, một số đặc điểm của mã ditruyền.

Nội dung hoạt động 3

Hoạt động 4: Tìm hiểu Quá trình nhân đôi ADN

(1)  Mục tiêu: Trình bày vị trí, thời điểm, nguyên tắc, cơ chế nhân đôiADN.

(2)  Phương pháp/Kĩ thuật dạy học: kĩ thuật phân tích phim video, chia s nhóm đôi, sơ đồ tưduy.

(3)  Hình thức tổ chức hoạt động: cá nhân, nhóm,lớp.

(4)  Phương tiện dạy học: SGK, máy chiếu, máy tính, hìnhảnh.

(5)  Sản phẩm: vị trí, thời điểm, nguyên tắc, cơ chế nhân đôiADN.

Nội dung hoạt động 4

Chuẩn kiến thức:

-  Vị trí: TBC (SV nhân sơ); Nhân, Ti thể, lục lạp (SV nhânthực).

-  Thời điểm: pha S, ở kì trung gian của chu kì tếbào.

-  Nguyên tắc bổ sung, bán bảo toàn, khuôn mẫu và nửa giánđoạn.

-   Cơ chế nhân đôi ADN gồm 3 giai đoạn: Tháo xoắn phân tử ADN, Tổng hợp các mạch ADN mới, Hai phân tử ADN được tạothành.

-  Diễn biến mỗi giaiđoạn.

+ Gđ 1: Tháo xoắn phân tử ADN tạo chạc chữ Y( chạc 3 tái bản)

Nhờ các enzim tháo xoắn, 2 mạch đơn của phân tử ADN tách nhau dần tạo nên chạc ba tái bản (hình chữ Y) và để lộ ra 2 mạch khuôn.

+ Gđ 2: Tổng hợp các mạch ADN mới

Trên mạch gốc (3’  5’): mạch mới tổng hợp liên tục có chiều 5’-3’.

Trên mạch gốc (5’  3’): mạch mới tổng hợp gián đoạn có chiều 5’-3’.

+ Gđ 3: Hai phân tử ADN được tạo thành: các mạch mới tổng hợp đến đâu thì 2 mạch đơn xoắn đến đó  tạo thành phân tử ADN con, trong đó một mạch mới được tổng hợp còn mạch kia là của ADN ban đầu (nguyên tắc bán bảo toàn).

-  Kết quả: 1ADN qua 1 lần nhân đôi  2 ADN giống nhau và giống hệt ADNmẹ.

-  Ý nghĩa của sự nhân đôi của ADN: giúp truyền đạt thông tin di truyền từ thế hệ TB này sang thế hệ TBkhác

A.  LUYỆNTẬP

Hoạt động 5: (Luyện tập) Trả lời các câu hỏi và bài tập

(1)  Mục tiêu: HS vận dụng các kiến thức đã học để giải quyết các câu hỏi và bài tập liên quan đến gen, mã di truyền và quá trình nhân đôiADN.

(2)  Phương pháp/Kĩ thuật dạy học: hỏi và trảlời

(3)  Hình thức tổ chức hoạt động: cá nhân,lớp.

(4)  Phương tiện dạy học: SGK, máy chiếu, máy tính, câuhỏi.

(5)  Sản phẩm: câu trả lời của họcsinh.

HS trả lời các câu hỏi và bài tập vận dụng gen, mã di truyền và quá trình nhân đôi ADN. Câu 1: Nêu khái niệm gen, mã di truyền? Các đặc điểm của mã di truyền?

Câu 2: Vị trí, thời điểm, nguyên tắc nhân đôi ADN?

Câu 3: Vì sao trên mỗi chạc chữ Y chỉ có 1 mạch của phân tử ADN được tổng hợp liên tục, mạch còn lại được tổng hợp gián đoạn?

A.   VẬN DỤNG, TÌM TÒI, MỞ RỘNG

Hoạt động 6: Giải quyết các vấn đề thựctế.

(1)  Mục tiêu: Nhằm khuyến khích học sinh hình thành ý thức và năng lực thường xuyên vận dụng những điều đã học về gen, mã di truyền và quá trình nhân đôi ADN để giải quyết các vấn đề trong cuộcsống.

(2)  Phương pháp/Kĩ thuật dạy học: giải quyết vấn đề/ hoạt động cánhân

(3)  Hình thức tổ chức hoạt động: Hoạt động cánhân.

(4)  Phương tiện dạy học: Kiến thức đã học, tài liệu tham khảo khác, mạnginternet...

(5)  Sản phẩm: Trả lời các câuhỏi.

Nội dung:

GV giao câu hỏi HS thảo luận cặp đôi hoàn thành các câu hỏi.

B.  HƯỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ:

-  Trả lời các câu hỏi sau bài trang 10SGK.

-  Làm các câu hỏi trắc nghiệm.

Gen và mã di truyền

a. Nhóm câu hỏi nhậnbiết

Câu 1: Gen là 1 đoạn ADN mang thông tin

A.  qui định 1loại prôtêin B. mã hóa cho 1 sản phẩm xácđịnh

C. qui định 1 loạitínhtrạng D. mã hóa cho 1 cấu trúc nhấtđịnh

Câu 2: Gen cấu trúc không chứa v ng nào sau đây?

A. V ngđiềuhòa B. Vùngkếtthúc C. Vùngbiếnđổi D. Vùng mãhóa

Câu 3: Mã di truyền là:

A.Toànbộcácnuclêôtitcácaxitamincủatếbào B.Sốlượngnuclêôtitởaxitnuclêicmãhóaaxitamin

3. TrìnhtựnuclêôtitởaxitnuclêicmãhóaaxitaminD.Thànhphầncácaxitaminquiđịnhtínhtrạng

Câu 4: Tính đặc hiệu của mã di truyền biểu hiện ở điểm

A.  Mọi loài sinh vật đều có chungbộmã B. 1 axit amin do một bộ mã quiđịnh

C. Mỗi loại bộ mã chỉ qui định 1 loạiaxit amin D. Được đọc theo cụm nối tiếp không gối nhau

b.   Nhóm câu hỏi thông hiểu

Câu 5: Nếu cùng chứa thông tin của 500 axit amin, thì gen của tế bào nhân thực hay tế bào nhân sơ dài hơn? (tế bào nhân thực).

Câu 6: Ở vùng mã hóa của gen, bộ phận không có mã di truyền là gì? (intron)

Câu 7: Cho các nội dung sau đây:

1)  Mã bộ 3 và được đọcliên tục 4) Có tính thoáihóa

2)  Có tínhđặchiệu 5) Có 1 bộ 3 mở đầu và 3 bộ 3 kếtthúc

3)  Có tính phổbiến

Mã di truyền có các đặc điểm:

A. 1, 2,3,4 B. 1, 2,4, 5 C. 1, 2,3, 5 D. 1, 2, 3, 4,5

Câu 8: Chuyển gen tổng hợp insulin vào vi khuẩn. Bộ máy di truyền của vi khuẩn tổng hợp được prôtêin insulin vì mã di truyền có tính gì? (tính phổ biến)

c.   Nhóm câu hỏi vận dụng

Câu 9: Gen của loài sinh vật nào sau đây có cấu trúc phân mảnh?

A.  Nấmmen B. Vi khuẩnE.coli C.Xạkhuẩn D. Vi khuẩnlam

Câu 10:Đặc điểm cơ bản của gen không phân mảnh là

A. gen gồm 1 đoạn ADN nằm ở1nơi B. gen có các nuclêôtit nối nhau liêntục

C.  gen   không do đoạn Ôkazakinốilại D. vùng mã hóa chỉ chứa các bộ 3 mãhoá

Câu 1: Một đoạn của phân tử ADN mang thông tin mã hoá cho một chuỗi pôlipeptit hay một phân tử ARN được gọi là

A.  codon. B.gen. C.anticodon. D. mã ditruyền.

Câu 2: Mỗi gen mã hoá prôtêin điển hình gồm các vùng theo trình tự là:

A. v ng điều hoà, vùng vận hành, vùng mã hoá. B. v ng điều hoà, vùng mã hoá, vùng kếtthúc.

C. v ng điều hoà, vùng vận hành, vùng kết thúc. D. vùng vận hành, vùng mã hoá, vùng kết thúc.

Câu 3: Vùng điều hoà là vùng

A.  quy định trình tự sắp xếp các axit amin trong phân tửprôtêin

B.  mang tín hiệu khởi động và kiểm soát quá trình phiênmã