-
-
Chức năng thu thập thông tin thực tiễn, đây là chức năng quan trọng nhất. Các
thông tin này qua xử lý cho ra những hiểu biết có giá trị về đối tượng.
Chức năng kiểm chứng các giả thuyết hay các lý thuyết đã có. Trong nghiên
cứu khoa học khi cần xác minh tính đúng đắn của các lý thuyết hay giả thuyết
nào đó, các nhà khoa học cần phải thu thập các tư liệu từ thực tiễn để kiểm
chứng. Qua thực tiễn kiểm nghiệm mới khẳng định được độ tin cậy của lý
thuyết.
-
Chức năng đối chiếu các kết quả nghiên cứu lý thuyết với thực tiễn để tìm ra sự
sai lệch của chúng, mà tìm cách bổ khuyết, hoàn thiện lý thuyết.
Quá trình quan sát được tiến hành như sau:
-
-
-
Xác định đối tượng quan sát trên cơ sở mục đích của đề tài đồng thời xác định
cả các phương diện cụ thể của đối tượng cần phải quan sát.
Lập kế hoạch quan sát: thời gian, địa điểm, số lượng đối tượng, người quan sát,
phương diện cụ thể của đối tượng cần phải quan sát.
Lựa chọn phương thức quan sát: quan sát trực tiếp, quan sát gián tiếp, quan sát
bằng mắt thường hay bằng các phương tiện kĩ thuật, quan sát một lần hay nhiều
lần, số người quan sát, địa điểm, thời điểm và khoảng cách thời gian cho mỗi
lần quan sát…
-
-
Tiến hành quan sát đối tượng hết sức thận trọng, phải theo dõi từng diễn biến
dù là nhỏ nhất kể cả ảnh hưởng của những tác động khác từ bên ngoài tới đối
tượng.
Xử lý tài liệu: Các tài liệu do các cá nhân quan sát được là tài liệu cảm tính,
mang tính chủ quan, chưa phải là tài liệu khoa học. Các tài liệu này cần phải
được xử lý thận trọng bằng cách phân loại, hệ thống hóa, bằng thống kê toán
học, bằng máy tính mới đáng tin cậy, các tài liệu qua xử lý cho ta thông tin
đúng đắn và khái quát về đối tượng nghiên cứu.
-
Để kiểm tra các kết quả quan sát khách quan, người ta thường sử dụng một loại
các biện pháp hỗ trợ khác như: trao đổi trực tiếp với nhân chứng, lặp lại quan
sát nhiều lần, quan sát lại bởi các người, nhóm nghiên cứu khác… Bất cứ một
quan sát nào cũng đều do con người thực hiện, cho nên phải tính đến các đặc
điểm của quá trình quan sát.
Để tránh những sai sót có thể xảy ra cần lưu ý một số điểm sau đây:
-
Một là: Chủ thể quan sát là các nhà khoa học hay các cộng tác viên. Đã là con
người đều bị các quy luật tâm lý chi phối. Mỗi cá nhân đều có tính chủ quan.
Chủ quan ở trình độ kinh nghiệm, ở thế giới quan, ở cảm xúc. Quan sát bao giờ
cũng thông qua lăng kính chủ quan, có “cái tôi” trong sản phẩm. Ngay cả khi
sử dụng máy quay phim “vô tri” người cầm máy cũng vẫn quay theo góc
độ mà họ muốn. Các chủ quan có thể là nguồn gốc của mọi sự sai lệch.
Hai là: Phải chú ý tới các quy luật của cảm giác, tri giác như quy luật lựa chọn,
quy luật thích ứng với các ảo giác.
-
-
-
Ba là: Đối tượng quan sát là thế giới phức tạp. Sự chính xác của quan sát một mặt
do trình độ của con người, mặt khác do sự bộc lộ của chính đối tượng. Đối tượng
5
8